Τεχνολογία, ναυτοσύνη και ιστορική συνέχεια: Η περίπτωση του θωρακισμένου καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ
19 Φεβρουαρίου 2013 6 Σχόλια
Του Δρ. ΖΗΣΗ ΦΩΤΑΚΗ, λέκτορα Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων
Εξ αφορμής μιας πρόσφατης ανταλλαγής σχολίων σχετικά με την απόκτηση, το ρόλο και την επίδοση του Αβέρωφ κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, αναδημοσιεύουμε ένα άρθρο του κ. Ζήση Φωτάκη, λέκτορα Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Το άρθρο είναι εξαιρετικό καθώς αποτελεί μια σύνθεση πολιτικής, οργανωτικής και ναυτικής ιστορίας, δείχνοντας τη διαπλοκή και την αλληλεπίδραση όλων των επιπέδων που συχνά διαφεύγουν από κάποιον που απομονώνει το ένα ή το άλλο επίπεδο.
Το άρθρο βασίζεται εν πολλοίς στο – αναφερόμενο, άλλωστε και σε πολλά σημεία ως παραπομπή – εξαιρετικό βιβλίο του κ. Φωτάκη Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919, Routledge: London and New York, 2005. Το βιβλίο, στο ίδιο πνεύμα με το άρθρο, αποτελεί μια πραγματικά στιβαρή σύνθεση, τέτοια που σπάνια έχουν συγγραφεί στην ελληνική ιστοριογραφία – και όχι μόνον τη στρατιωτική. Για κάποιο λόγο, το πραγματικά σημαντικό αυτό βιβλίο δεν έχε ακόμη εκδοθεί στα ελληνικά. Θα το παρουσιάσουμε σε κάποιο επόμενο σημείωμα, σημειώνοντας απλώς εδώ ότι είναι ευτύχημα που η ΣΝΔ διαθέτει έναν τέτοιο ιστορικό στο διδακτικό της δυναμικό.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό του ΠΝ «Ναυτική Επιθεώρηση», στο τεύχος 576 που αποτελεί αναμνηστική έκδοση για τα 100 χρόνια του Αβέρωφ.
Η ναυτική ιστορία ενός έθνους αποτελεί, αναπόδραστα, ένα σύνθετο γνωστικό πεδίο, καθώς εκφράζει αθροιστικά κοινωνικούς, οικονομικούς, διπλωματικούς, οπλικούς, στρατηγικούς και επιχειρησιακούς παράγοντες στην πορεία του χρόνου. Παρά όμως την πολυπλοκότητα του γνωστικού αυτού αντικειμένου εμφανίζεται ενίοτε και σε απλούστερες μορφές που δεν στερούνται ενδιαφέροντος ή βάθους. Για παράδειγμα, η επίδοση και οι ιδιαιτερότητες της δράσης ορισμένων μονάδων του στόλου αποδίδουν, ενίοτε, κομβικά σημεία της ναυτικής ιστορίας. Η περίπτωση της εκατονταετούς ζωής (1911-2011) του θωρακισμένου καταδρομικού Γεώργιος Αβέρωφ επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές.
Η αγορά του Αβέρωφ, τα τεχνικά χαρακτηριστικά του και η αξιοποίησή τους κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους
Η καθέλκυση του Αβέρωφ, στις 12 Μαρτίου 1910, ήταν ένα σημαντικό γεγονός όχι μόνο για το Πολεμικό Ναυτικό αλλά και για τα ναυπηγεία Orlando στο Λιβόρνο.
(Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος).
Η αγορά του Αβέρωφ δεν αποτέλεσε έμπνευση της στιγμής αλλά υπήρξε καρπός μακρόχρονων ζυμώσεων που είχαν ως αντικείμενο τη βέλτιστη δυνατή συγκρότηση της δομής δυνάμεως του ελληνικού πολεμικού ναυτικού. Οι ζυμώσεις αυτές αποκρυσταλλώθηκαν το 1909 στο ότι τα στρατηγικά, τεχνολογικά και επιχειρησιακά δεδομένα ενός ενδεχόμενου ναυτικού πολέμου στις ελληνικές θάλασσες απαιτούσαν την ένταξη στον ελληνικό στόλο θωρηκτής μονάδας μεγάλης ταχύτητας για να μπορεί να καλύπτει ευχερέστερα όλα τα επιμέρους θέατρα ναυτικών επιχειρήσεων (Fotakis, Z., Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919, (Routledge: London and New York, 2005), σελ. 16-17. Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, Αρχείο Δούσμανη, Φάκελο 4, Μελέτη 314, Αθήνα 7 Αυγούστου).
Η υλοποίηση του στόχου αυτού αναλήφθηκε από το Κίνημα στου Γουδή (1909) και συγκεκριμένα από τον πλοίαρχο Δαμιανό, τον Υπουργό Ναυτικών της φιλικής προς το Κίνημα κυβέρνησης Μαυρομιχάλη, και τον τμηματάρχη υλικού του Υπουργείου αυτού, πλοίαρχο Γούδα (Σκριπ, Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1912-1913 (Αθήνα, 1914), σελ. 12). Οι δύο άνδρες προώθησαν την αγορά του Αβέρωφ, του τρίτου πλοίου της σειράς Πίζα που ναυπηγούσε ο ναυπηγικός οίκος Orlando, στο Λιβόρνο της Ιταλίας, για το Ιταλικό Ναυτικό (Σταθάκης, Ν., Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, Χρονικό του Θωρηκτού της Νίκης (Εκδόσεις Πολεμικού Ναυτικού: Αθήνα, 1987), σελ. 61). Η πρόθεση ορισμένων ελληνικών ναυτικών προσωπικοτήτων να προμηθευθεί το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό dreadnought αντί του Αβέρωφ (Θεοφανίδης, Ι., Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού 1909-1913 (2η έκδοση, Σακελλάριος: Αθήνα, 1925), σελ. 30) καθώς και οι προσπάθειες της τουρκικής πλευράς να αποκτήσει η ίδια τον Αβέρωφ δεν είχαν αποτέλεσμα (Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 61). Η αγορά του Αβέρωφ υπήρξε αντίθετη και στη γερμανική πολιτική στην περιοχή, καθώς αυτή, σε συνδυασμό με την επικράτηση του Κινήματος στου Γουδή, ενέτεινε τις επιθετικές δυνατότητες της Ελλάδας και απομάκρυνε την επιδιωκόμενη από τους Γερμανούς πώληση γερμανικών ναυτικών μονάδων στη χώρα μας (Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy, 1910-1919, σελ. 23. Μεταξάς, Ι., Το Προσωπικό του Ημερολόγιο, τομ. 3, σελ. 40).
Το Αβέρωφ τελικά αγοράσθηκε στην τιμή των 22.300.000 χρυσών δραχμών, μια τιμή που ήταν κατά δύο εκατομμύρια χαμηλότερη από το ποσό που κατέβαλε η ιταλική κυβέρνηση για το αδελφό πλοίο Πίζα (Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 61). Το τίμημα της αγοράς του Αβέρωφ εμφανίζεται ακόμα πιο ελκυστικό, καθώς επέτρεπε την πραγματοποίηση σημαντικών μετατροπών στο αρχικό του σχέδιο, ώστε να εξυπηρετηθούν καλύτερα οι ελληνικές ανάγκες (Ministère des Affaires Etrangères, Nouvelle Série, Grèce, Φάκελος 39, Arene προς Pichon, Αθήνα 10 Μαΐου 1910).
Το ένα πέμπτο της απαιτούμενης δαπάνης καλύφθηκε από το κληροδότημα του ζάπλουτου Έλληνα Αιγυπτιώτη Γεωργίου Αβέρωφ, που είχε προβλέψει κι αυτή ακόμα την ανάγκη του πενόμενου, μα εθνικά φιλόδοξου, ελληνικού βασιλείου στο γύρισμα του 20ου αιώνα. Απόρροια της δωρεάς του υπήρξε και η ονομασία του πολεμικού αυτού πλοίου. Το ελληνικό θωρακισμένο καταδρομικό καθελκύσθηκε στις 12 Μαρτίου 1910 και παραλήφθηκε στις 16 Μαΐου 1911, λόγω των χρονοβόρων μετατροπών που χρειάστηκε να γίνουν από το αρχικό σχέδιο. Αμέσως μετά την παραλαβή του, εστάλη στην Αγγλία για να αντιπροσωπεύσει τη χώρα μας στις εορτές στέψης του Γεωργίου Ε΄, στο Πόρτσμουθ αλλά και για να εφοδιαστεί με πυρομαχικά. Με κυβερνήτη όμως τον πλοίαρχο Δαμιανό προσάραξε σε ύφαλο στις 19 Ιουνίου 1911 και χρειάστηκε να δεξαμενιστεί. Το ατυχές αυτό γεγονός έδωσε αφορμή για την εκδήλωση της πρώτης από τις στάσεις που γνώρισε το πλοίο στις αρχικές δεκαετίες του βίου του. Λόγω της δυσαρέσκειας του πληρώματος, ο Δαμιανός αντικαταστάθηκε από τον πλοίαρχο Παύλο Κουντουριώτη που πέτυχε να αποκαταστήσει ταχύτατα την τάξη. Η επιτυχία του αυτή τον βοήθησε να αναδειχθεί στόλαρχος του Πολεμικού Ναυτικού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1911 ο Αβέρωφ κατέπλευσε στον Πειραιά και λίγο αργότερα κατευθύνθηκε με τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο στον Παγασητικό όπου έλαβαν χώρα μεγάλα γυμνάσια υπό την εποπτεία της Αγγλικής Ναυτικής Αποστολής. Κατά τη διάρκεια αυτών επισημάνθηκαν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης του ελληνικού στόλου γενικότερα και του Αβέρωφ ειδικότερα, μιας και σκοπός ήταν να χρησιμεύσει το πλοίο αυτό ως πρότυπο εσωτερικής οργάνωσης (Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 61. Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy, σελ. 34). Στο έτος που μεσολάβησε από τα μεγάλα γυμνάσια του στόλου στο Βόλο ως την έναρξη του Πρώτου Βαλκανικού Πολέμου σημειώθηκαν εργώδεις προσπάθειες εκγύμνασης του Πολεμικού Ναυτικού. Ο Αβέρωφ μάλιστα θεωρήθηκε αναγκαίο να σταλεί για επισκευές στην Μάλτα από την εντατική χρήση που του έγινε τότε. Τελικά όμως δεν εστάλη λόγω της πολιτικής ρευστότητας στα Βαλκάνια και τον κόσμο (Ακρόπολις, Επιθεώρησις της Σχολής των Δοκίμων υπό του κ. Τώφφνελ, 5 Μαΐου 1911, σελ. 3). Παρά την εντατική εκγύμναση του Αβέρωφ δεν έγιναν γυμνάσια πραγματικών πυρών πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους, καθώς ήταν εφοδιασμένο με τα μισά μόνο από τα προβλεπόμενα αποθέματα πυρομαχικών του, μέχρι και τον πρώτο ενάμιση μήνα του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Η κατασκευή των υπόλοιπων πυρομαχικών καθυστέρησε λόγω των ιδιαίτερα απαιτητικών ποιοτικών προδιαγραφών που έθεσαν οι ελληνικές ναυτικές αρχές και, πιθανόν, λόγω των κερδοσκοπικών τάσεων των Βρετανών κατασκευαστών τους (Fotakis, Greek Naval Strategy and Policy, σελ. 46. Cambridge University Library, Vickers Ltd. MSS, Φάκελος 1008, Zaharoff προς Vickers, 1 Σεπτέμβριος 1911. Σκριπ, Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1912-1913, σελ. 60). Συνέπεια της ελλιπούς πυροβολικής εκγύμνασης του πληρώματος του Αβέρωφ υπήρξε η εμπλοκή στα κλείστρα των πυροβόλων του πλοίου στην κρισιμότερη καμπή της ναυμαχίας της Έλλης (Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 348).
Τα θωρηκτά Ύδρα – σε πρώτο πλάνο – και Σπέτσαι ήσαν οπωσδήποτε απαρχαιωμένα την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων.
(Φωτογραφικό αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος).
Στο ξεκίνημα των Βαλκανικών Πολέμων και καθ’ όλη τη διάρκειά τους ο Αβέρωφ υπήρξε η ισχυρότερη και πλέον σύγχρονη ναυτική μονάδα μεταξύ των εμπολέμων. Το πυροβολικό του αποτελούνταν από 4 πυροβόλα των 23,4 εκατοστών σε δύο δίδυμους πύργους κατά το διάμηκες από πλώρης μέχρι πρύμνης και 8 πυροβόλα των 19 εκατοστών σε 4 δίδυμους πύργους, δύο σε κάθε πλευρά στο μέσο και 14 ταχυβόλα των 7.5 εκατοστών. Κάθε πύργος ήταν ανεξάρτητος από τους άλλους, είχε δική του αποθήκη πυρομαχικών και μέσα ανέλκυσής των. Με τη διασπορά αυτή των πύργων επιτεύχθηκε επωφελής αμυντική και επιθετική διάταξη του πυροβολικού του Αβέρωφ, καθώς μπορούσε να συγκεντρώσει 8 ταχυβόλα κατά πλευρά, ανά τέσσερα από κάθε διαμέτρημα σε εκ παρατάξεως ναυμαχία. Διέθετε επίσης, σε περίπτωση δίωξης ή φυγής από το πεδίο της μάχης, ανά έξι ταχυβόλα από τα οποία τα δύο ήταν των 23,4 εκατοστών. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι με την έναρξη της ναυμαχίας το πλήρωμα κάθε πύργου τάσσονταν στις προκαθορισμένες θέσεις μάχης, καλυμμένο και προστατευμένο από θώρακες. Οι θωρηκτές πόρτες του κεντρικού τεθωρακισμένου διαμερίσματος του σκάφους έκλειναν ερμητικά, ενώ οι πυροβολητές κάθε πύργου μάχονταν αγνοούντες τα διαδραματιζόμενα στους άλλους πύργους. Εάν η τύχη των όπλων ήταν δυσμενής για έναν από τους πύργους του Αβέρωφ αγνοούνταν το γεγονός αυτό στους υπόλοιπους και οι άνδρες που μάχονταν μέσα σ’ αυτούς δεν επηρεάζονταν από την ηθική εντύπωση που αναπόδραστα θα δημιουργούνταν από τη γνώση της καταστροφής των άλλων πυροβόλων του πλοίου και του θανάτου των συντρόφων τους.
Ο Αβέρωφ και τα θωρηκτά Σπέτσαι – αριστερά – και Ψαρά, στο Βόρειο Αιγαίο σε περιπολία κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων.
(Φωτογραφικό αρχείο Θ/Κ Αβέρωφ).
Ο Αβέρωφ διέθετε επίσης τρεις υποβρύχιους τορπιλοβλητικούς σωλήνες. Δύο πλευρικούς κι έναν πρυμναίο. Την άμυνα του πλοίου αποτελούσε ζώνη χαλύβδινου θώρακα άριστης κατασκευής, που εκτείνονταν σε όλο το μήκος του σκάφους από πρώρας έως πρύμνης, είχε πάχος 8 ιντσών στο μέσο του, λεπτύνονταν κανονικά και αποκτούσαν πάχος 3.5 ιντσών στην πλώρη και την πρύμνη. Η ζώνη αυτή στο μέσο του πλοίου συνεχίζονταν από κεντρική και περίκλειστη θωράκιση που εκτείνονταν μέχρι το ανώτατο κατάστρωμά του και της οποίας το πάχος από 8 ίντσες ελαττώνονταν κανονικά μέχρι του ανώτατου σημείου της σε 6.5 ίντσες. Η κεντρική αυτή θωράκιση αποτελούσε το οχυρό του πλοίου στο οποίο κατέφευγε το πλήρωμά του κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας και το οποίο περιέκλειε κάθε ουσιώδες κινητήριο ή μαχητικό μέσο του πλοίου. Εξαιτίας της αμυντικής διάταξης του Αβέρωφ δεν υπέστη το πλήρωμά του μεγάλες ανθρώπινες απώλειες στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και της Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913). Μάλιστα, με την εξαίρεση του ανθυποπλοιάρχου Γκούρα Μάμουρη, όλοι όσοι τραυματίσθηκαν ή φονεύθηκαν κατά τις ναυμαχίες αυτές βρίσκονταν εκτός του οχυρού (Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 62. Σκριπ, Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1912-1913, σελ. 9-11). Κι ενώ η θωράκιση και ο τορπιλικός εξοπλισμός του σκάφους κατέστησαν σταδιακά παρωχημένοι, καθώς δεν υπέστησαν σοβαρές τροποποιήσεις από τη ναυπήγησή του και μετά (Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 334-336), το πυροβολικό του Αβέρωφ τροποποιήθηκε σημαντικά σε τρεις, κυρίως, επιμέρους φάσεις. Η πρώτη αφορούσε τις επισκευές των ζημιών που υπέστησαν τα πυροβόλα του Αβέρωφ στους Βαλκανικούς πολέμους. Οι επισκευές αυτές έλαβαν χώρα στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας, την επαύριον των Βαλκανικών Πολέμων. Η δεύτερη αφορούσε, κυρίως, την τοποθέτηση στους πύργους των πυροβόλων των 23,4 εκατοστών, υδραυλικών κινητήρων ανοίγματος κλείστρων και έγινε στη Μάλτα το 1920. Η τρίτη και κυριότερη φάση της τροποποίησης του πυροβολικού του Αβέρωφ έλαβε χώρα κατά τη μετασκευή του πλοίου στη Γαλλία μεταξύ του 1925 και του 1927 όπου έγιναν εκτεταμένες αλλαγές στο Σύστημα Διεύθυνση Βολής του (Ο.π., σελ. 310-311, 349).
Ο Αβέρωφ κατά τη διάρκεια κάποιου δεξαμενισμού του. Διακρίνεται καθαρά η έξοδος του πρυμνιού τορπιλοσωλήνα.
(Φωτογραφικό αρχείο Θ/Κ Αβέρωφ).
Οι αλλαγές αυτές είχαν ως αποτέλεσμα την επίτευξη αποτελεσματικής πειθαρχίας πυρός, αφού η υπόδειξη γινόταν πλέον άμεσα από τον κατευθυντήρα, τον οποίον και ακολουθούσαν οι πύργοι και η πυροδότηση εκτελούνταν κατά ομοβροντίες, συγκεντρωτικά από τον κατευθυντήρα, για όλους συγχρόνως τους πύργους. Άλλο βασικό πλεονέκτημα των αλλαγών αυτών ήταν ότι υπολογίζονταν με ακρίβεια όλες οι απαιτούμενες διορθώσεις βολής, τα δε στοιχεία διόπτευσης και απόστασης μεταβιβάζονταν αυτόματα από τον κατευθυντήρα μέχρι και τους πύργους. Με τον τρόπο αυτό περιορίζονταν σημαντικά τα ανθρώπινα σφάλματα και επιτυγχάνονταν ακόμα πιο συγκεντρωτική και ακριβής βολή (Ο.π., σελ. 352).Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι με την εμφάνιση του αεροπορικού όπλου, από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, αντικαταστάθηκαν σταδιακά τα ελαφρά ταχυβόλα του Αβέρωφ από αντίστοιχα αντιαεροπορικά. Η αντικατάσταση αυτή αναπόδραστα τροποποίησε και τους τομείς πυρός του πυροβολικού του πλοίου (Ο.π., σελ. 324-325. Φωκάς Δ.Γ., Έκθεσις επί της Δράσεως του Β. Ναυτικού κατά τον Πόλεμον 1940-1944 (Ιστορική Υπηρεσία Βασιλικού Ναυτικού: Αθήνα, 1953) τομ. Α, σελ. 62).
Ο Αβέρωφ – στην άκρη δεξιά – μαζί με άλλα πλοία του Στόλου, στο Φάληρο κατά τη διάρκεια κάποιας Ναυτικής Εβδομάδας. Η φωτογραφία έχει τραβηχτεί από το Ναυτικό Όμιλο, στην Καστέλα του Πειραιά. Η έλλειψη στέμματος στη σημαία σημαίνει ότι η φωτογράφηση έγινε πριν το 1935.
(Φωτογραφικό αρχείο Θ/Κ Αβέρωφ).
Ο τύπος του Αβέρωφ υπήρξε αναμφίβολα ενδιαφέρων και μάλλον υπερείχε των αντιπάλων τουρκικών θωρηκτών. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι το πλοίο αυτό δεν ήταν αρκετά ισχυρό για μάχη εκ παρατάξεως. Η θωράκισή του ήταν ανάλογη προς τον οπλισμό του. Η μεγάλη του δε ταχύτητα, 24 κόμβοι, συντέλεσε στην ασθενέστερη θωράκισή του. Αν επρόκειτο να έχει απέναντί του πυροβόλα των 30 ή των 36 εκατοστών, που έφεραν τα dreadnought της εποχής, θα ήταν δυνατό να διατρηθεί εύκολα ο θώρακάς του, ακόμα και από μεγάλες αποστάσεις κατά τις οποίες τα πυροβόλα του δεν θα μπορούσαν καν να βάλουν ή κι αν έβαλαν, η βολή τους δε θα ήταν δραστική (Σκριπ, Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1912-1913, σελ. 12).Παρόμοιο πρόβλημα αντιμετώπιζε ο Αβέρωφ και από το κύριο πυροβολικό των, πρώην γερμανικών, τουρκικών θωρηκτών Μπαρμπαρός και Τοργκούτ και είναι γεγονός ότι κατά την έναρξη της ναυμαχίας της Έλλης έγινε ανεπιτυχής προσπάθεια από τα τουρκικά θωρηκτά αξιοποίησης του μεγαλύτερου βεληνεκούς του κύριου οπλισμού των (Ο.π., σελ. 255). Το πώς αντιμετώπισε η ελληνική ναυαρχίδα την τουρκική πρόκληση στη ναυμαχία αυτή είναι γνωστό. Δεν είναι όμως εξίσου γνωστό ότι η αντιμετώπιση αυτή αποτελούσε την εφαρμογή της Ναυτικής Τακτικής που διδάσκονταν στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το ακαδημαϊκό έτος 1910-1911, από τον υποπλοίαρχο Πελοπίδα Τσουκαλά. Πιο συγκεκριμένα, ο Τσουκαλάς υποστήριζε ότι αν ο Αβέρωφ ήθελε οπωσδήποτε να ναυμαχήσει θα πρέπει να πλησιάσει «…εις την απόστασιν εις ην η βολήν του θα είναι αποτελεσματική κατά του θώρακος του Τουρκικού. Θα εισέλθη δηλαδή εις την επικίνδυνον δι’ αυτόν ακτίναν του αντιπάλου πριν ή το Τουρκικόν εισέλθη εις την επικίνδυνον ακτίνα του Αβέρωφ. Η μεγάλη επομένως απόστασις είναι μειονεκτική δια τον Αβέρωφ και πρέπει όσο το δυνατόν ταχύτερον να την ελαττώση. Οσονδήποτε παράδοξος κι αν φαίνεται ο τρόπος ούτος, είναι ο μόνος παρουσιάζων πιθανότητας επιτυχίας διότι είναι ο μόνος επιτρέπων την πλεονεκτικήν χρησιμοποίησιν του καλύτερού του πυροβολικού.Όπως συχνότατα συμβαίνει εις τον πόλεμον, η θαραλλέα αυτή λύσις είναι και η φρονιμοτέρα, διότι η έντασις του πυρός είναι πραγματική προστασία. Δια ταύτης παύει το εχθρικόν πυρ, ενώ ο θώραξ εν μέρει μόνον μας προφυλάσσει, αφού δεν είναι δυνατόν να υπάρχη παντού. Προφανώς η υπεροχή του πυροβολικού του Αβέρωφ δεν θα θέσει στιγμιαίως εκτός μάχης τα πυροβόλα του Τουρκικού, από σχετικώς όμως μικράς αποστάσεως τα πλείστα των βλημάτων του θα είναι επιτυχή και θα παραγάγουν το αποτέλεσμα δρακός άμμου ήν δέχεται είς εις το πρόσωπον. Οι Τούρκοι σκοπευταί θα εκθαμβωθώσι και η βολή των θα γίνει αβεβαία, πριν ή προφθάσουν να αναλάβουν την ψυχραιμίαν των, το πυρ θα έχει επιτελέσει το έργον του. Ούτω η υπεροχή του πυρός θα γίνεται έτι μάλλον και μάλλον καταφανής δια να επιφέρη την ολοτε λή διακοπήν του εχθρικού πυρός… Δια την ειδικήν περίπτωσιν του Αβέρωφ, υπάρχει εις επιπλέον σοβαρός λόγος εκλογής μικρών αποστάσεων, ο οπλισμός του δια πυροβόλων των 19 εκατοστών άτινα μόνον από μικράς αποστάσεως δύνανται να έχωσι αποτελεσματική βολήν κατά πλοίου ισχυρώς τεθωρακισμένου.» (Τσουκαλάς, Π., Μαθήματα Ναυτικής Τακτικής (Σχολή Ναυτικών Δοκίμων: Πειραιάς, 1910-1911), σελ. 128-129). Ολοκληρώνοντας την επιχειρηματολογία του υπέρ μιας εξαιρετικά επιθετικής χρήσης του πυροβολικού του Αβέρωφ ο Τσουκαλάς προέτρεψε εμφαντικά τον μέλλοντα ηγέτη του Πολεμικού Ναυτικού με τα ακόλουθα λόγια «Ας σημειώσωμεν επίσης ότι η εμφάνιση ναυτικής τινός προσωπικότητας εσημειώθη πάντοτε από τις σμικρότερες των αποστάσεων. Ο λόγος είναι απλούς. Ο επιθυμών να κερδίσει ριψοκινδυνεύει (Ο.π., σελ. 129).
Πιθανότατα επηρεασμένος από την επιχειρηματολογία του Τσουκαλά ο Κουντουριώτης, που είχε άλλωστε διατελέσει διοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, λίγους μόλις μήνες πριν την έκδοση του εγχειριδίου του Τσουκαλά (Μεζιβίρης, Γ., Τέσσαρες Δεκαετηρίδες εις την Υπηρεσία του Βασιλικού Ναυτικού, (Αθήνα, 1971), σελ. 4), την ακολούθησε πιστά στην ναυμαχία της Έλλης αποσπώντας τον Αβέρωφ από τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο και καταδιώκοντας μόνος του τον αντίπαλο στόλο από εξαιρετικά μικρές αποστάσεις, μέχρι τον επανάπλου του τελευταίου πίσω από τα Στενά, στο ασφαλές ορμητήριο του Ναγαρά. Ο εξαιρετικά ριψοκίνδυνος χαρακτήρας της καταδίωξης του τουρκικού στόλου από τον Αβέρωφ στη ναυμαχία αυτή και η σχετική αντίδραση που γεννήθηκε στην Αθήνα, οδήγησε τον Κουντουριώτη στο να χειριστεί συντηρητικότερα τον Αβέρωφ κατά τη ναυμαχία της Λήμνου, τηρώντας μεγάλες σχετικά αποστάσεις από τον αντίπαλο. Και στη δεύτερη ναυμαχία η ελληνική ναυαρχίδα εξανάγκασε τον τουρκικό στόλο να υποχωρήσει με μεγάλες ζημιές, εκτελώντας μαιάνδρους εκατέρωθεν της τουρκικής γραμμής ούτως ώστε οι πύργοι και των δύο πλευρών του να έχουν τομέα βολής. Η έκταση όμως των ζημιών που προκάλεσε στον αντίπαλο, στη ναυμαχία της Λήμνου, δεν πήρε ολοκληρωτικές διαστάσεις λόγω της μειωμένης ρηκτικής ικανότητας των βλημάτων του Αβέρωφ, απόρροια της μεγάλης απόστασης που το χώριζε από τα αντίπαλα πλοία (Υπάρχει μία εξαιρετικά πλούσια βιβλιογραφία σχετικά με την εξέλιξη των δύο ναυμαχιών. Δείτε, μεταξύ άλλων, Σκριπ, Ο Ναυτικός Πόλεμος του 1912-1913, σελ. 242-260, 289-307 & Θεοφανίδης, Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού 1909-1913, σελ. 150-160, 180-196. Τσουκαλάς, Μαθήματα Ναυτικής Τακτικής, σελ. 127. Σταθάκης, Θ/Κ “Γ.ΑΒΕΡΩΦ”, σελ. 363).
Το πλήρωμα του Αβέρωφ φωτογραφημένο στο πρόστεγο του πλοίου. Από τη στολή των αξιωματικών μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η φωτογράφηση έγινε πριν το 1938.
(Φωτογραφικό αρχείο Θ/Κ Αβέρωφ).
Βελισάριος 
Βρηκα το παρακατω κειμενο σε forum στο Διαδικτυο, και ισως οι ασχολουμενοι με το θεμα το βρουν ενδιαφερουν.Αφορα την κουρσα των dreadnought μεταξυ Ελλαδος Τουρκιας, η οποια ειχε ξεκινησει ηδη από το 1910!. Η αγορα του Αβερωφ ηταν ένα μονο επεισοδιο του ναυτικου ανταγωνισμου Ελλαδος-Τουρκιας.
Having spoken of my admiration for the Vickers operation in the Dreadnought years, and their formidable capacity for winning foreign orders, I think it’s illuminating to note one warship competition which Vickers lost, and why. This is the 1912 contest to build the Greek battlecruiser «Salamis.» This warship was to be Greece’s answer to the oncoming Turkish battleship «Reshadieh,» an order which Vickers had won in 1910, and firstly a word needs to be said about that.
Now in Constantinople Vickers were peculiarly well positioned to win, although all the usual suspects were competing for the contract. Zaharoff, their principle salesman, had grown up in the city and knew the ways of the Turks; others on the Vickers board were old Constantinople hands: Sir Frank Barker, of a banking family long established in the city; Sir Vincent Caillard, Vickers’ financial director, formerly head of the Ottoman Public Debt.
Unlike the «Kongo» contract, Owens-Thurston was not offering a novel design here; «Reshadieh» would be essentially a copy of a «King George V»
class battleship, with the secondary armament raised to 6 inch.
Added to Vickers team-depth in Turkey, the Turks believed that, in all things-naval, British was best; Britain’s naval mission was dominant. And,
decisively, the Turks (in common with their Greek enemies) were financially strapped and Vickers spoon-fed them the money to buy the ship: in-house financing: «here’s the money; you pay us back.»
By the way, Britain’s naval mission in both countries said «flotilla defence is all that you need.» In both cases the response they got was «we want dreadnoughts.» And they might have added: » if you believe that flotilla defence is adequate then ‘you’ adopt it, and sell us your dreadnoughts.»
Anyway, what happened in Greece? Vickers should have had advantages in Athens as they had in Constantinople. Zaharoff was a Greek who had a lifelong passion for advancing the interests of that country. Owens-Thurston was running the Vickers bid on the spot. Zaharoff was there but apparently didn’t stay; left for Monte Carlo, maybe suspecting even he couldn’t win this one. As in Istanbul, the «Salamis» contest was an international free-for-all with all major contractors present. .
In the end, the contract went to AG Vulcan, esteemed shipbuilders out of Stettin and Hamburg, the main armament to come from Bethlehem Steel, essentially the staple 14-inch gun of the U.S. Navy. Why?
Unlike the Turks, the Greeks were not convinced that British naval product was always best. They had bought four destroyers from Yarrows (who specialized in small warships) and thought the quality was poor. Vulcan, on the other hand, had supplied quality destroyers quickly and cheaply (remember cheaply). In fact, there was Greek resentment about the British naval mission in general; the Turkish mission headed by active-duty officers whereas Athens got men off the retired list.
And then there are the personal factors, which cannot be ignored. Crown Prince Constantine, soon to be king, is married to the kaiser’s sister. Prime Minister Venizelos doesn’t stand well with them and needs to change that. The kaiser takes his summer vacations in Corfu and invites Venizelos down with the suggestion of a decoration. Well, when the prime minister returned he guaranteed the German minister that Vulcan would get the order!
However, he does mention that the government needs a «low» price, meaning virtually at-cost. Indeed, «price,» at the end, was the dominant factor in Vickers loss. Now the Second Reich is, in some ways, already a socialist state; government subsidy is available for Vulcan so they are able to accomodate the Greeks. Whitehall’s support was limited to diplomatic pressure; no such thing as subsidy. Vickers was simply too pricey.
And on this low-price theme, one must mention Bethlehem Steel, supplying the main armament, and that means Charles Schwab, a genuine operator. Now Bethlehem Steel under Schwab followed the path of Vickers and bought Fore River Shipbuilding to build their own complete warships. At this point they’re the primary supplier of the 14-inch gun for the American «standards.» Now Schwab is just the man the Greeks are looking for; he offered these guns at fire-sale pricing, «ridiculous» it was called, to capture the order. Like Vulcan, Schwab delivered early and cheap. And when Fisher needed a pack of H-class submarines in 1914,
he went to a «just get it done» man he understood, Charles Schwab.
Schwab lost all his money in the Depression but he famously said «if we’re going to go bust, let’s go bust big!» He also lived large; indeed Zaharoff might easily have run into him in Monte Carlo.
Well there it is for what it’s worth. «Salamis» was never completed and,
ironically, Schwab’s 14-inch guns, finished on-schedule, were coming across the Atlantic when war broke out, were confiscated as contraband, and were installed on British monitors.
………………………………………………………………
Still on this «Salamis» matter (I started this thread in Japan and now I’m in the Aegean; oh well), I started comparing technicals on «Salamis» and «Reshadieh» and imagining how an actual encounter between these two dreadnoughts would have played out. I wonder whether the Greeks might have paid a price for their frugality.
As I mentioned above, one outcome of the First Balkan War was the Greek conquest of Turkey’s Aegean islands, those not already conquered by Italy earlier, the Dodecanese. In fact, in the on-going attempt to negotiate the islands issue between Greece and Turkey, Italy suggested that Greece offer to give «some» of them back (they weren’t offering to give any of the Dodecanese back).Diplomatic gall!
In the first half of 1914, before Sarajevo and the World War engulfed Europe, the war everyone expected was between Greece and Turkey in the Aegean, and this would have been very much a naval war.
Now this is a hypothetical, so I’m imagining a completed «Salamis» facing «Reshadieh,» steaming out of the Dardanelles heading an armada, as was believed to be the Ottoman intention. So how would this encounter go?
Remember this: the Greeks had an eye towards cost all through the «Salamis» process;» Turkey «didn’t’ with «Reshadieh.» Coming up with the money was an issue for the Turks; Vickers took care of that for them.
However, they requested a warship equivalent to the current standard of a major fleet, which they got (maybe even a little better).
So what do the statistics tell us ( and the experts out there can fill in my blanks)? «Salamis» is a smaller ship by about 8000 tons: 19,500 vs. 27,500. Re. armor protection, «Salamis» has from 4-10″ of belt armor; «Reshadieh» 6-12″; turret/barbette protection comparable at 10″.
One advantage «Salamis» has, by virtue of its relative lightness, is two or three knots of speed, 23 vs. 21 (but would that be enough to matter?).
Now, and critically, the main armament; here I think Greece would be in trouble. «Reshadieh» had the British 13.5″/45 Mark VI (special edition for this vessel). «Salamis,» would have the U.S. 14″/45 in one of it’s many editions (not sure which). So the Greeks have a half-inch diameter advantage. But «Salamis» also has two fewer guns; eight vs. ten, and, as far as I can determine, they would both be firing 1400 lb. shells. Therefore in weight-of-broadside «Salamis» loses. Maximum range is roughly 23,000 yards for each, achieved at 20 degrees elevation for «Reshadieh;» 15 degrees for «Salamis.» I see no other statistic where the American gun and mounting enjoys an advantage.
As far as I can see, the only possible advantage «Salamis» would enjoy would be that speed, but I think they’d have been better off to have just «made» it a battlecruiser (as it is sometimes called) and gotten up to 24-25 knots. I’m not sure two knots would be decisive.
Now this is a hypothetical, so I’m leaving out other important factors, such as the ability of the crews to handle the technology, the impact of other vessels on the scene, etc. But what I see is that Greeks may have been penny-wise-and-pound-foolish in their choices, whereas the Turks were wise in theirs.
http://www.dreadnoughtproject.org/bbs/viewtopic.php?t=144&sid=09b6b9f25c2ce3a4f718969573d9ce21
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
1) Οι Νεοτουρκοι απεδειχθησαν ανωτεροι υμων στον μεσοπροθεσμο σχεδιασμο των ναυτικων τους εξοπλισμων, και επικρατησαμε στο Αιγαιο μονο χαρη σε ένα απιθανο συνδυασμο τυχαιων συγκυριων, όπως οι ημερομηνιες εναρξης των Βαλκανικων Πολεμων και του Α Παγκοσμιου Πολεμου. Το 1ο από τα 2 τουρκικα dreadnought παραγγελθηκε το 1910-1911, ΠΡΙΝ τον Πρωτο Βαλκανικο Πολεμο, και συνεπως ο Αβερωφ επροκειτο να ξεπεραστει σχεδον αμεσως μετα την παραλαβη του. Ακολουθησε με καθυστερηση η παραγγελια του ελληνικου dreadnought, που θα αργουσε να παραδοθει. Οι Τουρκοι απαντησαν με την αγορα και 2ου dreadnought, του σχεδον ετοιμου Sultan Osman (πρωην Rio de Janeiro). Μπροστα στα γιγαντιαια dreadnought o Αβερωφ ηταν ψαρόβαρκα. Οι σπασμωδικες κινησεις της Ελλαδας καθως πλησιαζε η ημερομηνια παραδοσης των πλοιων στους Τουρκους είναι χαρακτηριστικες.
2) Οι πονηροτατοι Βρεττανοι ελεγαν σε Ελληνες και Τουρκους ότι χρειαζονται μικρα πλοια, αλλα αμφοτεροι απαντησαν «Ευχαριστουμε αλλα θελουμε dreadnought”.
3) Οι «γερμανοφιλοι» Τουρκοι εδωσαν αυτην την κολοσσιαια παραγγελια στους Αγγλους , ενώ οι «αγγλοφιλοι» Ελληνες στους Γερμανούς! Μπορει να εχωσε παλι τη μυτη του ο «ανευθυνος» Βασιλευς, όμως η αληθεια είναι ότι οι Γερμανοι μας προσφεραν σαφως καλυτερο συνδυασμο ποιοτητας τιμης, και κερδισαν δικαια το συμβολαιο σε έναν τιμιο διαγωνισμο. Σημερα αγοραζουμε οπλα με …….. «πολιτικα και διπλωματικα κριτηρια»
4) Πρωταγωνιστης στην πωληση του θωρηκτου Rashidieh στους Τουρκους ο αντιπροσωπος της Vickers Βασίλης Ζαχάρωφ, ο οποιος προσπαθησε να πουλησει ένα ιδιο θωρηκτο και στους Ελληνες! Ενας ανθρωπος «παντος καιρου», για ολες τις εποχες. Ειναι ο παππους των σημερινων «μεσαζόντων» στο ΥΕΘΑ!!
Από μία γρήγορη ανάγνωση, το ανωτέρω κείμενο έχει σφάλμα σε τουλάχιστον ένα σημείο (που τυγχάνει να γνωρίζω εγώ): Η βρετανική αποστολή υπό τον Τώφνελ δεν πρότεινε στο Βασιλικό Ναυτικό την προμήθεια (αποκλειστικά) μικρών πλοίων. Στην πραγματικότα, η θέση για την αποκλειστική αγορά μικρών σκαφών ήταν η θεωρία του Γαλλικού Ναυτικού, και μάλιστα όχι μόνον για τις μικρές χώρες αλλά, επειδή κατά μια σχολή που είχε σημαντική επιρροή τότε, της λεγομένης «Jeune Ecole» («Νέας Σχολής»), η τορπίλη θα σήμαινε το θάνατο των θωρηκτών, ακόμη και το Γαλλικό Ναυτικό θα όφειλε να βασιστεί σε αντιτορπιλικά, υποβρύχια και τορπιλακάτους. Η θέση αυτή συνάντησε ισχυρή αντίδραση εντός του Γαλλικού Ναυτικού και δεν επικράτησε, αλλά ακόμη κι εκεί δεν ήταν περιθωριακή.
Η πρώτη ναυτική αποστολή η οποία ήρθε στην Ελλάδα μετά το 1904, όταν δηλαδή είχε αρχίσει η προσπάθεια αναδιοργάνωσης των ΕΔ, ήταν Γαλλική υπό τον Ναύαρχο Φουρνιέ – βασικό υποστηρικτή της «Νέας Σχολής» εντός του Γαλλικού Ναυτικού και ήρθε το καλοκαίρι του 1907, επί κυβερνήσεως Θεοτόκη. Ο Φουρνιέ πρότεινε, μεταξύ άλλων, και δομή στόλου που προέβλεπε τέσσερις στολίσκους των τεσσάρων ελαφρών καταδρομικών, 16 αντιτορπιλικά και 10 υποβρύχια, με ακτίνα 1.500-2.000 μίλια και ταχύτητα επιφανείας 15 κόμβους.
Η αντίδραση από ένα μέρος των ελλήνων αξιωματικών υπήρξε έντονη (αν και όχι εκ μέρους του συνόλου των αξιωματικών, πχ ο Θεοφανίδης είχε προσχωρήσει σε αυτή την αντίληψη) και πυροδότησε εντονότατη αντίδραση εκ μέρους του τύπου και της κοινής γνώμης. Ο βασιλιάς Γεώργιος ο Α’ παρενέβη δημοσίως υπέρ του Φουρνιέ, με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί για αντισυνταγματική παρέμβαση στη Βουλή. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η αποστολή τερματίστηκε σύντομα, κατόπιν παρέμβαση της κυβερνήσεως Θεοτόκη.
Στην (όχι άμεση) συνέχεια, μετακλήθηκε η Βρετανική Αποστολή υπό τον Τώφνελ που, στο πλαίσιο των πολλών αρμοδιοτήτων της, υπέβαλε και σχέδιο δομής στόλου (και αγορών) που προέβλεπε ένα μεγάλο θωρακισμένο καταδρομικό, τέσσερα αντιτορπιλικά, τέσσερις τορπιλακάτους και άλλα βοηθητικά πλοία – σχέδιο που σε γενικές γραμμές υιοθετήθηκε.
Στην πραγματικότητα τα πράγματα ήταν αρκετά πιο πολύπλοκα.
Οι ανωτέρω πληροφορίες αντλήθηκαν από το εξαιρετικό βιβλίο του Δρ Ζήση Φωτάκη: «GREEK NAVAL STRATEGY AND POLICY, 1910–1919», που αναφέρεται στο κυρίως κείμενο.
Με βάση αυτό, οι πληροφορίες που παραθέτει η ανωτέρω πηγή είναι συνολικά μάλλον επισφαλείς.
Η «πηγη» βεβαια είναι ενας ανωνυμος σχολιαστης σε καποιο forum, και ως εκ τουτου οι τυχον επιφυλαξεις για την αξιοπιστια της είναι απολυτως ευλογες. Όμως τα γενικα στοιχεια φαινεται οτι είναι σωστα, και μπορουν να διασταυρωθουν.
Τα τουρκικα dreadnought μετα την κατασχεση τους υπηρετησαν στο Βρεττανικο Ναυτικο ως HMS Agincourt και HMS Erin στον A Παγκοσμιο Πολεμο, και συνεπως είναι πολυ ευκολο να βρει κανεις όλα τα σχετικα στοιχεια για αυτά. Είναι βεβαιο ότι το Reshadieh (HMS Erin) αρχισε να κατασκευαζεται για λογαριασμο των Τουρκων πολύ πριν τους Βαλκανικους Πολεμους, και συγκεκριμενα τον Αυγουστο του 1911.
Πολύ πιο δυσκολο είναι να βρεθουν στοιχεια για το ελληνικο dreadnought «Σαλαμις». Από σκορπιες πηγες φαινεται ότι η παραγγελια του εγινε στη γερμανικη Vulcan την ανοιξη του 1912, και επροκειτο να παραδοθει το Μαρτιο του 1915. Είναι βεβαιο ότι δεν ηταν ετοιμο όταν επροκειτο να παραδοθουν τα τουρκικα dreadnought τον Αυγουστο του 1914, εξ ου και ο ελληνικος πανικος.
O Αντιναυαρχος Γ. Μεζεβιρης αναφερει στα απομνημονευματα του 3 επιπλεον χρησιμα στοιχεια:
1) Το «Σαλαμις» δεν ηταν ακριβως dreadnought αλλα……..εγινε στην πορεια, μαλλον υπο το κρατος του φοβου που μας ειχε κυριευσει.
2) Kαι εμεις χτυπησαμε το Rio de Janeiro, (μετεπειτα Sultan Osman και HMS Agincourt) πλην ομως αυτη τη φορα οι Τουρκοι μας την εφεραν.
2)Επισης φαινεται ότι υπηρξε ελληνικη παραγγελια και δευτερου dreadnought το 1914, αυτή τη φορα στη Γαλλια. Φυσικα φαινεται ότι αυτό δεν προλαβε καν να ναυπηγηθει.
http://www.mezeviris.gr/theperiodofwork.html
Το άρθρο αυτό, εκτός της ιστορικής σημασίας του, περιέχει και μια σημαντική διδαχή. Αφορά στην επίδραση που προφανώς είχε η διδασκαλία ενός καθηγητή τακτικής σε Σχολή, στην εφαρμογή ενός τολμηρού τακτικού ελιγμού από τον Ναύαρχο Κουντουριώτη που μας έδωσε την νίκη στην ναυμαχία.
Η Σχολή Δοκίμων εδώ λειτούργησε σαν τροφοδότης τακτικής σκέψης που την εκμεταλλεύτηκε ο Ναύαρχος και νίκησε. Δεν πρόκειται όμως για απλή εφαρμογή ενός κανονισμού σε ισχύ, ούτε καν μια τυπική εφαρμογή της τακτικής «crossing the T» που χρησιμοποιήθηκε στην ναυμαχία της Τsushima 5 χρόνια νωρίτερα. Οι προτροπές του υποπλοίαρχου Τσουκαλά στον –όποιο- ναύαρχο για την τολμηρή έως ριψοκίνδυνη χρησιμοποίηση του νεότευκτου Αβέρωφ, στηρίζονταν σε συνεξέταση συγκεκριμένων πλεονεκτημάτων – μειονεκτημάτων του ελληνικού στόλου απέναντι στον τουρκικό. Ο υποπλοίαρχος Τσουκαλάς θέτει μάλιστα ένα γενικότερο διανοητικό υπόβαθρο του ελιγμού που προτείνει. Τα παρακάτω λόγια του αποτελούν έξοχο δείγμα πολεμικής αντίληψης, πέρα από τα όρια του ναυτικού αγώνα:
«…Όπως συχνότατα συμβαίνει εις τον πόλεμον, η θαραλλέα αυτή λύσις (δηλ. η μείωση της απόστασης) είναι και η φρονιμοτέρα, διότι η έντασις του πυρός είναι πραγματική προστασία. Δια ταύτης παύει το εχθρικόν πυρ, ενώ ο θώραξ εν μέρει μόνον μας προφυλάσσει, αφού δεν είναι δυνατόν να υπάρχη παντού….».
Στα παραπάνω λόγια αλλά και στον τρόπο που εφαρμόστηκαν από τον Ναύαρχο Κουντουριώτη, βρίσκει κανείς μεγάλο μέρος από την ουσία των πολεμικών συγκρούσεων. Το υπολογισμένο θάρρος αποτελεί φρονιμάδα. Οι -κάθε είδους- ΄΄θώρακες΄΄ εν μέρει μόνο προστατεύουν. Η τολμηρή κίνηση του Κουντουριώτη να ριψοκινδυνέψει ώστε να τοποθετήσει την ναυαρχίδα του σε πλεονεκτική θέση που του έδωσε την νίκη, περιέχει βασικά συστατικά ορθής πολεμικής σκέψης σε κάθε είδους αγώνα: αιφνιδιασμός του αντιπάλου, επιθετική στάση, συγκέντρωση επαρκούς ισχύος σε κατάλληλο σημείο στον κατάλληλο χρόνο.
Οι κανονισμοί δεν παρέχουν επαρκείς συνταγές νίκης, ειδικά για τον ΣΞ οι μεταφρασμένοι εκ της αλλοδαπής, παλαιοτέρα γαλλικοί τώρα αμερικανικοί. Ο εκάστοτε Έλληνας διοικητής χρειάζεται υποστήριξη με δόγματα και τακτικές κατάλληλα προσαρμοσμένα στον δικό μας ιδιαίτερο αγώνα. Επανδρωμένα με σωστούς ανθρώπους, τα τμήματα τακτικής και μελετών στις διάφορες Σχολές και τα μεγάλα επιτελεία, μπορούν και πρέπει να βοηθήσουν αποφασιστικά τους διοικητές να φτιάχνουν κάτι σαν αυτό που ζητούσαν κάποτε στον Σαγγάριο κάποιοι φαντάροι από τον διοικητή τους: ΄΄ένα καλό σχέδιο κυρ διοικητά΄΄.
orlando
Ενα ενδιαφερον ιστορικο στοιχειο στα παραπανω περι Σαλαμις και Τουρκικων dreadnought αλλα και out of the box thinking της εποχης: ο Κουντουριωτης ενοψει του κινδυνου να παραδοθει το πρωτο τουρκικο dreadnought πριν το πρωτο ελληνικο ειχε προτεινει να το βυθισει με υποβρυχιο, χωρις κυρηξη πολεμου, στην πορεια του προς Δαρδανελια. Στην συνεχεια ειχε προβλεψει οτι θα τον αποκυρησαν καταδικαζαν κλπ αλλα ο στοχος θα ειχε επιτευχθει.