Ερώτηση του Βουλευτή Φθιώτιδας της ΝΔ Γιάννη Οικονόμου αναφορικά με τον επαναπατρισμό των σορών Ελλήνων Στρατιωτικών που έπεσαν κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Στις 10/9/2019 υποβλήθηκε ερώτηση από τον Βουλευτή Φθιώτιδας της ΝΔ κ. Ι. Οικονόμου προς τους Υπουργούς Εξωτερικών κ. Νίκο Δένδια και Εθνικής Άμυνας κ. Ν. Παναγιωτόπουλο σχετικά με τον επαναπατρισμό στην Ελλάδα των σορών  Ελλήνων στρατιωτικών που έπεσαν περί το Αφιόν Καραχισάρ κατά την Τουρκική επίθεση της 13^ης και 14^ης Αυγούστου 1922 (π. ημ.). Σύμφωνα με αναφορές που αναρτήθηκαν στο διαδίκτυο, οι σοροί φαίνεται ότι εντοπίστηκαν από κάποιους Τούρκους σε πρόχειρους ομαδικούς τάφους στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ, στο πλαίσιο ερευνών τους για την εύρεση και ταυτοποίηση των δικών τους νεκρών.

Με την ερώτηση του ο κ. Οικονόμου αναδεικνύει το ζήτημα και θέτει θέμα σχετικά με το αν είναι σε γνώση των Ελληνικών αρχών  οι σχετικές πληροφορίες, για το αν προτίθεται η Κυβέρνηση να ζητήσει επίσημη ενημέρωση από την Τουρκική πλευρά, αλλά κυρίως τι προτίθεται να κάνει η Κυβέρνηση προκειμένου, εφ’ όσον ευσταθούν οι συγκεκριμένες πληροφορίες, να υπάρξει η δέουσα αντιμετώπιση για τις σορούς των Ελλήνων στρατιωτών με βασικό ζητούμενο την επιστροφή τους στην Πατρίδα.

 

Η υποβληθείσα Ερώτηση

ΠΡΟΣ:  Τον κ. Υπουργό Εξωτερικών και τον κ. Υπουργό Εθνικής Άμυνας

ΘΕΜΑ:  Για τις σωρούς Ελλήνων στρατιωτών στα όρη του Αφιόν Καραχισάρ

Όπως γνωρίζετε κατά την διάρκεια της εκστρατείας στην Μικρά Ασία  ( 1919-1922), οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού ανήλθαν σε 24.240  φονευθέντες και επί τόπου αποβιώσαντες (Eπίτομος Ιστορία Εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919-1922, ΔΙΣ/ΓΕΣ ), επίσης υπάρχουν και 18.095 εξαφανισθέντες, οι οποίοι σχεδόν στο σύνολο τους είναι φονευθέντες  και μη ευρεθέντες.

Στις 13 και 14 Αυγούστου 1922 (παλιό ημερολόγιο), κατά τη διάρκεια της επίθεσης του Τουρκικού στρατού που οδήγησε στην διάρρηξη του μετώπου και την ήττα, στα όρη του Αφιόν υπήρξαν εκατόμβες νεκρών (600 αναφέρουν οι Τουρκικές πηγές ότι βρήκαν  μόνο σε μία θέση επί του Καλετζίκ, ενώ οι νεκροί του 5/42 ΣΕ- που η έδρα του ήταν στη Λαμία και σε μεγάλο ποσοστό αποτελούταν από Φθιωτείς-, στην αντεπίθεση του πρωινού της 14ης Αυγούστου, στην θέση Μάτι, ήταν 520.

Οι νεκροί και οι τάφοι από προηγούμενες επιχειρήσεις, όπως ήταν φυσικό, εγκαταλείφθηκαν. Υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές για την αντιμετώπιση των νεκρών στρατιωτών, φαίνεται πως έγιναν κάποιες πρόχειρες ομαδικές ταφές, για λόγους δημόσιας υγείας, από τους Τούρκους.

Σήμερα στην γειτονική χώρα δεν υπάρχει κανένα νεκροταφείο για τους άνδρες που υπηρέτησαν στην Στρατιά Μικράς Ασίας.

Τα τελευταία χρόνια , και με αφορμή την λειτουργία του «Εθνικού Πάρκου Πεδίου Μάχης Σαγγαρίου» (Sakarya Meydan Muharebesi), η γειτονική χώρα, όπως είναι εύλογο, αναζητεί, με χρήση σύγχρονης τεχνολογίας, πρόχειρες ταφές δικών της στρατιωτικών, και προβαίνει στις κατά την κρίση της, απαραίτητες ενέργειες (προστασία, μεταφορά, σήμανση, ταυτοποίηση κλπ).

Σε σελίδα σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης ( Facebook), υπάρχει σχετικό πληροφοριακό υλικό από ερευνητή του κέντρου (σελίδα Dr.Selim Erdogan – Sakarya Meydan Muharebesi  Arastirmalari) . Εκεί αναφέρεται και η εύρεση σωρών Ελλήνων στρατιωτικών, χωρίς να γίνεται αναφορά στην αντιμετώπιση τους.

Τελευταία αναφέρθηκε, από τον ίδιο ερευνητή, σε ανάρτηση τους της  2ας Αυγούστου (ώρα 08:58) η εύρεση χώρου ταφής 500 Ελλήνων νεκρών στρατιωτικών κατά την «Μεγάλη Επίθεση» (Buyuk taaruz) του Τουρκικού στρατού, την ακριβή θέση του οποίου δηλώνει πως δεν θα αποκαλύψει. Από τον διάλογο που εξελίσσεται προκύπτει πως ο χώρος είναι η ευρύτερη περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ.

Η σχετική ερώτηση μπορεί να βρεθεί εδώ.

 

Η Θέση μας

Είναι εξαιρετικά ενθαρρυντικό ότι παρά την παρέλευση 100 περίπου ετών από το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας βρίσκεται ένας Βουλευτής της Εθνικής μας Αντιπροσωπείας που ανακινεί το ζήτημα της ανεύρεσης κάποιων ελάχιστων σορών των ηρωικών νεκρών μας εκείνου του πολέμου και τον επαναπατρισμό τους στην πατρώα γη. Θεωρώ ότι η συζήτηση στην Ελληνική Βουλή της ερώτησης του κ. Ι. Οικονόμου και οι απαντήσεις των αρμοδίων Υπουργών θα οδηγήσουν ενδεχομένως σε μία ενδιαφέρουσα συζήτηση από την οποία θα προκύψουν σημαντικές πληροφορίες και συμπεράσματα και ίσως και κάποια ευνοϊκή κατάληξη στο εν λόγω ζήτημα.

Η πιθανότητα η Τουρκία να εγκρίνει την έρευνα για την ανεύρεση των νεκρών μας, είναι εξαιρετικά μικρή.

Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η ανεύρεση, έστω και ενός περιορισμένου αριθμού των σορών πεσόντων θα είναι εξαιρετικά δυσχερής. Ο γενικός κανόνας είναι ότι:

• Δεν υπήρξαν οργανωμένα στρατιωτικά νεκροταφεία, πλην ελαχίστων περιπτώσεων.

• Οι πεσόντες ενταφιάζονταν μεμονωμένα ή κατά μικρές ομάδες στο χώρο που φονεύονταν.

• Δεν φαίνεται να υπάρχουν ακριβή τοπογραφικά στοιχεία για τους χώρους ταφής των πεσόντων.

• Συνήθως οι ταφές προσδιορίζονταν με την τοποθέτηση μεγάλων λίθων πέριξ κάθε τάφου, αλλά μετά την παρέλευση 100 περίπου ετών από τη λήξη του πολέμου οι θέσεις ταφής και οι λίθοι σήμανσης που ενδεχομένως είχαν τοποθετηθεί θα έχουν καλυφθεί από χώμα. Με τη χρήση όμως κατάλληλης τεχνολογίας η ανεύρεση των χώρων ταφής πιθανόν να διευκολυνθεί.

• Η αναζήτηση των θέσεων ταφής, εφ’ όσον αυτή επιτραπεί από τις Τουρκικές αρχές, θα πρέπει να γίνει στους χώρους που διεξήχθησαν οι μεγάλες μάχες, οι οποίοι ασφαλώς είναι γνωστοί. Πιθανόν οι ντόπιοι κάτοικοι να μπορούν να δώσουν χρήσιμες πληροφορίες για τους χώρους ταφής.

Φωτογραφία 1

Φωτογραφία 2

 

Διευκρινίσεις για τους πεσόντες στρατιωτικούς μας κατά τη μάχη στο Κέντρο Αντιστάσεως Καμελάρ της IV Μεραρχίας τη 13^η και 14^η Αυγούστου 1922

Κατά του δεξιού του Υποτομέα Καλετζίκ της IV Μεραρχίας, επιτέθηκαν το πρωί της 13^ης Αυγούστου η 5^η και η 11^η Τουρκική Μεραρχία. Η 11^η αριστερά (δυτικά) και η 5^η δεξιά (ανατολικά).

Σχεδιάγραμμα 1: Διακρίνονται: α) Τα κύρια εδαφικά σημεία στο προς το νότο στραμμένο σκέλος της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ. β) Οι επιτιθέμενες Τουρκικές Μεραρχίες κατά του μετώπου των Ι και IV Ελληνικών Μεραρχιών και γ) Η προσαρμογή της Κυρίας Προσπάθειας της Τουρκικής επιθέσεως κατά του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ κατά του οποίου επιτέθηκαν οι 5η και 11η Τουρκικές Μεραρχίες υποστηριζόμενες από τα πυρά 50 πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων.

Η σημαντικότερη μάχη για τη διάρρηξη της τοποθεσίας της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ έλαβε χώρα επί του όρους Καλετζίκ, που αποτελούσε κατά τον Συνταγματάρχη Πλαστήρα το σπουδαιότερο σημείο της οχύρωσης του Αφιόν Καραχισάρ. Η μάχη διεξήχθη από την 0530 ώρα της 13^ης Αυγούστου μέχρι και το πρωί της 14^ης και σε αυτή έλαβαν μέρος, όπως ήδη έχουμε προσδιορίσει στα κείμενα μας για τη δράση του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα, οι εξής δυνάμεις:

• Από την έναρξη της Τουρκικής επιθέσεως (0530 της 13^ης Αυγούστου) μέχρι το πρωί της 14^ης Αυγούστου το 1^ο Τάγμα του 35^ου Συντάγματος (ΙΙ35 Τάγμα) υπό τον Ταγματάρχη Τζόκα και ο 11ος Λόχος του 35ου Συντάγματος (3ος Λόχος του 3ου Τάγματος του 35ου Συντάγματος).

• Από τη 10^η περίπου ώρα της 13^ης Αυγούστου το 2^ο Τάγμα του 11^ου Συντάγματος (ΙΙ/11 Τάγμα) υπό τον Ταγματάρχη Μ. Κόκκινο.

• Από τη 16^η ώρα της 13^ης Αυγούστου μέχρι το πρωί της επομένης ο 3^ος Λόχος Ευζώνων (Λόχος Γεωργουσόπουλου) του 1^ου Τάγματος του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων.

Σχεδιάγραμμα 2: Η διάταξη των Ελληνικών και Τουρκικών δυνάμεων τη 1400 ώρα. Διακρίνονται α) Τα Τάγματα της 5ης Τουρκικής Μεραρχίας που έχουν καταλάβει το Μαύρο Βράχο και το αντέρεισμα Ποϊραλικαγιά (θέση Μάτι). β) Η επίθεση της 11ης Τουρκικής Μεραρχία δια του 127 Συντάγματος (+) κατά της δυτικής πλευράς του Καλετζίκ. γ) Οι θέσεις εγκατάστασης του 1ου και του 2ου Ταγμάτων του Αποσπάσματος του Συνταγματάρχη Ν. Πλαστήρα δυτικά του Καλετζίκ.

Το μείζον μέρος της δυνάμης του Αποσπάσματος Πλαστήρα (1^ο και 2^ο Τάγματα Ευζώνων) τάχθηκε στην κάλυψη του δεξιού της IV Μεραρχίας, από το όρος Καλετζίκ (ΟΧΙ) μέχρι και τους Βράχους του Καγιαντιμπί και δεν έλαβε μέρος στη μάχη που διεξήχθη επί του Καλετζίκ για την απόκρουση των επιμόνων προσπαθειών του Τουρκικού στρατού να το καταλάβει, δεδομένου ότι δια της κατάληψής του Καλετζίκ θα κατέρρεε όλη η τοποθεσία της εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ και θα εξαναγκάζονταν οι δυνάμεις των Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού να συμπτυχθούν όσο το δυνατό ταχύτερα προς τα δυτικά, προκειμένου να μην αποκοπούν από τις συγκοινωνίες τους με τη Σμύρνη.

Προσέτι, ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας καθ’ όλη τη διάρκεια της 13^ης Αυγούστου απέφυγε επιμελώς να εκτελέσει την αποστολή που του είχε ανατεθεί από την IV Μεραρχία, ήτοι να αντεπιτεθεί για να ανακατάλαβει τις από το πρωί απωλεσθείσες προωθημένες θέσεις του Κέντρου Αντιστάσεως Καμελάρ, Μαύρο Βράχο και Μάτι (αντέρεισμα Ποϊραλικαγιά κατά τους Τούρκους).

Το 3^ο Τάγμα Ευζώνων του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων που έφθασε στο δεξιό της IV Μεραρχίας το πρωί της 14^ης Αυγούστου δεν πρόλαβε να λάβει μέρος στην αμυντική μάχη, αλλά με την έναρξη της Τουρκικής επίθεσης αντεπιτέθηκε αυτοβούλως (όχι κατόπιν εντολής του Πλαστήρα) και ανερχόμενο, από τα δυτικά, στο Καλετζίκ υπέστη μεγάλες απώλειες από τις Τουρκικές δυνάμεις που είχαν εν τω μεταξύ καταλάβει το ύψωμα. Σε κάθε περίπτωση το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων δεν είχε 520 νεκρούς κατά τη μάχη της 13^ης και 14^ης Αυγούστου 1922 όπως αναφέρει ο Βουλευτής κ. Γιάννης Οικονόμου στην ερώτησή του και τούτο επειδή δεν συμμετείχε στη φονική μάχη που διεξήχθη επί του Καλετζίκ.

Επομένως:

• Οι πεσόντες επί του Καλετζίκ ανήκουν στις Μονάδες που αναφέραμε προηγουμένως ότι αγωνίστηκαν επί του υψώματος.

• Είναι απόλυτα εξακριβωμένο ότι το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων δεν εκτέλεσε την αντεπίθεση για την ανακατάληψη της θέσης Μάτι (αντέρεισμα Ποϊραλικαγιά) και του Μαύρου Βράχου όπως διαλαμβανόταν στη διαταγή που δόθηκε από την IV Μεραρχία στο Συνταγματάρχη Πλαστήρα.

• Ο αριθμός των νεκρών του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων είναι σίγουρα περιορισμένος και οι νεκροί αυτοί έπεσαν στην περιοχή που ενήργησε η 11^η Τουρκική Μεραρχία, δηλαδή δυτικά του Καλετζίκ.

• Από την 11^η Τουρκική Μεραρχία δεν έχει αναφερθεί αριθμός ανευρεθέντων Ελλήνων νεκρών στη ζώνη που ενήργησε.

Τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, βρίσκονται στα κείμενα του ιστολογίου που αναφέρονται στη δράση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα κατά τη μάχη της 13^ης Αυγούστου 1922 και έχουν τεκμηριωθεί με βάση τα τεκμήρια που προσδιορίζονται στα κείμενα.

Διευκρινίσεις για τους 500 Έλληνες νεκρούς που έπεσαν επί του Καλετζίκ

Στις εκδόσεις της Τουρκικής ΔΙΣ για  τον Πόλεμο της Τουρκικής Ανεξαρτησίας αναφέρεται ότι μετά την κατάληψη του Καλετζίκ καταμετρήθηκαν στον τομέα της 5^ης Τουρκικής Μεραρχίας, δηλαδή από το μέσο του Καλετζίκ μέχρι και τον Μαύρο Βράχο, 500 Έλληνες νεκροί.[1]

Ο αριθμός των 500 νεκρών είναι μάλλον υπερβολικός.

Ο Συνταγματάρχης Παπαπαναγιώτου διοικητής του 35^ου Συντάγματος Πεζικού αναφέρει σε υπόμνημά του ότι οι συνολικές απώλειες του Συντάγματός του μέχρι και την αποχώρηση από τη Μικρά Ασία ανέρχονται σε 81 νεκρούς και 38 εξαφανισθέντες αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτες. Σύνολο 119. Το πλείστον εξ αυτών έπεσαν επί του Καλετζίκ, δεδομένου ότι μετά την υποχώρηση από την εξέχουσα του Αφιόν, το 35^ο Σύνταγμα δεν ενεπλάκη σε κάποια σοβαρή μάχη. Οι τραυματίες του 35^ου Συντάγματος ανέρχονταν σε 282 αξιωματικούς και οπλίτες. Οι περισσότεροι εξ αυτών ανήκαν στο 1^ο Τάγμα του Συντάγματος, αυτό που αγωνίστηκε επί του Καλετζίκ.[2]

Στην ιστορία του 11^ου Συντάγματος παρατίθεται πίνακας πεσόντων του Συντάγματος στις διάφορες μάχες στις οποίες έλαβε μέρος από την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι και το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Για τη μάχη του Καλετζίκ αναφέρονται τα ονόματα 150 νεκρών (κυρίως Αρκάδων). Ασφαλώς το μείζον μέρος αυτών θα ανήκει στο 2^ο Τάγμα του Συντάγματος που πολέμησε στο Καλετζίκ, και ένας μικρότερος αριθμός θα ανήκει στα υπόλοιπα Τάγματα του Συντάγματος που πολέμησαν, ελάχιστα ανατολικότερα του Καλετζίκ, στον Πριονοειδή Βράχο.[3]

Όσον αφορά τον αριθμό των νεκρών του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων, αυτός παραμένει άγνωστός, αφού ο Συνταγματάρχης Πλαστήρας ουδεμία αναφορά περί αυτών περιλαμβάνει στην Έκθεση Πεπραγμένων του. Για τις απώλειες του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων σε νεκρούς και τραυματίες έχουν αναφερθεί διάφορες εκδοχές από τον Πλαστήρα και τους «δορυφόρους» του. Ο Πλαστήρας έχει αναφερθεί σε 1.000 απώλειες (νεκρούς και τραυματίες) και οι δορυφόροι του σε 1.500 και 1.800. Υπόψη ότι ο αριθμός των τραυματιών είναι συνήθως πολλαπλάσιος των νεκρών. Επομένως τα αναφερόμενα περί 520 νεκρών κατά την αντεπίθεση του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων για την ανακατάληψη της θέσης «Μάτι» τα θεωρώ απολύτως ανακριβή. Άλλωστε όπως ήδη έχω αναφέρει, η αντεπίθεση αυτή ουδέποτε εκτελέστηκε. Αλλά περί αυτών στα κείμενα που θα ακολουθήσουν.

Με κάθε σεβασμό προς την ιστορική αλήθεια, το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων δεν ήταν το ηρωικότερο των Συνταγμάτων, όπως οι περισσότεροι θέλουν να το παρουσιάζουν. Το ηρωικότερο Σύνταγμα, τουλάχιστον εκ των Ευζωνικών, ήταν το 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων. Είναι αυτό που έδωσε τις ηρωικότερες και πλέον αιματηρές μάχες και είναι επίσης αυτό που έχασε στη μάχη μεγάλο αριθμό διοικητών του, που αγωνίζονταν μαζί με τους άνδρες τους στην πρώτη γραμμή.

Οι πεσόντες Έλληνες Στρατιωτικοί κατά τις επιχειρήσεις προς Άγκυρα

Οι Έλληνες νεκροί των επιχειρήσεων προς την Άγκυρα ανέρχονται σε 217 αξιωματικούς και 3.565 οπλίτες. Οι Τραυματίες σε 736 αξιωματικούς και 18.626 οπλίτες. Επίσης υπήρξαν και 376 αγνοούμενοι οπλίτες, που συνήθως αυτοί είναι νεκροί που δεν εντοπίστηκαν.[4]

Οι ταφές των πεσόντων βρίσκονται στις περιοχές όπου διεξήχθησαν οι φοβεροί αγώνες του Αυγούστου 1921. Στο Πολατλί, στο Γιλδίζ, στο οροπέδιο του Τοϊντεμίρ, στο Καρακουγιού, στο  Ταμπούρ Ογλού, στο Τουρμπέ Τεπέ, στο Τσαλ και Αρντίζ Νταγ, στο Μανγκάλ Νταγ, στο Καλέ Γκρότο στο Ουλού Νταγ και σε πολλά άλλα σημεία.

Οι Πεσόντες στη Μάχη στο Μανγκάλ Νταγ και ο πιθανός χώρος ταφής τους

Η αναφερόμενη μάχη διεξήχθη τη 10^η Αυγούστου 1921 και αποτελεί και την πρώτη μάχη αυτών που διεξήχθησαν ανατολικά του ποταμού Σαγγάριου. Το όρος Μανγκάλ βρίσκεται αμέσως ανατολικά του χωριού Κιράζ Ογλού και του ρέματος Κατραντζί Ντερέ.[5]

Φωτογραφία 3: Η προς νότο του Μανγκάλ Νταγ εκτεινόμενη εδαφική ζώνη. Διακρίνονται οι Τουρκικές οχυρώσεις

Ο ορεινός όγκος του Μανγκάλ Νταγ αποτελεί φύσει οχυρή θέση. Δεσπόζει σε μεγάλο βάθος όλης της προς νότο εκτεινόμενης περιοχής και παρέχει στον αμυνόμενο εκτεταμένη παρατήρηση και ευρέα και ακάλυπτα πεδία βολής.  [Σημ.: Για όσους παρακολουθούν τα κείμενα για τη δράση του Συνταγματάρχη Πλαστήρα μπορούν να κάνουν τις κατάλληλες και εύλογες συγκρίσεις με τα όσα συνέβησαν στη μάχη του Ακτσάλ Νταγ.]

Το Μανγκάλ Νταγ αποτελούσε το άκρο αριστερό στήριγμα της Τουρκικής αμυντικής τοποθεσίας ανατολικά του Σαγγάριου και επ’ αυτού αμυνόταν η 5η Μεραρχία Καυκάσου.

Για την κατάληψη του Μανγκάλ Νταγ επιτέθηκε τη 1500 ώρα της 10^ης Αυγούστου (π. ημ.) αρχικά το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων της Ι Μεραρχίας και στη συνέχεια επενέβη στον διεξαγόμενο αγώνα και το 4^ο Σύνταγμα Πεζικού της Μεραρχίας, ερχόμενο από τα νοτιοδυτικώς του χωριού Κιράζ Όγλου υψώματα, τα όποια είχε προηγουμένως καταλάβει. Η κατάληψη του δυτικού τμήματος του Μανγκάλ επετεύχθη την 2030 ώρα. Οι απώλειες της Ι Μεραρχίας ανήλθαν σε 1 αξιωματικό και 17 οπλίτες νεκρούς, καθώς και 12 αξιωματικούς και 209 οπλίτες τραυματίες.

Σχεδιάγραμμα 3: Επίθεση της Ι Μεραρχίας για την κατάληψη του Μανγκάλ Νταγ

Η πτώση του Μανγκάλ αποτέλεσε μία τεράστια επιτυχία, δεδομένου ότι η Τουρκική αμυντική τοποθεσία διασπάστηκε στο δεξιό της. Αυτό όμως δεν έγινε αντιληπτό από τη διοίκηση του Α΄ Σώματος Στρατού και τη Στρατιά, που παρέμεναν ως συνήθως νοητικά και γεωγραφικά μακριά από το χώρο της μάχης (εν αντιθέσει με την ανώτατη Τουρκική ηγεσία που βρισκόταν πάντοτε εγγύτατα του πεδίου της μάχης, την οποία παρακολουθούσε και ήλεγχε στενά)  με αποτέλεσμα η επιτυχία να μη τύχει της ανάλογης εκμετάλλευσης. Όλως αντιθέτως, το Β΄ Σώμα Στρατού που κινούταν ανατολικότερα της Ι Μεραρχίας με σκοπό την ευρεία υπερκέραση της Τουρκικής τοποθεσίας από τα ανατολικά, λόγω λανθασμένων εκτιμήσεων διατάχθηκε από τη Στρατιά να ακινητοποιηθεί και να εγκατασταθεί αμυντικά. Η ισχυρή πιθανότητα υπερκέρασης της Τουρκικής τοποθεσίας εξέλιπε.

Φωτογραφία 4: Η θέση του στρατιωτικού νεκροταφείου του Μανγκάλ Νταγ δυτικά των Τουρκικών χαρακωμάτων και στην κατεύθυνση της επιθέσεως του 4ου Συντάγματος Πεζικού της Ι Μεραρχίας 

Επανερχόμενοι στο θέμα μας, οι 18 νεκροί της μάχης του Μανγκάλ ετάφησαν, ως ήταν φυσικό, στον χώρο που έπεσαν, προ των Τουρκικών χαρακωμάτων και στα προς τα δυτικά κράσπεδα του Μανγκάλ. Η εκτιμώμενη θέση ταφής είναι αυτή που σημειώνεται στα Σχεδιάγραμμα 3 και φαίνεται στη φωτογραφία 4, δηλαδή στην κατεύθυνση που επιτέθηκαν το 1/38 Σύνταγμα Ευζώνων και το 4^ο Σύνταγμα Πεζικού της Ι Μεραρχίας.

Φωτογραφία 5

Οι ταφές που βρέθηκαν σε αυτό το χώρο θεωρήθηκαν από τους Τούρκους δικές τους και ο χώρος στον οποίο ανευρέθηκαν έχει περιφραχθεί και αποτέλεσε Τουρκικό στρατιωτικό νεκροταφείο. Αυτό πρέπει να έχει συμβεί τα τελευταία δύο ή τρία χρόνια.

Κατά την άποψη μου οι ταφές που βρίσκονται σε αυτό το χώρο πολύ πιθανόν να μην είναι Τουρκικές για τους εξής λόγους:

1. Οι Τούρκοι μετά την πτώση του Μανγκάλ υποχώρησαν προς βορρά, με αποτέλεσμα να τους ήταν αδύνατο να περάσουν πίσω από τις θέσεις των Ελλήνων για να θάψουν τους νεκρούς τους και μάλιστα να τους μεταφέρουν 400 περίπου μέτρα εκτός των χαρακωμάτων και να τους ενταφιάσουν προς τις θέσεις από τις οποίες εξόρμησαν τα Ελληνικά στρατεύματα. Υπόψη ότι οι Τούρκοι νεκροί δεν βρίσκονταν σε ένα συγκεκριμένο σημείο, αλλά σε όλο το μήκος των διπλών Τουρκικών χαρακωμάτων, το οποίο ήταν μάλιστα αρκετά μεγάλο. Το πλέον πιθανότερο οι νεκροί Τούρκοι στρατιωτικοί παρέμειναν άταφοι στις οχυρωμένες θέσεις μάχης που διακρίνονται στις φωτογραφίες 3 και 4.

2. Οι Τούρκοι πιθανόν επέστρεψαν στο Μανγκάλ μετά την 30 Αυγούστου όταν η Ελληνική Στρατιά διέκοψε τη μάχη και συμπτύχθηκε δυτικά του Σαγγάριου.

3. Οι σοροί των πεσόντων Τούρκων παραμένοντας άταφες επί 20 ημέρες στις θέσεις μάχης που φαίνονται στις φωτογραφίες 3 και 4 και εκτεθειμένες στις υψηλές θερμοκρασίες του Αυγούστου είναι επόμενο θα είχαν έρθει σε κατάσταση προχωρημένης σήψης. Στο διάστημα αυτό είναι βέβαιο ότι θα είχαν δεχθεί επιθέσεις και από σαρκοβόρα ζώα και κατόπιν τούτου θα βρίσκονταν σε μία κατάσταση αποσύνθεσης και παραμόρφωσης που κανένας δεν θα μπορούσε να τις προσεγγίσει και πολύ περισσότερο να τις αναγνωρίσει και να τις μεταφέρει. Αυτός είναι και ο λόγος που 5.043 Τούρκοι στρατιωτικοί που έπεσαν κατά τις μάχες ανατολικά του Σαγγάριου, φέρονται από τους Τούρκους ως αγνοούμενοι.[6]

Σε κάθε περίπτωση το ζήτημα των ταφών που βρίσκονται στο νεκροταφείο στους δυτικούς πρόποδες του Μανγκάλ Νταγ οι Ελληνικές αρχές οφείλουν να το διερευνήσουν, επειδή υφίσταται η ισχυρή πιθανότητα αυτές να είναι Ελλήνων στρατιωτικών. Άλλωστε από τις υπάρχουσες φωτογραφίες φαίνεται ότι οι Τούρκοι ότι δεν έχουν ανοίξει τους τάφους.

Επίλογος

Το ερώτημα που εγείρεται είναι αν οι Ελληνικές αρχές έχουν τη διάθεση να διεκδικήσουν για μία φορά τα αυτονόητα. Οι προσδοκίες μου είναι ελάχιστες.

Παραπομπές

[1] Η μεγάλη Τουρκική Επίθεση, ΤΟΜΟΣ ΙΙ. ΔΥΤΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ, 6ο ΜΕΡΟΣ, 2ο ΒΙΒΛΙΟ, 177

[2] Αρχείο ΔΙΣ Φ.226/ΣΤ/2

[3] Αρχείο ΔΙΣ Φ.227/Η/4

[4] Γεώργιος Καλαϊτζής, Επιχειρήσεις προς Άγκυρα 1921 Μέρος Δεύτερον, (Αθήνα, Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, 1965) 177

[5]  Καλαϊτζής, Επιχειρήσεις προς Άγκυρα 1921 Μέρος Πρώτον, (Αθήνα, Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, 1965), 100-104

[6] Καλαϊτζής, Επιχειρήσεις προς Άγκυρα 1921 Μέρος Δεύτερον, (Αθήνα, Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού, 1965) 177