Αντιτορπιλική Προστασία Πλοίων Επιφανείας και Υποβρυχίων

Υποναυάρχου (ε.α.) Γεωργίου Σάγου ΠΝ

Από το βιβλίο «Εισαγωγή στην υδροακουστική και στην τεχνολογία Sonar»

Εκδόσεις Παπασωτηρίου, Αθήνα 2019

ISBN 978-960-491-133-2

Εισαγωγή

Ένα σοβαρό πρόβλημα ζωτικής σημασίας, τόσο των πλοίων επιφανείας όσο και των υποβρυχίων αποτελεί ο έγκαιρος εντοπισμός, καθώς επίσης η αποφυγή και η εξουδετέρωση των διαρκώς τεχνολογικά εξελισσόμενων υποβρυχίων όπλων (τορπιλών και ναρκών). Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των όπλων αυτών είναι από τη φύση της ένα αρκετά περίπλοκο έργο. Οι μικροί χρόνοι αντίδρασης, το αντίξοο θαλάσσιο περιβάλλον και οι αυξημένες ικανότητες των μοντέρνων υποβρυχίων όπλων συνθέτουν ένα δύσκολο πρόβλημα για την επιτυχή αντιμετώπιση των συγκεκριμένων απειλών.

Όμως, παρά τη σοβαρότητα του προβλήματος, οι τεχνικές και επιχειρησιακές απαιτήσεις, καθώς επίσης και οι τακτικές δράσης για την αντιτορπιλική άμυνα, δεν είναι επαρκώς καθορισμένες με την απαραίτητη σαφήνεια και συνοχή, όπως πχ αυτό αντίστοιχα συμβαίνει με την αντιβληματική άμυνα. Έτσι λοιπόν, δεν υπάρχει επαρκής τυποποίηση για το ποιοι ακριβώς αισθητήρες θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση, την αναγνώριση και την παρακολούθηση της επερχόμενης τορπίλης, ποια είναι η απαιτούμενη ακρίβεια προσδιορισμού της θέσης και της ταχύτητάς της, ποια είναι η εφικτή ακρίβεια από τους διαθέσιμους αισθητήρες, σε ποιες αποστάσεις θα πρέπει να διεξάγεται η αναχαίτιση / εμπλοκή με την επερχόμενη τορπίλη, με ποιο είδος όπλου, πως αυτό θα κατευθύνεται στο στόχο, ποιος ακριβώς είναι ο ρόλος και τα απαιτούμενα χαρακτηριστικά των soft kill αντιμέτρων (παρεμβολέων, αυτοκινούμενων decoys, κτλ). Οι ανεπαρκείς απαντήσεις που υπάρχουν στα ερωτήματα αυτά, καθιστούν την αντιτορπιλική προστασία των μονάδων αντικείμενο νέων ιδεών και πειραματισμού. Σήμερα, διεξάγονται οι εντατικότερες έρευνες από ποτέ, για την εξεύρεση ακόμη εξυπνότερων και αποτελεσματικότερων τεχνικών αντιμετώπισης των εξελιγμένων ηλεκτρονικών τορπιλών και ναρκών.

Ιστορικά, τα πρώτα αντίμετρα εναντίον των τορπιλών ήταν εντελώς παθητικά, όπως πχ η τοποθέτηση συρμάτινων φραγμάτων γύρω από αγκυροβολημένα πλοία και η κατασκευή στεγανών διαμερισμάτων πλευρικά της γάστρας των πλοίων για την απορρόφηση της ενδεχόμενης έκρηξης. Δεδομένου ότι οι πρώτες τορπίλες είχαν χαμηλή ταχύτητα και έπλεαν κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, ήταν σχετικά δυνατή η αποφυγή, αλλά και η εξουδετέρωσή τους ακόμη και από μικρά πυροβόλα όπλα μικρού διαμετρήματος. 

Η αντιμετώπιση των ακουστικών τορπιλών και ναρκών, αρχικά στηριζόταν κυρίως στη λήψη μέτρων μείωσης του εκπεμπόμενου αυτοθορύβου και της μαγνητικής υπογραφής εκ μέρους του αμυνόμενου σκάφους / πλατφόρμας, καθώς επίσης και στον έλεγχο της λειτουργίας των συστημάτων sonar (ελαχιστοποίηση των εκπομπών των ενεργητικών συστημάτων και εντοπισμός επερχόμενων τορπιλών με την εκμετάλλευση των παθητικών συστημάτων sonar). Στη συνέχεια, μεταξύ των άλλων ακολούθησε η ανάπτυξη διαφόρων τύπων υλικών αντιμέτρων, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν κυρίως για την εξαπάτηση της επιτιθέμενης τορπίλης, έτσι ώστε να κερδηθεί χρόνος χειρισμού διαφυγής για την επιβίωση του αμυνόμενου. Με τη σημερινή τεχνολογία υπάρχει πλέον η δυνατότητα χρήσης ενεργών αντιμέτρων (soft & hard kill), που θεωρητικά τουλάχιστον παρέχουν στον αμυνόμενο ακόμη και την ευκαιρία της αντεπίθεσης.

Στη συνέχεια, εξετάζονται τα κυριότερα από τα αντιτορπιλικά αντίμετρα / πηγές παρεμβολών (maskers, jammers, decoys, κτλ), όπως επίσης και η πιθανή τους μελλοντική εξέλιξη. 

Τεχνικές και επιχειρησιακές σκέψεις για μία σύγχρονη ναυτική αεράμυνα

Υποναυάρχου (ε.α.) Γεωργίου Σάγου ΠΝ

Εισαγωγή

Η πολυπλοκότητα και οι προκλήσεις των σύγχρονων ναυτικών επιχειρήσεων επιβάλλουν στα σημερινά και μελλοντικά πολεμικά πλοία επιφανείας κάποιες ιδιαίτερες δυνατότητες όσον αφορά στις απαιτήσεις μέσων, τεχνολογικού εξοπλισμού, αλλά και των δεξιοτήτων / ικανοτήτων προσωπικού, σε βαθμό που καθιστούν πολλές από τις υφιστάμενες μονάδες (φρεγάτες, αντιτορπιλικά, κτλ.) εντελώς παρωχημένες για να ανταπεξέλθουν ή ακόμη και απλά να επιβιώσουν σε ένα βεβαρημένο επιχειρησιακό περιβάλλον αντιαεροπορικού – αντιβληματικού πολέμου. Η ναυτική αεράμυνα, ως μία από τις κύριες συνιστώσες του ναυτικού πολέμου, αποτελεί ένα σύνθετο πρόβλημα πολλών παραγόντων, όσον αφορά στη σχεδίαση και στη χρήση των όπλων και αισθητήρων, με τρόπο που αποσκοπεί στην αποτροπή και στον περιορισμό της αποτελεσματικότητας ή ακόμη και στην πλήρη εξουδετέρωση της απειλής.

Η Απειλή

Ενδεικτικά και μόνον, για το οποιοδήποτε πολεμικό ναυτικό, οι εκτιμώμενες εναέριες απειλές εναντίον πλοίων επιφανείας συνίστανται σε κάποιες από τις ακόλουθες:

• Μαχητικά αεροσκάφη υψηλής ικανότητας ελιγμών, όπως τα F-15, F-16, F-18, τα αντίστοιχα ρωσικά Su-35, κτλ.
• Μαχητικά αεροσκάφη με χαρακτηριστικάstealth, όπως το F-35, αλλά επίσης και stealth κατευθυνόμενα βλήματα, όπως τα Νορβηγικά NSM (Naval Strike Missile) και JSM (Joint Strike Missile), τα Τουρκικά βλήματα SOM-C1/C2, κτλ.
• Πολλά ταυτόχρονα επερχόμενα κατευθυνόμενα βλήματα και βόμβες ανεμοπορίας, που σκοπεύουν στον κορεσμό της αεράμυνας (saturationofair-defense), όπως πχ οι βόμβες AGM-154 JSOW (Joint Standoff Weapon), αλλά και οι μικρότερης εμβέλειας JDAM / Quicksink, κτλ.
• Βλήματα sea-skimmers, high divers, υποηχητικά (subsonic), υπερηχητικά (supersonic) & υπερ-υπερηχητικά (hypersonic), για τα οποία ο χρόνος αποτελεσματικής αντίδρασης είναι από μικρός έως και εξαιρετικά μικρός, όπως πχ τα AGM-65G MAVERICK, AGM-84H/K SLAM-ER, AGM-88 HARM / AARGM, το stealth υπoηχητικό AGM-158C LRASM (Long Range ASM), το 3M-54 Kalibr (Club), το P-700 Granit (turbojet / ramjet, Mach 1.5 χαμηλά και Mach 2.5 σε μεγάλο ύψος), το ινδικό BrahMos (υπερηχητικό sea skimming που βασίζεται στο ρωσικό P-800M Oniks / Yakhont), το 3M22 Zircon (SS-N-33) με πρόωση scramjet (υπέρ-υπερηχητικό έως Mach 8-9), κτλ.
• Βαλλιστικά βλήματα εναντίον ναυτικών δυνάμεων ASBM (Anti-Ship Ballistic Missiles), όπως πχ το ALBM Kh-47M2 Kinzhal (Dagger) με πρόωση πυραυλοκινητήρα (εκτελεί περίπλοκους ελιγμούς καθ’ όλη τη διάρκεια της πτήσης φθάνοντας ταχύτητες έως Mach 10-12), τα αντίστοιχα κινέζικα DF-21D ή οχήματα ανεμοπορίας HGV (DF-ZF, κτλ), ακόμη και οι τελευταίες εκδόσεις των υπερηχητικών βλημάτων MGM-140 ATACMS / PrSM (Precision Strike Missile), εξοπλισμένων με “multimode seekers”.
• Επιθετικά ελικόπτερα και μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα (drones / UAV / UCAV / loitering munition), σχετικά αργά κινούμενα, η έγκαιρη ανίχνευση των οποίων απαιτεί εξαιρετική καταπίεση των παρασιτικών επιστροφών ραντάρ (clutter), αλλά και ειδικές λειτουργίες ανίχνευσης (micro-Doppler, κτλ).
• Βεβαρημένο περιβάλλον ηλεκτρονικών παρεμβολών (jamming), από προηγμένα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου.

Σχ.1: Οι πύραυλοι εναντίον πλοίων επιφανείας, της κατηγορίας hypersonic,[1] δηλαδή ταχύτητας > Mach 5 (~2 km/sec και άνω), θεωρητικά συμπιέζουν κατά πολύ τον διατιθέμενο χρόνο αντίδρασης του ανθρώπου χειριστή, μέσα στον κύκλο λήψης απόφασης OODA (Observe–Orient–Decide–Act), με απώτερο στόχο τη διάσπασή του.

Σχ. 2: Το αμερικανικό ναυτικό απασχολείται εδώ και πολύ καιρό με το θέμα της επιβιωσιμότητας των ομάδων μάχης αεροπλανοφόρων, από την απειλή ενδεχόμενων επιθέσεων κορεσμού με υποηχητικά (subsonic), υπερηχητικά (supersonic) και υπερ-υπερηχητικά (hypersonic) κατευθυνόμενα βλήματα της Ρωσίας και της Κίνας.

ΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥΣ (IIIβ) *

Ναυτικό Ισοζύγιο (Β)

* Το παρόν αποτελεί συνέχεια του Μέρους (Α) που προηγήθηκε. Περιλαμβάνει την εκτίμηση της καταστάσεως που διαμορφώνουν τα δεδομένα που εκτέθηκαν εκεί, την επισκόπηση των ανεμενόμενων μελλοντικών εξελίξεων στα βασικά μέσα των δύο πλευρών και μία εκτίμηση της κατάστασης που αναμένεται να διαμορφωθεί.

Για τη σύνταξη και αυτού του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από πολλές πηγές. Οι κυριότερες και πολυτιμότερες, όμως, υπήρξαν το ιστολόγιο e-Amyna και το ιστολόγιο Naval Analyses, και τα δύο εγνωσμένης αξιοπιστίας.

Θα ήθελα και εδώ να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον κ. Γ.Σ. για τις πολύτιμες παρατηρήσεις του.

Εκτίμηση της Παρούσας Κατάστασης

Πώς αποτιμάται συνολικά το ισοζύγιο που περιγράφτηκε αναλυτικά στο προηγούμενο κείμενο; Για να απαντήσει κανείς στο ερώτημα αυτό, θα πρέπει κατ’ αρχάς να έχει κατά νου τις πολιτικές και στρατηγικές επιδιώξεις των δύο χωρών στον θαλάσσιο χώρο.

Η Ελλάς και η Τουρκία αντιπαρατίθενται σε δύο -απολύτως διακριτά μεταξύ τους- θέατρα επιχειρήσεων: στο θέατρο επιχειρήσεων του Αιγαίου και στο θέατρο επιχειρήσεων της Ανατολικής Μεσογείου. Πρόκειται για δύο θέατρα επιχειρήσεων με τελείως διαφορετική γεωγραφική και υδρογραφική διαμόρφωση, και με τελείως διαφορετικές επιδιώξεις των αντιτιθεμένων σε κάθε ένα από αυτά.

Το Αιγαίο Πέλαγος είναι αρχιπελαγικό περιβάλλον στο οποίο η Ελλάς έχει κυριαρχία επί της συντριπτικής πλειοψηφίας των νήσων, νησίδων και μικρονησίδων. Η Τουρκία επιδιώκει να αμφισβητήσει την κυριαρχία της Ελλάδας επί του νησιωτικού αυτού συμπλέγματoς. Οι προσεγγίσεις του τρόπου αμφισβήτησης, από το 1973 που επανελήφθησαν με ιδιαίτερη ένταση, ποικίλουν, τόσο σε ότι αφορά τα πολιτικά και νομικά προσχήματα, όσο και τα επιχειρησιακά μέτρα που σχεδιάζονται ή/και λαμβάνονται προκειμένου να υποστηρίξουν την πολιτική αυτή. Η αμφισβήτηση -και η συνακόλουθη επιχειρησιακή απειλή- ξεκίνησε με την αμφισβήτηση του καθεστώτος των μεγάλων νήσων και με συνακόλουθη στρατιωτική απειλή εναντίον τους, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, και κυρίως εξ αιτίας της σταδιακής εφαρμογής του νέου Δικαίου της Θαλάσσης που παρέχει στην Ελλάδα πολύ ευρύτερα κυριαρχικά δικαιώματα, η έμφαση της τουρκικής απειλής μετατοπίστηκε στις νησίδες -και άρα σε επιχειρήσεις διαφορετικής φύσης.

Έτσι, η Ελλάς είναι η πλευρά που πρέπει να υπερασπιστεί και να επαναβεβαιώσει την κυριαρχία της στον θαλάσσιο χώρο του Αρχιπελάγους. Η Τουρκία είναι μία αναθεωρητική δύναμη η οποία έχει ως επιδίωξη να αμφισβητήσει και να ανατρέψει το υφιστάμενο status quo, χρησιμοποιώντας ως μέσα την έμπρακτη αμφισβήτηση των θαλάσσιων κυριαρχικών δικαιωμάτων, κυρίως στο Ανατολικό Αιγαίο, καθώς και την απειλή κατάληψης κύριας νήσου ή κατοικημένης νησίδας, πάλι στο Ανατολικό Αιγαίο και δίπλα στη Μικρασιατική παραλία.

ΛΕΓΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥΣ (IIIα) *

Ναυτικό Ισοζύγιο (A)

*  Για τη σύνταξη του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από πολλές πηγές. Οι κυριότερες και πολυτιμότερες, όμως, υπήρξαν το ιστολόγιο e-Amyna και το ιστολόγιο Naval Analyses, και τα δύο εγνωσμένης αξιοπιστίας.

Θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον κ. Γ.Σ. για τις πολύτιμες παρατηρήσεις του.

Λόγω της μεγάλης έκτασής του, το άρθρο για Ναυτικό Ισοζύγιο θα δημοσιευθεί σε δύο συνέχειες. Το παρόν Α΄Μέρος περιέχει την επισκόπηση των βασικών μέσων των δύο πλευρών όπως αυτά έχουν σήμερα, ενώ το Β’ Μέρος περιλαμβάνει την αποτίμηση της κατάστασης αυτής, την επισκόπηση των ανεμενόμενων μελλοντικών εξελίξεων στα βασικά μέσα των δύο πλευρών και μία αποτίμηση της κατάστασης που αναμένεται να διαμορφωθεί.

Η σύγκριση των στρατιωτικών δυνάμεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, που ξεκίνησε με το προηγούμενο άρθρο, θα συνεχιστεί εδώ με τη σύγκριση της ναυτικής ισχύος των δύο χωρών.

Στο πλαίσιο της σύγκρισης, θα παρατεθούν συγκριτικά οι βασικότερες κατηγορίες συστημάτων ναυτικής ισχύος των δύο μερών, θα γίνει μία εκτίμηση της υφιστάμενης κατάσταση, καθώς και μία αδρή αναφορά στις αναμενόμενες μελλοντικές εξελίξεις.

Κύριες Μονάδες Επιφανείας

Ο κορμός κάθε ναυτικής δύναμης είναι οι κύριες μονάδες επιφανείας, με τις οποίες, κατ’ εξοχήν, διεκδικείται ο θαλάσσιος έλεγχος. Στην περίπτωση της Ελλάδας και της Τουρκίας, οι κύριες ναυτικές μονάδες που τα δυο ναυτικά διαθέτουν για τον ρόλο αυτόν είναι οι φρεγάτες και, στην περίπτωση της Τουρκίας, και κορβέτες.

Το Τουρκικό Ναυτικό (ΤΝ), διαθέτει δεκαέξι (16) φρεγάτες και έναν αριθμό από κορβέτες, στην πράξη όμως μόνον οι δεκαέξι (16) φρεγάτες αποτελούν κύριες μονάδες επιφανείας.

Από τις φρεγάτες, οι οκτώ (8) είναι παλιές φρεγάτες κλάσης O.H. Perry, ριζικά ανακαινισμένες ως προς τα συστήματα μάχης, και υπόλοιπες οκτώ (8) είναι νεώτερες Meko 200TN, μοιρασμένες σε δύο διαδοχικές παραλλαγές (Track Ι και Track II).

Οι εκσυγχρονισμένες φρεγάτες O.H. Perry (κλάση «Gabya») είναι προσανατολισμένες κυρίως στον Α/Α πόλεμο, καθώς οι τέσσερεις εξ αυτών (TCG Giresun, TCG Göksu, TCG Gediz και TCG Gökova) φέρουν το ικανότατο τρισδιάστατο, μέσης ακτίνας ραντάρ αεροπορικής επιτήρησης SMART-S MK2 (3D), τύπου PESA, και εκτοξευτήρα Α/Α τύπου Mk41 Mod 2, μαζικής κατακόρυφης εκτόξευσης βλημάτων RIM-162 ESSM (Evolved Sea Sparrow Missile) ενώ οι άλλες τέσσερεις φέρουν το παλαιότερο δισδιάστατο, μεγάλης ακτίνας ραντάρ αεροπορικής επιτήρησης SPS-49(V)4, και εκτοξευτήρα Mk 13 Mod 4 που βάλει πυραύλους Standard SM-1MR, μέσου βεληνεκούς. Για τα ανθυποβρυχιακά τους καθήκοντα είναι εξοπλισμένες με το παλαιό, πλέον, σόναρ SQS-53B αλλά υποστηρίζουν και ανθυποβρυχιακό ελικόπτερο SH-60B. Η αντιπυραυλική προστασία των σκαφών είναι σχετικά ασθενής, αποτελούμενη από ένα μοναδικό σύστημα Phalanx.

Βιβλιοπαρουσίαση: «Εισαγωγή στα Ηλεκτροοπτικά Συστήματα», του Υποναυάρχου ε.α. Γεωργίου Σάγου ΠΝ, M.Sc. Electrical Engineering & M.Sc. Engineering Acoustics

Η τεχνική βιβλιογραφία στη χώρα μας πάσχει θλιβερά, όπως θλιβερή είναι και η ανυπαρξία τεχνικών βιβλιοπωλείων. Αυτά τα δύο στοιχεία αποτελούν έναν ασφαλή δείκτη της τεχνικής μας υπανάπτυξης.

Σε άρθρο του ιστολογίου σχετικά με την ΠΑ, είχε γίνει αναφορά στην ένδεια της ελληνικής βιβλιογραφίας σχετικά με τον Ηλεκτρονικό Πόλεμο, ενώ χαρακτηριστικά είχε γραφεί ότι:

Οι Ναύαρχοι στους Νέους Φακέλους: Μερικά σχόλια

Στις 21 Μαΐου, στην εκπομπή «Νέοι Φάκελοι» του δημοσιογράφου Αλέξη Παπαχελά με θέμα «Πολεμικό Ναυτικό και οικονομική κρίση» απάντησαν σε ερωτήσεις των δημοσιογράφων της εκπομπής οι απόστρατοι ναύαρχοι Κοσμάς Χρηστίδης, επίτιμος αρχηγός ΓΕΝ, Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν, επίτιμος Αρχηγός Στόλου, Γρηγόριος Δεμέστιχας, επίτιμος Αρχηγός Στόλου και Ιωάννης Παλούμπης, ενώ ερωτήσεις της εκπομπής απάντησε και ο νυν Αρχηγός ΓΕΝ αντιναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης. Ο υπουργός Αμύνης Πάνος Παναγιωτόπουλος αρνήθηκε να εμφανιστεί στην εκπομπή.

Οι απόστρατοι ναύαρχοι μίλησαν για τη δύσκολη θέση στην οποία έχει περιέλθει το Πολεμικό Ναυτικό εξ αιτίας της οξείας οικονομικής κρίσης που διερχόμαστε. Ειδικότερα, εστίασαν τις παρατηρήσεις τους σε τρία βασικά σημεία:

• Οι περικοπές των αποδοχών των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού, όπως άλλωστε και όλων των Ενόπλων Δυνάμεων, υπήρξαν αναλογικά πολύ μεγαλύτερες από αυτές των υπολοίπων πολιτών. Το γεγονός αυτό δεν έχει επιφέρει μόνον πρακτικές δυσκολίες στα στελέχη, αλλά έχει επιφέρει και πτώση του ηθικού στις τάξεις του Πολεμικού Ναυτικού

• Η χαμηλή προτεραιότητα που η πολιτεία αποδίδει πλέον στον προϋπολογισμό του Πολεμικού Ναυτικού οδηγεί σταδιακά στην απώλεια των δεξιοτήτων και της επιχειρησιακής ικανότητας των στελεχών, ιδιαίτερα αυτές που αφορούν τις επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας

• Η ίδια χαμηλή προτεραιότητα θα οδηγήσει σε σταδιακή υποσκέλιση του Πολεμικού Ναυτικού από το τουρκικό, εξ αιτίας των λίγων και παρωχημένων πλοίων με τα οποία θα αναγκαστεί στο προσεχές μέλλον να επιχειρεί, αφού αυτά δε μπορούν να αντικατασταθούν. Αυτό θα έχει τις προφανείς επιπτώσεις στην πολιτική ασφαλείας της χώρας.

Το σύνολο της συνέντευξης παρατίθεται εδώ:

Μερικά σχόλια και σκέψεις με αφορμή την εκπομπή και τις απαντήσεις.

Τεχνολογία, ναυτοσύνη και ιστορική συνέχεια: Η περίπτωση του θωρακισμένου καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ

Του Δρ. ΖΗΣΗ ΦΩΤΑΚΗ, λέκτορα Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

Εξ αφορμής μιας πρόσφατης ανταλλαγής σχολίων σχετικά με την απόκτηση, το ρόλο και την επίδοση του Αβέρωφ κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο του κ. Ζήση Φωτάκη, λέκτορα Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Το άρθρο είναι εξαιρετικό καθώς αποτελεί μια σύνθεση πολιτικής, οργανωτικής και ναυτικής ιστορίας, δείχνοντας τη διαπλοκή και την αλληλεπίδραση όλων των επιπέδων που συχνά διαφεύγουν από κάποιον που απομονώνει το ένα ή το άλλο επίπεδο.

Το άρθρο βασίζεται εν πολλοίς στο – αναφερόμενο, άλλωστε και σε πολλά σημεία ως παραπομπή – εξαιρετικό βιβλίο του κ. Φωτάκη Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919, Routledge: London and New York, 2005. Το βιβλίο, στο ίδιο πνεύμα με το άρθρο, αποτελεί μια πραγματικά στιβαρή σύνθεση, τέτοια που σπάνια έχουν συγγραφεί στην ελληνική ιστοριογραφία – και όχι μόνον τη στρατιωτική. Για κάποιο λόγο, το πραγματικά σημαντικό αυτό βιβλίο δεν έχε ακόμη εκδοθεί στα ελληνικά. Θα το παρουσιάσουμε σε κάποιο επόμενο σημείωμα, σημειώνοντας απλώς εδώ ότι είναι ευτύχημα που η ΣΝΔ διαθέτει έναν τέτοιο ιστορικό στο διδακτικό της δυναμικό.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό του ΠΝ «Ναυτική Επιθεώρηση», στο τεύχος 576 που αποτελεί αναμνηστική έκδοση για τα 100 χρόνια του Αβέρωφ.

Η ναυτική ιστορία ενός έθνους αποτελεί, αναπόδραστα, ένα σύνθετο γνωστικό πεδίο, καθώς εκφράζει αθροιστικά κοινωνικούς, οικονομικούς, διπλωματικούς, οπλικούς, στρατηγικούς και επιχειρησιακούς παράγοντες στην πορεία του χρόνου. Παρά όμως την πολυπλοκότητα του γνωστικού αυτού αντικειμένου εμφανίζεται ενίοτε και σε απλούστερες μορφές που δεν στερούνται ενδιαφέροντος ή βάθους. Για παράδειγμα, η επίδοση και οι ιδιαιτερότητες της δράσης ορισμένων μονάδων του στόλου αποδίδουν, ενίοτε, κομβικά σημεία της ναυτικής ιστορίας. Η περίπτωση της εκατονταετούς ζωής (1911-2011) του θωρακισμένου καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.

Η αγορά του Αβέρωφ, τα τεχνικά χαρακτηριστικά του και η αξιοποίησή τους κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους

Η καθέλκυση του Αβέρωφ, στις 12 Μαρτίου 1910, ήταν ένα σημαντικό γεγονός όχι μόνο για το Πολεμικό Ναυτικό αλλά και για τα ναυπηγεία Orlando στο Λιβόρνο.
(Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος).

Η αγορά του Αβέρωφ δεν αποτέλεσε έμπνευση της στιγμής αλλά υπήρξε καρπός μακρόχρονων ζυμώσεων που είχαν ως αντικείμενο τη βέλτιστη δυνατή συγκρότηση της δομής δυνάμεως του ελληνικού πολεμικού ναυτικού. Οι ζυμώσεις αυτές αποκρυσταλλώθηκαν το 1909 στο ότι τα στρατηγικά, τεχνολογικά και επιχειρησιακά δεδομένα ενός ενδεχόμενου ναυτικού πολέμου στις ελληνικές θάλασσες απαιτούσαν την ένταξη στον ελληνικό στόλο θωρηκτής μονάδας μεγάλης ταχύτητας για να μπορεί να καλύπτει ευχερέστερα όλα τα επιμέρους θέατρα ναυτικών επιχειρήσεων (Fotakis, Z., Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919, (Routledge: London and New York, 2005), σελ. 16-17. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αρχείο Δούσμανη, Φάκελο 4, Μελέτη 314, Αθήνα 7 Αυγούστου).

 Η υλοποίηση του στόχου αυτού αναλήφθηκε από το Κίνημα στου Γουδή (1909) και συγκεκριμένα από τον πλοίαρχο Δαμιανό, τον Υπουργό Ναυτικών της φιλικής προς το Κίνημα κυβέρνησης Μαυρομιχάλη, και τον τμηματάρχη υλικού του Υπουργείου αυτού, πλοίαρχο Γούδα (Σκριπ, Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1912-1913 (Αθήνα, 1914), σελ. 12). Οι δύο άνδρες προώθησαν την αγορά του Αβέρωφ, του τρίτου πλοίου της σειράς Πίζα που ναυπηγούσε ο ναυπηγικός οίκος Orlando, στο Λιβόρνο της Ιταλίας, για το Ιταλικό Ναυτικό (Σταθάκης, Ν., Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, Χρονικό του Θωρηκτού της Νίκης (Εκδόσεις Πολεμικού Ναυτικού: Αθήνα, 1987), σελ. 61). Η πρόθεση ορισμένων ελληνικών ναυτικών προσωπικοτήτων να προμηθευθεί το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό dreadnought αντί του Αβέρωφ (Θεοφανίδης, Ι., Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού 1909-1913 (2η έκδοση, Σακελλάριος: Αθήνα, 1925), σελ. 30) καθώς και οι προσπάθειες της τουρκικής πλευράς να αποκτήσει η ίδια τον Αβέρωφ δεν είχαν αποτέλεσμα (Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 61). Η αγορά του Αβέρωφ υπήρξε αντίθετη και στη γερμανική πολιτική στην περιοχή, καθώς αυτή, σε συνδυασμό με την επικράτηση του Κινήματος στου Γουδή, ενέτεινε τις επιθετικές δυνατότητες της Ελλάδας και απομάκρυνε την επιδιωκόμενη από τους Γερμανούς πώληση γερμανικών ναυτικών μονάδων στη χώρα μας (Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919, σελ. 23. Μεταξάς, Ι., Το Προσωπικό του Ημερολόγιο, τομ. 3, σελ. 40).

ΠΝ: Υποστολή σημαιών και Δομή Δυνάμεων

Του Οδυσσέα

Στο Εν Κρυπτώ αναρτήθηκε πρόσφατα μία πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση σχετικά με τη συμμετοχή των ΤΠΚ και των υποβρυχίων στη δομή δυνάμεων του ΠΝ.

Αν και συμφωνούμε με τη βασική θέση του άρθρου, δηλαδή ότι τα εν ενεργεία υποβρύχια του ΠΝ δεν είναι επαρκή για τις επιχειρησιακές ανάγκες του, ενώ αντίθετα έχει διατεθεί αδικαιολόγητα πολλοί πόροι για ΤΠΚ, σε αναντιστοιχία με τις επιχειρησιακές δυνατότητες που προσφέρει, έχουμε κάποιες διαφωνίες ως προς το πλαίσιο της ανάλυσης. Η διαφωνία δεν είναι θεωρητικού χαρακτήρα, αλλά έχει σημασία γιατί οδηγεί σε διαφορετικά πρακτικά συμπεράσματα. Η διαφωνία μας, επιγραμματικά,  έγκειται στα παρακάτω σημεία, στα οποία και θα επανέλθουμε αναλυτικά:

• Ο ανταγωνισμός πόρων δεν είναι μεταξύ των υποβρυχίων και των πυραυλακάτων (αποκλειστικά). Η διάθεση των πόρων πρέπει να εξετάζεται συνολικά στο πλαίσιο του επιχειρησιακού σχεδιασμού και των βασικών σεναρίων δράσης στο Αιγαίο και στη ΝΑ Μεσόγειο. Υπό το πρίσμα αυτό, δεν υπάρχει ανταγωνισμός πόρων μεταξύ της ΔΥ και της ΔΤΣ, αλλά πρόβλημα ορθής κατανομής των πόρων ανάμεσα σε όλες τις Διοικήσεις. Η ΔΤΣ δεν έχει αφαιρέσει αδικαιολόγητα  πόρους μόνον από την ΔΥ, αλλά και από άλλες διοικήσεις – με πρώτες τη Διοίκηση Φρεγατών και την 353 ΜΝΑΣ.
• Όπως πολύ ορθά αναφέρει το άρθρο, είναι  αμφίβολο αν οι πυραυλάκατοι είναι πλέον σε θέση να φέρουν επιτυχώς εις πέρας το ρόλο που τους είχε (ορθώς) ανατεθεί στις δεκαετίες του ’70, του ’80 και του ’90. Όμως, ο ρόλος αυτός μπορεί να αναληφθεί πολύ πιο αποτελεσματικά και πολύ πιο οικονομικά από την οργάνωση του Ανατολικού Αιγαίου ως αρχιπελάγους, με ένα συνδυασμό όπλων, αισθητήρων και τηλεπικοινωνιακών δικτύων με στόχο την υποστήριξη της ναυτικής κυριαρχίας στην Ανατολικό Αιγαίο (προς αποφυγήν παρεξηγήσεων: δεν προτείνουμε την υποκατάσταση των κυρίων μονάδων επιφανείας από το συνδυασμό αυτό, αλλά την αντικατάσταση των ΤΠΚ από αυτόν).
• Ένας βασικός λόγος για την ενίσχυση του ελληνικού υποβρυχιακού στόλου είναι ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες και με τους υφιστάμενους περιορισμούς, τα υποβρύχια είναι το βασικό μέσον με το οποίο το ΠΝ (και η χώρα) μπορούν να δηλώσουν αξιόπιστα κι αποφασιστικά την παρουσία τους στον κρίσιμο χώρο της ΝΑ Μεσογείου, και κυρίως στο τρίγωνο Κρήτης – Κύπρου – Ρόδου. Είναι ουτοπικό να αναμένουμε ότι στην παρούσα φάση της στρατιωτικής ισορροπίας η Ελλάδα μπορεί να διεκδικήσει την ναυτική κυριαρχία στην ΝΑ Μεσόγειο από την Τουρκία. Με την έντονη υποβρυχιακή παρουσία (που είναι ρεαλιστικά εφικτή με μία καλύτερη δομή δυνάμεων) μπορεί να αμφισβητήσει αποφασιστικά την τουρκική αεροναυτική υπεροχή στη ΝΑ Μεσόγειο, και να διαταράξει αποφασιστικά τις στρατηγικά κρίσιμες θαλάσσιες γραμμές επικοινωνίας της Μικρασιάς με την Κύπρο.

Σε επόμενα σημειώματα θα επανέλθουμε πιο αναλυτικά για μερικά, τουλάχιστον, από τα ανωτέρω σημεία. Εν συνεχεία, παρατίθεται ολόκληρο το άρθρο:

Στις 9 και 10 Ιουνίου 2011 πραγματοποιήθηκαν στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας οι τελετές υποστολής σημαίας του υποβρυχίου «Γλαύκος» (S-110) και των ΤΠΚ Βλαχάβας (Ρ74), Τουρνάς (Ρ76) και Σακίπης (Ρ77). Αξίζει να γίνουν μερικά σχόλια για τον παροπλισμό των πλοίων αυτών, ο οποίος προφανώς υπαγορεύθηκε από την ανάγκη περιορισμού των λειτουργικών δαπανών, αλλά φαίνεται (στην περίπτωση του «Γλαύκου») να παραβλέπει χάριν της οικονομίας κάθε άλλη παράμετρο.

Ας ξεκινήσουμε από τα θετικά σχόλια: Ο παροπλισμός των τριών ΤΠΚ μπορεί να θεωρηθεί εύλογος, δεδομένου ότι οι πυραυλάκατοι του ΠΝ με την παράδοση των Super Vita είχαν υπερβεί αρκετά την αρχική οροφή (14 σκάφη). Αναλυτικά, τα πλοία που αποσύρθηκαν είναι τα τρία από τα έξι συνολικά ΤΠΚ κλάσης S148 που αποκτήθηκαν μεταξύ 1994 και 2000 από τα αποθέματα του Γερμανικού ναυτικού και ήταν συνολικά τα P72 ΒΟΤΣΗΣ, P73 ΠΕΖΟΠΟΥΛΟΣ, P74 ΒΛΑΧΑΒΑΣ, P75 ΜΑΡΙΔΑΚΗΣ, P76 ΤΟΥΡΝΑΣ και P77 ΣΑΚΙΠΗΣ. Οι συγκεκριμένες πυραυλάκατοι είναι σχεδόν πανομοιότυπες με τις τέσσερις Combattante IIA που είχε αποκτήσει το ΠΝ το 1971-72. Ακολούθησε to 1977-78 η ναυπήγηση των τεσσάρων πυραυλακάτων Combattante III (κλάση Λάσκος) που ήδη εκσυγχρονίστηκαν, και το 1980-81 η ναυπήγηση των έξι πυραυλακάτων Combattante ΙΙΙΒ (κλάση Καβαλούδης) από τις οποίες απομένουν πέντε, μετά την απώλεια του «Κωστάκου» το 1996. Με την προσθήκη των γερμανικών S148 το ΠΝ αύξησε το στόλο του σε 19 ΤΠΚ περί το 2001, πριν αρχίσουν να αποσύρονται οι 4 Combattante IIA (2002-2004) κατεβάζοντας πάλι τον αριθμό σε 15. Στη συνέχεια, η ένταξη στο Στόλο τεσσάρων νέων ΤΠΚ τύπου Super Vita αύξησε και πάλι το συνολικό αριθμό σε 19. Συνεπώς η απόσυρση των τριών ΤΠΚ τύπου S148 ήταν φυσιολογική καθώς συμβάλλει στην καλύτερη αξιοποίηση προσωπικού και υλικού, και λογικά θα ακολουθήσει η απόσυρση των υπόλοιπων τριών, όταν παραδοθούν οι υπόλοιπες τρεις Super Vita.

Για τις μέρες που έρχονται στο Αιγαίο, μια υπενθύμιση.

Η κατάσταση στο Αιγαίο δεν είναι εύκολη, ασφαλώς, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι το «γερμανικό υποβρύχιο που γέρνει» (κι ασχέτως της μίζας που πήραν διάφοροι) είναι το πιο προηγμένο συμβατικό υποβρύχιο στον κόσμο…

Και πριν γυρίσει εδώ για να ενταχθεί στη δύναμη του Στόλου, το πλήρωμά του το «τερμάτισε» στις δοκιμές στις θάλασσες της Νορβηγίας.

Από τον onalert, και το κανάλι του στο youtube:

Και μερικές φωτογραφίες από τις δοκιμές: