Το Οδυνηρό Τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας (Προσθήκη* – 9/10/2022)

Γράφει ο Αρματιστής

Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης

---

(Για λόγους πνευματικών δικαιωμάτων, απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση και αναπαραγωγή του παρόντος άρθρου, ασχέτως παραπομπής στο παρόν ιστολόγιο.

* Στις 9/10/2022 προστέθηκε μία νέα ενότητα, η (νέα) Ενότητα 16, και αναθεωρήθηκαν τα διαγράμματα 11, 12 και 13)

---

Μετά την παρέλευση ενός αιώνα από την ήττα και την καταστροφή της Στρατιάς Μικράς Ασίας στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ, την περίοδο 13-17/26-30 Αυγούστου 1922 (π/ν ημ.), και της εξ αιτίας αυτής της ήττας καταστροφή του τρισχιλιόχρονου Μικρασιατικού Ελληνισμού, είναι χρήσιμο να φέρουμε στη μνήμη μας κάποια από τα δραματικά γεγονότα εκείνων των ημερών, επειδή όποιος δεν θυμάται είναι καταδικασμένος να υποστεί και πάλι τα ίδια.

Το άρθρο περιλαμβάνει τις ακόλουθες ενότητες και υποενότητες:

1. Εισαγωγή.

2. Αποφάσεις, αδυναμίες και παραλείψεις που οδήγησαν στην ήττα.

2.1  Στο πολιτικό επίπεδο.

2.2  Στο επίπεδο της Στρατιωτικής Στρατηγικής.

2.3  Στο επιχειρησιακό επίπεδο.

3. Η τουρκική επίθεση.

4.  Η τουρκική επίθεση κατά του τομέα της Ι Μεραρχίας – διοικητής ο Υποστράτηγος Αθανάσιος Φράγκου.

4.1  Η επίθεση κατά του Υποτομέα Σαβράν

4.2  Η επίθεση κατά του Υποτομέα Σινάν Πασά.

4.3  Η κατάσταση της Ι Μεραρχίας περί τη μεσημβρία της 13^ης Αυγούστου. 15

4.4  Η εξουδετέρωση της VII Μεραρχίας ως δύναμης για την επίτευξη αποφασιστικού αποτελέσματος.

5. Η επίθεση κατά του τομέα της IV Μεραρχίας – διοικητής ο Υποστράτηγος Δημήτριος Δημαράς.

6. Η παραφιλολογία περί των αιτίων της ήττας.

6.1  Η κατάργηση των Συγκροτημάτων και η μη διάθεση της ΙΧ Μεραρχίας στον Τρικούπη αποτέλεσε αιτία της ήττας.

6.2  Η μεταφορά δυνάμεων από την Μικρά Ασία στην Θράκη εξασθένησε το μέτωπο.

7. Η τακτική κατάσταση το πρωί της 14^ης Αυγούστου στους τομείς των Ι και IV Μεραρχιών.

8. Η Τουρκική επίθεση το πρωί της 14^ης Αυγούστου στον τομέα της IV Μεραρχίας.

8.1 Η επίθεση για την κατάληψη του Καλετζίκ.

8.2 Η κατάσταση στον υπόλοιπο τομέα της IV Μεραρχίας.

9. Ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού αποφασίζει την αποχώρηση από την εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ.

10. Η σύμπτυξη της Ι Μεραρχίας

11. Η σύμπτυξη της IV Μεραρχίας.

12. Η σύμπτυξη της VII Μεραρχίας.

13. Γενικά Σχόλια.

14. Άγνωστα αίσχη που διαπράχθηκαν κατά την υποχώρηση και παραμένουν στο απυρόβλητο.

14.1 Συντάγματα και Τάγματα δεν εκτελούν την αποστολή τους, ή την εκτελούν κατά το δοκούν.

14.2 Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν εκτελεί την αποστολή που του ανατέθηκε από την IV Μεραρχία.

14.3 Ο Συνταγματάρχης Λούφας αποσύρει τις δυνάμεις του από τα Νοτίως του ποταμού Ακάρ υψώματα.

14.4  Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εγκαταλείπει την παράταξη και άνευ διαταγής τινός κινείται προς το Τουμλού Μπουνάρ.

15. Η ολέθρια απόφαση που έλαβε ο Τρικούπης την νύκτα της 14^ης Αυγούστου.

16. Η τουρκική ηγεσία τροποποιεί το σχέδιό της και «παρέχει» χρόνο στις ελληνικές δυνάμεις να φθάσουν στο Τουμλού Μπουνάρ.

17. Η αποφράδα ημέρα της 15^ης Αυγούστου – Ο Τρικούπης «καταδικάζει» τις άθικτες Μεραρχίες του σε καταστροφή.

17.1 Η αιφνιδιαστική προσβολή και διάλυση της IV Μεραρχίας στη στενωπό του Κιοπρουλού.

17.2 Η φυγή του Αποσπάσματος Πλαστήρα προς το Τουμλού Μπουνάρ.

17.3 Η πρόωρη και αδικαιολόγητη υποχώρηση των Ι και VII Μεραρχιών στο Τουμλού Μπουνάρ.

17.4  Η μοιραία απόφαση του Τρικούπη που καταδίκασε τις άθικτες Μεραρχίες του σε καταστροφή και η διάσπαση των δυνάμεων των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού.

18. Ο επίλογος της σημαντικότερης και μεγαλύτερης εκστρατείας της νεότερης Ελλάδας.

19. Επίλογος

Σχεδιάγραμμα 1: Η διάταξη των ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων στη δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ πριν την έναρξη της τουρκικής επίθεσης

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙΙ

Γράφει ο Αρματιστής

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι πληροφορίες που διατίθενται από Ελληνικές πηγές για την μάχη της 14ης Αυγούστου στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Από τους επικεφαλής αξιωματικούς των μονάδων που αμύνθηκαν στο Καλετζίκ δεν διαθέτουμε καμία απολύτως πληροφορία πλην αυτών από την Έκθεση Πεπραγμένων του διοικητή της Πυροβολαρχίας του Κ.Α. Καμελάρ Υπολοχαγού Ραυτόπουλου. Αλλά και ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεση του δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικός για τα γεγονότα της μάχης δεδομένου ότι λίγο πριν την έναρξη της προπαρασκευής του Τουρκικού Πυροβολικού -την 6η πρωινή ώρα- μετέβη στην περιοχή του υψώματος 1535 για να «παρακολουθήσει» τη μάχη που θα διεξαγόταν στο Καλετζίκ.

Οι σημαντικότερες πληροφορίες που διαθέτουμε για τη μάχη της 14ης Αυγούστου προέρχονται κυρίως από την Τουρκική ΔΙΣ και ταυτίζονται με τις αναφορές της Έκθεσης Πεπραγμένων του Υπολοχαγού Ραυτόπουλου, που και αυτές είναι περιορισμένες αφού η Πυροβολαρχία του ήταν ταγμένη πίσω από τη γραμμή μάχης.

Παρά ταύτα θα επιδιώξουμε να ανιχνεύσουμε και να περιγράψουμε κατά το δυνατόν πληρέστερα τα κύρια γεγονότα της μάχης της 14ης Αυγούστου 1922.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙβiii

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κέντρο Αντιστάσεως (Κ.Α.) Καμελάρ από τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι το πρωί της 14ης Αυγούστου υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα

 

Η τακτική κατάσταση στο υφιστάμενο κενό μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών περί τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου

Πριν συνεχίσουμε την αναφορά μας στα της διεξαγωγής της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ υπό τη διοίκηση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε στην επικρατούσα τακτική κατάσταση τη 16η ώρα στο δεξιό του Κ.Α. Καμελάρ, δηλαδή στο υπάρχον κενό μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών και τούτο επειδή ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εξ ιδίας πρωτοβουλίας ενεργώντας και χωρίς να ενημερώσει (μάλλον) την IV Μεραρχία, υπό τις διαταγές της οποίας είχε τεθεί, είχε εγκαταστήσει Λόχο του ΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων και την Πυροβολαρχία της ΧΙΙΙα ΜΟΠ υπό το Λοχαγό Βλαχάβα στην περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί (βλέπε Μέρος ΙΙβi):

«Κατόπιν τούτου αποφασίζομεν όπως δι’ ενός Λόχου του ερχομένου Τάγματος και μιάς Πυροβολαρχίας καταλάβωμεν τα υψώματα 1.000 μ. Α. Καγιά Ντεπέ επεκτείνοντες το δεξιόν της IV Μεραρχίας …»

Πολύ πιθανόν η αναφερόμενη δύναμη του Αποσπάσματος Πλαστήρα να εγκαταστάθηκε στην περιοχή του αυχένα Γκεϊσλάρ (βλέπε σχεδιάγραμμα 11 άρθρου ΙΙβi). Το υπόψη γεγονός δεν πρέπει να είχε αναφερθεί στη IV Μεραρχία και τούτο επειδή δεν υπάρχει καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα περί αναφοράς αυτού του ζητήματος στην IV Μεραρχία, αλλά και στην Έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας δεν σημειώνεται τι περί αυτής της εγκατάστασης. Έχουμε ήδη επισημάνει στα άρθρα ΙΙβi και ΙΙβii ότι οι εντολές που ανατέθηκαν από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα του επέβαλαν όπως μετά «Τάγματος, της διοικήσεως του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και Πυροβολαρχίας να ανέλθη επί του Καλετζίκ όπου η Διοίκησις του ομονύμου Κέντρου αντιστάσεως». Η ρητή αυτή εντολή του Α΄ Σώματος Στρατού που επαναλήφθηκε από την IV Μεραρχία στη συνέχεια, μέχρι τη 16η ώρα δεν είχε εκτελεστεί από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα.

Φωτογραφία 27: Υψώματα Μπελέν Τεπέ. Κατ’ ευθείαν εμπρός διακρίνεται η πεδιάδα του Σινάν Πασά και δεξιά οι Βράχοι του Καγιαντιμπί.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙβi

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κέντρο Αντιστάσεως (Κ.Α.) Καμελάρ από τη 10η μέχρι τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου 1922 υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα

ΣΥΝΟΨΗ

Η παρουσίαση της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ για το διάστημα από τη 10η μέχρι τη 16η ώρα και η ανάλυση όλων των ενδιαφερόντων γεγονότων της μάχης γίνεται με βάση την Έκθεση Πεπραγμένων Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (Έκθεση Πλαστήρα) και υπό το φως σημαντικών πληροφοριών που προέρχονται από όλες τις διαθέσιμες πρωτογενείς πηγές για τη μάχη, όπως οι εκθέσεις ή οι καταθέσεις άλλων στρατιωτικών διοικητών που από θέσεις ευθύνης βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης, ως επίσης και από τα αναφερόμενα στην επίσημη Τουρκική στρατιωτική ιστορία για τα αφορώντα τις Τουρκικές δυνάμεις. Τα γεγονότα παρουσιάζονται με λεπτομέρεια κι εν συνεχεία αναλύονται διεξοδικά.

Κρίσιμο στοιχείο για την κατανόηση των αναφερόμενων στο κείμενο αποτελούν οι εντολές που ανατέθηκαν στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα την 8η ώρα από το Α΄ Σώμα Στρατού και τη 10η ώρα από την IV Μεραρχία δια των οποίων εντελλόταν όπως μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοίκησης του Αποσπάσματός του να ανέλθει στο όρος Καλετζίκ, παρά τη θέση διοικήσεως του Κ.Α. Καμελάρ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυτικά του Μαύρου Βράχου Δυνάμεων και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του εν λόγω Κ.Α.

Από την ανάλυση προκύπτει ότι από την Έκθεση Πλαστήρα απουσιάζουν οι αναφορές που θα προσδιόριζαν με την όσο γίνεται μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τις συνθήκες διεξαγωγή της μάχης. Γενικά η Έκθεση Πλαστήρα χαρακτηρίζεται από αοριστία, κενά, απόκρυψη γεγονότων και τέλος έρχεται σε αντίθεση με όσα κατέθεσε στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. (Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων Μικράς Ασίας) ο διοικητής του 1ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Ο λόγος που αυτό συμβαίνει είναι ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας απέφυγε επίμονα να εκτελέσει την εντολή που του είχε ανατεθεί, προφασιζόμενος ήσσονος σημασίας εξελίξεις, και ταυτόχρονα αποκρύπτοντας συστηματικά από την IV Μεραρχία τη μη εκτέλεση της εντολής του. Από την έκθεσή του λείπουν κεντρικά στοιχεία της μάχης, όπως ο εχθρός και οι εχθρικές ενέργειες, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται η παρουσία του στο Καλετζίκ και ειδικότερα στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ όπου διεξαγόταν η κύρια αμυντική μάχη μετά την κατάληψη από τους Τούρκους της πρώτης αμυντικής γραμμής. Γενικά εγείρονται ερωτηματικά σχετικά με το πού βρισκόταν κατά τη διάρκεια της μάχης ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας και εάν διεύθυνε τη μάχη. Τέλος, από τα γεγονότα προκύπτει ότι στην έκθεσή του, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας καταφέρεται αδικαιολόγητα -σε βαθμό συκοφαντικό- εναντίον του 35ου Συντάγματος και ειδικότερα κατά του Ι/35 Τάγματος, παρά το γεγονός ότι το Τάγμα αυτό ματώνοντας ακαταπαύστως, σήκωσε μόνο του και χωρίς καμία ενίσχυση το βάρος της άμυνας του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ από την έναρξη της Τουρκικής επιθέσεως μέχρι και τη 12η ώρα, όταν και ενισχύθηκε το πρώτον με το 2ο Τάγμα του 11ου Συντάγματος Πεζικού.

Παρεμπιπτόντως, τόσο από την ίδια την έκθεση όσο και από τις υπόλοιπες πρωτογενείς πηγές προκύπτει άμεσα ότι η μάχη δεν έχει σχέση με την απόδοσή της σε πολλά, περισσότερο ή λιγότερο «σοβαρά» βιβλία, από την «ημιεπίσημη» προπολεμική Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια μέχρι δημοφιλείς βιογραφίες του Πλαστήρα.

Το κείμενο είναι δύσκολο και μεγάλο. Για αυτό το λόγο θα δημοσιευτεί σε δύο συνέχειες με απόσταση λίγων ημερών μεταξύ των δύο δημοσιεύσεων. Η παρούσα πρώτη δημοσίευση (Μέρος ΙΙβi) περιλαμβάνει το «ιστορικό» μέρος, δηλαδή τα αναφερόμενα στις διάφορες πρωτογενείς πηγές, η δε δεύτερη δημοσίευση (Μέρος ΙΙβii) θα περιλαμβάνει την ανάλυση (σχολιασμό) του «ιστορικού», τις διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα. 

Φωτογραφία 15: Έχει ληφθεί από το ύψωμα Ποϊραλικαγιά. Διακρίνεται η λοφοσειρά Ερκμέν Τεπέ και το ύψωμα 1687, ενώ λίγο ανατολικότερα μόλις που διακρίνεται η κορυφή του υψώματος 1675. Επί των δύο αυτών υψωμάτων στοιχιζόταν η δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ, επί της οποίας είχε συμπτυχθεί το Ι/35 Τάγμα μετά την κατάληψη των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά, Κιουτσούκ τεπέ και Μαύρου Βράχου.

Γενικά

Όπως ήδη έχει αναφερθεί στο Μέρος ΙΙα του κειμένου μας, η περιγραφή της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ μετά την 10η ώρα της 13ης Αυγούστου είναι εξαιρετικά δυσχερής εξ αιτίας κυρίως της απουσίας οποιασδήποτε σαφούς αναφοράς στην Έκθεση Πεπραγμένων του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (Έκθεση Πλαστήρα) σε όλα εκείνα τα ζητήματα που προσδιορίζουν με ακρίβεια τις συνθήκες διεξαγωγής της μάχης, όπως είναι ο εχθρός, η διάταξη των φιλίων και των εχθρικών δυνάμεων, τα δυναμικά γεγονότα της μάχης, η διοίκηση και η διεύθυνση της μάχης, καθώς και οι εκδοθείσες αναφορές και διαταγές. Το ζήτημα δυσχεραίνεται ακόμη περισσότερο εξ αιτίας των αντιφάσεων-ασυμφωνιών που παρατηρούνται μεταξύ της Έκθεσης Πλαστήρα και των άλλων διαθέσιμων πηγών. Κρίσιμης σημασίας κρίνεται η απουσία οποιασδήποτε έκθεσης, αναφοράς ή κατάθεσης για τη μάχη που διεξήχθη στο Καλετζίκ που να έχει υποβληθεί ή κατατεθεί από αξιωματικό ή υπαξιωματικό του 1ου Τάγματος του 35ου Συντάγματος (Ι/35 Τάγμα) και του 2ου Τάγματος του 11ου Συντάγματος (ΙΙ/11 Τάγμα), δηλαδή των δύο Ταγμάτων που αμύνθηκαν στο Καλετζίκ.

Προκειμένου να κατανοηθούν τα όσα θα αναφερθούν στο παρόν κείμενο αναφορικά με τη δράση του Αποσπάσματος Πλαστήρα απαιτούνται:

• Η ύπαρξη μίας σχετικής αντίληψης του εδαφικού ανάγλυφου του πεδίου της μάχης. Προς τούτο είναι απαραίτητη η μελέτη του Σχεδιαγράμματος υπ’ αριθμό 8 του παρόντος κειμένου σε συνδυασμό με τις φωτογραφίες Νο 2, 3 και 7, καθώς και τα Σχεδιαγράμματα υπ’ αριθμό 3, 5 και 7 του Μέρους ΙΙα.
• Η ύπαρξη μίας γενικής γνώσης των όσων έχουν αναφερθεί στο Μέρος ΙΙα του κειμένου.
• Η μελέτη του παρόντος κειμένου με τη βοήθεια των σχεδιαγραμμάτων που περιλαμβάνονται στο κείμενο.
• Η μελέτη των εντολών που ανατέθηκαν στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα αρχικά από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία στη συνέχεια.

Η κατανόηση των διαλαμβανομένων στο κείμενο χωρίς τη χρήση των σχεδιαγραμμάτων του κειμένου είναι δυσχερής και τούτο επειδή είναι αρκετά δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος, και ειδικά ο μη στρατιωτικός, τη θέση των αντιπάλων δυνάμεων στο Κ.Α. Καμελάρ τη 10η ώρα της 13ης Αυγούστου, το που και πότε εγκαταστάθηκαν οι ενισχύσεις που έφθασαν στον εν λόγω Κ.Α. μετά τη 10η ώρα, καθώς και οι κατευθύνσεις επί των οποίων ενεργούσαν οι Τουρκικές δυνάμεις. Η χρήση της κλίμακας που υπάρχει σε κάθε σχεδιάγραμμα θα διευκολύνει έτι περισσότερο την κατανόηση των σημαντικότερων ζητημάτων.

Στο τέλος του κειμένου παρατίθεται μία συνοπτική ανακεφαλαίωση των σημαντικότερων ζητημάτων που αναπτύχθηκαν στο όντως εκτεταμένο κείμενο. Χρήσιμες θα φανούν σε κάθε αναγνώστη του κειμένου οι πληροφορίες που υπάρχουν στις υποσημειώσεις.

Πήγες – Τεκμήρια

Βασική πηγή για την ανάλυση της μάχης επί του Κ.Α. Καμελάρ μετά τη 10η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου 1922 αποτελεί η με ημερομηνία 21 Οκτωβρίου 1923 Έκθεση Πεπραγμένων του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (Έκθεση Πλαστήρα) που υπέβαλε στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Κωνσταντίνου Μαζαράκη Αινιάν ο διοικητής του Αποσπάσματος Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας.

Η Έκθεση Πλαστήρα αποτελεί την κύρια διαθέσιμη πρωτογενή πηγή που αναφέρεται στα της διεξαγωγής της Μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ από την 10η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι και την υποχώρηση από την τοποθεσία το πρωί της 14ης Αυγούστου. Κατόπιν τούτου θα αποτελέσει αντικείμενο της εξέτασής μας αφ’ ενός μεν για να αντιληφθούμε τα κύρια γεγονότα της μάχης που διεξαγόταν από την 5η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου στο αναφερόμενο Κ.Α. και αφ’ ετέρου δε για να διαπιστώσουμε αν ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εκτέλεσε τις εντολές που του ανατέθηκαν αρχικά από το Α΄ Σώμα Στρατού και στη συνέχεια από την IV Μεραρχία, δια των οποίων διατασσόταν μετά Τάγματος και Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματός του να ανέλθει παρά τη θέση του Σταθμού Διοικήσεως του Κ.Α. Καμελάρ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυτικά του Μαύρου Βράχου δυνάμεων και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ.

Η παρουσίαση της Έκθεσης Πλαστήρα γίνεται  στην απλή δημοτική γλώσσα, χωρίς όμως να παραλείπεται ούτε λέξη από το πρωτότυπο κείμενο. Τα σημαντικά σημεία της Έκθεσης παρουσιάζονται  εντός εισαγωγικών και με κεκλιμένη γραμματοσειρά στο πρωτότυπο κείμενο. Το ίδιο γίνεται και για όλες τις χρησιμοποιούμενες πρωτογενείς πηγές.

Τα διαλαμβανόμενα στην «Έκθεσή Πλαστήρα» επιβάλλεται να ιδωθούν κάτω και από την εξής οπτική. Η Έκθεση συντάχθηκε από το Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα και υποβλήθηκε στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας (στο εξής Ανακριτική Επιτροπή Στρατηγού Κ. Μαζαράκη) που συγκροτήθηκε το Φεβρουάριο του 1923 κατόπιν της υπ’ Αρ. 1134/15.2.23 απόφασης της Επαναστάσεως του 1922, αδιαφιλονίκητος Αρχηγός της οποίας ήταν ο Συνταγματάρχης Ν. Πλαστήρας. Αποστολή της Ανακριτικής Επιτροπής ήταν να ενεργήσει διοικητικές ανακρίσεις για τα γεγονότα της δεύτερης περιόδου της Μικρασιατικής Εκστρατείας, δηλαδή για την περίοδο από την 1η Νοεμβρίου 1920 μέχρι την καταστροφή. Η Επιτροπή έλαβε την εντολή να αρχίσει τις εργασίες της από την τελευταία και σπουδαιότερη φάσης της εκστρατείας, δηλαδή τις επιχειρήσεις του Αυγούστου του 1922. Όπως γίνεται αντιληπτό η Ανακριτική Επιτροπή θα υπέβαλε το πόρισμά της στον διατάξαντα τη συγκρότησή της. Δηλαδή στην Επαναστατική Επιτροπή, Αρχηγός της οποίας ήταν ο Πλαστήρας. Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας δεν ήταν μόνο ο Αρχηγός της Επαναστάσεως, αλλά και ο απόλυτος αρχηγός του κράτους και αν δεν θέλουμε να κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ήταν ο αρχηγός μίας στρατιωτικής δικτατορίας που κυβερνούσε τη Χώρα στηριζόμενη στις λόγχες του Στρατού. Το πόρισμα της Ανακριτικής Επιτροπής Μαζαράκη δεν υποβλήθηκε στην Τακτική δικαιοσύνη.

Το 1925 συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Στρατιωτικών η «Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων Μ. Ασίας» (Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α.), στη θέση της καταργηθείσας Ανακριτικής Επιτροπής Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας. Τακτικά μέλη της επιτροπής ήταν οι Αντιστράτηγοι Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, Εμ. Ζυμβρακάκης, Π. Σπηλιάδης, Δ. Ιωάννου, οι Υποστράτηγοι Κ. Γουβέλης, Ι. Νεγρεπόντης, Ν. Μιχαλόπουλος και οι Αεροπαγίτες Ι. Χατζησαράντος και Κ. Κυριλλόπουλος. Πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο Αντιστράτηγος Κ. Μοσχόπουλος. Καταθέσεις αξιωματικών που δόθηκαν στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. θα χρησιμοποιηθούν στο παρόν κείμενο.

Συμπληρωματικά και για την διευκρίνιση των διαλαμβανομένων στην Έκθεση Πλαστήρα θα χρησιμοποιηθούν και οι ακόλουθες πρωτογενείς πηγές:

• Η Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας Πεζικού που συντάχθηκε από τον διοικητή της Μεραρχίας Υποστράτηγο Δημήτριο Δημαρά στις 15 Μαρτίου 1924, μετά την επάνοδό του από την αιχμαλωσία. Τα ελάχιστα αναφερόμενα στην υπόψη Έκθεση για τη μάχη του Καμελάρ προέρχονται από τις εξαιρετικά περιορισμένες τηλεφωνικές αναφορές που υποβλήθηκαν στην IV Μεραρχία από τον Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα.
• Η Έκθεση Πεπραγμένων του 35ου Συντάγματος Πεζικού που συντάχθηκε τον Ιανουάριο του 1926 από τον διοικητή του 35ου Συντάγματος Πεζικού την περίοδο των επιχειρήσεων του Αυγούστου του 1922
• Η Κατάθεση του Αρχηγού Πυροβολικού της IV Μεραρχίας Αντισυνταγματάρχη ΠΒ Αθανασίου Πουρνάρα στις 9 Μαρτίου 1926 στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α..
• Η Κατάθεση του Ταγματάρχη Πεζικού Ανδρέα Τσιρώνη διοικητή του 1ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α., στις 22 Δεκεμβρίου 1925.
• Η Κατάθεση του Ταγματάρχη Αναστασίου Τούντα, διοικητή Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματος Πλαστήρα, στην Ανακριτική Επιτροπή Μαζαράκη στις 1 Ιουνίου 1923.
• Η Έκθεση Πεπραγμένων Πυροβολικού Κ.Α. Καμελάρ συνταχθείσα από τον Υπολοχαγό Πυροβολικού Σπ. Ραυτόπουλο.
• Η «Έκθεση Στρατηγού Ι. Νεγρεπόντη για τις ευθύνες Υποστράτηγου Δημαρά».
• Η κατάθεση στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Μαζαράκη του επανελθόντος από την αιχμαλωσία Έφεδρου Ανθυπασπιστή Πεζικού Πολύδωρα Παναγιώτη που υπηρετούσε στην 3η Διμοιρία του 7ου Λόχου του 2ου Τάγματος του 11ου Συντάγματος Πεζικού (ΙΙ/11 Τάγμα).
• Ο τόμος της Τουρκικής Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού που αναφέρεται στην τελική Τουρκική επίθεση του Αυγούστου 1922 κατά της Στρατιάς Μικράς Ασίας.

Πλέον των παραπάνω υπάρχει μία ακόμη Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας που συντάχθηκε από τον Επιτελάρχη της Μεραρχίας Ταγματάρχη Τσολάκογλου στις 18 Ιανουαρίου 1923, όταν ο διοικητής της IV Μεραρχίας Υποστράτηγος Δημαράς βρισκόταν εν αιχμαλωσία. Η υπόψη Έκθεση έχει ταυτόσημο σχεδόν κείμενο με αυτό του διοικητή της IV Μεραρχίας, αλλά κατά την άποψη του γράφοντος είναι μειωμένης αξιοπιστίας σε διάφορα επίμαχα ζητήματα όπως θα προσδιοριστεί στη συνέχεια.

Στη μέχρι τώρα ανάλυση των διαφόρων φάσεων και πτυχών της Μικρασιατικής Εκστρατείας έχουμε χρησιμοποιήσει ως βασική πηγή την Ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας της ΔΙΣ/ΓΕΣ, την οποία έχουμε επανειλημμένως χαρακτηρίσει αξιόπιστο και σοβαρό έργο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, και λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του θέματος, έχει συγκεντρωθεί και αναλυθεί το σύνολο των διαθέσιμων πρωτογενών πηγών που αναφέρονται στη μάχη που διεξήχθη στο Κ.Α. Καμελάρ. Είναι βέβαιο ότι η ΔΙΣ δεν χρησιμοποίησε για την παρουσίαση και την ανάλυση της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ όλες τις διατιθέμενες πρωτογενείς πηγές που χρησιμοποιούνται στο παρόν άρθρο. Από την ανάλυση των στοιχείων κατέστη σαφές ότι το κείμενο το αναφερόμενο στη μάχη του Κ.Α. Καμελάρ του 7ου τόμου της ΔΙΣ/ΓΕΣ δεν αποδίδει με ακρίβεια και αξιοπιστία τα γεγονότα της μάχης και κυρίως παραλείπει να αναφερθεί στις ασάφειες στις αντιθέσεις στις αοριστίες και στα κενά που παρουσιάζει η Έκθεση Πλαστήρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και το Σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 12 του 7ου τόμου της ΔΙΣ που αναφέρεται στη μάχη που διεξήχθη στο Κ.Α. Καμελάρ περιέχει πολλά και σημαντικά λάθη αναφορικά με τις δυνάμεις που βρίσκονταν στο εν λόγω Κ.Α.. Ειδικότερα υπάρχει πλήρης αναντιστοιχία μεταξύ του κειμένου και του σχεδιαγράμματος. Κατόπιν τούτων προκρίθηκε η ανάλυση της μάχης να γίνει με βάση τις πληροφορίες που υπάρχουν στις πρωτογενείς πηγές και όχι με βάση τη δευτερογενή παρουσίαση της ΔΙΣ.

Μικρασιατική Εκστρατεία: Η Κατάρρευση του Μετώπου στο Αφιόν Καραχισάρ στις 14 Αυγούστου 1922 – Η Αρχή της Καταστροφής

γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

«Αφιόν Καραχισάρ»

Το παρόν κείμενο έχει καθαρά επετειακό χαρακτήρα και αναφέρεται συνοπτικά σε ένα πολύ μικρό μέρος των γεγονότων που εξελίχθηκαν το διήμερο μεταξύ 13 και 14 Αυγούστου 1922 (σύμφωνα με το Παλαιό Ημερολόγιο), ή 26-27 Αυγούστου (σύμφωνα με το Νέο Ημερολόγιο) κατά το οποίο διεξήχθη η μάχη παρά τω Αφιόν Καραχισάρ για την απόκρουση της μεγάλης τουρκικής επίθεσης, που είχε σαν τελικό αποτέλεσμα τη συντριπτική ήττα της Στρατιάς Μικράς Ασίας, την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από τη Μικρά Ασία και τη καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Τα γεγονότα εκείνου του διημέρου περιγράφονται κατά τρόπο ιδιαίτερα λεπτομερειακό σε έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού με τίτλο «Υποχωρητικοί Αγώνες των Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού». Το αναφερόμενο πόνημα συγγράφηκε το 1962 όταν Διευθυντής της ΔΙΣ ήταν ο στρατηγός Κ. Κανελλόπουλος, αυτόπτης μάρτυρας των τότε γεγονότων, όταν ως λοχαγός Μηχανικού υπηρετούσε στο ΙΙΙ Γραφείο του Α’ Σώματος Στρατού (ΣΣ), που είχε την ευθύνη της άμυνας της Εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ. Ο στρατηγός Κανελλόπουλος είναι επίσης και ο συγγραφέας ενός σημαντικού βιβλίου με τίτλο «Η Μικρασιατική Ήττα». Όταν συγγράφηκε ο αναφερόμενος τόμος της ΔΙΣ δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια από την Καταστροφή, τα ίχνη του Διχασμού ήταν ακόμη έντονα στην ελληνική κοινωνία και έτσι οι συγγραφείς αποφεύγουν να «ξύσουν πληγές» και περιορίζονται στην εξιστόρηση των γεγονότων – κατά τρόπο ιδιαίτερα γλαφυρό – τα οποία και συνεχώς τεκμηριώνουν. Ο κάθε καλοπροαίρετος μελετητής εκείνων των γεγονότων μπορεί πίσω από τις γραμμές να αντιληφθεί ευθύνες και αδυναμίες αφ’ ενός του στρατιωτικού οργανισμού και αφ’ ετέρου των πρωταγωνιστών.

Σκοπός

Σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να περιγραφούν σε πολύ γενικές γραμμές:

• Η κατάρρευση της αμυντικής τοποθεσίας της εξέχουσας νοτίως του Αφιόν Καραχισάρ.
• Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ο διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού (ΣΣ) υποστράτηγος Τρικούπης εξέδωσε στις 14 Αυγούστου 1922 (π.η.) τη διαταγή για γενική σύμπτυξη των περί το Αφιόν ελληνικών δυνάμεων.
• Οι αιτίες διάλυσης της IVης Μεραρχίας.
• Ορισμένα κρίσιμα γεγονότα προ και μετά την έκδοση της διαταγής συμπτύξεως που είχαν καταλυτική επιρροή στη διάσπαση των Α’ και Β’ ΣΣ σε δύο Ομάδες, οι οποίες στη συνέχεια δεν μπόρεσαν να συντονίσουν τις ενέργειές τους, με αποτέλεσμα η μία – η και ισχυρότερη – να καταστραφεί στο Αλή Βεράν και η άλλη, με διαλυμένο το ηθικό, να στρέψει τα νώτα στον εχθρό και να αναζητήσει τη σωτηρία στη θάλασσα.

Ταυτόχρονα μέσα από το κείμενο θα αναδειχθεί η ανωριμότητα του ελληνικού στρατιωτικού οργανισμού να διαχειριστεί δύσκολες καταστάσεις, πράγμα που – όπως αποδεικνύεται από τη συνέχεια της ιστορικής μας πορείας – αποτελεί βασικό πρόβλημα της Πολιτείας μας.

Μικρασιατική Εκστρατεία: Σημείωμα για το Ελληνικό πυροβολικό στη περιοχή της εξέχουσας στις 13 Αυγούστου 1922

Γράφει ο Αρματιστής  (Ενημέρωση: 24-09-13)

Το παρακάτω κείμενο δεν αποτελεί αυτοτελές κείμενο της σειράς για την Μικρασιατική Εκστρατεία. Αποτελεί ένα εκτενές σημείωμα σχετικά με την κατάσταση και το ρόλο του πυροβολικού κατά τη μάχη της Εξέχουσας, σε συνέχεια των πολλών και εξαιρετικά ενδιαφερόντων σχολίων που εμφανίστηκαν στο κυρίως άρθρο σχετικά με το θέμα αυτό. Λόγω της έκτασής του, αναρτάται σαν ξεχωριστό σημείωμα.

Είναι πολύ εντυπωσιακό το ενδιαφέρον των σχολιαστών να αποκρυπτογραφήσουν τη δύναμη του Ελληνικού πυροβολικού κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας, αλλά και τη περίοδο αμέσως μετά τη Καταστροφή, όταν συγκροτήθηκε η Στρατιά του Έβρου. Ήδη έχουν κατατεθεί αρκετά στοιχεία, χρήσιμα για τη διερεύνηση του θέματος. Θα συμφωνήσω με το Κ/Δ ΚΒ αναφορικά με τα πυροβόλα ΣΚΟΝΤΑ των 75 χιλ. Η αναφορά προέρχεται από το Ξ. Στρατηγό, ο οποίος γράφει ότι:

 «η Στρατιά παρέλαβε αυθαίρετα από τις αφύλακτες συμμαχικές αποθήκες της Θράκης και της Σμύρνης αριθμό πυροβόλων SKODA χωρίς κλείστρα, των οποίων (κλείστρων) η κατασκευή επετεύχθη κατόπιν σύντονης εργασίας στα  εργοστάσια της Γενικής Διεύθυνσης Υλικού Πολέμου και στο Ναύσταθμο της Σαλαμίνας. Ο αριθμός των υπόψη πυροβόλων ανήλθε αρχικά σε 28 των 105 χιλ και 9 των 155 χιλ, αργότερα δε προστέθηκαν και 8 πυροβολαρχίες  SKODA ορειβατικές (δηλαδή 32 πυροβόλα)».

Τελικά γνωρίζουμε ότι:

1.  Συγκροτήθηκε στη Σμύρνη μία Μοίρα Βαρέως Πυροβολικού ΣΚΟΝΤΑ 150 χιλ [3 πυρχίες – 11 πυροβόλα] η οποία τον Ιούλιο του 1922 μεταφέρθηκε στην Ανατολική Θράκη, προκειμένου «να χρησιμοποιηθεί για τη κατάληψη της Κωνσταντινούπολης» [α.τ.γ.κ.π.γ.π. Νο1].

2.  Συγκροτήθηκαν 3 Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού ΣΚΟΝΤΑ 105 χιλ [Α’, Β’, Γ’] εξ 24 πυροβόλων συνολικά, οι οποίες τον Αύγουστο του 1922 είχαν διατεθεί ανά μία στα Α’, Β’ και Γ’ ΣΣ. Η Α’ Μοίρα ΣΚΟΝΤΑ 105 χιλ του Α’ ΣΣ είχε διατεθεί στη ΧΙΙ Μεραρχία και δεν έλαβε μέρος στη τελική αναμέτρηση [α.τ.γ.κ.π.γ.π. Νο2]. Τα πυροβόλα των Α’ και Β’ Μοιρών, εγκατελήφθησαν στο Αλή Βεράν.

Διαθέτουμε ελάχιστα στοιχεία για τα ΣΚΟΝΤΑ των 75 χιλ. Δεν γνωρίζουμε ποιος ήταν ο ακριβής αριθμός τους, ούτε και αν κάποια εξ αυτών βρίσκονταν τον Αύγουστο του 1922 στη Μ.Α.. Πιθανολογώ ότι ο αριθμός τους ήταν μικρότερος των 32 και ότι ουδέποτε μεταφέρθηκαν στη Μ. Ασία. Δεν βρίσκονταν όμως ούτε στην Ανατολική Θράκη.  Το κρίσιμο κριτήριο αναφορικά με τα πυροβόλα Σκόντα είναι ότι κανένα από τα πολύτιμα αυτά πυροβόλα δεν βρισκόταν στη περιοχή του Αφιόν στις 13 Αυγούστου 1922. Και αυτό σημειώνει κάτι σημαντικό. Μπορεί οι μονάδες πυροβολικού να διέθεταν εξαιρετική εκπαίδευση, μεγάλη πολεμική πείρα και θαυμάσια πειθαρχία, αλλά, σε ανώτατο επιχειρησιακό επίπεδο, οι εξελίξεις στη τακτική χρησιμοποίηση του πυροβολικού δεν είχαν κατανοηθεί. Ο Χατζανέστης μετέφερε τη Μοίρα των ΣΚΟΝΤΑ 150 χιλ ΣΤΗΝ Αν Θράκη για να συντρίψει τα Θεοδοσιανά τείχη της Βασιλεύουσας, οι δε 3 Μοίρες των 105 είχαν κατανεμηθεί ομοιόμορφα στα 3 ΣΣ, μολονότι οι απειλές δεν ήταν παντού οι ίδιες. Ο Πάσσαρης που τόλμησε να επανεξετάσει τις απειλές και πρότεινε αναδιάταξη της Στρατιάς προκειμένου να συγκροτηθούν στρατηγικές εφεδρείες, αντιμετωπίστηκε ως ούφο από το Χατζανέστη και αποκλείστηκε. Και έτσι οι μεν Β’ και Γ’ Μοίρες Σκόντα 105 χιλ παρέμειναν στα Β’ και Γ’ ΣΣ και σε περιοχές που οι απειλές ήσαν μικρότερης σημασίας, η δε Α’ Μοίρα Σκόντα 105 χιλ του Α’ ΣΣ, αντί να βρίσκεται στη περιοχή ΝΔ του Αφιόν όπως επέβαλε η μορφολογία του εδάφους και η δυνατότητα των υπόψη πυροβόλων να εκτελούν επισκηπτική βολή, είχε διατεθεί στη ΧΙΙ μεραρχία, στο πεδινό τμήμα ανατολικά του Αφιόν, όπου θα ήταν καταλληλότερη μια Μοίρα πεδινού πυροβολικού.  Και αυτό ήταν το κρίσιμο στοιχείο στη χρησιμοποίηση του πυροβολικού και κατ΄ επέκταση στη σύγκριση ισχύος μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων. Όχι ο αριθμός των πυροβόλων, αλλά ο τρόπος τακτικής χρησιμοποίησης του πυροβολικού. Οι μεν Τούρκοι διοικούσαν συγκεντρωτικά το πυροβολικό τους και κατένειμαν και επανακατένειμαν αυτό ανάλογα με τη κατάσταση, η δε ανώτατες Ελληνικές διοικήσεις κατένειμαν ή μάλλον διέσπειραν το διατιθέμενο πυροβολικό κατά Ουλαμούς και πυροβολαρχίες στις υφιστάμενες διοικήσεις … και καθάρισαν.  Ή καλύτερα έμειναν χωρίς πυροβολικό.

«Η εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ είχε το θάνατο μέσα της»

Η επιλογή της αμυντικής τοποθεσίας του Αφιόν ως βασικός λόγος της ήττας

Γράφει ο Αρματιστής

τοῖς κείνων ρήμασι πειθόμενοι

«Ο Έλλην στρατιώτης επολέμησεν. Η μομφή ήν του προσάπτουν τινές, ότι απορρίψας τον οπλισμόν του, άμα τη ενάρξει της Τουρκικής επιθέσεως, ετράπη εις φυγήν, δεν είναι αληθής. …. Με τη ποσότητα ηθικού ήν ενέκλειεν έτι η ψυχή του ημύνθη γενναίως των οχυρωμένων του θέσεων. Εάν εκάμφθη προ πενταπλασίου εχθρού εν τη αμύνη μιας ελαττωματικής γραμμής, εάν εν τη υποχωρήσει του επανικοβλήθη, οδηγηθείς ως οδηγήθη, αποκοπείς των συγκοινωνιών του, κυκλωθείς επανειλημμένως, μαχόμενος επί ημέρας προς όλα τα σημεία, εις μίαν άχαρι και ματαίαν προσπάθειαν, άνευ πυρομαχικών και άνευ τροφίμων, τούτο ούτε εκπληκτικόν, ούτε πρωτοφανές είναι. … Συνέβη εις στρατούς κάλλιον συγκροτημένους ή ο Ελληνικός και καλύτερους θεωρουμένους τούτου. Τα στρατηγικά σφάλματα άτινα διεπράχθησαν, εβάρυνον καταπληκτικώς επί της πλάστιγγος. Το μειωμένον ηθικόν συνέτεινεν, αλλά δεν έκρινεν … Κύρια αίτια της όλης ήττης ήσαν:

       1.  Η εσφαλμένη εκλογή της αμυντικής τοποθεσίας εις την περιοχήν Αφιόν.
       2.  Η έλλειψις σοβαράς στρατηγικής εφεδρείας εις την εξέχουσαν του Αφιόν.
       3.  Η εσφαλμένη διεύθυνσις του υποχωρητικού αγώνος, από Αφιόν προς Τουμλού Μπουνάρ, το και σπουδαιότερον».

«Η Μικρασιατική Ήττα»

Αντισυνταγματάρχης Κ.Δ. Κανελλόπουλος,

Γενικά

Στις 13 Αυγούστου 1922 (π.ημ.) και ύστερα από πολύμηνη προπαρασκευή, άρχισε η μεγάλη Τουρκική επίθεση εναντίον των δυνάμεων της Στρατιάς Μικράς Ασίας που βρίσκονταν εγκατεστημένες στην αμυντική τοποθεσία που κάλυπτε τη πόλη του Αφιόν Καραχισάρ και η οποία ήταν γνωστή (και έτσι έμεινε στην ιστορία) με το όνομα «εξέχουσα του Αφιόν». Στρατηγικός σκοπός της Τουρκικής διοίκησης ήταν η διεξαγωγή μιας μάχης για τη συντριβή της Ελληνικής Στρατιάς, που θα επιτυγχάνονταν με την συγκεντρωτική επίθεση των κύριων Τουρκικών δυνάμεων εναντίον του πλέον ασθενούς σημείου της Ελληνικής αμυντικής διάταξης, ώστε να επιτύχουν σε σύντομο χρόνο τη διάρρηξη της Ελληνικής αμυντικής τοποθεσίας, στη συνέχεια το διαχωρισμό των Ελληνικών δυνάμεων με απόρριψη μέρους ή και του συνόλου τους προς βορρά και εκτός των γραμμών συγκοινωνιών τους και τελικά τη καταστροφή τους. Η επίθεση αποφασίστηκε να διεξαχθεί εναντίον της δεξιάς πτέρυγας της εξέχουσας του Αφιόν, δηλαδή στη περιοχή που περιλαμβανόταν μεταξύ του ποταμού Τσάϊ (Ακάρ) στα νοτιοανατολικά του Αφιόν Καραχισάρ και του Τουμλού Μπουνάρ στα δυτικά.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η Ιδέα Ενεργείας της ανώτατης Τουρκικής διοίκησης για το ΠΟΥ, το ΠΩΣ και με ΠΟΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ θα διεξαγόταν η ΜΕΓΑΛΗ επίθεση, καθώς και το ΓΙΑΤΙ επιλέχθηκε η δεξιά πτέρυγα της εξέχουσας για την εκτόξευση της επίθεσης:

«Η ιδέα μας ήταν να δώσουμε μία μάχη συντριβής, συγκεντρώνοντας τις κύριες δυνάμεις μας επί μιας πτέρυγας, εάν ήτο δυνατό, έναντι της εξωτερικής πτέρυγας του εχθρού. Βρήκαμε ως λύση ορθή να συγκεντρώσουμε τις κύριες δυνάμεις μας νότια της δεξιάς πτέρυγας του εχθρού, η οποία βρισκόταν στη περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ και μεταξύ του ποταμού Τσάϊ και του Τουμλού Μπουνάρ. Εκεί βρισκόταν η σπουδαιότερη και η μάλλον εύτρωτος τοποθεσία του εχθρού. Υπήρχε η αντίληψη ότι το αποτέλεσμα θα ήταν ταχύ και αποφασιστικό εάν επιτιθέμεθα εκ της πλευράς αυτής»

(Απόσπασμα από ομιλία του Κεμάλ προς τη Τουρκική Εθνοσυνέλευση)

Αλλά και στην οδηγία επιχειρήσεων την οποία εξέδωσε στις 25 Ιουλίου 1922 ο διοικητής του Δυτικού Μετώπου Ισμέτ πασάς προς τους διοικητές των 1^ης και 2^ης Τουρκικών Στρατιών, αναφέρονται τα ακόλουθα:

«Αντικειμενικός σκοπός της επιθέσεως είναι να ριφθεί το κύριο εχθρικό σώμα προς βορρά, ηττώμενο σε γενική μάχη που θα αρχίσει και θα εξελιχθεί  στο Αφιόν, στα όρη Ακάρ και τη προέκτασή τους».

Ποια ήταν όμως εκείνα τα χαρακτηριστικά της δεξιάς πτέρυγας της εξέχουσας του Αφιόν που τη καθιστούσαν αφ’ ενός τη σπουδαιότερη του όλου αμυντικού μετώπου της Στρατιάς Μικράς Ασίας και αφ’ ετέρου ιδιαίτερα ευάλωτη σε ένα ισχυρό και μεθοδευμένο κτύπημα, ώστε η Τουρκική ηγεσία να εκτοξεύσει εναντίον της τη μεγάλη επίθεση που από καιρό μελετούσε και προετοίμαζε; Αλλά και γιατί ο Κ. Κανελλόπουλος θεωρεί ότι  η εσφαλμένη επιλογή της αμυντικής τοποθεσίας στη περιοχή του Αφιόν, ήταν ένας από τους τρεις βασικούς λόγους της ήττας της Ελληνικής Στρατιάς στη μεγάλη μάχη που διεξήχθη στα κράσπεδα του Αφιόν Καραχισάρ στις 13 και 14 Αυγούστου 1922;

Το παρόν κείμενο, τη σημερινή μαύρη και ξεχασμένη επέτειο  της 13^ης Αυγούστου 1922, αυτό το σκοπό έρχεται να εκπληρώσει. Να φέρει σε γνώση κάθε Έλληνα που ενδιαφέρεται για τα τραγικά γεγονότα εκείνης της περιόδου, τα ελαττώματα και τις αδυναμίες της αμυντικής τοποθεσίας της εξέχουσας του Αφιόν, καθώς και το πώς και το γιατί επιλέχθηκε από την ηγεσία της Μικρασιατικής Στρατιάς και τους επί τόπου διοικητές των μεγάλων μονάδων, εκείνη η άκρως προβληματική και ευάλωτη τοποθεσία που έκρυβε το θάνατο μέσα της και που κάτω από τα ερείπια των προμαχώνων της παραμένουν άταφα και ατίμητα τα οστά εκατοντάδων Ελλήνων μαχητών που έδωσαν τον υπέρ πάντων αγώνα «τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι». Ακόμη θα αναφερθούν και ορισμένα – ελάχιστα – στοιχεία για την Ελληνική αμυντική διάταξη στην εξέχουσα του Αφιόν, καθώς και για την απουσία ισχυρής εφεδρείας στη περιοχή που επιχειρήθηκε τη διάρρηξη της τοποθεσίας. Απουσία που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη τελική έκβαση της μάχης σε βάρος των Ελληνικών όπλων.

Δεν θα υπάρξει αναφορά στα της διεξαγωγής του αμυντικού αγώνα, στη ποιότητα των διοικήσεων και στο ηθικό των δυνάμεων, επειδή αυτά τα πολύ σημαντικά και τεράστια κεφάλαια, θα αναλυθούν  «εν καιρώ».

Μολονότι έχουν περάσει 91 χρόνια από τη 13^η Αυγούστου 1922, η Μικρασιατική Καταστροφή θα συνεχίζει να στοιχειώνει το έθνος. Στην προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις για τα αίτια που προκάλεσαν τη καταστροφή του Μικρασιατικού Ελληνισμού έχουν χυθεί χιλιάδες τόνοι μελάνης. Και ενώ σχεδόν όλοι όσοι καταπιάστηκαν με το τεράστιο αυτό ζήτημα αναφέρουν ότι η πραγματική αιτία της καταστροφής ήταν η ήττα του Ελληνικού Στρατού στο πεδίο της μάχης, αποφεύγουν να μιλήσουν διεξοδικά για τις αιτίες και τους λόγους που οδήγησαν στην ταπεινωτική συντριβή μιας πανίσχυρης στρατιάς και που δυστυχώς, είναι οι ίδιοι λόγοι που επαναλαμβάνονται επί 200 χρόνια ελεύθερου εθνικού βίου και μας οδήγησαν (και θα μας οδηγήσουν πάλι στο μέλλον) σε τραγικές εθνικές περιπέτειες.

Έχει σημασία και επιβάλλεται να τονιστεί ότι στη Μικρά Ασία συγκρούστηκε ο Ελληνικός με τον Τουρκικό στρατό και ότι ο Ελληνικός στρατός ηττήθηκε στο πεδίο της μάχης του Αφιόν Καραχισάρ. Ο Ελληνικός στρατός, αφού έγραψε σελίδες δόξας στα πεδία της μαχών, στην τελική αναμέτρηση στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ ηττήθηκε, συντρίφτηκε, αποσυντέθηκε, κατέστη ανίκανος για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων και έστρεψε τα νώτα στον εχθρό αναζητώντας τη σωτηρία στη θάλασσα. Το μέγεθος της καταστροφής που ακολούθησε τη στρατιωτική ήττα ήταν ανάλογο της ασύλληπτης ταχύτητας με την οποία διαλύθηκε η περήφανη Μικρασιατική Στρατιά που ένα χρόνο πριν από το σάλπισμα της αποχώρησης έκρουε τις πύλες της Άγκυρας από το Ντουά Τεπέ του Πολατλί μέχρι τα βράχια του Καλέ Γκρότο. Και οι ευθύνες για τη μεγάλη στρατιωτική ήττα και τη συντριβή του στρατού είναι καθαρά Ελληνικές και θα πρέπει να αναζητηθούν. Βαρύνουν αποκλειστικά τις πολιτικές ηγεσίες της εποχής, τους διοικητές του Στρατού, αλλά και  το μέρος εκείνου του πνευματικού και δημοσιογραφικού κόσμου που δεν συμπαραστάθηκε στο μεγάλο εγχείρημα, ή ενδεχομένως και το έβλαψε.

Και αυτός είναι ο σκοπός του παρόντος κειμένου. Η αναζήτηση των λόγων  που οδήγησαν στη στρατιωτική ήττα. Επειδή πέρα από τους «θρήνους» που εκπέμπονται κάθε χρόνο τέτοια εποχή για τις χαμένες πατρίδες  – με το αζημίωτο πάντοτε – οφείλουμε να αναλογιστούμε αν η μεγάλη καταστροφή μας έκανε – ως έθνος – σοφότερους.

13 Αυγούστου 1922, Εξέχουσα Αφιόν Καραχισάρ: Η Αρχή του Τέλους

Ὑπὲρ τῆς Ἀχαϊκῆς Συμπολιτείας πολεμήσαντες

Ἀνδρεῖοι σεῖς ποὺ πολεμήσατε καὶ πέσατ᾿ εὐκλεῶς

τοὺς πανταχοῦ νικήσαντας μὴ φοβηθέντες.

 Ἄμωμοι σεῖς, ἂν ἔπταισαν ὁ Δίαιος κι ὁ Κριτόλαος.

Ὅταν θὰ θέλουν οἱ Ἕλληνες νὰ καυχηθοῦν,

«Τέτοιους βγάζει τὸ ἔθνος μας» θὰ λένε

γιὰ σᾶς. Ἔτσι θαυμάσιος θά ῾ναι ὁ ἔπαινός σας.

Η εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ

Σαν σήμερα, την 05.00 της 13ης Αυγούστου 1922 άρχισε σφοδρός  βομβαρδισμός των θέσεων των I και IV Μεραρχιών από το τουρκικό πυροβολικό, που θα οδηγούσε μέσα σε λίγες μέρες στην κατάρρευση του στρατού της Μικρασίας και το τέλος του Μικρασιατικού Ελληνισμού.

Η Μικρασιατική Καταστροφή είναι το κομβικό σημείο της Νεώτερης Ελληνικής Ιστορίας, ασύγκριτα σημαντικότερο από ό,τι προηγήθηκε και από ό,τι ακολούθησε. Η Καταστροφή δε σήμανε μόνον την απώλεια του Μικρασιατικού Ελληνισμού, τον μαρτυρικό θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων, το χαμό δεκάδων χιλιάδων γυναικών και παιδιών στα σκλαβοπάζαρα και τον ξεριζωμό των περισσότερων από ενάμιση εκατομμυρίου Μικρασιατών από τις εστίες τους. Αυτά, τα ανείπωτα τραγικά, θα μπορούσαν κάποτε να επουλωθούν από το χρόνο.

Η Μικρασιατική Καταστροφή σήμανε κάτι πολύ βαθύτερο για την Νεώτερη Ελλάδα: σήμανε την εσωτερίκευση της ήττας, της εξάρτησης και της αδυναμίας. Η Καταστροφή έπεισε τις έκτοτε διαδοχικές ελληνικές ηγετικές ομάδες ότι χωρίς την πατρωνία «Μεγάλων» ξένων δυνάμεων «η Ελλάς ασφαλώς και δεν είναι σοβαρό Κράτος», όπως έλεγε ο Γούναρης. Αφαίρεσε από τις ηγετικές ομάδες της χώρας την αίσθηση ιστορικής ευθύνης για την πορεία και το μέλλον της. Εγκατέστησε στις πολιτικές συνειδήσεις την πεποίθηση ότι η παρουσία στο διεθνή χώρο είναι κάτι που δεν εξαρτάται από εμάς τους ιδίους αλλά από εξωγενείς παράγοντες, από τις διαθέσεις άλλων, από τις συγκυρίες και την τύχη. Και τους επέτρεψε, έτσι, στους πολιτικούς να πολιτεύονται στη χώρα ως καιροσκόποι βλαχοδήμαρχοι: χωρίς καμία συναίσθηση ιστορικής ευθύνης και χωρίς κανέναν ιστορικό ορίζοντα. Η Καταστροφή εγκαθίδρυσε και στον απλό λαό μια βαθιά αίσθηση ήττας, μιζέριας και ανικανότητας σε όλα τα επίπεδα – και όχι μόνον της εξωτερικής πολιτικής. Αυτό είναι το κρυφό νήμα που ενώνει τη Μικρασιατική Καταστροφή με το παρόν μας.

Ήταν ανέφικτη εξ αρχής η επιτυχία της Μικρασιατικής Εκστρατείας;