Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, Μέρος IVβ

Η μη εκτέλεση από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα της εντολής που του ανέθεσε η IV Μεραρχία να την καλύψει στα υψώματα νοτιοδυτικά του Κιουπρουλού και η εκ προθέσεως συνεχιζόμενη αδιαφορία του για την ασφάλεια της IVΜεραρχίας δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την καταστροφή της Μεραρχίας

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Σύνοψη

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας απέφυγε να ενημερώσει την IV Μεραρχία ότι δεν εκτέλεσε την εντολή που του ανέθεσε αναφορικά με την εγκατάσταση του Αποσπάσματός του στα υψώματα νοτιοδυτικά του Κιουπρουλού προκειμένου να την προκαλύψει από νότο, δηλαδή από την κατεύθυνση που το πρωί της 15^ης Αυγούστου αναμενόταν ότι ο Τουρκικός Στρατός θα συνέχιζε την επίθεσή του. Δεν θα την ενημερώσει επίσης ότι είχε μεταφέρει το Απόσπασμά του στον σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ· ήτοι σε απόσταση τριών και πλέον χιλιομέτρων δυτικά του χωριού Κιουπρουλού, στην περιοχή του οποίου θα συγκεντρώνονταν οι δυνάμεις της Μεραρχίας. Περί το λυκαυγές της 15^ης Αυγούστου ο Πλαστήρας θα αποκαλύψει σαφέστατα την ειλημμένη απόφασή του να διακόψει –αυθαίρετα και αυτοβούλως- την υπαγωγή του στην IV Μεραρχία, να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης και τους συμμαχητές του και να διαφύγει προς το Τουμλού Μπουνάρ. Τούτο θα συμβεί όταν περί το λυκαυγές θα αντιληφθεί ότι το ΙΙ/23 Τάγμα (Μαυρομιχάλη) αποχωρεί από το νοτιοανατολικά του σιδηροδρομικού σταθμού του Μπαλ Μαχμούτ ύψωμα Τακλή Τεπέ και επομένως η IV Μεραρχία έμεινε πλέον εντελώς ακάλυπτη από τη θέση στην οποία είχε εντολή να τάξει το Απόσπασμά του. Μολονότι αντιλαμβανόταν πολύ καλώς τους κινδύνους που προέκυπταν για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας αρνείται να αναλάβει τις ευθύνες του και μετακινεί το Απόσπασμά του ακόμη δυτικότερα προκειμένου να καλύπτεται από το ΙΙΙ/4 Τάγμα (Πρεμέτη) που ήταν εγκατεστημένο επί του αμέσως βορειοδυτικά του χωριού Μπαλ Μαχμούτ υψώματος 1220. Στη συνέχεια όταν θα αντιληφθεί ότι από το ύψωμα 1220 αποχώρησε και το ΙΙΙ/4 Τάγμα (Πρεμέτη) και ότι κατόπιν τούτων η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας προς τα δυτικά έμεινε ακάλυπτη από Νότο επί μετώπου δέκα περίπου χιλιομέτρων, δεν αναλαμβάνει δράση για να καλύψει την IV Μεραρχία. Αντιθέτως –όπως θα αναλυθεί στο επόμενο κείμενο- θα αποχωρήσει αυτοβούλως από το πεδίο της μάχης και θα κινηθεί προς το Τουμλού Μπουνάρ. Από τη στιγμή εκείνη και ύστερα ο Πλαστήρας μετατρέπεται σε στασιαστή και φυγά. Ο διοικητής της IV Μεραρχίας, μολονότι έπραξε τα δέοντα για να συνδεθεί με το Απόσπασμα Πλαστήρα, δεν θα μάθει ποτέ ότι η οδός υποχώρησης της Μεραρχίας του προς τα δυτικά ήταν ακάλυπτη στα υψώματα νοτιοδυτικά του Κιουπρουλού και ακόμη δυτικότερα μέχρι το Αϊβαλή. Η καταστροφή της ήταν πλέον ζήτημα ολίγου χρόνου. Αντίστοιχη περίπτωση Έλληνα Συνταγματάρχη διοικητή Συντάγματος Πεζικού που εγκατέλειψε ακάλυπτη και «στο έλεος του εχθρού» τη Μεραρχία στην οποία υπαγόταν και υπό τις διαταγές της οποίας ενεργούσε δεν υπάρχει στην ιστορία του Ελληνικού Στρατού. Για την κατανόηση από τον κάθε ενδιαφερόμενο της γενικής τακτικής κατάστασης που επικρατούσε στο πεδίο της μάχης εντός του οποίου ενεργούσε το Απόσπασμα Πλαστήρα και το πώς οι αποφάσεις του Πλαστήρα επηρέαζαν την πορεία του υποχωρητικού ελιγμού του Α΄ Σώματος Στρατού παρέχονται στο κείμενο πολλές, σημαντικές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη δραστηριότητα των φιλίων και εχθρικών δυνάμεων, και ειδικά για τη δραστηριότητα του 5^ου Τουρκικού Σώματος Ιππικού (1^η, 2^η και 14^η Μεραρχίες Ιππικού). Επίσης, επειδή ο Πλαστήρας επικαλείται συνεχώς τις τρομακτικές απώλειες που υπέστη το Απόσπασμά του κατά τη μάχη της 13^ης και 14^ης Αυγούστου για να δικαιολογήσει την ανυπακοή του, παρατίθεται στο τέλος του κειμένου ειδική αναλυτική αναφορά στις απώλειες του Αποσπάσματος Πλαστήρα και την αναλήθεια «των αριθμών» των απωλειών που αναφέρει ο Πλαστήρας και ο υπασπιστής του Παπαθανασόπουλος.     

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΥΣ IVβ

7. Γενικές πληροφορίες για τις Τουρκικές ενέργειες.
8. Η σύμπτυξη του Αποσπάσματος της VII Μεραρχίας.
9. Η σύμπτυξη του Στρατηγείου της IV Μεραρχίας και των οργανικών και των υπό τη διοίκησή της Συνταγμάτων Πεζικού.
   9.1. Η σύμπτυξη του Στρατηγείου της IV Μεραρχίας.
   9.2. Η σύμπτυξη του 8ου Συντάγματος Πεζικού.
   9.3. Η σύμπτυξη του 35ου Συντάγματος Πεζικού.
   9.4. Η σύμπτυξη του Αποσπάσματος Καλλιαγκάκη(26ο Σύνταγμα Πεζικού).
10. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας καταφέρεται κατά της διοίκησής της IV Μεραρχίας και του Αντισυνταγματάρχη Καλλιαγκάκη.
11. Ο Πλαστήρας αδιαφορεί για τους τρομακτικούς κινδύνους που προκύπτουν για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας λόγω της αποχώρησης του 23ου Συντάγματος από τα υψώματα νοτίως του ποταμού Ακάρ.
    11.1. Τα τμήματα του 23ου Συντάγματος αποσύρονται από τα νοτίως του ποταμού Ακάρ υψώματα.
    11.2. Ο Πλαστήρας αντιλαμβάνεται την αποχώρηση του ΙΙ/23 Τάγματος από το Ν-Δ του Κιουπρουλού ύψωμα Τακλή Τεπέ αλλά συνεχίζει να αδιαφορεί για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας.
12. Η επικρατούσα γενική τακτική κατάσταση το πρωί της 15ης Αυγούστου.
    12.1. Η κατάσταση στον Τομέα της Ι Μεραρχίας.
    12.2. Η κατάσταση στον Τομέα της IV Μεραρχίας.
13. Οι απώλειες του Αποσπάσματος Πλαστήρα κατά τη 13η και 14η Αυγούστου 1922.
    13.1. Οι απώλειες του Αποσπάσματος Πλαστήρα με βάση την Έκθεση Πλαστήρα.
    13.2. Αντικρουόμενες αναφορές περί των απωλειών του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.
    13.3. Οι απώλειες του 3ου Τάγματος Ευζώνων.
    13.4. Η δύναμη του Αποσπάσματος Πλαστήρα μετά τη 14η Αυγούστου.
    13.5. Οι απώλειες του 6ου Λόχου Ευζώνων και του Ουλαμού του 7ου Λόχου Ευζώνων.
    13.6. Οι διαφωνίες των «Πλαστηριακών» για τις απώλειες του Αποσπάσματος Πλαστήρα.
    13.7. Εκτίμηση των απωλειών του Αποσπάσματος Πλαστήρα κατά τη 13η και 14η Αυγούστου.

Σημείωση: Το παρόν κείμενο είναι ολοκληρωμένο και τεκμηριωμένο επί πρωτογενών πηγών. Αποτελεί τη συνέχεια του προηγουμένου, πρώτου μέρους (IVα), το οποίο περιλαμβάνει και την ενότητα υπ’ αριθμό 6.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, Μέρος IVα

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν εκτελεί εντολή της IV Μεραρχίας να την καλύψει επί των Ν-Δ του Κιουπρουλού υψωμάτων· στη συνέχεια εκδηλώνει κατά αδιαμφισβήτητο τρόπο τη βούλησή του να αποκοπεί αυτοβούλως από την IV Μεραρχία – η ανυπακοή και αδιαφορία του για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την καταστροφή της

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Σύνοψη

Τη 1030 ώρα της 14^ης Αυγούστου 1922 ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού Υποστράτηγος Τρικούπης εξέδωσε διαταγή συμπτύξεως του Σώματος από την εξέχουσα του Αφιόν Καραχισάρ. Το μεσημέρι της 14^ης Αυγούστου η τακτική κατάσταση νότια του ποταμού Ακάρ λάμβανε δραματική τροπή για τις Ελληνικές δυνάμεις. Αυτή περιγράφεται αναλυτικά στο Μέρος ΙΙΙ και στο παρόν κείμενο. Τη 12^η μεσημβρινή ώρα η IV Μεραρχία εξέδωσε τη δική της διαταγή συμπτύξεως. Δι’ αυτής καθοριζόταν ότι η Μεραρχία θα υποχωρούσε στο Κιουπρουλού, καλυπτόμενη στα υψώματα νοτίως Κιουπρουλού από τα Αποσπάσματα Πλαστήρα και Καλλιαγκάκη (26^ο Σύνταγμα), με το μεν Απόσπασμα Πλαστήρα να εγκαθίσταται στα Ν-Δ του Κιουπρουλού υψώματα, του δε Καλλιαγκάκη στα Ν-Α. Το Σημείο Συνδέσμου των δύο Αποσπασμάτων οριζόταν τρία χιλιόμετρα νότια του Κιουπρουλού. Επίσης καθοριζόταν ότι η σύμπτυξη του Αποσπάσματος Πλαστήρα θα άρχιζε τη 18^η ώρα. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ισχυρίζεται ότι παρέλαβε τη διαταγή της IV Μεραρχίας τη 18^η ώρα και ότι η σύμπτυξη του Αποσπάσματός του άρχισε τη 1830 ώρα. Διοικητής Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματός του καταθέτει ότι η σύμπτυξη του Αποσπάσματος άρχισε τη 17^η ώρα. Η κατάθεσή του επιβεβαιώνεται και αποδεικνύει ότι η σύμπτυξη ενός μέρους του Αποσπάσματος Πλαστήρα διεξήχθη μέχρι τα υψώματα νοτίως Κιουπρουλού υπό συνθήκες φωτός. Ο Πλαστήρας αναφέρει επίσης ότι όταν το Απόσπασμά του έφθασε στα υψώματα νοτίως του Κιουπρουλού βρήκε επ’ αυτών εγκατεστημένο το 23^ο Σύνταγμα. Κατόπιν τούτου συνέχισε τη κίνησή του, διέβη τη νοτίως του Κιουπρουλού γέφυρα του ποταμού Ακάρ και κινήθηκε δυτικότερα προς το σιδηροδρομικό σταθμό του Μπαλ Μαχμούτ όπου και στάθμευσε. Πράγματι στο δυτικό άκρο της γραμμής των Ν-Δ του Κιουπρουλού υψωμάτων εγκαταστάθηκε περί το λυκόφως το ΙΙ/23 Τάγμα, το οποίο κάλυψε το 1/3 της γραμμής που έπρεπε να καλύψει το Απόσπασμα Πλαστήρα. Επομένως τα 2/3 της εν λόγω γραμμής παρέμειναν ακάλυπτα. Προφανώς η δικαιολογία που προβάλει ο Πλαστήρας για τη μη εκτέλεση της εντολής που του ανατέθηκε σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Η IV Μεραρχία ανέθεσε σε αυτόν την ευθύνη να την καλύψει και όχι σε Μονάδα άλλης Μεραρχίας. Ήταν Συνταγματάρχης και αντιλαμβανόταν πολύ καλώς ότι η εντολή που του ανατέθηκε αφορούσε την ασφάλεια της IV Μεραρχίας υπό την οποία υπαγόταν. Κατόπιν τούτων: 1) Ο Πλαστήρας δεν εκτέλεσε ρητή εντολή της IV Μεραρχίας που αφορούσε την ασφάλειά της. 2) Μεταξύ των θέσεων που εγκαταστάθηκε το ΙΙ/23 Τάγμα και αυτών που εγκαταστάθηκε το Απόσπασμα Καλλιαγκάκη δημιουργήθηκε ένα κενό 2,5 – 3 χιλιομέτρων περίπου. 3) Το Απόσπασμα Πλαστήρα δεν εγκαταστάθηκε τουλάχιστον στο τμήμα της γραμμής που δεν κάλυπτε το ΙΙ/23 Τάγμα, αλλά ούτε παρέμεινε στην περιοχή του Κιουπρουλού στην οποία θα συγκεντρωνόταν η IV Μεραρχία. Όλως αντιθέτως ο Πλαστήρας οδήγησε το Απόσπασμά του βόρεια του ποταμού Ακάρ και τρία περίπου χιλιόμετρα δυτικά του χώρου συγκέντρωσης της IV Μεραρχίας. Ο Πλαστήρας δεν θα ενημερώσει την IV Μεραρχία ότι δεν εκτέλεσε την εντολή της. Κατόπιν τούτων εκδηλώνει σαφώς την πρόθεσή του να διακόψει αυτοβούλως την υπαγωγή του υπό την IV Μεραρχία και να μετακινηθεί δυτικότερα ώστε να είναι δυνατή η διαφυγή του προς το Τουμλού Μπουνάρ. Η πρόθεσή του αυτή θα αποκαλυφθεί το λυκαυγές της 15^ης Αυγούστου όταν θα αντιληφθεί ότι το ΙΙ/23 Τάγμα αποχώρησε από τα Ν-Δ του Κιουπρουλού υψώματα και επομένως η IV Μεραρχία έμεινε ακάλυπτη από τη θέση στην οποία είχε εντολή να τάξει το Απόσπασμά του. Μολονότι αντιλαμβανόταν πολύ καλώς τους κινδύνους που προέκυπταν για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας, αρνείται να αναλάβει τις ευθύνες του και μετακινεί το Απόσπασμά του ακόμη δυτικότερα. Στη συνέχεια ενώ αντιλήφθηκε ότι από τα υψώματα νότια της νέας θέσης που μετακινήθηκε αποχώρησε και το ΙΙΙ/4 Τάγμα που ήταν εγκατεστημένο επ’ αυτών και ότι κατόπιν τούτων η οδός υποχώρησης της IV Μεραρχίας προς τα δυτικά έμεινε ακάλυπτη από Νότο επί μετώπου δέκα περίπου χιλιομέτρων, δεν αναλαμβάνει δράση για να καλύψει την IV Μεραρχία. Αντιθέτως θα αποχωρήσει αυτοβούλως από το πεδίο της μάχης και θα κινηθεί προς το Τουμλού Μπουνάρ. Από τη στιγμή εκείνη και ύστερα ο Πλαστήρας μετατρέπεται σε στασιαστή και φυγά. Ο διοικητής της IV Μεραρχίας μολονότι έπραξε τα δέοντα για να συνδεθεί με το Απόσπασμα Πλαστήρα δεν θα μάθει ποτέ ότι η οδός υποχώρησης της Μεραρχίας του ήταν ακάλυπτη στα υψώματα νοτιοδυτικά του Κιουπρουλού και ακόμη δυτικότερα μέχρι το Αϊβαλή. Η καταστροφή της ήταν πλέον ζήτημα ολίγου χρόνου. Η μη εκτέλεση από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα της εντολής που του ανατέθηκε είχε ευρύτερες δυσμενείς συνέπειες για την εξέλιξη της υποχωρητικής μάχης. Συνέπειες που υπερέβαιναν το τακτικό επίπεδο και δεν επέτρεψαν την εκτέλεση του σχέδιου του επιχειρησιακού διοικητή. Εν τέλει όσοι θεωρούν ότι διαθέτουν ευθυκρισία θα πρέπει να απαντήσουν σε τι διαφέρουν οι αποφάσεις και οι ενέργειες του Πλαστήρα από αυτές των Δανίκα, Τρικαλιώτη, Πρεμέτη και Ιωάννη Ζήρα που απέφυγαν να εκτελέσουν τις εντολές τους και κατά των οποίων υποβλήθηκαν μηνύσεις και σχηματίστηκαν δικογραφίες.[1]

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΥΣ IV

Οι κύριες αιτίες της ήττας κατά τους αγώνες της 13ης – 17ης Αυγούστου 1922 – Η παγιωμένη αδυναμία του Ελληνικού Στρατού να υποχωρήσει συντεταγμένα.

Η σύμπτυξη της Ι Μεραρχίας.

2.1. Γενικές πληροφορίες για τη σύμπτυξη της Ι Μεραρχίας.

2.2 Η εγκατάσταση του 23ου Συντάγματος στα περί το Μπαλ Μαχμούτ υψώματα.

Η διαταγή συμπτύξεως της IV Μεραρχίας και οι καθοριζόμενες αποστολές στις Μονάδες της.

3.1 Η διαταγή συμπτύξεως της IV Μεραρχίας αποτυπωμένη σε σχεδιάγραμμα.

3.2 Σχολιασμός της διαταγής συμπτύξεως της IV Μεραρχίας.

Περί της ώρας παραλαβής από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα της διαταγής συμπτύξεως της IV Μεραρχίας.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν εκτελεί την εντολή της IV Μεραρχίας να εγκαταστήσει το Απόσπασμά του επί των νοτιοδυτικά του Κιουπρουλού υψωμάτων.

5.1 Ο Πλαστήρας δηλώνει ότι δεν εκτέλεσε την εντολή της IV Μεραρχίας.

5.2 Ο Πλαστήρας εκδηλώνει την πρόθεσή του να αποκοπεί την IV Μεραρχία.

5.3 Ο Πλαστήρας δικαιολογείται για τη μη εκτέλεση της εντολής που του ανατέθηκε.

Διερεύνηση των συνθηκών υπό τις οποίες o Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν εκτέλεσε την εντολή της IV Μεραρχίας.

6.1 Από την κατάθεση στην Α.Ε.Ε.Μ.Α. του Λοχαγού Τούντα.

6.2 Από τον Ανθυπολοχαγό Καρακώστα του 5/42 Σ.Ε.

6.3 Από την κατάθεση στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. του Αντισυνταγματάρχη Τερτίκα.

6.4 Από το βιβλίο του Υπολοχαγού Χρήστου Προυκάκη.

6.5 Από την κατάθεση στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. του Αντισυνταγματάρχη Διάμεση.

6.6 Από την κατάθεση στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. του Ταγματάρχη Μαυρομιχάλη.

6.7 Από το Υπόμνημα που υπέβαλε στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. ο Υποστράτηγος Λούφας

6.8 Διαπιστώσεις – συμπεράσματα.

7. Γενικές πληροφορίες για τις Τουρκικές ενέργειες.

8. Η σύμπτυξη του Αποσπάσματος της VII Μεραρχίας.

9. Η σύμπτυξη του Στρατηγείου της IV Μεραρχίας και των οργανικών και των υπό τη διοίκησή της Συνταγμάτων Πεζικού.

9.1. Η σύμπτυξη του Στρατηγείου της IV Μεραρχίας.

9.2. Η σύμπτυξη του 8ου Συντάγματος Πεζικού.

9.3. Η σύμπτυξη του 35ου Συντάγματος Πεζικού.

9.4. Η σύμπτυξη του Αποσπάσματος Καλλιαγκάκη(26ο Σύνταγμα Πεζικού).

10. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας καταφέρεται κατά της διοίκησής της IV Μεραρχίας και του Αντισυνταγματάρχη Καλλιαγκάκη.

11. Ο Πλαστήρας αδιαφορεί για τους τρομακτικούς κινδύνους που προκύπτουν για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας λόγω της αποχώρησης του 23ου Συντάγματος από τα υψώματα νοτίως του ποταμού Ακάρ.

11.1. Τα τμήματα του 23ου Συντάγματος αποσύρονται από τα νοτίως του ποταμού Ακάρ υψώματα.

11.2. Ο Πλαστήρας αντιλαμβάνεται την αποχώρηση του ΙΙ/23 Τάγματος από το Ν-Δ του Κιουπρουλού ύψωμα Τακλή Τεπέ αλλά συνεχίζει να αδιαφορεί για την ασφάλεια της IV Μεραρχίας.

12. Η επικρατούσα γενική τακτική κατάσταση το πρωί της 15ης Αυγούστου.

12.1. Η κατάσταση στον Τομέα της Ι Μεραρχίας.

12.2. Η κατάσταση στον Τομέα της IV Μεραρχίας.

13. Οι απώλειες του Αποσπάσματος Πλαστήρα κατά τη 13η και 14η Αυγούστου 1922.

13.1. Οι απώλειες του Αποσπάσματος Πλαστήρα με βάση την Έκθεση Πλαστήρα.

13.2. Αντικρουόμενες αναφορές περί των απωλειών του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.

13.3. Οι απώλειες του 3ου Τάγματος Ευζώνων.

13.4. Η δύναμη του Αποσπάσματος Πλαστήρα μετά τη 14η Αυγούστου.

13.5. Οι απώλειες του 6ου Λόχου Ευζώνων και του Ουλαμού του 7ου Λόχου Ευζώνων.

13.6. Οι διαφωνίες των «Πλαστηριακών» για τις απώλειες του Αποσπάσματος Πλαστήρα.

13.7. Εκτίμηση των απωλειών του Αποσπάσματος Πλαστήρα κατά τη 13η και 14η Αυγούστου.

Ενημερωτική Σημείωση: Το παρόν κείμενο είναι ολοκληρωμένο και τεκμηριωμένο επί πρωτογενών πηγών. Η τεκμηρίωση αναφέρεται μερικώς για ευνόητους λόγους. Λόγω μεγέθους το κείμενο θα δημοσιευτεί σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος (IVα) περιλαμβάνει μέχρι και την ενότητα υπ’ αριθμόν 6.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙΙ

Γράφει ο Αρματιστής

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι πληροφορίες που διατίθενται από Ελληνικές πηγές για την μάχη της 14ης Αυγούστου στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ είναι εξαιρετικά περιορισμένες. Από τους επικεφαλής αξιωματικούς των μονάδων που αμύνθηκαν στο Καλετζίκ δεν διαθέτουμε καμία απολύτως πληροφορία πλην αυτών από την Έκθεση Πεπραγμένων του διοικητή της Πυροβολαρχίας του Κ.Α. Καμελάρ Υπολοχαγού Ραυτόπουλου. Αλλά και ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας στην Έκθεση του δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικός για τα γεγονότα της μάχης δεδομένου ότι λίγο πριν την έναρξη της προπαρασκευής του Τουρκικού Πυροβολικού -την 6η πρωινή ώρα- μετέβη στην περιοχή του υψώματος 1535 για να «παρακολουθήσει» τη μάχη που θα διεξαγόταν στο Καλετζίκ.

Οι σημαντικότερες πληροφορίες που διαθέτουμε για τη μάχη της 14ης Αυγούστου προέρχονται κυρίως από την Τουρκική ΔΙΣ και ταυτίζονται με τις αναφορές της Έκθεσης Πεπραγμένων του Υπολοχαγού Ραυτόπουλου, που και αυτές είναι περιορισμένες αφού η Πυροβολαρχία του ήταν ταγμένη πίσω από τη γραμμή μάχης.

Παρά ταύτα θα επιδιώξουμε να ανιχνεύσουμε και να περιγράψουμε κατά το δυνατόν πληρέστερα τα κύρια γεγονότα της μάχης της 14ης Αυγούστου 1922.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙβiii

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κέντρο Αντιστάσεως (Κ.Α.) Καμελάρ από τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι το πρωί της 14ης Αυγούστου υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα

 

Η τακτική κατάσταση στο υφιστάμενο κενό μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών περί τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου

Πριν συνεχίσουμε την αναφορά μας στα της διεξαγωγής της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ υπό τη διοίκηση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε στην επικρατούσα τακτική κατάσταση τη 16η ώρα στο δεξιό του Κ.Α. Καμελάρ, δηλαδή στο υπάρχον κενό μεταξύ των Ι και IV Μεραρχιών και τούτο επειδή ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εξ ιδίας πρωτοβουλίας ενεργώντας και χωρίς να ενημερώσει (μάλλον) την IV Μεραρχία, υπό τις διαταγές της οποίας είχε τεθεί, είχε εγκαταστήσει Λόχο του ΙΙ/42 Τάγματος Ευζώνων και την Πυροβολαρχία της ΧΙΙΙα ΜΟΠ υπό το Λοχαγό Βλαχάβα στην περιοχή των Βράχων του Καγιαντιμπί (βλέπε Μέρος ΙΙβi):

«Κατόπιν τούτου αποφασίζομεν όπως δι’ ενός Λόχου του ερχομένου Τάγματος και μιάς Πυροβολαρχίας καταλάβωμεν τα υψώματα 1.000 μ. Α. Καγιά Ντεπέ επεκτείνοντες το δεξιόν της IV Μεραρχίας …»

Πολύ πιθανόν η αναφερόμενη δύναμη του Αποσπάσματος Πλαστήρα να εγκαταστάθηκε στην περιοχή του αυχένα Γκεϊσλάρ (βλέπε σχεδιάγραμμα 11 άρθρου ΙΙβi). Το υπόψη γεγονός δεν πρέπει να είχε αναφερθεί στη IV Μεραρχία και τούτο επειδή δεν υπάρχει καταχώριση στην Έκθεση Πλαστήρα περί αναφοράς αυτού του ζητήματος στην IV Μεραρχία, αλλά και στην Έκθεση Πεπραγμένων της Μεραρχίας δεν σημειώνεται τι περί αυτής της εγκατάστασης. Έχουμε ήδη επισημάνει στα άρθρα ΙΙβi και ΙΙβii ότι οι εντολές που ανατέθηκαν από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα του επέβαλαν όπως μετά «Τάγματος, της διοικήσεως του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και Πυροβολαρχίας να ανέλθη επί του Καλετζίκ όπου η Διοίκησις του ομονύμου Κέντρου αντιστάσεως». Η ρητή αυτή εντολή του Α΄ Σώματος Στρατού που επαναλήφθηκε από την IV Μεραρχία στη συνέχεια, μέχρι τη 16η ώρα δεν είχε εκτελεστεί από το Συνταγματάρχη Πλαστήρα.

Φωτογραφία 27: Υψώματα Μπελέν Τεπέ. Κατ’ ευθείαν εμπρός διακρίνεται η πεδιάδα του Σινάν Πασά και δεξιά οι Βράχοι του Καγιαντιμπί.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Ενημέρωση

Μετά τις θερμές ευχές σε όλους τους αναγνώστες για τις γιορτές των ημερών, και πριν προχωρήσουμε στην ανάρτηση του επομένου κειμένου σχετικά με τη δράση του Πλαστήρα στη Μικρασιατική Εκστρατεία, ενημερώνουμε τους ενδιαφερόμενους αναγνώστες ότι τα ήδη αναρτηθέντα κείμενα που αναφέρονται στη δράση του Πλαστήρα στο Καλετζίκ έχουν συμπληρωθεί και εμπλουτιστεί. Οι αλλαγές που έχουν γίνει αφορούν:

• συμπλήρωση των κειμένων με νέες πληροφορίες
• προσθήκη διευκρινιστικών υποσημειώσεων
• αναλυτικότερη  παρουσίαση και σχολιασμό των κύριων  γεγονότων της μάχης, πάντα βάσει της Εκθέσεως Πλαστήρα
• συμπλήρωση και εμπλουτισμό των σχεδιαγραμμάτων με νέα στοιχεία που προέκυψαν από την έρευνα.
• προσθήκη περισσότερων φωτογραφιών με αναλυτικές λεζάντες, που προσφέρουν μία πλήρη κατά μάλλον εικόνα του πεδίου της μάχης του Καλετζίκ, πράγμα που το καθιστά το πλέον φωτογραφημένο πεδίο Ελληνικής μάχης
• παρουσίαση της Έκθεσης Πεπραγμένων του Αποσπάσματος Πλαστήρα στο 13ο σχόλιο του Μέρους ΙΙβii, όπως αυτή δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΛΟΓΟΣ στις 26 Ιουνίου 1924.

Τις αμέσως προσεχείς ημέρες θα αναρτηθεί το επόμενο κείμενο σχετικά με τη δράση του Πλαστήρα στη Μικρασιατική Εκστρατεία.

Ερώτηση του Βουλευτή Φθιώτιδας της ΝΔ Γιάννη Οικονόμου αναφορικά με τον επαναπατρισμό των σορών Ελλήνων Στρατιωτικών που έπεσαν κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Στις 10/9/2019 υποβλήθηκε ερώτηση από τον Βουλευτή Φθιώτιδας της ΝΔ κ. Ι. Οικονόμου προς τους Υπουργούς Εξωτερικών κ. Νίκο Δένδια και Εθνικής Άμυνας κ. Ν. Παναγιωτόπουλο σχετικά με τον επαναπατρισμό στην Ελλάδα των σορών  Ελλήνων στρατιωτικών που έπεσαν περί το Αφιόν Καραχισάρ κατά την Τουρκική επίθεση της 13^ης και 14^ης Αυγούστου 1922 (π. ημ.). Σύμφωνα με αναφορές που αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο, οι σοροί φαίνεται ότι εντοπίστηκαν από κάποιους Τούρκους σε πρόχειρους ομαδικούς τάφους στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ, στο πλαίσιο ερευνών τους για την εύρεση και ταυτοποίηση των δικών τους νεκρών.

Με την ερώτηση του ο κ. Οικονόμου αναδεικνύει το ζήτημα και θέτει θέμα σχετικά με το αν είναι σε γνώση των Ελληνικών αρχών  οι σχετικές πληροφορίες, για το αν προτίθεται η Κυβέρνηση να ζητήσει επίσημη ενημέρωση από την Τουρκική πλευρά, αλλά κυρίως τι προτίθεται να κάνει η Κυβέρνηση προκειμένου, εφ’ όσον ευσταθούν οι συγκεκριμένες πληροφορίες, να υπάρξει η δέουσα αντιμετώπιση για τις σορούς των Ελλήνων στρατιωτών με βασικό ζητούμενο την επιστροφή τους στην Πατρίδα.

 

Η υποβληθείσα Ερώτηση

ΠΡΟΣ:  Τον κ. Υπουργό Εξωτερικών και τον κ. Υπουργό Εθνικής Άμυνας

ΘΕΜΑ:  Για τις σωρούς Ελλήνων στρατιωτών στα όρη του Αφιόν Καραχισάρ

Όπως γνωρίζετε κατά την διάρκεια της εκστρατείας στην Μικρά Ασία  ( 1919-1922), οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού ανήλθαν σε 24.240  φονευθέντες και επί τόπου αποβιώσαντες (Eπίτομος Ιστορία Εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919-1922, ΔΙΣ/ΓΕΣ ), επίσης υπάρχουν και 18.095 εξαφανισθέντες, οι οποίοι σχεδόν στο σύνολο τους είναι φονευθέντες  και μη ευρεθέντες.

Στις 13 και 14 Αυγούστου 1922 (παλιό ημερολόγιο), κατά τη διάρκεια της επίθεσης του Τουρκικού στρατού που οδήγησε στην διάρρηξη του μετώπου και την ήττα, στα όρη του Αφιόν υπήρξαν εκατόμβες νεκρών (600 αναφέρουν οι Τουρκικές πηγές ότι βρήκαν  μόνο σε μία θέση επί του Καλετζίκ, ενώ οι νεκροί του 5/42 ΣΕ- που η έδρα του ήταν στη Λαμία και σε μεγάλο ποσοστό αποτελούταν από Φθιωτείς-, στην αντεπίθεση του πρωινού της 14ης Αυγούστου, στην θέση Μάτι, ήταν 520.

Οι νεκροί και οι τάφοι από προηγούμενες επιχειρήσεις, όπως ήταν φυσικό, εγκαταλείφθηκαν. Υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές για την αντιμετώπιση των νεκρών στρατιωτών, φαίνεται πως έγιναν κάποιες πρόχειρες ομαδικές ταφές, για λόγους δημόσιας υγείας, από τους Τούρκους.

Σήμερα στην γειτονική χώρα δεν υπάρχει κανένα νεκροταφείο για τους άνδρες που υπηρέτησαν στην Στρατιά Μικράς Ασίας.

Τα τελευταία χρόνια , και με αφορμή την λειτουργία του «Εθνικού Πάρκου Πεδίου Μάχης Σαγγαρίου» (Sakarya Meydan Muharebesi), η γειτονική χώρα, όπως είναι εύλογο, αναζητεί, με χρήση σύγχρονης τεχνολογίας, πρόχειρες ταφές δικών της στρατιωτικών, και προβαίνει στις κατά την κρίση της, απαραίτητες ενέργειες (προστασία, μεταφορά, σήμανση, ταυτοποίηση κλπ).

Σε σελίδα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης ( Facebook), υπάρχει σχετικό πληροφοριακό υλικό από ερευνητή του κέντρου (σελίδα Dr.Selim Erdogan – Sakarya Meydan Muharebesi  Arastirmalari) . Εκεί αναφέρεται και η εύρεση σωρών Ελλήνων στρατιωτικών, χωρίς να γίνεται αναφορά στην αντιμετώπιση τους.

Τελευταία αναφέρθηκε, από τον ίδιο ερευνητή, σε ανάρτηση τους της  2ας Αυγούστου (ώρα 08:58) η εύρεση χώρου ταφής 500 Ελλήνων νεκρών στρατιωτικών κατά την «Μεγάλη Επίθεση» (Buyuk taaruz) του Τουρκικού στρατού, την ακριβή θέση του οποίου δηλώνει πως δεν θα αποκαλύψει. Από τον διάλογο που εξελίσσεται προκύπτει πως ο χώρος είναι η ευρύτερη περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ.

Η σχετική ερώτηση μπορεί να βρεθεί εδώ.

 

Η Θέση μας

Είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό ότι παρά την παρέλευση 100 περίπου ετών από το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας βρίσκεται ένας Βουλευτής της Εθνικής μας Αντιπροσωπείας που ανακινεί το ζήτημα της ανεύρεσης κάποιων ελάχιστων σορών των ηρωικών νεκρών μας εκείνου του πολέμου και τον επαναπατρισμό τους στην πατρώα γη. Θεωρώ ότι η συζήτηση στην Ελληνική Βουλή της ερώτησης του κ. Ι. Οικονόμου και οι απαντήσεις των αρμοδίων Υπουργών θα οδηγήσουν ενδεχομένως σε μία ενδιαφέρουσα συζήτηση από την οποία θα προκύψουν σημαντικές πληροφορίες και συμπεράσματα και ίσως και κάποια ευνοϊκή κατάληξη στο εν λόγω ζήτημα.

Η πιθανότητα η Τουρκία να εγκρίνει την έρευνα για την ανεύρεση των νεκρών μας, είναι εξαιρετικά μικρή.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙβii

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κέντρο Αντιστάσεως Καμελάρ στις 13 Αυγούστου 1922 υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΦΕΡΘΕΝΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΣΤΟ ΜΕΡΟΣ ΙΙβi – ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

 

ΣΥΝΟΨΗ

Ο Συνταγματάρχης Ν. Πλαστήρας την 8η και 5΄ ώρα της 13ης Αυγούστου έλαβε διαταγή από το Α΄ Σώμα Στρατού δια της οποίας διατασσόταν μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοικήσεως του Αποσπάσματός του να ανέλθει στις θέσεις εφεδρείας του Υποτομέα Καλετζίκ, δηλαδή επί αυτού τούτου του Καλετζίκ και να ταχθεί υπό τις διαταγές της IV Μεραρχίας. Όταν η παραπάνω δύναμη του Αποσπάσματός του έφθασε περί τη 1030 ώρα στο δεξιό της IV Μεραρχίας ο Πλαστήρας δεν την ανέβασε στο Καλετζίκ αλλά την εγκατέστησε από το άκρο δεξιό (δυτικό) της IV Μεραρχίας μέχρι τους Βράχους του Καγιαντιμπί, μη εκτελώντας ούτω την εντολή που έλαβε. Ομοίως μέχρι τη 16η ώρα δεν εκτέλεσε σε κανένα σημείο την εντολή που του εδόθη τη 10η ώρα από την IV Μεραρχία, η οποία επαναλαμβάνοντας την εντολή του Σώματος τον διέτασσε μετά Τάγματος, της διοικήσεως του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και Πυροβολαρχίας να ανέλθει στο Καλετζίκ, παρά τη θέση διοικήσεως του Κ.Α. Καμελάρ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των Δυτικά του Μαύρου Βράχου δυνάμεων και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των από πρωίας απωλεσθεισών θέσεων της πρώτης γραμμής άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ. Ο Συνταγματάχρης Πλαστήρας δεν είναι κάποιος άπειρος Αξιωματικός που αδυνατεί να αντιληφθεί τους λόγους που το Α΄ Σώμα Στρατού και η IV Μεραρχία τον διατάσσουν, κατά τρόπο επίμονο, να εγκαταστήσει τη διοίκησή του και το Απόσπασμά του στο Καλετζίκ, που κατά τον ίδιο αποτελεί το «σπουδαιότερο σημείο της οχύρωσης του Αφιόν Καραχισάρ». Το Καλετζίκ αποτελούσε τον «πύργο» πάνω στον οποίο στηριζόταν η ακεραιότητα του αμυντικού τομέα της IV Μεραρχίας, αν όχι και του Α΄ Σώματος Στρατού, και η ισχυροποίηση της άμυνάς του αποτελούσε αδήριτη ανάγκη. Η πτώση του Καλετζίκ θα συμπαρέσυρε σε κατάρρευση την άμυνα της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ. Παρά ταύτα το ενδιαφέρον και όλες οι ενέργειές του Συνταγματάρχη Πλαστήρα δεν προσανατολίζονται στην ισχυροποίηση της άμυνας του Καλετζίκ, αλλά στην κάλυψη του δεξιού του και την τήρηση του Αποσπάσματός του μακριά από την κρίσιμη και αιματηρή μάχη που διεξάγεται στο Καλετζίκ. Η άνοδός του στο Καλετζίκ προς αναγνώριση της τακτικής κατάστασης δεν απέφερε κάποιο χειροπιαστό αποτέλεσμα, αφού ουδεμία αναφορά υπάρχει στην Έκθεσή του από την οποία να προκύπτει ότι απέκτησε επίγνωση της επικρατούσας τακτικής κατάστασης στον ορεινό όγκο του Καλετζίκ και ειδικότερα αν έθεσε υπό τις διαταγές του το αμυνόμενο επί του Καλετζίκ από την έναρξη της Τουρκικής επιθέσεως Ι/35 Τάγμα και αν ενημερώθηκε από το διοικητή του εν λόγω Τάγματος Λοχαγό Ανδρεάδη περί της γενικής κατάστασης του Τάγματος και των εχθρικών δυνάμεων που βρίσκονταν προ των συρματοπλεγμάτων του Καλετζίκ. Από την Έκθεση Πεπραγμένων του Συνταγματάρχη Πλαστήρα απουσιάζει το όνομα του Λοχαγού Ανδρεάδη και οι διαταγές που του έδωσε, όπως επίσης απουσιάζουν οι πληροφορίες για τις εχθρικές δυνάμεις που επιτίθονταν κατά της δεύτερης αμυντικής γραμμής του Καλετζίκ, μολονότι το εν λόγω ύψωμα προσφέρει ευρεία και σε μεγάλο βάθος παρατήρηση του πεδίου της μάχης. Η απουσία πληροφοριών για αυτά τα σημαντικά ζητήματα θέτει υπό ισχυρή αμφισβήτηση την άνοδο του Συνταγματάρχη Πλαστήρα στο Καλετζίκ. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας δεν εγκατέστησε το Σταθμό Διοικήσεώς του επί του Καλετζίκ, όπως προέβλεπε η εντολή του, αλλά τον εγκατέστησε κάτω από το Καλετζίκ, παρά την αρχή της χαράδρας Μοναστήρ Ντερέ, σε σημείο δηλαδή που δεν του παρείχε εποπτεία της κύριας μάχης που διεξαγόταν στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ. Από την Έκθεσή του απουσιάζει η οποιαδήποτε αναφορά από την οποία να προκύπτει ότι ενημέρωσε την IV Μεραρχία περί της εγκατάστασης του μεγαλύτερου μέρους των δύο Ευζωνικών Ταγμάτων του και των δύο Πυροβολαρχιών της ΧΙΙΙα ΜΟΠ κάτω από το Καλετζίκ και μάλιστα από το άκρο δεξιό του τομέα της IV Μεραρχίας μέχρι και τους Βράχους του Καγιαντιμπί. Μολονότι τη 12η και 30΄ ώρα διέθετε ανέπαφα το 1ο Τάγμα Ευζώνων και το 2ο Τάγμα του 11ου Συντάγματος απέφυγε να τα χρησιμοποιήσει για να εκτελέσει την διαταχθείσα αντεπίθεση για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων της πρώτης αμυντικής γραμμής του Κ.Α. Καμελάρ. Και ενώ τη 13η ώρα ανέφερε στην IV Μεραρχία ότι επιφυλασσόταν να εκτελέσει αργότερα τη διαταχθείσα αντεπίθεση, μέχρι και τη 16η ώρα σε ουδεμία προπαρασκευαστική ενέργεια προέβη από την οποία να τεκμαίρεται θετικά η πρόθεσή του να εκτελέσει την εν λόγω αντεπίθεση. Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας μολονότι δηλώνει ότι το ηθικό του Ι/35 Τάγματος -που τηρεί υπό την κατοχή του το Καλετζίκ από την έναρξη της Τουρκικής επιθέσεως την 5η πρωινή ώρα- είναι «λίαν καταπεπτωκός» και ότι ουδεμία εμπιστοσύνη διέθετε στο αξιόμαχο του, απέφυγε να το αντικαταστήσει  με το ανέπαφο 1ο Τάγμα Ευζώνων που έφθασε στην τοποθεσία της 1230 ώρα και συνέχισε να εμπιστεύεται τα χαρακώματα του Καλετζίκ στο Ι/35 Τάγμα με το «λίαν καταπεπτωκός ηθικό». Ασφαλώς πρόκειται περί αντιφατικών αναφορών στην Έκθεση Πλαστήρα που στερούνται ειρμού και λογικής. Ο Πλαστήρας ζητά επιμόνως από την IV Μεραρχία να του αποσταλεί από το Αφιόν Καραχισάρ και το 3ο Τάγμα του, όχι όμως για να εκτελέσει δια αυτού την αντεπίθεση, όπως μπορεί να υποτεθεί, αλλά για να αντικαταστήσει το Ι/35 Τάγμα. Αν τώρα μέχρι να φθάσει στο Κ.Α. Καμελάρ το 3ο Τάγμα Ευζώνων έπεφτε το Καλετζίκ, την ευθύνη θα την έριχνε στο Ι/35 Τάγμα. Όπως και τελικά θα κάνει. Απαξιώνει εσκεμμένα το Ι/35 Τάγμα, μη σεβόμενος τις εκατοντάδες των νεκρών και των τραυματιών του, πράγμα ανέντιμο. Απαξιεί να αναφέρει στον προϊστάμενό του με επίσημο και μη επιδεχόμενο αμφισβήτηση τρόπο τις προθέσεις του και τις ενέργειές του και τον παραπλανά περί των πραγματικών προθέσεών του. Τέλος η κατάθεση του διοικητή του 1ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, Ταγματάρχη Α. Τσιρώνη, στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Κ. Μοσχόπουλου, αποδομεί την αξιοπιστία της Έκθεσής Πεπραγμένων του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα.

Σχολιασμός των μέχρι τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου αναφερθέντων γεγονότων

1. Διευκρίνιση του ζητήματος αναφορικά με το που και πότε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας έλαβε τη διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού να ανέλθει με δύναμη του Αποσπάσματός του στον Υποτομέα Καλετζίκ 

Η αναφορά του Συνταγματάρχη Πλαστήρα στην Έκθεσή του ότι το Απόσπασμά του «την 6ην πρωινή ώραν ήτο έτοιμον προς εκκίνησιν, εν αναμονή διαταγών. … Την 8 και 5΄ ώραν ελήφθη η υπ’ αριθ. 3267/3 τηλεφ/κή διαταγή του Α΄ Σώματος Στρατού έχουσα ούτω:» απορρίπτει ως αβάσιμα τα αναφερόμενα στον 7ο τόμο της ΔΙΣ/ΓΕΣ με τίτλο «Υποχωρητικοί Αγώνες των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού», αλλά και τα αναπαραγόμενα από πλήθος βιογραφιών του Συνταγματάρχη Πλαστήρα, ότι την 6η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου ο εν λόγω Συνταγματάρχης βρισκόταν στο Στρατηγείο του Α΄ Σώματος Στρατού και κατόπιν διαταγής του Σωματάρχη έθεσε τηλεφωνικά σε κίνηση Τάγμα και Πυροβολαρχία του Αποσπάσματός του για να ανέλθουν στον Υποτομέα Καλετζίκ, ο ίδιος δε έσπευσε έφιππος να τεθεί επικεφαλής της δύναμης του.

Ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας σύμφωνα με την Έκθεσή του μέχρι τη 0805 ώρα της 13ης Αυγούστου ουδεμία διαταγή είχε λάβει ακόμη από το Α΄ Σώμα Στρατού.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙβi

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η διεξαγωγή της μάχης στο Κέντρο Αντιστάσεως (Κ.Α.) Καμελάρ από τη 10η μέχρι τη 16η ώρα της 13ης Αυγούστου 1922 υπό την ευθύνη του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα

ΣΥΝΟΨΗ

Η παρουσίαση της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ για το διάστημα από τη 10η μέχρι τη 16η ώρα και η ανάλυση όλων των ενδιαφερόντων γεγονότων της μάχης γίνεται με βάση την Έκθεση Πεπραγμένων Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (Έκθεση Πλαστήρα) και υπό το φως σημαντικών πληροφοριών που προέρχονται από όλες τις διαθέσιμες πρωτογενείς πηγές για τη μάχη, όπως οι εκθέσεις ή οι καταθέσεις άλλων στρατιωτικών διοικητών που από θέσεις ευθύνης βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης, ως επίσης και από τα αναφερόμενα στην επίσημη Τουρκική στρατιωτική ιστορία για τα αφορώντα τις Τουρκικές δυνάμεις. Τα γεγονότα παρουσιάζονται με λεπτομέρεια κι εν συνεχεία αναλύονται διεξοδικά.

Κρίσιμο στοιχείο για την κατανόηση των αναφερόμενων στο κείμενο αποτελούν οι εντολές που ανατέθηκαν στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα την 8η ώρα από το Α΄ Σώμα Στρατού και τη 10η ώρα από την IV Μεραρχία δια των οποίων εντελλόταν όπως μετά Τάγματος, Πυροβολαρχίας και της διοίκησης του Αποσπάσματός του να ανέλθει στο όρος Καλετζίκ, παρά τη θέση διοικήσεως του Κ.Α. Καμελάρ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυτικά του Μαύρου Βράχου Δυνάμεων και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απωλεσθεισών θέσεων του εν λόγω Κ.Α.

Από την ανάλυση προκύπτει ότι από την Έκθεση Πλαστήρα απουσιάζουν οι αναφορές που θα προσδιόριζαν με την όσο γίνεται μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια τις συνθήκες διεξαγωγή της μάχης. Γενικά η Έκθεση Πλαστήρα χαρακτηρίζεται από αοριστία, κενά, απόκρυψη γεγονότων και τέλος έρχεται σε αντίθεση με όσα κατέθεσε στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. (Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων Μικράς Ασίας) ο διοικητής του 1ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων. Ο λόγος που αυτό συμβαίνει είναι ότι ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας απέφυγε επίμονα να εκτελέσει την εντολή που του είχε ανατεθεί, προφασιζόμενος ήσσονος σημασίας εξελίξεις, και ταυτόχρονα αποκρύπτοντας συστηματικά από την IV Μεραρχία τη μη εκτέλεση της εντολής του. Από την έκθεσή του λείπουν κεντρικά στοιχεία της μάχης, όπως ο εχθρός και οι εχθρικές ενέργειες, με αποτέλεσμα να αμφισβητείται η παρουσία του στο Καλετζίκ και ειδικότερα στη δεύτερη γραμμή άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ όπου διεξαγόταν η κύρια αμυντική μάχη μετά την κατάληψη από τους Τούρκους της πρώτης αμυντικής γραμμής. Γενικά εγείρονται ερωτηματικά σχετικά με το πού βρισκόταν κατά τη διάρκεια της μάχης ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας και εάν διεύθυνε τη μάχη. Τέλος, από τα γεγονότα προκύπτει ότι στην έκθεσή του, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας καταφέρεται αδικαιολόγητα -σε βαθμό συκοφαντικό- εναντίον του 35ου Συντάγματος και ειδικότερα κατά του Ι/35 Τάγματος, παρά το γεγονός ότι το Τάγμα αυτό ματώνοντας ακαταπαύστως, σήκωσε μόνο του και χωρίς καμία ενίσχυση το βάρος της άμυνας του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ από την έναρξη της Τουρκικής επιθέσεως μέχρι και τη 12η ώρα, όταν και ενισχύθηκε το πρώτον με το 2ο Τάγμα του 11ου Συντάγματος Πεζικού.

Παρεμπιπτόντως, τόσο από την ίδια την έκθεση όσο και από τις υπόλοιπες πρωτογενείς πηγές προκύπτει άμεσα ότι η μάχη δεν έχει σχέση με την απόδοσή της σε πολλά, περισσότερο ή λιγότερο «σοβαρά» βιβλία, από την «ημιεπίσημη» προπολεμική Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια μέχρι δημοφιλείς βιογραφίες του Πλαστήρα.

Το κείμενο είναι δύσκολο και μεγάλο. Για αυτό το λόγο θα δημοσιευτεί σε δύο συνέχειες με απόσταση λίγων ημερών μεταξύ των δύο δημοσιεύσεων. Η παρούσα πρώτη δημοσίευση (Μέρος ΙΙβi) περιλαμβάνει το «ιστορικό» μέρος, δηλαδή τα αναφερόμενα στις διάφορες πρωτογενείς πηγές, η δε δεύτερη δημοσίευση (Μέρος ΙΙβii) θα περιλαμβάνει την ανάλυση (σχολιασμό) του «ιστορικού», τις διαπιστώσεις και τα συμπεράσματα. 

Φωτογραφία 15: Έχει ληφθεί από το ύψωμα Ποϊραλικαγιά. Διακρίνεται η λοφοσειρά Ερκμέν Τεπέ και το ύψωμα 1687, ενώ λίγο ανατολικότερα μόλις που διακρίνεται η κορυφή του υψώματος 1675. Επί των δύο αυτών υψωμάτων στοιχιζόταν η δεύτερη γραμμή άμυνας του Καλετζίκ, επί της οποίας είχε συμπτυχθεί το Ι/35 Τάγμα μετά την κατάληψη των υψωμάτων Ποϊραλικαγιά, Κιουτσούκ τεπέ και Μαύρου Βράχου.

Γενικά

Όπως ήδη έχει αναφερθεί στο Μέρος ΙΙα του κειμένου μας, η περιγραφή της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ μετά την 10η ώρα της 13ης Αυγούστου είναι εξαιρετικά δυσχερής εξ αιτίας κυρίως της απουσίας οποιασδήποτε σαφούς αναφοράς στην Έκθεση Πεπραγμένων του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (Έκθεση Πλαστήρα) σε όλα εκείνα τα ζητήματα που προσδιορίζουν με ακρίβεια τις συνθήκες διεξαγωγής της μάχης, όπως είναι ο εχθρός, η διάταξη των φιλίων και των εχθρικών δυνάμεων, τα δυναμικά γεγονότα της μάχης, η διοίκηση και η διεύθυνση της μάχης, καθώς και οι εκδοθείσες αναφορές και διαταγές. Το ζήτημα δυσχεραίνεται ακόμη περισσότερο εξ αιτίας των αντιφάσεων-ασυμφωνιών που παρατηρούνται μεταξύ της Έκθεσης Πλαστήρα και των άλλων διαθέσιμων πηγών. Κρίσιμης σημασίας κρίνεται η απουσία οποιασδήποτε έκθεσης, αναφοράς ή κατάθεσης για τη μάχη που διεξήχθη στο Καλετζίκ που να έχει υποβληθεί ή κατατεθεί από αξιωματικό ή υπαξιωματικό του 1ου Τάγματος του 35ου Συντάγματος (Ι/35 Τάγμα) και του 2ου Τάγματος του 11ου Συντάγματος (ΙΙ/11 Τάγμα), δηλαδή των δύο Ταγμάτων που αμύνθηκαν στο Καλετζίκ.

Προκειμένου να κατανοηθούν τα όσα θα αναφερθούν στο παρόν κείμενο αναφορικά με τη δράση του Αποσπάσματος Πλαστήρα απαιτούνται:

• Η ύπαρξη μίας σχετικής αντίληψης του εδαφικού ανάγλυφου του πεδίου της μάχης. Προς τούτο είναι απαραίτητη η μελέτη του Σχεδιαγράμματος υπ’ αριθμό 8 του παρόντος κειμένου σε συνδυασμό με τις φωτογραφίες Νο 2, 3 και 7, καθώς και τα Σχεδιαγράμματα υπ’ αριθμό 3, 5 και 7 του Μέρους ΙΙα.
• Η ύπαρξη μίας γενικής γνώσης των όσων έχουν αναφερθεί στο Μέρος ΙΙα του κειμένου.
• Η μελέτη του παρόντος κειμένου με τη βοήθεια των σχεδιαγραμμάτων που περιλαμβάνονται στο κείμενο.
• Η μελέτη των εντολών που ανατέθηκαν στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα αρχικά από το Α΄ Σώμα Στρατού και την IV Μεραρχία στη συνέχεια.

Η κατανόηση των διαλαμβανομένων στο κείμενο χωρίς τη χρήση των σχεδιαγραμμάτων του κειμένου είναι δυσχερής και τούτο επειδή είναι αρκετά δύσκολο να αντιληφθεί κάποιος, και ειδικά ο μη στρατιωτικός, τη θέση των αντιπάλων δυνάμεων στο Κ.Α. Καμελάρ τη 10η ώρα της 13ης Αυγούστου, το που και πότε εγκαταστάθηκαν οι ενισχύσεις που έφθασαν στον εν λόγω Κ.Α. μετά τη 10η ώρα, καθώς και οι κατευθύνσεις επί των οποίων ενεργούσαν οι Τουρκικές δυνάμεις. Η χρήση της κλίμακας που υπάρχει σε κάθε σχεδιάγραμμα θα διευκολύνει έτι περισσότερο την κατανόηση των σημαντικότερων ζητημάτων.

Στο τέλος του κειμένου παρατίθεται μία συνοπτική ανακεφαλαίωση των σημαντικότερων ζητημάτων που αναπτύχθηκαν στο όντως εκτεταμένο κείμενο. Χρήσιμες θα φανούν σε κάθε αναγνώστη του κειμένου οι πληροφορίες που υπάρχουν στις υποσημειώσεις.

Πήγες – Τεκμήρια

Βασική πηγή για την ανάλυση της μάχης επί του Κ.Α. Καμελάρ μετά τη 10η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου 1922 αποτελεί η με ημερομηνία 21 Οκτωβρίου 1923 Έκθεση Πεπραγμένων του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας (Έκθεση Πλαστήρα) που υπέβαλε στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Κωνσταντίνου Μαζαράκη Αινιάν ο διοικητής του Αποσπάσματος Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας.

Η Έκθεση Πλαστήρα αποτελεί την κύρια διαθέσιμη πρωτογενή πηγή που αναφέρεται στα της διεξαγωγής της Μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ από την 10η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου μέχρι και την υποχώρηση από την τοποθεσία το πρωί της 14ης Αυγούστου. Κατόπιν τούτου θα αποτελέσει αντικείμενο της εξέτασής μας αφ’ ενός μεν για να αντιληφθούμε τα κύρια γεγονότα της μάχης που διεξαγόταν από την 5η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου στο αναφερόμενο Κ.Α. και αφ’ ετέρου δε για να διαπιστώσουμε αν ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας εκτέλεσε τις εντολές που του ανατέθηκαν αρχικά από το Α΄ Σώμα Στρατού και στη συνέχεια από την IV Μεραρχία, δια των οποίων διατασσόταν μετά Τάγματος και Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματός του να ανέλθει παρά τη θέση του Σταθμού Διοικήσεως του Κ.Α. Καμελάρ, να αναλάβει τη διοίκηση όλων των δυτικά του Μαύρου Βράχου δυνάμεων και να ενεργήσει δραστήρια για την ανακατάληψη των απολεσθεισών θέσεων του Κ.Α. Καμελάρ.

Η παρουσίαση της Έκθεσης Πλαστήρα γίνεται  στην απλή δημοτική γλώσσα, χωρίς όμως να παραλείπεται ούτε λέξη από το πρωτότυπο κείμενο. Τα σημαντικά σημεία της Έκθεσης παρουσιάζονται  εντός εισαγωγικών και με κεκλιμένη γραμματοσειρά στο πρωτότυπο κείμενο. Το ίδιο γίνεται και για όλες τις χρησιμοποιούμενες πρωτογενείς πηγές.

Τα διαλαμβανόμενα στην «Έκθεσή Πλαστήρα» επιβάλλεται να ιδωθούν κάτω και από την εξής οπτική. Η Έκθεση συντάχθηκε από το Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα και υποβλήθηκε στην Ανακριτική Επιτροπή Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας (στο εξής Ανακριτική Επιτροπή Στρατηγού Κ. Μαζαράκη) που συγκροτήθηκε το Φεβρουάριο του 1923 κατόπιν της υπ’ Αρ. 1134/15.2.23 απόφασης της Επαναστάσεως του 1922, αδιαφιλονίκητος Αρχηγός της οποίας ήταν ο Συνταγματάρχης Ν. Πλαστήρας. Αποστολή της Ανακριτικής Επιτροπής ήταν να ενεργήσει διοικητικές ανακρίσεις για τα γεγονότα της δεύτερης περιόδου της Μικρασιατικής Εκστρατείας, δηλαδή για την περίοδο από την 1η Νοεμβρίου 1920 μέχρι την καταστροφή. Η Επιτροπή έλαβε την εντολή να αρχίσει τις εργασίες της από την τελευταία και σπουδαιότερη φάσης της εκστρατείας, δηλαδή τις επιχειρήσεις του Αυγούστου του 1922. Όπως γίνεται αντιληπτό η Ανακριτική Επιτροπή θα υπέβαλε το πόρισμά της στον διατάξαντα τη συγκρότησή της. Δηλαδή στην Επαναστατική Επιτροπή, Αρχηγός της οποίας ήταν ο Πλαστήρας. Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας δεν ήταν μόνο ο Αρχηγός της Επαναστάσεως, αλλά και ο απόλυτος αρχηγός του κράτους και αν δεν θέλουμε να κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ήταν ο αρχηγός μίας στρατιωτικής δικτατορίας που κυβερνούσε τη Χώρα στηριζόμενη στις λόγχες του Στρατού. Το πόρισμα της Ανακριτικής Επιτροπής Μαζαράκη δεν υποβλήθηκε στην Τακτική δικαιοσύνη.

Το 1925 συγκροτήθηκε από το Υπουργείο Στρατιωτικών η «Ανακριτική Επιτροπή Ελέγχου Δοσιλόγων Μ. Ασίας» (Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α.), στη θέση της καταργηθείσας Ανακριτικής Επιτροπής Επιχειρήσεων Μικράς Ασίας. Τακτικά μέλη της επιτροπής ήταν οι Αντιστράτηγοι Κωνσταντίνος Μοσχόπουλος, Εμ. Ζυμβρακάκης, Π. Σπηλιάδης, Δ. Ιωάννου, οι Υποστράτηγοι Κ. Γουβέλης, Ι. Νεγρεπόντης, Ν. Μιχαλόπουλος και οι Αεροπαγίτες Ι. Χατζησαράντος και Κ. Κυριλλόπουλος. Πρόεδρος της Επιτροπής ορίστηκε ο Αντιστράτηγος Κ. Μοσχόπουλος. Καταθέσεις αξιωματικών που δόθηκαν στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α. θα χρησιμοποιηθούν στο παρόν κείμενο.

Συμπληρωματικά και για την διευκρίνιση των διαλαμβανομένων στην Έκθεση Πλαστήρα θα χρησιμοποιηθούν και οι ακόλουθες πρωτογενείς πηγές:

• Η Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας Πεζικού που συντάχθηκε από τον διοικητή της Μεραρχίας Υποστράτηγο Δημήτριο Δημαρά στις 15 Μαρτίου 1924, μετά την επάνοδό του από την αιχμαλωσία. Τα ελάχιστα αναφερόμενα στην υπόψη Έκθεση για τη μάχη του Καμελάρ προέρχονται από τις εξαιρετικά περιορισμένες τηλεφωνικές αναφορές που υποβλήθηκαν στην IV Μεραρχία από τον Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα.
• Η Έκθεση Πεπραγμένων του 35ου Συντάγματος Πεζικού που συντάχθηκε τον Ιανουάριο του 1926 από τον διοικητή του 35ου Συντάγματος Πεζικού την περίοδο των επιχειρήσεων του Αυγούστου του 1922
• Η Κατάθεση του Αρχηγού Πυροβολικού της IV Μεραρχίας Αντισυνταγματάρχη ΠΒ Αθανασίου Πουρνάρα στις 9 Μαρτίου 1926 στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α..
• Η Κατάθεση του Ταγματάρχη Πεζικού Ανδρέα Τσιρώνη διοικητή του 1ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων στην Α.Ε.Ε.Δ.Μ.Α., στις 22 Δεκεμβρίου 1925.
• Η Κατάθεση του Ταγματάρχη Αναστασίου Τούντα, διοικητή Πυροβολαρχίας του Αποσπάσματος Πλαστήρα, στην Ανακριτική Επιτροπή Μαζαράκη στις 1 Ιουνίου 1923.
• Η Έκθεση Πεπραγμένων Πυροβολικού Κ.Α. Καμελάρ συνταχθείσα από τον Υπολοχαγό Πυροβολικού Σπ. Ραυτόπουλο.
• Η «Έκθεση Στρατηγού Ι. Νεγρεπόντη για τις ευθύνες Υποστράτηγου Δημαρά».
• Η κατάθεση στην Ανακριτική Επιτροπή του Στρατηγού Μαζαράκη του επανελθόντος από την αιχμαλωσία Έφεδρου Ανθυπασπιστή Πεζικού Πολύδωρα Παναγιώτη που υπηρετούσε στην 3η Διμοιρία του 7ου Λόχου του 2ου Τάγματος του 11ου Συντάγματος Πεζικού (ΙΙ/11 Τάγμα).
• Ο τόμος της Τουρκικής Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού που αναφέρεται στην τελική Τουρκική επίθεση του Αυγούστου 1922 κατά της Στρατιάς Μικράς Ασίας.

Πλέον των παραπάνω υπάρχει μία ακόμη Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας που συντάχθηκε από τον Επιτελάρχη της Μεραρχίας Ταγματάρχη Τσολάκογλου στις 18 Ιανουαρίου 1923, όταν ο διοικητής της IV Μεραρχίας Υποστράτηγος Δημαράς βρισκόταν εν αιχμαλωσία. Η υπόψη Έκθεση έχει ταυτόσημο σχεδόν κείμενο με αυτό του διοικητή της IV Μεραρχίας, αλλά κατά την άποψη του γράφοντος είναι μειωμένης αξιοπιστίας σε διάφορα επίμαχα ζητήματα όπως θα προσδιοριστεί στη συνέχεια.

Στη μέχρι τώρα ανάλυση των διαφόρων φάσεων και πτυχών της Μικρασιατικής Εκστρατείας έχουμε χρησιμοποιήσει ως βασική πηγή την Ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας της ΔΙΣ/ΓΕΣ, την οποία έχουμε επανειλημμένως χαρακτηρίσει αξιόπιστο και σοβαρό έργο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, και λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του θέματος, έχει συγκεντρωθεί και αναλυθεί το σύνολο των διαθέσιμων πρωτογενών πηγών που αναφέρονται στη μάχη που διεξήχθη στο Κ.Α. Καμελάρ. Είναι βέβαιο ότι η ΔΙΣ δεν χρησιμοποίησε για την παρουσίαση και την ανάλυση της μάχης στο Κ.Α. Καμελάρ όλες τις διατιθέμενες πρωτογενείς πηγές που χρησιμοποιούνται στο παρόν άρθρο. Από την ανάλυση των στοιχείων κατέστη σαφές ότι το κείμενο το αναφερόμενο στη μάχη του Κ.Α. Καμελάρ του 7ου τόμου της ΔΙΣ/ΓΕΣ δεν αποδίδει με ακρίβεια και αξιοπιστία τα γεγονότα της μάχης και κυρίως παραλείπει να αναφερθεί στις ασάφειες στις αντιθέσεις στις αοριστίες και στα κενά που παρουσιάζει η Έκθεση Πλαστήρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και το Σχεδιάγραμμα υπ’ αριθμό 12 του 7ου τόμου της ΔΙΣ που αναφέρεται στη μάχη που διεξήχθη στο Κ.Α. Καμελάρ περιέχει πολλά και σημαντικά λάθη αναφορικά με τις δυνάμεις που βρίσκονταν στο εν λόγω Κ.Α.. Ειδικότερα υπάρχει πλήρης αναντιστοιχία μεταξύ του κειμένου και του σχεδιαγράμματος. Κατόπιν τούτων προκρίθηκε η ανάλυση της μάχης να γίνει με βάση τις πληροφορίες που υπάρχουν στις πρωτογενείς πηγές και όχι με βάση τη δευτερογενή παρουσίαση της ΔΙΣ.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η Προβληματική Δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος Ι – Υποσημείωση

Το Μέρος Ι του άρθρου διαπιστώνει και τεκμηριώνει μία συγκεκριμένη μεμπτή ενέργεια του Πλαστήρα κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία: την άρνηση εκτελέσεως διαταγής ενώπιον του εχθρού. Επί των γεγονότων δεν υφίσταται καμία αντίρρηση, και πάντως δεν έχει διατυπωθεί. Παρεμπιπτόντως, ο ίδιος ο Πλαστήρας ουδέποτε αρνήθηκε τα όσα του καταλογίζονται για τα γεγονότα της 1^ης-3^ης Ιουλίου 1921.

Δεδομένου ότι επί των γεγονότων δεν υφίσταται αμφισβήτηση, διατυπώθηκαν σε σχόλια κάποιες δικαιολογίες για τις ενέργειες και τη στάση του Πλαστήρα. Οι δικαιολογίες αυτές πάσχουν από βαθιές παρανοήσεις και παρεξηγήσεις σχετικά με το καθεστώς λειτουργίας των στρατών – τουλάχιστον των συγκροτημένων.

Ως προς την ουσία των γεγονότων: Ο Πλαστήρας διατάχθηκε από τον άμεσο προϊστάμενό του -ευθέως και ρητώς- και μάλιστα κατά πρόσωπο, να επιτεθεί στον εχθρό, και αρνήθηκε -ευθέως και ρητώς- να εκτελέσει τη διαταγή. Η διαταγή δόθηκε ενώ ο σχηματισμός στον οποίον ο Πλαστήρας ανήκε (Β’ ΣΣ) είχε εμπλακεί ήδη σε σκληρή μάχη με τον αντίπαλο. Η διαταγή που ο Πλαστήρας διατάχθηκε και αρνήθηκε να εκτελέσει ήταν να επιτεθεί στον αντίπαλο στην τοποθεσία Ακτσάλ, ώστε σε συνδυασμό με τις δυνάμεις της Vης Μεραρχίας που ενεργούσαν ανατολικά-βορειοανατολικά και επιχειρούσαν υπερκέραση της τοποθεσίας, να προκαλέσουν την κάμψη του αντιπάλου και την κατάληψη της τοποθεσίας. Αυτό σήμαινε ότι εάν μία από τις δύο δυνάμεις αδρανούσε, ο εχθρός θα είχε τη δυνατότητα να  στρέψει το μείζον των δυνάμεών του κατά της άλλης, γεγονός που ήταν εξ αρχής προφανές σε όλους του συμμετέχοντες, και που διαπιστωνόταν εμπράκτως κατά την εξέλιξη της επιχείρησης. Αυτά είναι τα πολύ απλά και βασικά της απείθειας του Πλαστήρα: άρνηση εκτελέσεως διαταγής εν ώρα μάχης, ενώπιον του εχθρού, που έθεσε σε οξύ κίνδυνο και προκάλεσε βαριές και μη αναγκαίες απώλειες στην παρακείμενη V Μεραρχία, όλο το Β’ ΣΣ και όλη τη ΣΜΑ. Αυτό που συνέβη είναι ότι η V Μεραρχία έφερε όλο το βάρος της επιθέσεως, εναντίον της στράφηκε όλη η εφεδρεία του αντιπάλου καθώς και μέρος της επί του Ακτσάλ αμυνόμενης δυνάμεως (5 από τα 10 τάγματα της 5 Μεραρχίας Καυκάσου), αφού αυτή αντελήφθη ότι δεν πιεζόταν από το 5/42 που είχε σταθεί αδρανές μπροστά της.

Ο Συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας και η προβληματική δράση του κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία – Μέρος ΙΙα

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Η Μάχη στο Κέντρο Αντιστάσεως Καμελάρ στις 13 Αυγούστου 1922

Γενικά

Το Κέντρο Αντιστάσεως (Κ.Α.) Καμελάρ ήταν ένα από τα τέσσερα Κ.Α. της IV Μεραρχίας Πεζικού και κάλυπτε το άκρο δεξιό του αμυντικού τομέα της Μεραρχίας (σχετικά βλέπε σχεδιάγραμμα 1 παρόντος). Η ευθύνη της άμυνας του Κ.Α. είχε ανατεθεί στο 1ο Τάγμα του 35ου Συντάγματος Πεζικού (Ι/35 Τάγμα). Η μάχη που διεξήχθη  στο εν λόγω Κ.Α. στις 13 και 14 Αυγούστου 1922 είναι αυτή που έκρινε και το τελικό αποτέλεσμα της μάχης που διεξήχθη από τις δυνάμεις της  IV Μεραρχίας.  Τη 10η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου 1922 την ευθύνη της άμυνας του Κ.Α. Καμελάρ ανέλαβε –κατόπιν διαταγής του Α΄ Σώματος Στρατού- το Μικτό Απόσπασμα ΧΙΙΙ Μεραρχίας διοικούμενο από τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα.

Η ακριβής περιγραφή και αποτύπωση της μάχης που διεξήχθη στο Κ.Α. Καμελάρ και ειδικότερα αυτής που διεξήχθη επί του ορεινού όγκου του Καλετζίκ, που αποτελούσε το ζωτικό έδαφος του εν λόγω Κ.Α., αλλά και όλου του αμυντικού τομέα της IV Μεραρχίας, είναι εξαιρετικά δυσχερής εξ αιτίας των παρακάτω λόγων:

• Της μη ύπαρξης πληροφοριών για τη μάχη προερχομένων από τους αξιωματικούς των τμημάτων πεζικού που αμύνθηκαν στο Κ.Α. Καμελάρ και ειδικά πληροφοριών που να αναφέρονται στο μετά τη 10η πρωινή ώρα διάστημα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο διοικητής του 1ου Τάγματος του 35ου Συντάγματος τραυματίστηκε με την έναρξη της μάχης και διακομίστηκε. Η διοίκηση του Τάγματος περιήλθε στη συνέχεια σε δύο Λοχαγούς που και αυτοί τραυματίστηκαν και διακομίστηκαν, ο δε τρίτος στη σειρά Λοχαγός που ανέλαβε τη διοίκηση περί τη 14η ώρα φονεύτηκε την επομένη ημέρα. Προς το παρόν δεν ανευρέθηκε καμία κατάθεση, αναφορά, ή Έκθεση Πεπραγμένων που να έχει κατατεθεί στις Ανακριτικές Επιτροπές, ή να υποβλήθηκε υπηρεσιακά, ή τέλος να παρουσιάστηκε στον εφημεριδιακό τύπο που να αποτυπώνει έγκυρα τη μάχη.
• Των κενών και αντιφάσεων που κυριαρχούν στην Έκθεση Πεπραγμένων του Μικτού Αποσπάσματος ΧΙΙΙ Μεραρχίας, που κανονικά θα έπρεπε να αποτελεί και την κύρια πηγή πληροφοριών για την εξέλιξη της μάχης για το μετά τη 10η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου χρονικό διάστημα.
• Του μη προσδιορισμού με σαφήνεια στο σωζόμενο σχεδιάγραμμα του αμυντικού τομέα της IV Μεραρχίας της διάταξης των αμυνομένων στο Κ.Α. Καμελάρ, των γραμμών αντιστάσεως και της θέσης των τοποθεσιών που αναφέρονται στα διάφορα πρωτογενή κείμενα.

Στο παρόν κείμενο θα αναφερθούμε αποκλειστικά στην περιγραφή του πεδίου της μάχης, στις δυνάμεις που επάνδρωναν αρχικά το Κ.Α. Καμελάρ, καθώς και στα της διεξαγωγής της μάχης μέχρι τη 10η πρωινή ώρα υπό την ευθύνη του διοικητή του 35ου Συντάγματος Πεζικού. Η παρούσα παρουσίαση κρίνεται σκόπιμη και αναγκαία προκειμένου να καταστεί δυνατή η παρακολούθηση της εξέλιξης της μάχης μετά τη 10η πρωινή ώρα της 13ης Αυγούστου οπότε τη διοίκηση όλων των επί του Κ.Α. Καμελάρ αμυνομένων δυνάμεων ανέλαβε ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας.

Κύριες πηγές της παρούσας αναφοράς μας θα αποτελέσουν τα παρακάτω κείμενα:

• Η Έκθεση Πεπραγμένων της IV Μεραρχίας Πεζικού.

• Η Έκθεση Πεπραγμένων 35ου Συντάγματος Πεζικού.

• Η Κατάθεση του Αρχηγού Πυροβολικού της IV Μεραρχίας Αντισυνταγματάρχη ΠΒ Αθανασίου Πουρνάρα στην ανακριτική επιτροπή του Στρατηγού Μοσχόπουλου.

• Η Έκθεση Πεπραγμένων Πυροβολικού Κ.Α. Καμελάρ, συνταχθείσα από τον Υπολοχαγό ΠΒ Σπυρίδωνα Ραυτόπουλο.

• Ο Τόμος της Τουρκικής Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού που αναφέρεται στην τελική Τουρκική επίθεση του Αυγούστου 1922 κατά της Στρατιάς Μικράς Ασίας.