Ο Πόλεμος στην Ουκρανία, 2022

Γράφει ο Κλεάνθης

Βρισκόμαστε ήδη στον δεύτερο μήνα από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία και υπάρχουν αρκετά στοιχεία ώστε να γίνει μια πρώτη αξιολόγηση του πολέμου αυτού και ειδικά των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ενός πολέμου που μπορεί να αποτελέσει τροφή για σκέψη και για τα ελληνικά πράγματα.

Οπωσδήποτε δεν έχουμε ακόμα τις πληροφορίες ώστε να γίνει μια πλήρης αποτίμηση και κριτική του πολέμου που άλλωστε συνεχίζεται, αλλά ορισμένα γνωστά στοιχεία θεωρώ πως δεν θα ανατραπούν στη συνέχεια. Υπόψιν πως το διάστημα του ενός και πλέον μήνα που ήδη διαρκούν οι επιχειρήσεις είναι χρόνος αρκετός που στο παρελθόν κρίθηκαν πολλές μεγάλες εκστρατείες, όπως οι γερμανικές εκστρατείες στην Ευρώπη το 1940-1941, οι αραβοϊσραηλινοί πόλεμοι, η αμερικανική κατάκτηση του Ιράκ κ.ά.

Τα στοιχεία αξιολόγησης θα παρουσιαστούν με αναφορές στα επιμέρους επίπεδα[1] του Πολέμου, δηλαδή αυτό της υψηλής στρατηγικής, στο στρατηγικό, το επιχειρησιακό και το τακτικό επίπεδο, με βάση τις υπάρχουσες πληροφορίες που -επαναλαμβάνουμε- μόνο πλήρεις δεν είναι. Θα προηγηθεί ωστόσο μια σύντομη αναφορά σε μερικά θεωρητικά εργαλεία αξιολόγησης και βασικές απόψεις, ειδικά σε κρίσιμα θέματα στρατηγικής, για καλύτερη κατανόηση.

Η Υψηλή Στρατηγική

Γενικά περί Υψηλής Στρατηγικής

Η στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ δύο κυρίαρχων κρατών όπως στην Ουκρανία, είναι κατ’ αρχήν ζήτημα στρατηγικό, δηλαδή μια εφαρμογή πολιτικής με χρήση στρατιωτικών και άλλων μέσων. Αυτή η γενική ή «υψηλή» στρατηγική όπως λέγεται θέτει τους σκοπούς του πολέμου και χρησιμοποιεί τα υπάρχοντα μέσα για να επίτευξη τους. Πρόκειται, με άλλη διατύπωση, για τη διανοητική τέχνη[2] χειρισμού της ισχύος ώστε να επιτευχθούν πολιτικοί σκοποί. Στην ουσία της είναι μια άσκηση ψυχολογικής πίεσης σε μια αντίπαλη κυβέρνησης προκειμένου να καμφθεί η θέληση της και να αποδεχτεί τους σκοπούς μας. Πολύ σπάνια δεν επαρκεί το ψυχολογικό μέρος σε ένα πόλεμο και η ηγεσία του ηττημένου θα προτιμήσει να αποδεχτεί  μέχρι και την ολοκληρωτική στρατιωτική κατάληψη της χώρας της.

Η υψηλή στρατηγική είναι το κρίσιμο επίπεδο στο οποίο συχνά κρίνεται το αποτέλεσμα ενός πολέμου. Λάθη στρατηγικά σπανίως διορθώνονται σε χαμηλότερο επίπεδο, π.χ. από υπεροχή σε θέματα τακτικής ή οπλικών συστημάτων. Σε κάθε περίπτωση η υψηλή στρατηγική επηρεάζει σοβαρά τη στρατιωτική στρατηγική και συνεπώς και το επιχειρησιακό επίπεδο του πολέμου.

Η στρατηγική που θα επιλεγεί από ένα κράτος που εισέρχεται σε πολεμική σύγκρουση, για να είναι επιτυχής θα πρέπει να πληροί ορισμένα κριτήρια[3] που έχουν προκύψει από τη μελέτη παλαιοτέρων σφαλμάτων. Η παράθεση που ακολουθεί βοηθά να γίνουν κατανοητές ορισμένες εξελίξεις και σφάλματα που παίζουν συχνά αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη ενός πολέμου, εν προκειμένω του ουκρανορωσικού.

Η υψηλή στρατηγική που θα επιλεγεί λοιπόν από ένα κράτος σε ένα συγκεκριμένο πόλεμο θα πρέπει:

Α. Να είναι κατάλληλα προσαρμοσμένη στο διεθνές και στο εσωτερικό πολιτικό περιβάλλον ώστε η πολεμική προσπάθεια να υποστηριχθεί ανάλογα, στο εξωτερικό και στο εσωτερικό.

Β. Να χρησιμοποιεί αποδοτικά τα υπάρχοντα μέσα, χωρίς δυσανάλογο κόστος που θα επιφέρει εξάντληση και ήττα.

Γ. Να συσχετίσει σωστά τους τιθέμενους κάθε φορά σκοπούς με τα υπάρχοντα μέσα, ώστε να μην επιλεγούν στόχοι που ξεπερνούν τις διαθέσιμες ικανότητες.

Δ. Να είναι ανθεκτική σε σφάλματα, ώστε μια συγκυριακή αποτυχία να μην δημιουργήσει απαγορευτική ζημιά και συνολική αποτυχία.

Ε. Να είναι συνεκτική, δηλαδή οι επιμέρους πτυχές της στρατηγικής (οικονομική, στρατιωτική, πολιτική κ.λπ.) να αλληλοϋποστηρίζονται και να μην αλληλοϋπονομεύονται.

Από τα παραπάνω κριτήρια πιστεύουμε πως μπορούμε ήδη να διακρίνουμε ορισμένα στοιχεία στρατηγικής που επηρεάζουν τον παρόντα πόλεμο στην Ουκρανία. Άλλωστε τα παραπάνω κριτήρια αξιολόγησης αποτελούν πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθεί και η στρατιωτική στρατηγική που εδώ μας ενδιαφέρει άμεσα, δηλαδή η χρήση των στρατευμάτων με συγκεκριμένο τρόπο ώστε να εξυπηρετηθούν οι σκοποί της πολιτικής ηγεσίας.

Υψηλή Στρατηγική των Αντιπάλων στην Ουκρανία

Η υψηλή στρατηγική του πολέμου στην Ουκρανία θα μας απασχολήσει περιορισμένα καθώς περιλαμβάνει και πολύπλοκα θέματα διεθνών σχέσεων σε πλανητικό επίπεδο, οικονομικά κ.α., θέματα δηλαδή ευρύτατα που ξεπερνούν τους σκοπούς του παρόντος άρθρου.

Οι σκοποί πάντως του πολέμου, ζήτημα πολιτικό, είναι βασικό στοιχείο στρατιωτικής στρατηγικής. Για τους σκοπούς που επιδιώκει ή αρχικά επεδίωκε η ρωσική πλευρά με την εισβολή στην Ουκρανία έχουν γραφεί διάφορα. Ο ρητός πολιτικός σκοπός του πολέμου ανακοινώθηκε επίσημα με το μακροσκελές διάγγελμά του στις 21 Φεβρουαρίου. Με το διάγγελμα αυτό μπορεί κανείς να αντιληφθεί ότι ο Ρώσος Πρόεδρος αμφισβητεί γενικότερα το δικαίωμα ύπαρξης της Ουκρανίας ως κανονικό ανεξάρτητο κράτος, επιπλέον δε, αρνείται να αναγνωρίσει ουκρανικό έθνος. Επίσης, με την «αναγνώριση της ανεξαρτησίας» των ανατολικών περιοχών της Ουκρανίας που ζητά, δηλαδή την de facto ενσωμάτωσή τους στη Ρωσία, 8 χρόνια μετά την ενσωμάτωση της Κριμαίας, η Ρωσία απαιτεί και ακόμα ένα εδαφικό ακρωτηριασμό της Ουκρανίας. Συνεπώς έχουμε μια ρωσική εισβολή με δυνητικά ευρύτατους σκοπούς και όχι απλώς την μη είσοδο στο ΝΑΤΟ ή μόνο την κατάκτηση του Ντομπάς που ανακοινώθηκε με την συμπλήρωση ενός μήνα επιχειρήσεων.

Στη ρωσική πολιτική «επιθυμητή τελική κατάσταση» που φάνηκε από το διάγγελμα του Πούτιν, η Ουκρανία θα έχει εσωτερική πολιτική της αρεσκείας της Ρωσίας («αποναζιστικοποίηση», με ό,τι σημαίνει αυτό), μικρές ένοπλες δυνάμεις (αποστρατικοποίηση, ώστε στο μέλλον να εκφοβίζεται εύκολα), δεν θα ανήκει σε συμμαχίες (ώστε να μην αντλεί δύναμη από αυτές) και θα πρέπει να αποδεχτεί τον εδαφικό ακρωτηριασμό στα νότια και ανατολικά της.

Στις παραπάνω πολιτικές επιδιώξεις της ρωσικής ηγεσίας βρίσκουμε τους λόγους της πολιτικής της Ουκρανίας να αντισταθεί χωρίς να σκεφτεί «την ευημερία» των πολιτών της. Η ηγεσία της επιλέγει τον πόλεμο για την ανεξαρτησία της χώρας από την μετατροπή της σε έδαφος όπου μια άλλη χώρα (Ρωσία) έχει «ειδικά δικαιώματα» με απειλή πολέμου, καθώς και το δικαίωμά της να καθορίζει αυτή τα του οίκου της. Μέχρι τώρα η υψηλή στρατηγική της Ουκρανίας φαίνεται να υποστηρίζεται από την κοινωνική πλειοψηφία της χώρας.

Σύντομη Αξιολόγηση της Υψηλής Στρατηγικής των Εμπολέμων

Σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής, η μέχρι τούδε διεξαγωγή του πολέμου δείχνει πως συνολικά το ρωσικό σχέδιο, παρά την ρωσική υλική υπεροχή, δεν εξελίσσεται καλά, ή παρουσιάζει χαρακτηριστικά που δύσκολα μπορούν να κατανοηθούν από την δυτική σκέψη. Συνοπτικά:

Στον στρατιωτικό τομέα ο πόλεμος έχει μετατραπεί σε έναν μακρόχρονο πόλεμο φθοράς και απωλειών. Αυτή η μορφή επιχειρήσεων όπως διαμορφώθηκε, θα μετατρέψει πολιτικά την μισοκαταστρεμμένη Ουκρανία που θα απομείνει, σε ένα εχθρικό προς την Ρωσία κράτος/έθνος που θα συνορεύει και θα ενδιαφέρει έναν εχθρό της Ρωσίας, τη Δύση.

Επίσης,η εκτίμηση για τη ρωσική στρατιωτική ισχύ με βάση τα δημοσιεύματα δυτικών αναλυτών, είναι πλέον αρκετά πιο χαμηλή, με ό,τι σημαίνει αυτό σε θέματα αποτροπής και διεθνών σχέσεων.

Σε διεθνές πολιτικό επίπεδο, η αντίδραση της Δύσης ήταν ιδιαίτερα σφοδρή, καθώς έχει ανακοινωθεί και δρομολογηθεί η απόφαση των περισσοτέρων χωρών να περιορίσουν δραστικά τις οικονομικές συναλλαγές με τη Ρωσία σε όλους τους τομείς, να της επιβάλουν βαριές οικονομικές κυρώσεις και τελικά να απομονώσουν τη χώρα. Πολύ σοβαρή [4] είναι από οικονομικής και πολιτικής πλευράς και η σταδιακή απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα που πλέον ανακοίνωσε η Δύση.

Τέλος το ΝΑΤΟ φαίνεται ήδη να ενδυναμώνεται αποκτώντας πλέον νέο πολιτικό και στρατιωτικό νόημα.

Συνολικά στην παρούσα φάση η Ρωσία φαίνεται ότι θα καταβάλει μεγάλο στρατηγικό κόστος[5] και σε μακρόχρονη βάση για την εισβολή. Στον αντίποδα βρίσκονται τα στρατηγικά κέρδη που επιδιώκει η χώρα, για τα οποία δεν έχουμε σαφή θέση καθώς αυτά εκτείνονται κυρίως στην πνευματική περιοχή των στρατηγικών «ανησυχιών ασφάλειας» των ρωσικών ελίτ.

Στην ουκρανική πλευρά, για την υψηλή στρατηγική έχουμε πιο ασαφή εικόνα. Οπωσδήποτε οι καταστροφές είναι πολύ μεγάλες. Σε αντίθεση με την Ρωσία, υπάρχει διεθνής βοήθεια που πιθανόν οικονομικά θα συνεχιστεί μετά τον πόλεμο, ενώ τώρα φαίνεται πως συμβάλλει στις ουκρανικές στρατιωτικές επιτυχίες. Υπάρχει η εκτίμηση πως η ένταση και η κλίμακα της ουκρανικής αντίστασης στην ρωσική εισβολή έχει εκπλήξει εχθρούς και φίλους, ενώ έχει πλήξει την εκτίμηση για τη ρωσική στρατιωτική ισχύ. Για την συνέχεια του πολέμου φαίνεται ότι υπάρχει εντολή της ηγεσίας της και διάθεση της κοινωνίας για άμυνα «μέχρις εσχάτων», ταυτόχρονα συζητούνται μάλλον επώδυνοι συμβιβασμοί.

Σε κάθε περίπτωση το ζήτημα της υψηλής στρατηγικής, αν και δεν μπορούσε να παραληφθεί, δεν είναι κεντρικό στο παρόν άρθρο όπως αναφέραμε παραπάνω και γι’ αυτό αναφέρθηκε συνοπτικά.

Στρατιωτική Στρατηγική

Ορισμένες Γενικές Απόψεις

Κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούν ορισμένα θεωρητικά στοιχεία που θα μας βοηθήσουν να αξιολογήσουμε τις επιχειρήσεις των αντιπάλων.

Η στρατιωτική στρατηγική αφορά στη χρήση με κατάλληλο τρόπο των στρατιωτικών δυνάμεων ώστε να προωθηθούν οι πολιτικοί σκοποί. Το βασικό ζήτημα πάντα είναι ποιος είναι αυτός ο κατάλληλος κάθε φορά τρόπος. Η κεντρική ιδέα επιτυχίας[6] του τρόπου χρήσης της στρατιωτικής δύναμης πρέπει να στηρίζεται σε δύο θεμελιώδεις έννοιες, ένα δίπολο σκοπού και μέσων:

Πρώτον, η εκλογή του αποφασιστικού στοιχείου του εχθρού, του οποίου η επιτυχής προσβολή μέσω τρωτών σημείων του, θα κάμψει καίρια την φυσική του δύναμη και την θέληση του. Σχετίζεται με τη γνωστή θεωρία περί εύρεσης «κέντρου βάρους» από το οποίο κυρίως αντλεί ο εχθρός την δύναμή του να πολεμήσει επιτυχώς.

Δεύτερον, η επιλογή των κατάλληλων ελιγμών ώστε η επιτυχής προσβολή του παραπάνω αποφασιστικού στοιχείου να μην εμποδιστεί τελικά από την εχθρική αντίδραση και να διατηρηθεί η ελευθερία ενέργειας μας.

Η παραπάνω κεντρική ιδέα οδηγεί σε μια συγκεκριμένη σχεδίαση που πρέπει, εκτός των άλλων, να εφαρμόζει και τις γνωστές Αρχές του Πολέμου: Εκλογή Σκοπού και Εμμονή σε αυτόν, Συγκέντρωση-Οικονομία δυνάμεων, Ελιγμός, Επιθετικό πνεύμα, Αιφνιδιασμός, Ηθικό, Ασφάλεια, Απλότητα, Ενότητα Διοικήσεως.

Η Ρωσική Πλευρά

Η ηγεσία της πριν την έναρξη του πολέμου προτίμησε μια μεγάλη χρονικά περίοδο εμφανούς και εντατικής συγκέντρωσης και προετοιμασίας των στρατευμάτων εισβολής, παρά μια επιλογή αιφνιδιαστικής επίθεσης. Οι λόγοι ήταν αρχικά μια προσπάθεια να εξυπηρετηθεί αναίμακτα ο πολιτικός σκοπός, δίνοντας μια πιθανότητα να ικανοποιηθούν οι ρωσικές επιδιώξεις διά του ωμού εκφοβισμού. Επιπλέον η φανερή στρατιωτική κινητοποίηση δίνει την δυνατότητα μιας πλήρους στρατιωτικής προπαρασκευής αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχίας. Άλλωστε, με τα σύγχρονα δυτικά μέσα παρατήρησης στην περιοχή, στρατηγικός αιφνιδιασμός θα ήταν δύσκολο να επιτευχθεί. Κάποιο στοιχείο στρατηγικού αιφνιδιασμού επιδιώχθηκε με τις συνεχείς διαβεβαιώσεις των Ρώσων ότι δεν σχεδιαζόταν εισβολή και την ανακοίνωση έναρξης επιστροφής των ρωσικών σχηματισμών στις περιφέρειες τους. Οι προσπάθειες αυτές ίσως είχαν ένα κάποιο αποτέλεσμα, καθώς συχνά ο φόβος του χειρότερου στεριώνει τους ευσεβείς πόθους του απειλούμενου.

Με την έναρξη των επιχειρήσεων είχαμε από τους Ρώσους μια κλασική εξαπόλυση πληγμάτων σε βάθος με χρήση πυραύλων διαφόρων ειδών και αεροπορικά πλήγματα. Σκοπός η εξ αρχής εξουδετέρωση κρίσιμων εγκαταστάσεων και ο κλονισμός του ηθικού από τα πλήγματα της «υπερδύναμης».

Η ρωσική επίθεση ξεκίνησε με μια γενικευμένη εισβολή από ρωσικές δυνάμεις από πολλαπλούς άξονες, κυρίως από βορρά και νότο και δευτερευόντως από τα ανατολικά. Οι πολλαπλοί[7] άξονες εισβολής, πιθανώς δείχνει πως η ρωσική ηγεσία πίστευε πως δεν θα συναντούσε αποφασιστική και συντονισμένη αντίσταση, οπότε μια μαζική εισβολή επί ευρέων μετώπων θα οδηγούσε σε μια κατάρρευση του ουκρανικού ηθικού. Η ταυτόχρονη εισβολή διευκολύνθηκε και από το εισέχον στην Ρωσία σχήμα της Ουκρανίας, που επέτρεπε την ταυτόχρονη επιθετική δράση από βορρά νότο και ανατολάς.

Στο έδαφος η εισβολή ξεκίνησε από 4 μείζονες συγκεντρώσεις[8] στρατευμάτων: η βόρεια ομάδα εξόρμησε προς Κίεβο, η βορειανατολική προς Χάρκοβο αρχικά, η ανατολική στις περιοχές Ντόνετς – Λουκάνσκ, και η νότια ομάδα από την Κριμαία. Την γενική εξέλιξη αυτών των επιχειρήσεων θα δούμε πιο κάτω κάπως αναλυτικότερα.

 Ως μια πρώτη γενική παρατήρηση όμως, οι επιχειρήσεις όπως διεξάγονται από τους Ρώσους, έγιναν δυσνόητες από τις πρώτες μέρες, ακόμα και με τις σοβιετικές αρχές του πολέμου και δείχνουν μάλλον ένα ιδιαίτερο τρόπο ρωσικής επιχειρησιακής τέχνης τον οποίο θα αξιολογήσουμε.

Πρώτα όμως αναγκαιεί μια σύντομη αναφορά σε δύο βασικές επιχειρησιακές παραμέτρους, την επίδραση της γεωγραφίας της περιοχής επιχειρήσεων και στην σύγκριση των αντιπάλων στρατών.

Η Ουκρανία είναι μια μεγάλη χώρα με επίμηκες σχήμα που σχηματίζει εξέχουσα[9] μεταξύ ρωσοκρατούμενων περιοχών. Θυμίζει επίσης γεωγραφικά την περίπτωση της Πολωνίας του 1939 με τα εκτεθειμένα στην ανατολική Πρωσία πλευρά. Παραφράζοντας τον Λίντελ Χαρτ, η Ουκρανία είναι μια τεράστια εξέχουσα που εισδύει μέσα στις γεωγραφικές σιαγόνες της Ρωσίας, κατάλληλη για μια επίδειξη ταχυκίνητου πολέμου ελιγμών.

Κάλυψη δασών στην Ουκρανία

Στο κέντρο και στα ανατολικά της είναι έδαφος εκτεταμένο, κατά βάση πεδινό, καλής βατότητας σε ερπύστρια στις περισσότερες περιοχές της αυτή την εποχή, με μικρή κάλυψη από βλάστηση, επαρκές για ταχεία δράση μηχανοκινήτων δυνάμεων υποστηριζόμενες από αέρος. Δύσκολο πάντως έδαφος αποτελεί η περιοχή βορείως του Κιέβου με τα πολλά δάση -αραιά όμως νοτίως της πόλης- και τις πλημμυρισμένες περιοχές καθώς και οι μεγάλες πόλεις. Γενικά πάντως όποιος έχει υπεροχή σε σύγχρονα μηχανοκίνητα μέσα, μέσα πυρός, ελικόπτερα και αεροπορία, έχει σημαντικό επιχειρησιακό πλεονέκτημα στο μεγαλύτερο τμήμα της  Ουκρανίας, που μόνο η τυχόν επιδέξια άμυνα των ποτάμιων γραμμών και των μεγάλων πόλεων μπορούν, ίσως, να περιορίσουν.

Από αριθμητικής πλευράς ο αμυνόμενος ουκρανικός στρατός, διέθετε στην αρχή του πολέμου περί τις 140-150.000 άνδρες, και είναι συνολικά μικρότερος σε σύγκριση με τον ρωσικό, που αριθμούσε στην Ουκρανία περί τις 170.000–190.000 στην αρχή του πολέμου. Καθώς ο επιτιθέμενος έχει την ευχέρεια επιλογής των τομέων εισβολής, η αναλογία δυνάμεων σε τόπο και χρόνο αναμενόταν να είναι πολύ μεγαλύτερη από την γενική αναλογία,  προφανώς με κατάλληλη εφαρμογή  επιχειρησιακής τέχνης. Ειδικά στα σύγχρονα όπλα, όπως τα τεθωρακισμένα, το μηχανοκίνητο πεζικό, το πυροβολικό, τα ελικόπτερα κ.λπ., ο ουκρανικός στρατός είναι σαφώς μικρότερος και τεχνολογικά πιο απηρχαιωμένος στο γενικό σύνολο των μονάδων και όπλων, εκτός αν οι Ουκρανοί έτυχαν προ του πολέμου μιας μαζικής βοήθειας πληθώρας  ηλεκτρονικών  και αισθητήρων που εκσυγχρόνισε το μείζον του υλικού τους. Εκτιμώ πως αυτό δεν συνέβη σε μαζική κλίμακα. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει για την πολύ μεγαλύτερη υποστήριξη από αέρος που λογικά θα απολάμβανε ο ρωσικός στρατός.

Εξαίρεση σε θέματα ποιότητας αποτελούν ορισμένα σύγχρονα όπλα φορητού οπλισμού που παρελήφθησαν από την Δύση, ίσως και ορισμένα ηλεκτρονικά. Πρόκειται για πολύτιμη ενίσχυση αλλά δεν υποκαθιστούν τα κύρια συστήματα υλικής στρατιωτικής ισχύος, εφόσον έχουμε πόλεμο μεταξύ κρατών και όχι ανταρτοπόλεμο. Συνεπώς, οι Ουκρανοί αναμενόταν ότι πολύ δύσκολα θα μπορούσαν να αμυνθούν π.χ. επί των εκτεταμένων συνόρων και των ποταμίων γραμμών. Όσο δε τις πόλεις, η συνηθισμένη πρακτική θέλει αυτές αρχικά να παρακάμπτονται και ορισμένες κύριες να περικυκλώνονται, συνεπώς, δεν αποτελούν λογικά κρίσιμο στρατηγικό παράγοντα ανάσχεσης για τον αμυνόμενο, με την αξιοσημείωτη εξαίρεση βεβαίως της πρωτεύουσας. Επιπλέον όλος ο βαρύς οπλισμός και κύρια συστήματα των ουκρανών είναι ρωσικής προέλευσης, που σημαίνει ότι ο επιτιθέμενος γνωρίζει άριστα τα χαρακτηριστικά και τις αδυναμίες των ουκρανικών όπλων και επίσης έχει την τεχνολογία να παρεμβάλει τα ηλεκτρονικά τους.

Μια σημαντική προσθήκη στην ουκρανική ισχύ θα ήταν η παροχή από τη Δύση συνεχούς πληροφόρησης των ρωσικών κινήσεων σε επιχειρησιακό και τακτικό επίπεδο. Αν και το υποπτευόμαστε, δεν έχουμε κάτι συγκεκριμένο για το θέμα.

Συνολικά πάντως, κατά την έναρξη του πολέμου, τα επιχειρησιακά πλεονεκτήματα των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία, αριθμητικά και τεχνολογικά, έδειχναν αδιαμφισβήτητα.

Από τα παραπάνω εξάγουμε γενικά το συμπέρασμα ότι ο Ρωσικός στρατός ξεκίνησε την εισβολή με σαφή υπεροχή σε κρίσιμες επιχειρησιακές παραμέτρους των σύγχρονων στρατιωτικών επιχειρήσεων και αναμενόταν να καταστείλει σχετικά εύκολα και γρήγορα την ουκρανική αντίσταση, ακόμα και αν δεν γινόταν δεκτός ως ελευθερωτής.

Χάρτης εκτίμησης το βράδυ της δεύτερης μέρας του πολέμου. Tα όρια των ρωσικών προωθήσεων μπορεί να μην είναι απολύτως ακριβή αλλά δείχνουν την ταχεία αρχική προέλαση, τα πολλαπλά σημεία εισόδου στην χώρα αλλά και την διαφαινόμενη σύγκλιση της βόρειας ομάδας προς το Κίεβο.

Σε ότι αφορά στους Ουκρανούς έχουν επιλέξει στρατηγικά την άμυνα  κατ΄ αρχήν γιατί οι πολιτικοί τους σκοποί αφορούσαν στη διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης και επιπλέον υστερούν αριθμητικά.

Επιχειρησιακή Προσέγγιση των Αντιπάλων

Η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή στην κεντρική και ανατολική Ουκρανία από τέσσερεις γενικές  κατευθύνσεις επιχειρήσεων από αντίστοιχες Ομάδες δυνάμεων, χωρίς κάποια από αυτές να διέθετε μια χαρακτηριστική συγκέντρωση ισχύος. Στη βόρεια[10] ομάδα, από τις πρώτες ενέργειες εντυπωσίασε αρχικά μια αιφνιδιαστική αλλά μικρής κλίμακας αεραπόβαση σε αεροδρόμιο κοντά στο Κίεβο. Ταυτόχρονα μια χερσαία δύναμη εξόρμησε από βορρά και προέλασε ταχέως προς νότο κατευθείαν προς την πρωτεύουσα. Η αεραπόβαση προοριζόταν πιθανόν για μια προσπάθεια γρήγορου ελέγχου της πρωτεύουσας σε συνδυασμό με δράση τμημάτων ανορθόδοξου πολέμου εντός του Κιέβου. Η ταυτόχρονη χερσαία επίθεση θα υποστήριζε σε δεύτερο χρόνο την παραπάνω ενέργεια και προέλασε γρήγορα σε βάθος 60 περίπου χιλιόμετρα, παρά τις δυσκολίες των δρομολογίων πλησιάζοντας προς το Κίεβο στο τέλος της δεύτερης ή τρίτης μέρας. Μέχρι εδώ είχαμε μάλλον μια προσπάθεια εφαρμογής κάποιων σοβιετικών πρακτικών, όπως στην Καμπούλ στο Αφγανιστάν, αλλά χωρίς την ισχύ που απαιτούσε η περίπτωση του Κιέβου που είναι πολύ διαφορετική περίπτωση. Η αεραπόβαση, παρά τον μεγάλο όγκο αερομεταφερόμενων στρατευμάτων που διαθέτει η χώρα, ήταν πολύ μικρής κλίμακας για τη φιλοδοξία ελέγχου μεγάλης πόλης με οργανωμένη άμυνα, η δε ακολουθείσασα χερσαία προέλαση επίσης δεν είχε την απαιτούμενη ισχύ ώστε να μεταπέσει σε επιθετική ενέργεια κατά της πόλης.

Η ανωτέρω επιθετική προσπάθεια αμέσως από βορά, συνδυάστηκε και με τον δεύτερο ρωσικό άξονα εισβολής της βόρειας ομάδας, από ΒΑ του Κιέβου στην περιοχή δυτικώς του Σούμυ. Η επίθεση συνέκλινε και αυτή προς το Κίεβο, επιβεβαιώνοντας πως η πόλη αυτή ήταν κύριος επιχειρησιακός αντικειμενικός σκοπός των Ρώσων. Χαρακτηριστικό αυτού του άξονα επίθεσης είναι ότι κινείται σχεδόν παράλληλα με τα βόρεια σύνορα της χώρας, με μια σχετικώς «ρηχή» ευθύγραμμη πορεία προς τα ανατολικά του Κιέβου, αντί δυνητικά μιας ευρείας κίνησης σε βάθος ώστε να βρεθεί στα νώτα της πόλης. Και αυτή επίθεση αναπτύχθηκε αρχικά γρήγορα αλλά στη συνέχεια και αυτή καθυστέρησε να φτάσει με ισχυρή δύναμη στη πόλη και να επιτεθεί.

Τα παραπάνω δείχνουν επίσης και ότι η ουκρανική άμυνα προτίμησε να μην απλώσει τις δυνάμεις της κοντά στα σύνορα και να συγκεντρωθεί νοτιότερα στην ευρύτερη περιφέρεια του Κιέβου που ορθά εκτίμησε ως ζωτικό έδαφος στρατηγικού επιπέδου. Η επιλογή αυτή των Ουκρανών εξουδετέρωσε το αρχικό πλεονέκτημα που απολαμβάνει ο επιτιθέμενος, την επιλογή χρόνου και τόπου.

Στη συνέχεια όμως η παραπάνω ρωσική επίθεση προς Κίεβο από βορά και βορειοανατολικά,  έχασε την ορμή της και μετά τις πρώτες μέρες εξελίχθηκε σε μια αργή προσπάθεια προσέγγισης της πόλης, με στενή υπερκέραση από δυτικά και προσέγγιση από τα ανατολικά, χωρίς ουσιαστική επιτυχία. Προφανώς η σχεδιασθείσα επιχείρηση δεν διέθετε την απαιτούμενη ισχύ ώστε να διασπάσει την συγκεντρωμένη στο Κίεβο ουκρανική άμυνα, και η ρωσική σχεδίαση φαίνεται αποτυχημένη. Σε αυτό πιθανώς να συνέβαλε ότι το αρχικό σχέδιο προέβλεπε πως η εισβολή πως θα προκαλούσε μια γρήγορη κατάρρευση[11] του ουκρανικού ηθικού. Αν όντως η ρωσική στρατηγική σχεδίαση στηρίχθηκε εν πολλοίς σε πεποίθηση για χαμηλό ηθικό των Ουκρανών, τότε πρόκειται για σοβαρό -αν και όχι ασυνήθες- στρατηγικό λάθος. Οι ηθικές δυνάμεις ενός αντίπαλου λαού και του στρατού του, κρισιμότατος παράγοντας κατά Κλαούζεβιτς[12], είναι  δύσκολο να εκτιμηθούν προ των επιχειρήσεων και επικίνδυνο να αποτελέσουν μέρος της επιχειρησιακής σχεδίασης.

Συνολικά στη βόρεια ομάδα φαίνεται να έχει συγκεντρωθεί, κατά τον πρώτο μήνα τουλάχιστον, μεγαλύτερη ρωσική δύναμη σε σχέση με τα άλλα μέτωπα, όχι όμως στην απαιτούμενη κλίμακα. Τελικά ένας και πλέον μήνας επιχειρήσεων και το Κίεβο, βασικός επιχειρησιακός στόχος των Ρώσων και σχετικά κοντά στα ρωσικά σύνορα, δεν έχει κυκλωθεί και δεν βρίσκεται υπό επίθεση πλήρους κλίμακας. Είναι πλέον πολύ πιθανό οι Ρώσοι να μην επιχειρήσουν τέτοια επίθεση.

Στη βορειοδυτική ομάδα στην περιοχή βορείως του Χαρκόβου, τα χαρακτηριστικά επίθεσης ήταν παρόμοια: γρήγορη εκκίνηση και γρήγορη επιβράδυνση. Η ιστορική πόλη του Χαρκόβου, είναι η δεύτερη σε μέγεθος και σημασία πόλη της Ουκρανίας, σπουδαίο πολιτικό, οικονομικό και συγκοινωνιακό κέντρο της χώρας και γνωστό σύμβολο του Β΄ΠΠ. Μέχρι σήμερα οι Ρώσοι είναι στα περίχωρα αλλά παρά τη σημασία της πόλης και τη μικρή απόσταση της από τα σύνορα, δεν έχει ακόμα κυκλωθεί η πόλη και δεν υφίσταται εναντίον της μείζων ρωσική επίθεση με ευνοϊκή εξέλιξη. Το τελευταίο 15ήμερο φαίνεται μια ρωσική προσπάθεια προς νοτιοανατολικά προς Ιζιούμ, πιθανώς για να αποκοπούν ουκρανικές δυνάμεις που βρίσκονται ανατολικότερα. Με τον βραδύ όμως ρυθμό που κινούνται οι Ρώσοι, η αποκοπή σοβαρών δυνάμεων των αμυνόμενων είναι αμφίβολη.

Η ρωσική ανατολική ομάδα, φαίνεται να ήταν αρχικά δευτερεύων άξονας, με τις ρωσικές δυνάμεις να προσπαθούν να ολοκληρώσουν την κατάκτηση των ανατολικών περιοχών και να βοηθούν στην επίθεση εναντίον της μαρτυρικής Μαριούπολης που αντιστέκεται με εκπληκτικό θάρρος εδώ και πολλές εβδομάδες. Υπάρχουν αναφορές ότι αυτή η ομάδα θα συνδυαστεί με την ΒΔ ομάδα από Χάρκοβο όπως είπαμε, για κύκλωση ουκρανικών δυνάμεων στα ΒΑ της χώρας ανατολικά του Ιζιούμ.

Τέλος η νότια ρωσική ομάδα, έχει σημειώσει την μεγαλύτερη πρόοδο μέχρι τώρα, πιθανόν λόγω ποιότητας των εκεί δυνάμεων, παρότι δεν διαθέτει το μείζον των ρωσικών δυνάμεων και συνεπώς δεν αποτελούσε την κύρια επιθετική προσπάθεια των Ρώσων. Οι ρωσικές δυνάμεις προέλασαν γρήγορα σε σχήμα βεντάλιας, ανατολικά προς Μαριούπολη, ΒΑ προς Ζαπορίζιε και δυτικά προς Χερσώνα και Μικολάγιεφ. Η συνολικά κατακτημένη περιοχή είναι μεγάλη αλλά και εδώ η πρόοδος έχει περιοριστεί πολύ, μόνο η Χερσώνα έχει καταληφθεί από τις μεγάλες πόλεις.

Η Ουκρανική Άμυνα

Οι ουκρανικές δυνάμεις επικεντρώθηκαν στην άμυνα πέριξ  των πόλεων, καθώς η υπεράσπιση της ευρύτατης συνοριακής γραμμής θα ήταν πολύ δύσκολη λόγω μεγάλης αριθμητικής υστέρησης σε σχέση με τον χώρο.  Οι μεγάλες και σημαντικές πόλεις έχουν σημαντική επιχειρησιακή σημασία, ως κέντρα πολιτικά, συγκοινωνιακά και επιμελητειακά και ταυτόχρονα είναι ισχυρά εμπόδια στις επιθετικές επιχειρήσεις (Στάλινγκραντ, Σουέζ, Μοσούλη κ.λπ.) καθώς δεν ευνοούν τη δράση μηχανοκινήτων, και απαιτούν έναν ειδικού τύπου αγώνα. Η άμυνα πόλεων είναι μια δύσκολη μορφή αγώνα με μεγάλη γκάμα ιστορικών παραδειγμάτων μαχών που δεν επιτρέπουν μια απλή μονοδιάστατη εκτίμηση. Από την άλλη μεριά, ισχυροί στρατοί όπως ο ρωσικός έχουν μεγάλη εμπειρία στην εκπόρθηση πόλεων και θα περίμενε κανείς ότι ο τελευταίος θα είχε αναπτύξει προοδευτικά μια σημαντική τακτική ικανότητα στο θέμα. Στον Πόλεμο δε του Ιράκ το 2003, είναι αξιοσημείωτη η σχετικώς ταχεία κατάληψη -κατόπιν μαχών- σημαντικών πόλεων με ελάχιστο κόστος, περιλαμβανομένης της πρωτεύουσας.

Η ουκρανική συγκέντρωση και επιμονή στην υπεράσπιση των πόλεων δεν σημαίνει όμως πως η υπόλοιπη χώρα έχει εγκαταλειφθεί από τις ουκρανικές δυνάμεις, καθώς δεν παρατηρούμε απρόσκοπτες ρωσικές προελάσεις στο εσωτερικό της χώρας.

Χάρτης στο τέλος της τρίτης εβδομάδας, η ρωσική προέλαση έχει πλέον επιβραδυνθεί πολύ και έχει ήδη πάρει μορφή στατικού κυρίως αγώνα: πολύ μικρή εδαφική εξέλιξη, απουσία σημαντικών ελιγμών, σοβαρές απώλειες.

Στοιχεία Επιχειρησιακής Θεωρίας

Σε γενικές γραμμές όπως είπαμε, στην Ουκρανία σήμερα διεξάγεται ένας πόλεμος που δεν φαίνεται να ακολουθεί  τις θεωρίες της στρατιωτικής σκέψης που γενικά επικρατούν για πόλεμο πλήρους κλίμακας μεταξύ κρατών. Για να το κατανοήσουμε, θα αναφέρουμε ορισμένα γενικά στοιχεία για αυτές τις θεωρίες.

Σε έναν συμβατικό (μη ανταρτικό) πόλεμο υψηλής έντασης μεταξύ κρατών, εδώ και πολλές δεκαετίες επικρατούν στο επιχειρησιακό πεδίο[13] αντιλήψεις σχετικές με αυτό που επικράτησε να λέγεται «πόλεμος ελιγμών»[14]. Σαν γενική περιγραφή, αφορά επιθετικές κυρίως επιχειρήσεις, με ισχυρές ταχυκίνητες θωρακισμένες δυνάμεις, που επιδιώκουν να ενεργούν ταχέως, αιφνιδιαστικά και να ελίσσονται σε βάθος, ώστε να προσβάλλουν τον εχθρό στα πλευρά και στα νώτα, υποστηριζόμενες ισχυρά από αέρος και με έμφαση στην ταχύτητα επίτευξης κρίσιμων επιχειρησιακών αποτελεσμάτων, συνήθως με την καταστροφή του όγκου του εχθρικού στρατού και εξουδετέρωση κρίσιμων κέντρων[15]. Συνολικά τα κρίσιμα επιχειρησιακά αποτελέσματα θα οδηγήσουν σε στρατηγικά αποτελέσματα, στον συντομότερο δυνατό χρόνο. Οι θεωρίες αυτές, όταν εφαρμόστηκαν κατάλληλα, ανέτρεψαν την αποτελμάτωση και βραδύτητα που κυριάρχησε στον Α΄ ΠΠ από την τεράστια ισχύ του πυρός, και απέδωσαν αποφασιστικά αποτελέσματα σε συμβατικούς πολέμους από Γερμανικά, Σοβιετικά, Ισραηλινά και Αμερικανικά στρατεύματα, έως και την εποχή μας.

Οι θεωρίες αυτές δεν είναι απλό  να εφαρμοστούν στην πράξη ειδικά από στρατιωτικούς οργανισμούς που δεν κατανοούν την ουσία τους και τις προϋποθέσεις που αυτές απαιτούν, πρωτίστως  σε θέματα οργάνωσης και νοοτροπίας. Πολλές φορές υποσκάπτονται από αντιλήψεις μιας μεθοδικής καθοδήγησης όπου ένας «σοφός» προϊστάμενος καθοδηγεί στενά τους υφισταμένους του. Συνολικά πάντως τις τελευταίες δεκαετίες οι ταχείες και αποφασιστικές επιχειρήσεις έχουν επικρατήσει ως θεωρία.

Ένα αξιοσημείωτο στοιχείο είναι πως οι Σοβιετικοί/Ρώσοι υπήρξαν πρωτοπόροι σε τέτοιες αντιλήψεις, έχοντας ενσωματώσει στο δόγμα τους τη αντίστοιχη θεωρία της «Βαθιάς Μάχης» πριν ακόμα από τον Β΄ ΠΠ. Κατά τον Β΄ ΠΠ, και μετά τον αρχικό αιφνιδιασμό, προσπάθησαν να εφαρμόσουν τέτοιες ιδέες και, παρ΄ όλο που είχαν απέναντί τους τον καλύτερο στρατό του 20ού αιώνα, συνολικά επιβεβαίωσαν τα δόγματα. Ήταν μάλιστα οι πρώτοι που εισήγαγαν στη στρατιωτική σκέψη την έννοια του «επιχειρησιακού επιπέδου». Μετά τον Β’ ΠΠ οι σοβιετικές θεωρίες αποκρυσταλλώθηκαν στη σχεδίαση επιθετικών επιχειρήσεων ακόμα πιο τολμηρών και ταχέων, στα όρια του ριψοκίνδυνου, για τη συντριβή του αμυνόμενου πολύ γρήγορα ακόμα και αν αυτός ήταν διατεταγμένος σε βάθος. Εισήγαγαν μάλιστα την έννοια των Operational Maneuver Group (OMG), ώστε να επιταχύνουν την ταχύτατη προσβολή σε βάθος και παράλυση του αμυνόμενου αμέσως μετά από μια αρχική διάσπαση. Για να έχουμε[16] μια αριθμητική αίσθηση, η επιδιωκόμενη ταχύτητα των σοβιετικών επιθετικών επιχειρήσεων (ακριβέστερα ο ρυθμός[17]) ήταν 50 χιλιόμετρα ημερησίως, ενώ κατά τη φάση της διάσπασης οργανωμένων τοποθεσιών θα επιδιωκόταν πρόοδος 10 χιλιομέτρων την ημέρα.

Αναφέρουμε τις παραπάνω σοβιετικές θεωρίες αυτές για να δείξουμε πως οι σοβιετικοί πίστευαν ακράδαντα στη μεγάλη σημασία της ταχύτητας και των αποφασιστικών αποτελεσμάτων μέσω κατάλληλων ελιγμών. Δεν επρόκειτο δηλαδή για «δυτικές» αντιλήψεις αλλά για γενικά παραδεκτά αρχές, που δεν διακρίνονται στην Ουκρανία σήμερα. Επίσης είναι σαφές από τα παραπάνω πως δεν υπάρχει, όπως ειπώθηκε πρόσφατα, κάποια εφαρμογή της «βαθιάς μάχης».

Επιστρέφοντας στις γενικές θεωρήσεις των συγχρόνων δογμάτων, αν αναζητήσουμε κάποια θεμελιώδη στοιχεία της υπόψη μορφής επιχειρησιακής προσέγγισης, θα προτάξουμε κυρίως τρία[18]: τον ταχύτερο ρυθμό, την επίτευξη αιφνιδιασμού και το αποφασιστικό αποτέλεσμα έναντι του αντιπάλου. Ως επιχειρησιακό ρυθμό μπορούμε να ορίσουμε[19] συνοπτικά μια ταχύτητα σχεδίασης και εκτέλεσης επιχειρήσεων ανώτερη της αντίδρασης του αντιπάλου, ώστε η φίλια δύναμη να βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση έναντι του εχθρού. Συνδυαστικά ρυθμός και αιφνιδιασμός αποσκοπούν στο να οδηγήσουν στην διεξαγωγή επιχειρήσεων με τρόπο ώστε η φιλία πλευρά να έχει στις κρίσιμες μάχες  πλεονέκτημα εδάφους, αριθμών και ηθικού. Οι επιχειρήσεις αυτές στοχεύουν στην προσβολή κέντρων βάρους του εχθρού, «το κέντρο ισχύος και κίνησης από το οποίο εξαρτώνται τα πάντα» κατά Κλαούζεβιτς, ώστε να προκύψει αποφασιστικό αποτέλεσμα για τον πόλεμο. Ως υπέρτατο ιστορικό παράδειγμα τέτοιας επιχειρησιακής τέχνης προσωπικά θεωρώ τη γερμανική επίθεση στη Γαλλία το 1940.

Τα  Ιδιότυπα Ρωσικά Χαρακτηριστικά

Στον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία, την παραπάνω επικρατούσα μορφή συμβατικών στρατιωτικών επιχειρήσεων σε διακρατικές συγκρούσεις, είναι δύσκολο να την αντιληφθεί κανείς στις επιχειρήσεις του ρωσικού στρατού. Κατ΄ αρχάς δεν διακρίνεται η έμφαση στην επίτευξη κάποιου αποφασιστικού αποτελέσματος, δεν υπάρχει γρήγορος ρυθμός επιχειρήσεων μετά τις πρώτες μέρες, ούτε αιφνιδιασμός από την ρωσική πλευρά, που έχει μάλιστα μακρά παράδοση[20] στο θέμα. Το πρόβλημα κατ΄ αρχήν είναι η έλλειψη μιας χαρακτηριστικά ισχυρής κυρίας προσπάθειας. Η εισβολή από 4 διαφορετικές συγκεντρώσεις στρατευμάτων ευρέως ανεπτυγμένες, που γρήγορα έγιναν 5 ή 6 και εκτείνονταν σε όλη σχεδόν την περιφέρεια της κεντρικής και ανατολικής Ουκρανίας, είναι μια προβληματική αντίληψη και της βασικής αρχής του πολέμου «Συγκέντρωση – Οικονομία δυνάμεων». Δεν μπορεί να είσαι παντού αρκετά ισχυρός.

Είναι δύσκολο να παρατηρήσει κανείς στη ρωσική πλευρά κάποιους αποφασιστικούς ελιγμούς  για να πληγεί κάποιο «κέντρο βάρους». Κοιτάζοντας μάλιστα τους γενικούς χάρτες που δείχνουν τη ρωσική πρόοδο, παρατηρείται πως οι Ρώσοι δεν προελαύνουν σε επιλεγμένους τομείς και σε βάθος αλλά περισσότερο περιμετρικά και σε… πλάτος. Οι ρωσικές επιθετικές αιχμές κινούνται ριπιδωτά μέσα στην Ουκρανία σε μικρό σχετικά βάθος και περισσότερο περιφερειακά των συνόρων σε μια ασυνήθιστη σχηματικά μορφή εισβολής, μάλλον με σκοπό την κατάληψη πόλεων κοντά στα σύνορα. Οι ταχείες διεισδύσεις με ισχυρές δυνάμεις που απαιτούνται για να πλήξουν τον όγκο αμυνόμενων δυνάμεων σε κρίσιμα «κέντρα βάρους» δεν παρατηρούνται.

Αυτό το γενικό ρωσικό άπλωμα κατά πλάτος αντί μιας αποφασιστικής προώθησης σε βάθος, θυμίζει –τηρουμένων των αναλογιών- το σχόλιο του στρατηγού Franz Halder της OKH[21], όταν ο Χίτλερ την 26 Ιουλίου 1941 διέκοψε την προώθηση της κεντρικής Ομάδας Στρατιών ανατολικά προς τη Μόσχα, ώστε η ΤΘ Ομάδα Γκουντέριαν να εκτραπεί νοτιότερα για να χτυπήσει μία ρωσική συγκέντρωση στρατευμάτων στο Γκομέλ. Έγραφε τότε σχετικά ο Χάλντερ:

«Ένα τέτοιο σχέδιο υπονοεί μια στροφή της στρατηγικής μας από το επιχειρησιακό στο τακτικό επίπεδο. Αν το να πλήττουμε μικρές τοπικές συγκεντρώσεις γίνει ο μοναδικός αντικειμενικός σκοπός μας, η εκστρατεία θα μετατραπεί σε σειρά μικρών τοπικών επιτυχιών που θα προωθούν μόνο λίγο το μέτωπό μας. Μια τέτοια πολιτική εξαλείφει βέβαια κάθε τακτικό ρίσκο και μας επιτρέπει να κλείνουμε κενά [..] αλλά θα έχει ως αποτέλεσμα να ρίξουμε τη δύναμή μας σε ένα μέτωπο που εκτείνεται κατά πλάτος θυσιάζοντας την προώθηση σε βάθος. Τελικά θα καταλήξουμε σε πόλεμο θέσεων».

Η ουσία του επίκαιρου επικριτικού σχολίου του Χάλντερ έγκειται στην υπονόμευση επίτευξης  στρατηγικού αποτελέσματος προς όφελος πολλών περιφερειακών στόχων μη στρατηγικής σημασίας, κάτι που συνολικά θα οδηγήσει τον πόλεμο σε μια δαπανηρή αποτελμάτωση. Το αντίστοιχο πρόβλημα στην ουκρανική περίπτωση είναι πως η ρωσική επιδίωξη ταυτόχρονης επίτευξης πολλών στόχων μικρής στρατηγικής σημασίας στην περιφέρεια, αντί συγκέντρωσης σε έναν στρατηγικό αποφασιστικής σημασίας, οδηγεί επίσης σε στρατηγικό τέλμα. Αυτό συμφέρει βέβαια τον αμυνόμενο.

Η μονοσήμαντα περιφερειακή ανάπτυξη των Ρώσων, σε ένα και πλέον μήνα επιχειρήσεων φαίνεται στον χάρτη της 25ης Μαρτίου.

Η απουσία λοιπόν ρωσικών ελιγμών με πραγματικά στρατηγική διάσταση είναι εμφανής. Στο Κίεβο για παράδειγμα, δεν εμφανίστηκε ένας –όσο απαιτείτο-  ισχυρός και ταχύς ελιγμός προς περικύκλωση έστω της πόλης, παρά τη μεγάλη σημασία της πρωτεύουσας και την κάπως μεγαλύτερη εκεί συγκέντρωση ρωσικών δυνάμεων. Η αρχική ρωσική επιχείρηση μάλιστα φαίνεται εδώ να απέτυχε αμέσως, με την προσπάθεια να ελεγχθεί το Κίεβο με αεραπόβαση να ναυαγεί. Η επιχείρηση δείχνει πως το Κίεβο θεωρείται ή θεωρήθηκε αρχικά πολύ σημαντικό για τη ρωσική εισβολή, κάτι στο οποίο συντείνει και το ότι προς Κίεβο συγκλίνουν δύο άξονες εισβολής (αμέσως βορείως Κιέβου και από περιοχή του Σούμυ), ενώ στο βόρειο γενικά «μέτωπο» φαίνεται ότι είχαν παραταχθεί οι περισσότερες ρωσικές δυνάμεις με τις περισσότερες μονάδες αρμάτων. Παρά ταύτα, ο ρωσικός ελιγμός αποδείχτηκε αποτυχημένος: ένας συνδυασμός λανθασμένης αρχικής εκτίμησης κατάστασης και έλλειψης επαρκών δυνάμεων σε σχέση με τον χώρο και τον εχθρό, όπως έδειξε το αποτέλεσμα, οδήγησε σε αποτυχία στον πιο αποφασιστικό τομέα της εισβολής. Ο ρωσικός ισχυρισμός μετά τον πρώτο μήνα, πως το Κίεβο δεν ήταν πραγματικός ΑΝΣΚ της ρωσικής στρατηγικής, δεν είναι πειστικός γιατί κανένας άλλος τέτοιος δεν παρουσιάστηκε στις ρωσικές επιχειρήσεις. Η πιο ισχυρή ρωσική ομάδα –αλλά όχι όσο ισχυρή έπρεπε- δεν έχει φέρει ακόμα κάποιο στρατηγικό αποτέλεσμα. Για τον αμυνόμενο που τον ενδιαφέρει η «διατήρηση», είναι σαφώς μια νίκη.

Στον χάρτη φαίνεται αυτό που λογικά ήταν η κύρια προσπάθεια των Ρώσων. Δεν υποστηρίχθηκε ανάλογα και απέτυχε. Το Κίεβο ελέγχει ακόμα το μείζον της χώρας.

Σε ένα άλλο παράδειγμα έλλειψης στρατηγικών ελιγμών, δεν εμφανίστηκε  ένας ιστορικά κλασικός ελιγμός από την περιοχή του Χαρκόβου προς τη μεγάλη καμπή του Δνειπέρου, ελιγμός που διχοτομεί τη χώρα, αν και όλο «αναμένεται» από χάρτες που εμφανίζονται. Πρόκειται για μείζονα επιχειρησιακό ελιγμό από βορρά[22] και πιθανώς από νότο που συγκλίνει προς τη μεγάλη καμπή του Δνειπέρου και τις μεγάλης σημασίας πόλεις Ντνίπρο[23] και Ζαπορίζιε. Ο ελιγμός αυτός αποσκοπεί στην κατάληψη των παραπάνω σημαντικών κέντρων, στον έλεγχο των διαβάσεων της μεγάλης υδάτινης αρτηρίας του Δνειπέρου, στην αποκοπή όλης της ανατολικής Ουκρανίας και των εκεί δυνάμεων, ενώ δημιουργεί κατάλληλη βάση επιχείρησης και για τον έλεγχο της κεντρικής χώρας. Ο ελιγμός αυτός στον Β΄ΠΠ απετέλεσε τον κορμό των σοβιετικών επιχειρήσεων για τον έλεγχο της Ουκρανίας και μαζί με την γερμανική αντίδραση οδήγησε σε ιστορικές μάχες και ελιγμούς υψηλής επιχειρησιακής τέχνης.

Αντιθέτως εδώ δεν έχει καταληφθεί ούτε καν το μεγάλο κέντρο του Χαρκόβου. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις τέσσερεις σημαντικότερες πόλεις της Ουκρανίας, Κίεβο, Χάρκοβο, Οδησσός, και Ντνίπρο, δεν έχει καταληφθεί καμία, στις δύο οι Ρώσοι δεν έχουν καν πλησιάσει.

Τέτοιοι χάρτες εμφανίστηκαν κατά τη δεύτερη, κόλας, εβδομάδα του πολέμου δείχνοντας υποτιθέμενους ευρείς κυκλωτικούς ελιγμούς των Ρώσων

Στα ανατολικά της χώρας, στις περιοχές Ντόνετς και Λουχάνσκ, η πρόοδος είναι επίσης αργή αν και εκεί η ρωσική επίθεση φαίνεται δευτερεύουσας σημασίας σε στρατηγικό επίπεδο. Ωστόσο, έναν μήνα μετά την έναρξη της εισβολής και την γνωστή αποτελμάτωση της προέλασης, ανακοινώθηκε από τους Ρώσους ότι τελείωσε η «πρώτη φάση του πολέμου» και η δεύτερη στρατηγική φάση αποσκοπεί ακριβώς στην ευρύτερη «απελευθέρωση» αυτής της ανατολικής περιοχής. Η αναγόρευση της περιοχής με τα λιγότερα ρωσικά στρατεύματα σε κύριο στρατηγικό στόχο είναι μια εμφανής εκδήλωση στρατηγικής αμηχανίας εν όψει αποτυχίας, αν δεν είναι απλή προσπάθεια παραπλάνησης.

Στα νότια, από την περιοχή της Κριμαίας, η πρόοδος φαίνεται να είναι σαφώς μεγαλύτερη αλλά τρία πράγματα είναι και εδώ ενδεικτικά, ειδικά υπό το πρίσμα του ότι στην περιοχή δεν βρίσκεται ο όγκος των ρωσικών δυνάμεων: χρονικά, αντί μιας στρατηγικής κίνησης βόρεια προς τον Δνείπερο, δόθηκε έμφαση στην κίνηση επί του παράλιου τομέα για κατάληψη πόλεων στην Αζοφική θάλασσα, θάλασσα όμως που ελέγχεται ούτως ή άλλως από τα ρωσικά στενά του Κερτς. Επίσης, οι ρωσικές δυνάμεις του νότιου μετώπου έχουν χωριστεί σε δύο κύριες αποκλίνουσες επιθέσεις: η μια προς ΒΔ προς Μικολάιεφ και η άλλη προς ΒΑ προς Μαριούπολη. Οι αποκλίνουσες αυτές κινήσεις δεν μπορούν να συνδυαστούν, έστω απειλώντας με εναλλασσόμενο τρόπο διαφορετικούς τομείς της άμυνας από κοινή γραμμή επιχειρήσεων. Η συνολική ρωσική δύναμη της Κριμαίας ενεργεί εξ αρχής διασπασμένη.

Τέλος, το αριστερό σκέλος της κριμαϊκής δύναμης δηλαδή η κίνηση προς Μικολάιεφ είναι δύσκολο να συνδυαστεί με άλλη ρωσική επιθετική ενέργεια ώστε να αποφέρει στρατηγικά  αποτελέσματα μέσω σύγκλισης δυνάμεων, ενώ απέχει ακόμα από το μεγάλο κέντρο της Οδησσού.

Με άλλα λόγια, στον νότο έχουμε ευρέως αποκλίνουσες επιθετικές προσπάθειες που δεν φαίνονται να επιτυγχάνουν συνολικά ένα στρατηγικά αποφασιστικό αποτέλεσμα.

Συνδυαστικά, όλα τα παραπάνω φανερώνουν μια παράδοξη ρωσική οπτική για τις γνωστές Αρχές του πολέμου  «Εκλογή Σκοπού και Εμμονή σε αυτόν», «Ελιγμός» και «Συγκέντρωση – Οικονομία Δυνάμεων».

Ρυθμός Επιχειρήσεων και Αποστάσεις.

Έχοντας αναφερθεί παραπάνω στο πρόβλημα των  αποφασιστικών ελιγμών από την ρωσική πλευρά, ας δούμε μια κριτική για τον θεμελιώδη «ρυθμό των επιχειρήσεων». Πρόκειται, όπως είδαμε στο θεωρητικό μέρος, για την ταχύτητα σχεδίασης και εκτέλεσης επιχειρήσεων ανώτερη της αντίδρασης του αντιπάλου, ώστε η φίλια δύναμη να βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση έναντι του εχθρού.

Για τον επιχειρησιακό ρυθμό/ταχύτητα: η περίπτωση του Κιέβου που είναι ή ήταν προφανώς κυρία προσπάθεια για τους Ρώσους, είναι χαρακτηριστική. Απέχει από τα βόρεια σύνορα περί τα 100 χιλιόμετρα ενώ περί τα 250 χιλιόμετρα απέχει από τη βορειοανατολικά σύνορα δυτικώς Σούμυ, από όπου συγκλίνει ο έτερος άξονας εισβολής της βόρειας ομάδας. Για τις αποστάσεις αυτές, οι τέσσερεις εβδομάδες επιθετικών επιχειρήσεων από έναν συνολικά υπερέχοντα στρατό, άνευ σοβαρού αποτελέσματος, δείχνουν αν μη τι άλλο αναποτελεσματικότητα.

Έχει γραφεί βάσιμα πως ο λόγος του αργού συνολικά ρωσικού ρυθμού είναι η ρωσική Διοικητική Μέριμνα (ΔΜ) που δεν μπορεί να απομακρυνθεί πολύ από τα σιδηροδρομικά τέρματα. Κατ’ αρχάς, η προβληματική ΔΜ είναι ούτως ή άλλως σοβαρό μειονέκτημα επιχειρησιακής τέχνης και συνολικής στρατιωτικής ικανότητας. Δεν υπάρχει επιχειρησιακή ικανότητα χωρίς αντίστοιχη ΔΜ, δεν είναι ξεχωριστά πράγματα. Σχεδίαση που δεν υποστηρίζεται κατάλληλα από την ΔΜ είναι κακή σχεδίαση. Ο Ναπολέων έλεγε πως «η Στρατηγική είναι η τέχνη των γραμμών συγκοινωνιών», ο Αϊζενχάουερ πως, «όταν η ΔΜ λέει «όχι» σε ένα σχέδιο, τότε πρέπει να αλλάξει το σχέδιο». Αν η ρωσική επιμελητεία δεν μπορεί να υποστηρίξει 4 μέτωπα εισβολής από 5 ή 6 κατευθύνσεις, θα έπρεπε αυτά να ήταν λιγότερα και η εισβολή πιο συγκεντρωτική, κάτι άλλωστε πιο κοντά στις βασικές αρχές του πολέμου όπως αναφέραμε.

Η αδυναμία πάντως μιας σχετικά σύντομης εκτόξευσης ισχυρής επίθεσης σε αποστάσεις όπως αυτή που βρίσκεται το Κίεβο από τη Ρωσία μάλλον αφορά και γενικότερες αδυναμίες σχεδίασης και εκτέλεσης επιχειρήσεων. Σε ότι αφορά τις αποστάσεις για την ΔΜ, πρόκειται για πρόσφατες ρωσικές αδυναμίες και όχι για κάποια αντικειμενική δυσκολία. Ιστορικά από τον Β΄ ΠΠ είναι απολύτως εφικτές επιθέσεις-προελάσεις μέχρι 350 χιλιόμετρα χωρίς να χρειαστεί επιχειρησιακή παύση για συγκέντρωση εφοδίων. Αυτό δεν αφορούσε μόνο Αμερικανούς με την τεράστια εφοδιαστική αλυσίδα, Γερμανοί και Ρώσοι συχνά επιτύγχαναν ρυθμούς προέλασης εκμετάλλευσης της τάξης των 30 – 40 χιλιόμετρων ημερησίως[24] και 3-10 χιλιόμετρα στις μάχες διασπάσεως οργανωμένης άμυνας. Ο Γκουντέριαν π.χ. έφτασε από τα σύνορα Γερμανίας-Λουξεμβούργου μέχρι τη Μάγχη, απόσταση 350 χιλιόμετρα, μέσα σε 10 μέρες, με προελάσεις σε δύσκολες για άρματα περιοχές, μάχες διασπάσεως, συγκρατήσεις από την ηγεσία κ.λπ. Η ρωσική επίθεση στο Βιτέμπσκ το 1944 επέτυχε ρυθμούς 10 χιλόμετρα ημερησίως στη φάση της διάσπασης τοποθεσίας και 20-40 χιλιομέτρων κατά την εκμετάλλευση που ακολούθησε, με αντίπαλο την ικανότατη Βέρμαχτ. Η Ομάδα Στρατιών Κέντρου του στρατάρχη φον Μπόκ το 1941 έγραψε μαχόμενη 700 χιλιόμετρα σε 25 μέρες και σε έδαφος «τρομακτικά δύσκολο»[25] για άρματα και οχήματα. Πολλές ανάλογες περιπτώσεις υπάρχουν στην Πολωνία, στην Ρωσία, στην Αφρική κ.λπ. Περιττό να αναφέρουμε τους ρυθμούς των Αμερικανών στο Ιράκ.

Για να έχουμε μια κατ’ αντιστοιχία εικόνα των σημερινών αποστάσεων στην Ουκρανία: Η απόσταση από τα σύνορα κοντά στο Χάρκοβο μέχρι την Αζοφική θάλασσα είναι 300 χιλιόμετρα, από την στρατηγικής σημασίας μεγάλη καμπή του Δνειπέρου περίπου 220 χιλιόμετρα. Ελιγμοί σε αυτές τις περιοχές θα έκοβαν όλη την ανατολική Ουκρανία από την υπόλοιπη χώρα. Το Κίεβο απέχει από τα σύνορα από 100 έως 250 χιλιόμετρα. Η Μαριούπολη απέχει από την Κριμαία 250 χιλιόμετρα. Για σύγκριση με την Ελλάδα, από τα σκοπιανά σύνορα έως την Αθήνα, είναι 370 χιλιόμετρα. Συνεπώς οι αποστάσεις δεν είναι αντικειμενικά μεγάλες και ένας πραγματικά ισχυρός στρατός συγκριτικά με τον αντίπαλο θα μπορούσε σε ένα και πλέον μήνα επιχειρήσεων να φτάσει σε έδαφος τέτοιο ώστε να διεκδικήσει αποφασιστικό αποτέλεσμα.  

Τελικά η Ουκρανία ακόμα στέκεται ως κράτος, ελέγχεται από το Κίεβο στο μείζον τμήμα της και συνολικά οι Ρώσοι έχουν απλώς αποτύχει μέχρι σήμερα.

Μια εναλλακτική εξήγηση για τις παραπάνω ρωσικές αδυναμίες είναι η υιοθέτηση εκ μέρους τους ενός  αναχρονιστικού  πόλεμου απωλειών που έχει ίσως  σχεδιαστεί εξ αρχής έτσι ώστε να καταπονήσει σταδιακά την ουκρανική ισχύ μέσω στατικού πολέμου τριβής και συνεχών απωλειών. Αυτός ο χρόνος όμως κοστίζει στη Ρωσία γιατί επιτρέπει την υλική, πολιτική και ηθική ενδυνάμωση της αμύνης, κάνοντας συνολικά τον Ουκρανικό πόλεμο όλο και πιο δαπανηρό για τη Ρωσία, υλικά και ηθικά και τελικά στρατηγικά. Επιπλέον η παράταση ενός πολέμου διατηρεί την πιθανότητα να συμβεί μια απρόοπτη εξέλιξη. Αυτό το είδος πολέμου σημαίνει τελικά  πως η περίφημη κάποτε ρωσική στρατιωτική ισχύς είναι πολύ μικρότερη από ότι νομιζόταν πριν από αυτό τον πόλεμο.

Ο Ουκρανικός Στρατός Επιχειρησιακά

Ο Ουκρανικός Στρατός ξεκίνησε τις επιχειρήσεις με αριθμητική υστέρηση σε σχέση με τον αντίπαλό του ο οποίος είχε επίσης το προνόμιο να επιλέξει τους εδαφικούς τομείς, τον ακριβή χρόνο  και τον τρόπο εισβολής. Επιπλέον ο βαρύς οπλισμός του είναι ρωσικής προέλευσης συνεπώς ιδιαίτερα επιρρεπής σε τακτικά μέτρα και τεχνολογικά αντίμετρα που θα ανέπτυσσε ο ρωσικός στρατός και η βιομηχανία. Ορισμένα φορητά συστήματα είναι βέβαια δυτικής προέλευσης και πολύ προηγμένα αλλά αφορούν τον πεζό στρατιώτη. Δεν υποκαθιστούν τον βαρύ εξοπλισμό και συστήματα ενός στρατού σε συμβατικές (μη ανταρτικές) επιχειρήσεις και είναι περισσότερο όπλα αμύνης μικρών κλιμακίων.

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα για τους Ουκρανούς είναι το σχεδόν βέβαιο ενδεχόμενο να λαμβάνουν πληροφόρηση επιχειρησιακού και τακτικού επιπέδου από την Δύση.

Σε κάθε περίπτωση ο ουκρανικός στρατός έχει ανταπεξέλθει ικανοποιητικά για τις δεδομένες συνθήκες και παρουσιάστηκε καλύτερα προετοιμασμένος για τη στρατηγική του αντιπάλου του.

Από επιχειρησιακής πλευράς, δεν διασκορπίστηκε στα εκτεταμένα σύνορα της χώρας αλλά, ανταλλάσσοντας χώρο για χρόνο, φαίνεται ότι έχει συγκεντρωθεί περισσότερο στο εσωτερικό της χώρας και στην άμυνα πόλεων που αποτελούν έως σήμερα κύριους ΑΝΣΚ των Ρώσων. Αυτή η βασική αντίληψη επιτρέπει καλύτερη κίνηση «κατ΄ εσωτερικές γραμμές» που σημαίνει καλύτερη αντίληψη των αρχών[26] του πολέμου σε σχέση με τους Ρώσους. Επίσης εκμεταλλεύεται καλά τα φυσικά πλεονεκτήματα της άμυνας, κυρίως την επιλογή και κατοχή του εδάφους. Η επιμονή των Ουκρανών στην άμυνα και στη διατήρηση των πόλεων υποβοηθείται από τους ανεπαρκείς και αργούς ρωσικούς ελιγμούς και θυμίζει την αντίληψη του Κλαούζεβιτς για τη συνολική υπεροχή της αμύνης. Οι ουκρανικές πόλεις είναι «πλευρικές τοποθεσίες», περιοχές που οι Ρώσοι φαίνεται πως δεν μπορούν να παρακάμψουν χωρίς συνέπειες, πιθανώς λόγω και της προβληματικής τους ΔΜ.

Ο ουκρανικός στρατός έχει καταφέρει να διατηρεί το μεγαλύτερο μέρος της χώρας στον έλεγχό του και οι μεγαλύτερες και σπουδαιότερες πόλεις είναι στα χέρια του. Καθώς η πρωταρχική αποστολή του αμυνόμενου είναι η στρατηγικά η «διατήρηση», έχει μέχρι στιγμής ανταπεξέλθει στους ρωσικούς σκοπούς του πολέμου όπως αυτοί διατυπώθηκαν από τον Πούτιν την 21η Φεβρουαρίου 2022. Έχει επιβάλει τώρα μια σχετική στασιμότητα στην εχθρική πρόοδο, εκθέτοντας επίσης και τις ρωσικές αδυναμίες καθώς ο ρωσικός στρατός διεξαγάγει πλέον ένα αγώνα τριβής, μια πολύ δαπανηρή μορφή πολέμου. Πολιτικά τα παραπάνω θα συντελέσουν  και στη σφυρηλάτηση, μέσα από τους αγώνες και τις θυσίες, ενός έθνους αγωνιστικού και εχθρικού προς τη Ρωσία, μια κακή παρακαταθήκη στο μέλλον για την τελευταία.

Απουσιάζει όμως εκτιμούμε η δυνατότητα μια μεγάλης Ουκρανικής αντεπίθεσης, η «κορυφαία στιγμή της αμύνης»[27] μάλλον λόγω έλλειψης εφεδρικών δυνάμεων. Για τον λόγο αυτόν, η σχετικά επιτυχής ουκρανική άμυνα δύσκολα μπορεί να οδηγήσει σε στρατηγική νίκη και πιθανώς η χώρα θα οδηγηθεί σε ένα δύσκολο συμβιβασμό.

Τακτικό Επίπεδο

Το τακτικό επίπεδο του πολέμου αναφέρεται γενικά στη δράση κλιμακίου μεραρχίας και κάτω. Συνήθως μονοπωλεί τον δημόσιο λόγο περί αμυντικών θεμάτων καθώς περιλαμβάνει και τα πολύ αγαπητά στον κόσμο «τεχνικά χαρακτηριστικά» των οπλικών συστημάτων, παρότι αυτά σπανίως επηρεάζουν αποφασιστικά την έκβαση ενός πολέμου.

Ουκρανικός Στρατός

Θεωρούμε πιθανότερο πως ο ουκρανικός στρατός δεν παρουσιάζεται στα πεδία των μαχών σε συμπαγείς σχηματισμούς που είναι ευάλωτοι στο εχθρικό ΠΒ και αεροπορία, αλλά μάλλον δίνει έμφαση σε μικρά συγκροτήματα και διεσπαρμένα μικρά κλιμάκια κλιμακωμένα σε βάθος με μικρή πυκνότητα δυνάμεων, διοικητικά αποκεντρωμένα, προσπαθώντας να πετύχει καλύτερη επιβίωση έναντι ρωσικού όγκου πυρός. Επιδιώκει την προσβολή των ρωσικών δυνάμεων από καλυμμένες θέσεις και τακτικές ενέδρες και συνολικά την επιδίωξη αιφνιδιασμού.[28] Εκμεταλλεύεται ορθά την υποστήριξη του τοπικού πληθυσμού και τη γνώση και τα ειδικά χαρακτηριστικά των ημιαστικών και αστικών περιοχών. Πρόκειται για μια τακτική ευκαμψία που για να επιτύχει απαιτεί και αποκεντρωμένη εκτέλεση που στηρίζεται στις «ηθικές δυνάμεις»[29], στην γνώση του εδάφους την καλή ηγεσία και επιβοηθείται ειδικά εδώ από τα σύγχρονα δυτικά φορητά όπλα. Εκ του αποτελέσματος και από διάφορες εικόνες[30], εκτιμούμε πως οι Ουκρανοί εδώ υπερέχουν.

Ρωσικός Στρατός

Οι ρώσοι φαίνεται πως επαναλαμβάνουν τον τρόπο μάχεσθαι που εμφανίστηκε στην Ουκρανία το 2013 – 2015. Οργανώνονται δηλαδή με βάση τα τακτικά συγκροτήματα τάγματος, (Battalion Tactical Group – BTG). Πρόκειται για τακτική δύναμη συνδυασμένων όπλων, αριθμητικά επιπέδου μονάδας, με λιγοστό αναλογικά πεζικό αλλά με ισχυρή προικοδότηση σε πυροβολικό, συν επιπλέον στοιχεία Α/Α, μηχανικό, ηλεκτρονικό πόλεμο κλπ. Η κύρια δύναμη του BTG είναι το πυροβολικό, ο «θεός του πολέμου»[31] στη σοβιετική παράδοση, και στηρίζεται ακριβώς στη μεγάλη ισχύ πυρός, ειδικά των εκτοξευτών πυραύλων. Η ρωσική φιλοσοφία μάχης σε αυτό το επίπεδο δείχνει να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εκτόξευση όγκου πυρός για καταστροφή του αντιπάλου και πολύ λιγότερο στην κρούση με στοιχεία ελιγμού και την εγγύς μάχη. Η στοχοποίηση για το ΠΒ στηρίζεται στα UAV, ειδικές δυνάμεις και φίλιους παραστρατιωτικούς, και επιδιώκεται η ταχύτατη διαδικασία εντοπισμού και βολής. Αυτό το μοντέλο μάχης αποδείχτηκε αποτελεσματικό στην Ουκρανία το 2014-2015 καθώς συνδυάστηκε με στατικό αγώνα και εκμετάλλευση από τους Ρώσους των φυσικών πλεονεκτημάτων της αμύνης, καθώς στρατηγικά δεν απαιτείτο η ευρεία προώθηση. Η ουσία αυτής της οργάνωσης δείχνει έμφαση σε αγώνα τριβής και στο βάθος της είναι αμυντικογενής αντίληψη. Συνδυάζεται με την έμφαση που δίνει ο Ρωσικός στρατός σε θέματα πολιορκίας πόλεων, έναν κατ’ εξοχήν αγώνα τριβής.

Ωστόσο, στον παρόντα πόλεμο τα γεωγραφικά μεγέθη και η υψηλή ρωσική στρατηγική επιβάλλουν επιθετικό αγώνα πολύ μεγαλύτερης κλίμακας, τόσο εδαφικά όσο και από άποψη αριθμού εμπεπλεγμένων δυνάμεων. Αυτή η κλιμάκωση των αναγκών απαιτεί πολύ μεγαλύτερους αριθμούς όπλων και, κυρίως, καλά εκπαιδευμένου προσωπικού που μάλλον, εκ των αποτελεσμάτων, δεν υπάρχει. Οι Ουκρανοί επίσης έχουν πάρει τα μαθήματά τους και φαίνεται πως oι αδυναμίες της ρωσικής οργάνωσης και τακτικής των BTG έχουν αναδειχτεί. Η χρήση μεγάλης αναλογικά δύναμης ΠΒ και ρουκετοβόλων από τους Ρώσους απαιτεί και μεγάλο όγκο πυρομαχικών που επιβαρύνει πολύ τη ΔΜ τους, με γενικότερα αρνητικά αποτελέσματα. Τα πυρά του πυροβολικού είναι κυρίως μη κατευθυνόμενα και οι εκτοξευτές ρουκετών έχουν μικρότερη ακρίβεια ειδικά σε αμυνόμενους με αραιή διάταξη και καλή κάλυψη και απόκρυψη.

Το βασικό ρωσικό πρόβλημα είναι πως τα BTG στηρίζονται πολύ στο πυρ και λιγότερο στον ελιγμό και στην κρούση καθώς η δύναμη πεζικού αναλογικά είναι μικρή. Η έμφαση στο πυρ προϋποθέτει ακριβή και διαρκώς ανανεούμενη στοχοποίηση που στην Ανατολική Ουκρανία το 2014 και στη Συρία συνήθως παρείχαν οι παραστρατιωτικές ομάδες και φυσικά τα UAV και ειδικές δυνάμεις. Στον πόλεμο όμως αυτό, αυτού του είδους η στοχοποίηση δεν υπάρχει στον απαιτούμενο βαθμό, καθώς οι παραστρατιωτικές δυνάμεις δεν υπάρχουν παρά ελάχιστα ίσως, τα τακτικά UAV αντιμετωπίζουν Α/Α όπλα και ίσως δυτικά ηλεκτρονικά αντίμετρα, ενώ οι ειδικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν έναν προετοιμασμένο και εχθρικό πληθυσμό. Επίσης η καλή παραλλαγή και απόκρυψη και αποκεντρωτική διάταξη σε μικρά κλιμάκια των Ουκρανών μειώνει τα αποτελέσματα στοχοποίησης και βολής του πυροβολικού. Τα παραπάνω, δηλαδή η έλλειψη πεζικού, η μεγάλη έμφαση στο πυροβολικό και η αδυναμία στοχοποίησης του αντιπάλου, εξηγούν εν μέρει την όχι καλή εικόνα που δείχνουν οι Ρώσοι στο τακτικό πεδίο.

Χάρτης του 2001 με τις γλωσσικές εθνότητες. Μετά τις εξελίξεις του 2013-15 και τις ρωσικές προσαρτήσεις, οι Ρωσόφωνοι μάλλον είναι πολύ μικρό ποσοστό στην υπόλοιπη Ουκρανία και  απομονωμένοι. Εντός εχθρικής πλειοψηφίας είναι δύσκολο να συγκροτήσουν σοβαρές παραστρατιωτικές δυνάμεις.  

Σε κάθε περίπτωση η έμφαση στο πυρ δεν μπορεί επ’ ουδενί να υποκαταστήσει τυχόν αδυναμία σε ελιγμό και κρούση. Ο πεζικάριος, και γενικά τα μικρά κλιμάκια μάχης και άμεσης υποστήριξης[32] μάχης, πρέπει να κάνουν τη δύσκολη δουλειά τους στην κατάληψη εδάφους και αυτό δεν μπορεί να κάνει μια ρουκέτα. Θωρούμε πως εδώ υπάρχει ρωσική υστέρηση, ειδικά καθώς αριθμητικά οι πεζοί είναι λιγοστοί και πιθανώς όχι καλά εκπαιδευμένοι. Εάν αληθεύουν έστω και κατά προσέγγιση οι δυτικές εκτιμήσεις για τις ρωσικές απώλειες προσωπικού, η ρωσική ισχύς στην κρούση έχει αμβλυνθεί επικίνδυνα για τις χερσαίες δυνάμεις καθώς οι περισσότερες απώλειες αφορούν πεζικό και τεθωρακισμένα. Επίσης μάλλον υστερούν αντίστοιχα σε «ηθικές δυνάμεις» αμυνόμενοι της χώρας και της πόλης τους, στη γνώση του εδάφους και την καλή ηγεσία, τουλάχιστον σε αναλογικά πολλές μονάδες.

Συμπεράσματα

Η Ρωσία έχει εμπλακεί με δική της πρωτοβουλία σε ένα πόλεμο πλήρους κλίμακας που δεν είναι κατανοητός στους περισσότερους στην Δύση. Στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής οι μέχρι τώρα εξελίξεις δείχνουν πως η Ρωσία θα πληρώσει  μεγάλο τίμημα, σε μακροχρόνια βάση, τίμημα οικονομικό κυρίως, με ότι όμως αυτό επιπλέον σημαίνει πολιτικά και γεωστρατηγικά.

Στην στρατιωτική στρατηγική, με την επισήμανση ότι ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει, η βασική εκτίμηση μέχρι τώρα είναι πως οι συμβατικές στρατιωτικές δυνάμεις της παρουσιάζονται  σαφώς μικρότερης ισχύος από ότι νομιζόταν  αρχικά. O ρωσικός στρατός, παρά την θεωρητική υπεροχή που εμφάνιζε στους περισσότερους τομείς ισχύος στην αρχή του πολέμου, παρουσιάζει τώρα στην Ουκρανία έναν δυσνόητο και μάλλον αναχρονιστικό τρόπο πολέμου. Το τι τελικά θα επιτύχει, μένει να δειχθεί. Στο μεταξύ όμως φαίνεται να μην ακολουθεί τις γενικές γραμμές της σύγχρονης στρατιωτικής θεωρητικής σκέψης που επικράτησαν σε ανατολή και δύση. 

Η ρωσική στρατιωτική τέχνη δείχνει μια ασυνήθη  οργανωτική και επιχειρησιακή αντίληψη που δεν συνάδει με την στρατιωτική ικανότητα που απαιτείται όταν ένα  ισχυρό κράτος επιτίθεται  σε ένα άλλο ασθενέστερο. Ειδικότερα, η στρατιωτική δράση των Ρώσων -είτε βάσει αρχικού σχεδίου είτε εξ αιτίας αδυναμίας-  φαίνεται να εστιάζει σε μια  στρατηγική σταδιακής «καταπόνησης» του αντιπάλου. Έτσι παρακολουθούμε να εκτελούνται  επιθέσεις από πολλές κατευθύνσεις εναντίον διαφόρων στόχων, κυρίως πόλεων και δεν διακρίνεται ένα συνεκτικό σχέδιο αποφασιστικής επιχείρησης ώστε να καμφθεί καίρια η αμυντική ικανότητα της Ουκρανίας με οικονομία χρόνου και απωλειών. Δεν παρατηρούμε μείζονες επιχειρησιακούς ελιγμούς, δηλαδή μια εστίαση δύναμης, μια  κυρία προσπάθεια προς κάποιο κρίσιμο στοιχείο του ουκρανικού στρατιωτικού οργανισμού ή του κράτους. Περισσότερο υπάρχουν προσπάθειες προέλασης σε διάφορους αντικειμενικούς  σκοπούς στην περιφέρεια, κυρίως προς κάποιες πόλεις και η συνολική πρόοδος για ένα και πλέον μήνα επιχειρήσεων κρίνεται μικρή. Δεν φαίνεται να έχει αποκτηθεί από τους Ρώσους η πρωτοβουλία και η ελευθερία ενεργείας στο επιχειρησιακό επίπεδο. Η ΔΜ παρουσιάζει εμφανή προβλήματα. Η κατάσταση γενικότερα θυμίζει έναν επιτιθέμενο που έχει φτάσει στο «σημείο κορύφωσης» και λόγω αδυναμίας συνέχισης επιθετικής δράσης θα μεταπέσει στρατηγικά σε αμυντική στάση.

Στο τακτικό επίπεδο φαίνεται να δίνεται έμφαση στη χρήση πυρός χωρίς να επιτυγχάνονται σοβαρά αποτελέσματα. Η διαφαινόμενη αδυναμία αποφασιστικής επικράτησης στο πεδίο μάχης οφείλεται μάλλον στην έλλειψη ικανότητας κρούσης και εγγύς μάχης. Πιθανώς να υπάρχει και υστέρηση υψηλού ηθικού και εκπαίδευσης. Σε κάθε περίπτωση το καλό[33] πεζικό, είναι αναντικατάστατο μέσο και στην άμυνα και στην επίθεση και δεν υποκαθίσταται από πυρομαχικά. Τελικά είναι το πιο δυσεύρετο στοιχείο μαχητικής ισχύος.  Δεν μπορεί να  αγοραστεί  μόνο με χρήματα, δεν μπορεί να το εισαχθεί με σύμβαση από μια ξένη εταιρεία.

Σε κάθε περίπτωση, οι επιχειρήσεις του ρωσικού στρατού δεν έχουν δώσει την εικόνα ισχύος και  τα αποτελέσματα που όλοι περίμεναν την μέρα που άρχισε η εισβολή. Αυτό οφείλεται κατά την άποψη μου σε μια σειρά από λόγους οι οποίοι επενέργησαν συνδυαστικά και που έχουν αναφερθεί  παραπάνω. Σε γενικές γραμμές, οι Ρώσοι περίμεναν αρχικά πως ο «συγγενής» ουκρανικός λαός είχε κυβέρνηση σαθρής πολιτικής υποστήριξης και γενικά θα υποδεχόταν τις ρωσικές δυνάμεις είτε αδιάφορα είτε ευμενώς. Αυτό δεν συνέβη και τέτοιου είδους λάθη στρατηγικού επιπέδου συνήθως αποδεικνύονται κρίσιμα[34]. Στην περίπτωση μας αυτή η πολιτική πεποίθηση, ή πολιτική οδηγία, υποτίμησε πολύ την ουκρανική ικανότητα και συνετέλεσε ώστε οι Ρώσοι σχεδιαστές να μη παιδευτούν πολύ για την επιχειρησιακή σχεδίαση και προετοιμασία ενός πολέμου όπως αυτός που συνέβη στην πραγματικότητα. Συχνά οι στρατηγοί κρύβουν[35] υπάρχοντα προβλήματα σε πολιτικά «δεδομένα» που τους δίνονται, όπως η αναμενόμενη στάση της Ουκρανίας, δεδομένα για τα οποία θεωρούν πως δεν ευθύνονται.

Όταν τελικά ξεκαθαρίστηκε πως απαιτείτο η διεξαγωγή πραγματικών επιχειρήσεων πλήρους κλίμακας, διαπιστώθηκε πως ο εκτός της πλημμελούς προετοιμασίας έλειπαν και άλλα προαπαιτούμενα επιθετικής ισχύος. Για τον στρατό είναι οι αδυναμίες που αναφέρθηκαν στο κείμενο, όπως η ηγεσία με ελλιπή  αντίληψη των αρχών του πολέμου και της σύγχρονης επιχειρησιακής σχεδίασης, η αμυντικογενή οργάνωση με ελλείψεις στον τομέα της κρούσης  πιθανώς και της εκπαίδευσης, η δυσχέρεια στην ΔΜ και μια υστέρηση πιθανώς στις ηθικές δυνάμεις που απαιτεί ο πόλεμος.

Η φυσική κατάληξη όλων των παραπάνω  είναι ένας πόλεμος τριβής και απωλειών κατά βάση στατικός: Σταδιακή κατάληψη εδαφών, έλλειψη αποφασιστικών κινήσεων και αποτελεσμάτων,  αργή εξέλιξη και  σταθερά μεγάλες απώλειες.  Τελικός σκοπός, συνήθως εξ ανάγκης, είναι ο υποδεέστερος αντίπαλος να κουραστεί να ματώνει,  να τρομοκρατηθεί ο πληθυσμός του  και τελικά να συμβιβαστεί πολιτικά. Πρόκειται για  το είδος του πολέμου που η δυτική και σοβιετική στρατιωτική σκέψη προσπαθούσε και προσπαθεί επίμονα να αποφύγει. Ο λόγος είναι πως σε έναν πόλεμο, ακόμα και εάν σημειωθεί οριστική στρατιωτική νίκη[36], υπάρχει ένα μεγάλο κόστος, οικονομικό, κοινωνικοπολιτικό και αμιγώς στρατιωτικό. Αν αυτό το τίμημα ξεπεράσει ένα όριο[37] η στρατιωτική νίκη θα είναι «πύρρειος» και μεσοπρόθεσμα ίσως και βραχυπρόθεσμα θα αποδειχτεί  τελικώς μια ήττα για το Κράτος.  Επιπλέον στους πολέμους τριβής,  οι μεγάλες απώλειες, το αυξανόμενο κόστος κάθε είδους και οι μακρόχρονες επιχειρήσεις παρατείνουν μια πολεμική κατάσταση που μπορεί να γίνει πολλαπλώς επικίνδυνη: από την κόπωση της κοινωνίας και πιθανή πολιτική ανατροπή ή κοινωνική ή οικονομική κατάρρευση,  έως την είσοδο στον πόλεμο ενός νέου εχθρού που σπεύδει να εκμεταλλευτεί την συγκυρία.

Πρόκειται για μια στρατηγική «καταπόνησης» όπου ο ενεργών εκτελεί αγώνα υψηλών απωλειών ελπίζοντας να αναγκάσει τον αντίπαλο να λυγίσει πρώτος. Τέτοια παραδείγματα βρίσκουμε στο Βερντέν το 1916, στη Ρωσία σε ορισμένες φάσεις του Β΄ΠΠ, ή στην αεροπορική εκστρατεία κατά της Γερμανίας το 1943 – 1944. Βασική προϋπόθεση είναι ο ενεργών να έχει σαφώς υψηλότερα περιθώρια απωλειών. Επειδή όμως οι απώλειες και η συνεπαγόμενη σε αυτό τον αγώνα απώλεια χρόνου δεν μπορούν να εκτιμηθούν ούτε μένουν χωρίς οδυνηρές συνέπειες, αυτή η στρατηγική της «καταπόνησης» είναι μια σπάνια εξαίρεση στις επιλογές και συμβαίνει μόνο από ισχυρογνωμοσύνη της ηγεσίας ή όταν δεν υπάρχει άλλη επιλογή.

Είναι τελικά πιθανόν αυτό να συμβαίνει στην Ουκρανία σήμερα. Η ρωσική στρατιωτική ισχύς δεν επαρκεί υλικά και κυρίως πνευματικά για να ικανοποιήσει – σε λογικό χρόνο τουλάχιστον-  τους αρχικούς πολιτικούς σκοπούς και όχι αυτούς που ανακοινώνονται αναλόγως της εξέλιξης.  Είναι τουλάχιστον παράξενο,  προκειμένου  να κατακτηθεί όλη η περιοχή του Ντομπάς, όπως ανακοινώθηκε πρόσφατα, η Ρωσία να αποφάσισε πως αξίζει η πλήρη διάρρηξη των οικονομικών σχέσεων με την Δύση και η ενδυνάμωση και αναβίωση του ΝΑΤΟ. Δεν βγάζει νόημα και πιθανότατα κρύβει απλώς την αποτυχία της ρωσικής σχεδίασης και εκτέλεσης σε αυτό το στάδιο. 

Μένει να δούμε την τελική εξέλιξη και το τελικό τίμημα.

---

[1] Θα εξειδικευτούν στη συνέχεια

[2] Andre Beaufre, Général d’Armée

[3] Προφανώς δεν υπάρχει μία μόνο θεωρία κριτηρίων.

[4] Προσωπική εκτίμηση είναι πως οι παραπάνω εξελίξεις πιθανότατα θα επηρεάσουν αρνητικά τη οικονομική και στρατιωτική ικανότητα της χώρας σε μακροπρόθεσμη βάση.

[5] Σε αυτή την χρονική φάση, η  προσωπική μου εκτίμηση είναι  πως το στρατηγικό κόστος της εισβολής  διαφαίνεται  πολύ μεγάλο για το αντάλλαγμα και μάλλον η υψηλή ρωσική στρατηγική για το θέμα αυτό θα αποδειχτεί τελικά  μη επιτυχής.

[6] Υπάρχουν βέβαια πολλές θεωρητικές προσεγγίσεις, προτιμώ αυτή.

[7] Σοβιετικό χαρακτηριστικό

[8] Αυτή η υποδιαίρεση δεν είναι η επίσημη των Ρωσικών Δυνάμεων, εδώ εξυπηρετεί απλώς μια αναγκαία διάκριση

[9] Όρος που δείχνει ότι εξέχει γεωγραφικά προς μια μη φιλική περιοχή, με αποτέλεσμα να είναι στρατιωτικά ευπρόσβλητη από τα πλευρά της.

[10] Η γεωγραφική ονοματοδοσία και ό όρος ΄΄Oμάδα΄΄ δεν είναι προφανώς επίσημοι χαρακτηρισμοί

[11] Περιέργως ή όχι, παρόμοια ήταν η κύρια πεποίθηση του Χίτλερ όταν εισέβαλε στην Ρωσία το 1941.

[12] Ο Κλαούζεβιτς τονίζει περισσότερο ίσως από κάθε θεωρητικό την κρίσιμη σημασία αλλά και το πολύπλοκο των ΄΄ηθικών δυνάμεων΄΄ στον πόλεμο.

[13] Γενικά το επιχειρησιακό επίπεδο αναφέρεται σε επιχειρήσεις από Σώμα Στρατού έως και Στρατιά με την δυτική κλίμακα ισχύος.

[14] Ο όρος ΄΄ταχυκίνητος πόλεμος στα ελληνικά μου φαίνεται καλύτερος γιατί ελιγμοί σχεδόν πάντα υπάρχουν, αλλά έχει επικρατήσει να λέγεται ΄΄ελιγμών΄΄.

[15] Υπάρχει πάντοτε μια συζήτηση για το ποια είναι ανά περίπτωση τα κρίσιμα κέντρα, τα κέντρα βάρους στο επιχειρησιακό και στρατηγικό επίπεδο.

[16] Τα στοιχεία για τις μεταπολεμικές σοβιετικές θεωρίες έχουν ληφθεί κυρίως από τις εξαιρετικές εργασίες του con-ops.blogspot.com

[17] Σύνθετη έννοια που αναφέρεται στην συνολική ταχύτητα με την οποία ενεργούν οι επιτιθέμενες δυνάμεις ώστε βρίσκονται πάντα σε πλεονεκτική θέση έναντι του αντιπάλου.

[18] Υπάρχουν προφανώς και άλλα τέτοια στοιχεία.

[19] Υπάρχουν διάφορες διατυπώσεις

[20] Στον Β΄ΠΠ οι σοβιετικοί, παρά την μεγάλη υλική υπεροχή, έδωσαν μεγάλη έμφαση και στην επίτευξη αιφνιδιασμού στις επιχειρήσεις και επέτυχαν εξαιρετικά αποτελέσματα

[21] Oberkommando des Heeres

[22] Από βορά το Ντνίπρο απέχει 175 χιλόμετρα αυτοκινητόδρομου από το Χάρκοβο

[23] Η τρίτη πόλη της Ουκρανίας. Μαζί με το Χάρκοβο και Ζαπορίζιε αποτελούν σπουδαία πολιτικά συγκοινωνιακά και οικονομικά κέντρα της Ουκρανίας.

[24] Σε ορισμένες περιπτώσεις και πολύ παραπάνω

[25] Στρατηγός Blumentrit

[26] Κατά βάση η θεμελιώδης Αρχή: ΄΄Συγκέντρωση – Οικονομία Δυνάμεων΄΄

[27] Έξοχες οι εκφράσεις του Κλαούζεβιτς

[28] Σημειώνουμε πάντως πως αυτό δεν τον μετατρέπει σε ημιανταρτική δύναμη αφού οφείλει να υπερασπιστεί οπωσδήποτε θέσεις και περιοχές

[29] Κλαούζεβιτς

[30] Τα συνεχή βίντεο από εγκαταλελειμμένα ρωσικά οχήματα μάχης που είναι σε καλή ή ανακτήσιμη κατάσταση, είναι εντυπωσιακά.

[31] Στάλιν

[32] Συνδυασμένα όπλα που περιλαμβάνουν επίσης ΤΘ. όπλα αμέσου υποστήριξης, μηχανικό μάχης, διαβιβάσεις και ηλεκτρονικός πόλεμος μικρών κλιμακίων, περίθαλψη και περισυλλογή πεδίου μάχης, κλπ.

[33] Η φράση  «καλό πεζικό» προφανώς υπονοεί προφανώς επιλογή, εκπαίδευση, εξοπλισμό και επαρκή ποσότητα.

[34] Τον πόλεμο δεν κρίνουν τα «όπλα που κλειδώνουν περιοχές»

[35] Κάποτε, διοικητής Σχηματισμού έλεγε σε παρευρισκόμενους πως ο Σχηματισμός του θα εκτελούσε με επιτυχία την αποστολή του ΑΝ η πολιτική ηγεσία,  του έδινε τον απαιτούμενο χρόνο προειδοποίησης και επιστράτευσης που είχε ζητήσει.

[36] Η στρατιωτική «νίκη» ως πρακτική έννοια στο στρατηγικό επίπεδο και γενικά το πώς θα τελειώσει ένας πόλεμος είναι από τα δύσκολα και μη δημοφιλή θέματα.

[37] Προφανώς τέτοιο όριο σχεδόν δεν υπάρχει όταν πρόκειται για  πόλεμο που απειλεί όλη την ύπαρξη του Κράτους.