Κύριες αιτίες της αποτυχίας των επιθετικών επιχειρήσεων που εκτέλεσε η Στρατιά Μικράς Ασίας τον Μάρτιο του 1921 προς το Εσκή Σεχήρ και το Αφιόν Καραχισάρ

Γράφει ο Αρματιστής

(Ταξίαρχος ε.α. Βασίλειος Λουμιώτης)

Το παρόν άρθρο βασίζεται στη διάλεξη που δόθηκε στο Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών στις 20 Δεκεμβρίου 2018.

Πριν από την παρουσίαση του κειμένου της διάλεξης, θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον Πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου του Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών, Δρ κύριο Δημήτριο Σμοκοβίτη, καθώς επίσης και τον αγαπητό φίλο και συμμαθητή μου στη ΣΣΕ, αντιστράτηγο ε.α. Σεραφείμ Παπαποστόλου (του Όπλου των ΤΘ) για τη τιμητική πρόσκληση που μου απηύθυναν προκειμένου να παρουσιάσω προς στα μέλη και τους φίλους του ινστιτούτου, καθώς και σε άλλους ενδιαφερόμενους ιδιώτες ή αξιωματικούς, διάλεξη με θέμα «τις κύριες αιτίες της αποτυχίας των εαρινών επιχειρήσεων της Στρατιάς Μικράς Ασίας προς το Εσκή Σεχήρ και το Αφιόν Καραχισάρ».

Ευχαριστώ επίσης θερμά τις κυρίες και τους κυρίους που με τίμησαν με τη παρουσία τους στη διάλεξη.

Λίγα λόγια για το ζήτημα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, της οποίας ο απόηχος αντηχεί ακόμη το εθνικό θυμικό. Σπάνια όμως προς τη κατεύθυνση της μελέτης των λόγων της αποτυχίας και τελικά της ταπεινωτικής ήττας και καταστροφής, αλλά περισσότερο προς τη κατεύθυνση του κλαυθμού και του θρήνου για τις χαμένες πατρίδες. Κάθε Αύγουστο είθισται να διοργανώνονται πλήθος συναυλιών για να «θρηνήσουν» οι συμμετέχοντες το χαμό της Σμύρνης (με το αζημίωτο βεβαίως οι θρηνούντες αοιδοί), αλλά σπάνια θα βρει κάποιος ένα εμπεριστατωμένο κείμενο που να αιτιολογεί την ήττα και τη καταστροφή. Άλλωστε δεν κρίνεται και απαραίτητο. Όλοι γνωρίζουν. Υπεύθυνοι είναι «οι Άγγλοι, οι Γάλλοι, οι Πορτογάλοι», ο βασιλιάς, ο Βενιζέλος, αλλά ποτέ εμείς.

Πιστεύω ότι τις Χαμένες Πατρίδες είναι εθνικά απαράδεκτο να τις λησμονήσουμε. Αλλά όχι μόνο «θρηνώντας» κάθε Αύγουστο. Ούτε βεβαίως και με ταξίδια στη Τουρκία (για αναψυχή, ψαράκι στο Αϊβαλί και ψώνια στις φθηνές αγορές), διότι με τα λεφτά μας φτιάχνουν τανκς και κανόνια. Καλό είναι όσοι πηγαίνουν εκεί να ρίχνουν και μια ματιά στα κατάλοιπα της εκεί ακόμη ζωντανής Ελληνικής τρισχιλιετούς παρουσίας, αλλά και στους τόπους που έχυσαν το αίμα τους ή μαρτύρησαν και άφησαν τα κόκαλά τους εκατοντάδες χιλιάδες παιδιά της Ελλάδας.

Εμείς εδώ στο ιστολόγιο Βελισάριος, δηλαδή ο Βελισάριος, ο Κλεάνθης και η ταπεινότητά μου, θα επιμένουμε να βλέπουμε τις Χαμένες Πατρίδες, και κυρίως τη Μικρασιατική Εκστρατεία, από μία πολύ διαφορετική οπτική γωνία. Θα συνεχίσουμε να αναζητάμε και να αναδεικνύουμε τις αιτίες των αποτυχιών και της ήττας. Και αυτό για ένα και μόνο λόγο: επειδή έχουμε κατανοήσει ότι σήμερα κινδυνεύουμε να ηττηθούμε και πάλι από τους Τούρκους για τους ίδιους ακριβώς λόγους που ηττηθήκαμε τότε από αυτούς. Και τότε οι υπεύθυνοι δήλωναν ότι θα τους συντρίψουμε. Ότι θα αποβιβαστούμε στο Πόντο και θα προελάσουμε μέχρι τη Σεβάστεια. Και τότε ο υπεύθυνος διοικητής της Εξέχουσας του Αφιόν Καραχισάρ, υποστράτηγος Νικόλαος Τρικούπης, μολονότι δεν διέθετε εφεδρείες, διαβεβαίωνε τον Χατζανέστη, και αυτός με τη σειρά του την κυβέρνηση, ότι «το μέτωπο είναι ακλόνητο» και ότι «αν ο εχθρός επιχειρήσει επίθεσιν και αντί να αιφνιδιάσει ημάς αιφνιδιασθή αυτός, εμπίπτων εις φραγμόν καλώς συνδεδυασμένων πυρών πεζικού, αυτομάτων όπλων και πυροβολικού, είναι βέβαιον ότι θ’ αποτύχη. Σταματών οριστικώς προ των ημετέρων συρματοπλεγμάτων θα υποστή καταστροφήν, αρκεί ταύτα να ώσιν καλώς συνδεδυασμένα …μπλα … μπλα …». Όμως οι Τούρκοι ήταν αυτοί που αιφνιδίασαν τους Τρικούπη και Χατζανέστη με τον όγκο των δυνάμεων δια των οποίων επιτέθηκαν κατά της Εξέχουσας και συνέτριψαν τις εκεί αμυνόμενες ασθενείς Ελληνικές δυνάμεις, περνώντας ταυτόχρονα στα νώτα του Τρικούπη από ένα αφύλακτο πέρασμα τρεις Μεραρχίες Ιππικού. Και ήταν αφύλακτο επειδή ο Τρικούπης απέσυρε τη φρουρά του περάσματος, λέγοντας ότι  «ο κυκλών κυκλούται».

Τα «θα τους θάψουμε» και «θα τους συντρίψουμε», μου θυμίζουν τις δηλώσεις του Τρικούπη. Που όπως και τότε, έτσι και σήμερα δεν υποστηρίζονται από αντίστοιχες αντικειμενικές δυνατότητες. Πόσα αφύλακτα περάσματα, ή φυλασσόμενα με πολύ ασθενή δύναμη, μπορεί υπάρχουν σήμερα; Μπορούν π.χ. σήμερα οι Τούρκοι να αερομεταφέρουν αιφνιδιαστικά στον Άρη και στην Ατάρνη από μία Ταξιαρχία Καταδρομών; Έχει εξεταστεί αυτό το ενδεχόμενο; Και αν έχει εξεταστεί, είναι ισχυρή η δική μας απάντηση;

Αν το κείμενο της διάλεξης μπορεί να προσφέρει κάποια σημαντική υπηρεσία, αυτή θα ήταν η εξής:

Θα πρέπει επιτέλους να αντιληφθούμε όλοι και κυρίως αυτοί που επιδιώκουν να αναλάβουν θέσεις ευθύνης στο σύστημα της άμυνας και ασφάλειας της Χώρας, ότι το χτίσιμο ενός ικανού στρατεύματος είναι μια μακρά, συνεχής, επίπονη  και δύσκολη διαδικασία στην οποία δεν επιτρέπεται διακοπή και εφησυχασμός για κανένα απολύτως λόγο, όπως είναι π.χ., αυτοί της οικονομικής κρίσεως και δημογραφικής υστέρησης που διερχόμαστε κατά την παρούσα περίοδο. Άμυνα «α λα καρτ» δεν υπάρχει. Όταν θα έρθει η ώρα, θα πολεμήσεις όπως έχεις προετοιμαστεί, όπως έχεις εκπαιδευτεί και με ό,τι διαθέτεις.

Το κείμενο της διάλεξης αναπτύσσεται στις ακόλουθες ενότητες:

1. Εισαγωγή
2. Σκοπός
3. Τα προ των επιχειρήσεων του Μαρτίου σημαντικά γεγονότα
4. Γενικές πληροφορίες επί των αντιπάλων δυνάμεων
5. Η επιθετική αναγνώριση προς Εσκή Σεχήρ
6. Η γενική κατάσταση της Στρατιάς Μικράς Ασίας στις αρχές του 1921
7. Οι Σύμμαχοι επείγονται να διευθετήσουν το Μικρασιατικό Ζήτημα
8. Πώς αποφασίστηκαν οι επιχειρήσεις του Μαρτίου 1921
9. Η τροποποίηση των αρχικών προθέσεων της Στρατιάς
10. Η Κυβέρνηση καλεί υπό τα όπλα τρεις κλάσεις της εφεδρείας
11. Η Γενική Στρατιωτική Κατάσταση στις 9 Μαρτίου 1921
12. Η διεξαγωγή επιχειρήσεων του Μαρτίου 1921
13. Η δεύτερη μάχη του Τουμλού Μπουνάρ
14. Οι κύριες αιτίες της αποτυχίας
15. Η αναποτελεσματική διεύθυνση των επιχειρήσεων στον ΕΣ
16. Απόψεις των τότε αντιπάλων επί των επιχειρήσεων
17. Επίλογος

1. Εισαγωγή

Το θέμα που θα αναπτύξω αφορά την παρουσίαση των σημαντικότερων λόγων εξ αιτίας των οποίων οι επιθετικές επιχειρήσεις που εκτελέστηκαν από τη Στρατιά Μικράς Ασίας τον Μάρτιο του 1921 απέτυχαν στην επίτευξη των σκοπών που είχαν τεθεί.

Οι αναφερόμενες επιχειρήσεις αποτέλεσαν το κρίσιμο σημείο καμπής της Μικρασιατικής Εκστρατείας, επειδή ανέδειξαν ως τον σημαντικότερο παράγοντα επίλυσης του Μικρασιατικού Ζητήματος, το Κεμαλικό κράτος και τον στρατό του. Εάν η Ελλάδα επιθυμούσε να παραμείνει στη Μικρά Ασία, θα έπρεπε να αναμετρήσει τις δυνατότητές της με αυτές της Κεμαλικής Τουρκίας. Εφ’ όσον οι κυβερνώντες τη Χώρα δεν είχαν την ισχυρή βούληση να ηγηθούν αυτής της αναμέτρησης με την αδιάλλακτη αποφασιστικότητα που απαιτούνταν, όφειλαν να αναλάβουν τη βαριά ευθύνη της αποχώρησης του Ελληνικού Στρατού από τη Μικρά Ασία.

2. Σκοπός της διάλεξης

Η διάλεξη έχει σαν σκοπό:

Πρώτον: Να δείξει ότι το βασικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε στη Μικρασιατική Εκστρατεία δεν ήταν οι αντικειμενικές συνθήκες ή οι αντικειμενικές δυσκολίες που επικαλούνται οι απολογητές της ήττας, αλλά η έλλειψη υπευθυνότητας και σοβαρότητας εκ μέρους της δικής μας πλευράς. Στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ο Ελληνικός λαός , επέλεξε στην ηγεσία, αντί του Ελευθερίου Βενιζέλου, έναν πολιτικό σχηματισμό που είχε σαν έμβλημα την ελιά η οποία συμβόλιζε την επιθυμία για ειρήνευση με τη Τουρκία, και ο οποίος πίστευε, ή ήλπιζε, ότι μπορούσε να εξασφαλίσει την Ιωνία χωρίς καμία προσπάθεια ή θυσία εκ μέρους της Χώρας. Τελικά, η νέα ηγεσία σύρθηκε εκούσα-άκουσα σε στρατιωτικά εγχειρήματα πολύ μεγαλύτερα από αυτά που αρχικά απαιτούνταν, και ο λαός υποβλήθηκε σε θυσίες πολύ μεγαλύτερες από αυτές που αρχικά αναγκαιούσαν.

Δεύτερον: Να δείξει ότι στη Μικρά Ασία ο Ελληνικός Στρατός αρχικά απέτυχε και τελικά ηττήθηκε εξ αιτίας των δικών μας και μόνο πολιτικών και στρατιωτικών υστερήσεων, παραλείψεων και λαθών.

Τρίτον: Να προβληματίσει σχετικά με το αν τα τότε λάθη μας και τα εξ αυτών παθήματα, αποτελούν τον οδηγό για να αντιμετωπίσουμε με την απαιτούμενη υπευθυνότητα και σοβαρότητα τον ίδιο αντίπαλο με αυτόν που αντιπάλεψε το Έθνος μας τη περίοδο 1919 – 1922.

 

3. Τα προ των επιχειρήσεων του Μαρτίου σημαντικά γεγονότα 

Την 1η Νοεμβρίου 1920 διεξήχθησαν εκλογές, τις οποίες κέρδισε η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση», Η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» αποτελούσε έναν συνασπισμό διαφόρων κομμάτων με κοινό παρανομαστή τα φιλοβασιλικά και αντιβενιζελικά τους χαρακτηριστικά. Ηγετική προσωπικότητα της νέας πολιτικής διακυβέρνησης ήταν ο Δημήτριος Γούναρης, που ανέλαβε το Υπουργείο Στρατιωτικών.

Οι σημαντικότερες αποφάσεις της νέας διακυβέρνησης, που άσκησαν σοβαρή επιρροή στην εκστρατεία, ήταν οι εξής:

Πρώτον: Τοποθέτησε ως διοικητή της Στρατιάς Μικράς Ασίας τον αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα,ο οποίος μέχρι και την ημέρα των εκλογών ήταν έγκλειστος στις φυλακές Αβέρωφ λόγω της καταδίκης του σε θάνατο από έκτακτο στρατοδικείο, εξ αιτίας της συμμετοχής του σε στασιαστικά κινήματα κατά την επιστράτευση του 1917. Η επιλογή ήταν τραγικά άστοχη. Ο Παπούλας στερούταν στρατιωτικής μόρφωσης και επιτελικής κατάρτισης και η πολεμική εμπειρία του ήταν περιορισμένη στους Βαλκανικούς Πολέμους. Όπως θα φανεί στη συνέχεια, ο νέος αρχιστράτηγος δεν ήταν σε θέση να λάβει αποφάσεις επί των επιχειρησιακών ζητημάτων.

Δεύτερον: Επανέφερε στην ενέργεια, χωρίς καμία αξιολόγηση, όλους τους αξιωματικούς που είχαν αποταχθεί από τη Βενιζελική διακυβέρνηση εξ αιτίας των φιλοβασιλικών τους φρονημάτων ή της συμμέτοχής τους σε αντιστρατιωτικές, αντισυμμαχικές ή άλλες ενέργειες. Η  αθρόα  επαναφορά των αποτάκτων και η διάθεσή τους στη Στρατιά χωρίς να προηγηθεί η επιμόρφωσή τους στα νέα όπλα και στις νέες τακτικές που αναπτύχθηκαν κατά το Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, δημιούργησε αναστάτωση στη στελέχωση των  επιτελείων και των μονάδων αλλά και στη διεξαγωγή των επιχειρήσεων. Μεγάλος αριθμός αποκατασταθέντων αξιωματικών που είχαν αποταχθεί π.χ. ως λοχαγοί και η πολεμική τους εμπειρία ήταν αυτή των Βαλκανικών Πολέμων, διατέθηκαν στη  Μικρά  Ασία για να αναλάβουν διοικήσεις ταγμάτων ή και συνταγμάτων, στη θέση αξιωματικών που είχαν πάρει τους  βαθμούς τους στις επιχειρήσεις του Μακεδονικού Μετώπου, της  Ουκρανίας  και  στις  επιχειρήσεις που επί 20 μήνες διεξάγονταν  στη  Μικρά  Ασία.

Η στάση ενός μέρους των αποκατασταθέντων αξιωματικών έναντι της πολεμικής  προσπάθειας  που  καταβαλλόταν στη Μικρά Ασία δεν ήταν αυτή που επιβαλλόταν από  τις πολεμικές περιστάσεις υπό τις οποίες βρισκόταν η Χώρα και από τις ηρωικές  παραδόσεις  του  Σώματος  των  Ελλήνων  αξιωματικών. Γράφει σε αναφορά του προς τη κυβέρνηση ο αρχιστράτηγος Α. Παπούλας στις 10 Μαΐου 1922:

«… Το καταλυθέν καθεστώς … εδράξατο της ευκαιρίας όπως θέση εκποδών, αν όχι πάντα, τουλάχιστον τα πλείστα εκ των άχρηστων και ανίκανων μελών του Σώματος των αξιωματικών. … Παραδόξως όμως, υπό του μεταβληθέντος καθεστώτος ήρξατο η αθρόα επαναφορά τούτων ανεξαιρέτως, ως ει να ενεργείτο εκταφή και ανάστασις νεκρών. … Εάν ήδη εις ταύτα προσθέσητε 1ον την ροπήν ην έδειξαν οι πλείστοι απότακτοι αξιωματικοί να μη αναλάβωσιν υπηρεσίαν, … 2ον την ιδιοσυστασίαν ην έλαβε το Κέντρον αποτελεσθέν αποκλειστικώς εξ αποτάκτων, 3ον το πνεύμα αδιαλλακτικότητος όπερ ήρξατο αναπτυσσόμενον εις το Κέντρον τούτο και εις τους αξιωματικούς εν γένει της φρουράς Αθηνών, θα έχετε τον ειρμόν των περισσοτέρων αιτίων άτινα συνετέλεσαν να υποσκάψουν και να εκριζώσουν τας αναπτυχθείσας ελπίδας και πεποιθήσεις. Δεν πρέπει επίσης να παροραθή και έτερος ψυχολογικός παράγων (που έχει αρχίσει να αναπτύσσεται μεταξύ των κάθε αποχρώσεως αξιωματικών, ότι για να επανέλθει το στράτευμα σε φυσιολογική κατάσταση, αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί, παρά μόνο) δια της ένθεν κακείσεν εκκαθαρίσεως και εξυγιάνσεως (του στρατεύματος) εκ των ανωφελών του παραγόντων, των φυγόπονων και φυγόμαχων και διαταρακτικών αυτού στοιχείων»

Η διαδικασία που ακολουθήθηκε για την αποκατάσταση των αποτάκτων υπήρξε καταστροφική, με συνέπεια τη σοβαρή πτώση της ποιότητας του στρατεύματος.

4. Γενικές πληροφορίες επί των αντιπάλων δυνάμεων τον Δεκέμβριο του 1920

     α.  Διάταξη των αντιπάλων δυνάμεων τον Δεκέμβριο του 1920

Όπως στο Σχεδιάγραμμα 1:

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: Διάταξη αντιπάλων το Δεκέμβριο του 1920

β.  Η Στρατιά Μικράς Ασίας

Η Στρατιά Μικράς Ασίας διέθετε 3 Σώματα Στρατού:

• Το A’ Σώμα, με τις I, II και XIII Μεραρχίες, και κάλυπτε τη ζώνη από το Ναζλή μέχρι το Ουσάκ.
• Το Β’ Σώμα, με τις ΙΙΙ και V Μεραρχίες, κάλυπτε την ενδιάμεση ζώνη από την ορεινή περιοχή του Σιμάβ.
• Το Γ’ Σώμα, με τις VII και X Μεραρχίες, κάλυπτε τη περιοχή της Προύσας.
• Τη XI Μεραρχία, υπό Βρετανική επιχειρησιακή διοίκηση, που κάλυπτε τη χερσόνησο της Νικομήδειας.
• Το 18ο Σύνταγμα Πεζικού, που είχε την ευθύνη της κάλυψης στον κάτω ρου του Μαιάνδρου ποταμού.
• 3 Συντάγματα Μετόπισθεν, 1 Έμπεδο Σύνταγμα Πεζικού και το Ανεξάρτητο Τάγμα της Στρατιάς που είχαν την ευθύνη της ασφάλειας του εσωτερικού της κατεχόμενης ζώνης.

Εκ των οκτώ Μεραρχιών της Στρατιάς, οι τέσσερις ήταν δεσμευμένες στην προκάλυψη της κατεχόμενης ζώνης και μόνο η ΙΙ, VII, Χ και ΧΙΙΙ ήταν διαθέσιμες για την εκτέλεση επιθετικών επιχειρήσεων.

     γ.  Ο Τουρκικός Στρατός

Οι πληροφορίες που διέθετε η Στρατιά Μ. Ασίας για τον Τουρκικό Στρατό ήταν συγκεχυμένες και ανακριβείς. Η πραγματική διάταξη του Τουρκικού Στρατού τον Δεκέμβριο του 1920 είναι αυτή που φαίνεται στο σχεδιάγραμμα. Συνολικά ο Τουρκικός Στρατός διέθετε 9 Μεραρχίες Πεζικού, 2 Μεραρχίες Ιππικού και 1 Ταξιαρχία Ιππικού. Εξ αυτών 1 Μεραρχία ΠΖ βρισκόταν ανατολικά της Προύσας έναντι του Γ’ Σώματος Στρατού, 5 Μεραρχίες ΠΖ και 1 Ταξιαρχία Ιππικού βρίσκονταν στην περιοχή της Κιουτάχειας για τη διάλυση του σώματος ατάκτων του Ετέμ που είχε έρθει σε σύγκρουση με τον Κεμάλ, 2 Μεραρχίες ΠΖ βρίσκονταν υπό συγκρότηση στην Άγκυρα, 2 Μεραρχίες Ιππικού υπό συγκρότηση στο Αφιόν και η 41 Μεραρχία ΠΖ στη Κιλικία.

Οι δυνάμεις βόρεια της Κιουτάχειας υπάγονταν στο Δυτικό Μέτωπο που είχε την έδρα του στο Εσκή Σεχήρ και οι δυνάμεις νότια της Κιουτάχειας υπάγονταν στο Νότιο Μέτωπο που είχε την έδρα του στο Ικόνιο. Οι διοικήσεις των Μετώπων ήταν επιπέδου Στρατιάς.

 

5. Η επιθετική αναγνώριση προς το Εσκή Σεχήρ και οι εξ αυτής διαπιστώσεις

Στο διάστημα 24-28 Δεκεμβρίου 1920 εκτελέστηκε από το Γ’ Σώμα Στρατού επιθετική αναγνώριση προς το Εσκή Σεχήρ, με σκοπό να διαπιστωθούν οι δυνατότητες του αντιπάλου και, σε περίπτωση που αυτός δεν ήταν αξιόμαχος, η Κυβέρνηση να προβεί σε απολύσεις οπλιτών. Η δύναμη αναγνώρισης κατέλαβε ύστερα από σύντομη μάχη την τοποθεσία Αβγκίν – Κοβαλίτσα και ενώ οι Τούρκοι υποχώρησαν ανατολικότερα, η δύναμη αναγνώρισης επέστρεψε στη Προύσα. Η άστοχη αυτή αποχώρηση «διαφημίστηκε» από την προπαγάνδα του Κεμάλ ως νίκη του Τουρκικού Στρατού.

Εκ της αναγνώρισης διαπιστώθηκαν τα εξής:

• Ο Κεμαλικός στρατός είχε αρχίσει να προσλαμβάνει μορφή τακτικού στρατού, είχε κάνει σημαντικές προόδους στα ζητήματα οργάνωσης και εκπαίδευσης, και διεκδίκησε «λυσσωδώς» το έδαφος στις μάχες που διεξήχθησαν στα υψώματα της Κοβαλίτσας, όπου εντός ελάχιστου χρόνου εκτόξευσε 5 αντεπιθέσεις με δύναμη 400 ανδρών την κάθε φορά.
• Οι Τουρκικές μεραρχίες έναντι του Ελληνικού Μετώπου ανέρχονταν σε 10.
• Η δύναμη των Τουρκικών μεραρχιών ανερχόταν σε 2.000-3.000 άνδρες, 20 περίπου πολυβόλα και 4-6 πυροβόλα.
• Βρισκόταν σε εξέλιξη πρόγραμμα αναδιοργάνωσης του Τουρκικού Στρατού.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις έπρεπε να κινητοποιήσουν τους υπεύθυνους προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της Στρατιάς, δεδομένου ότι πολύ σύντομα ο Τουρκικός στρατός δεν θα ήταν ο ίδιος με αυτόν που υποχωρούσε αμαχητί κατά τη προέλαση του Ελληνικού Στρατού το καλοκαίρι του 1920 προς την Προύσα, τη Φιλαδέλφεια και το Ουσάκ.

Πρέπει να σημειωθεί ότι  η Στρατιά  είχε  λάβει τα  πρώτα  μηνύματα  περί  της  αναγέννησης  του  Τουρκικού Στρατού από τις 11 Οκτωβρίου του 1920,  όταν  αυτός,  για  πρώτη  φορά  από  την  αποβίβαση  του  Ελληνικού  Στρατού  στη  Σμύρνη,  ανέλαβε την εκτέλεση μίας μεγάλης επιχείρησης, επιτιθέμενος  αιφνιδιαστικά   εναντίον  της  ΧΙΙΙ  Μεραρχίας στη  Τζεντίζ.  Η  επιχείρηση  διήρκεσε  αρκετές  ημέρες  και  σε  αυτές  οι Τούρκοι παρέταξαν  7.300  άνδρες,  με  29  πολυβόλα  και  18  πυροβόλα.

 

6. Γενική κατάσταση της Στρατιάς Μ. Ασίας στις αρχές του 1921

     α.  Δύναμη και οπλικά μέσα

Στον Πίνακα 1 που ακολουθεί, παρουσιάζονται στοιχεία της δύναμης του προσωπικού, των μονάδων μάχης και των όπλων που διέθετε η Στρατιά στις αρχές Ιανουαρίου 1921.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Στοιχεία δύναμης, μονάδων μάχης και οπλισμού Στρατιάς στις 1 Ιανουαρίου 1921 [Επισημαίνεται ότι πριν από τον Απρίλιο του 1921, η προβλεπόμενη εμπόλεμη δύναμη του Λόχου ΠΖ ανερχόταν σε 198 οπλίτες]

Η παρούσα δύναμη των Μεραρχιών Πεζικού της Στρατιάς υπολειπόταν της εμπόλεμης κατά 940 αξιωματικούς και 33.200 οπλίτες, που έλειπαν κυρίως από τα Τάγματα Πεζικού των Μεραρχιών και λιγότερο από τις λοιπές μονάδες. Με βάση στοιχεία του Μαρτίου 1921, (που ελάχιστα διέφεραν από αυτά του Ιανουαρίου 1920), η δύναμη των 72 Μεραρχιακών Ταγμάτων, που αποτελούσαν και τη Μάχιμη Δύναμη της Στρατιάς, ανερχόταν 40.500 περίπου οπλίτες έναντι των 64.000 περίπου προβλεπομένων. Κατόπιν τούτου, η μέση δύναμη των Μεραρχιακών Ταγμάτων ανερχόταν σε 560 περίπου άνδρες, έναντι των 900 περίπου προβλεπομένων (τον Ιανουάριο του 1920).

Από άποψη μέσων, η Στρατιά διέθετε 85 Τάγματα ΠΖ, 636 πολυβόλα και 260 πυροβόλα.

[Σημείωση: Ως μάχιμη δύναμη του Συντάγματος Πεζικού, η Στρατιά «μετρούσε» τη συνολική δύναμη των Ταγμάτων (περιλαμβανομένων των μεταγωγικών μάχης) και τη δύναμη του Μικρού Επιτελείου του Συντάγματος, (αντίστοιχο του σημερινού Λόχου Διοικήσεως). Ο όρος «μάχιμη Δύναμη» συναντάται στους διάφορους πίνακες δυνάμεως της Στρατιάς και υπό την ονομασία «τυφέκια», ή «παρατακτή δύναμη». Από την άλλη πλευρά, η Επιτελική Υπηρεσία Στρατού, θεωρούσε ότι η μάχιμη δύναμη μίας μονάδας αποδίδεται καλύτερα από τον αριθμό των ανδρών που έφεραν τυφέκιο, μετρουμένων σε αυτά και των οπλοπολυβόλων. Κατόπιν τούτου ως τυφέκια του Λόχου Πεζικού πλήρους επάνδρωσης, η ΕΥΣ «μετρούσε» 207 τυφέκια, όπως σημειώνεται στον Πίνακα 1. Ο Αρχιλοχίας του Λόχου και οι 8 προμηθευτές οπλοπολυβόλων δεν έφεραν τυφέκιο.]

     β.  Το πυροβολικό της Στρατιάς

Ορειβατικό Πυροβόλο Σνάιντερ-Ντυκρέτ 65 χλστ. (Βεληνεκές: 4.000 μ. Γωνία ανύψωσης: +32/-9 μοίρες) και Ορειβατικό Πυροβόλο Σνάιντερ-Δαγκλή 75 χλστ. (Βεληνεκές: 4.500 μ. Γωνία ανύψωσης: +20/-7 μοίρες)

Η Στρατιά σε όλη τη διάρκεια της εκστρατείας υστερούσε έναντι του Τουρκικού πυροβολικού στο διαμέτρημα, στο βεληνεκές, στη δυνατότητα εκτέλεσης βολής λίαν καμπύλης τροχιάς και στον τρόπο χρησιμοποίησης του πυροβολικού. Το Ελληνικό Μεραρχιακό πυροβολικό διέθετε ορειβατικά πυροβόλα διαμετρήματος 65 και 75 χλστ., που δεν μπορούσαν να εκτελέσουν βολή λίαν καμπύλης τροχιάς, δηλαδή δεν ήταν κατάλληλα για την καταστροφή ή την εξουδετέρωση πεζικού εντός χαρακωμάτων, ενώ το αντίστοιχο Τουρκικό μεραρχιακό πυροβολικό διέθετε ορειβατικά πυροβόλα διαμετρήματος 75 και 105 χλστ., άπαντα με δυνατότητα εκτέλεσης επισκηπτικής βολής.

Ορεινό Οβιδοβόλο Σκόντα 105 χλστ. Υπόδ. 1916(T) (Βεληνεκές: 7.750 μ., Γωνία ανύψωσης: -8/+70 μοίρες) και Ορεινό Οβιδοβόλο Κρουπ 105 χλστ., Υπόδ 1915 (Βεληνεκές: 4.900 μ., Γωνία ανύψωσης: -7/+40 μοίρες)

Μέχρι και το τέλος της Εκστρατείας, η ανώτατη Ελληνική διοίκηση δεν μπόρεσε να κατανοήσει τη σημασία των δικών μας μειονεκτημάτων και των Τουρκικών πλεονεκτημάτων στα ζητήματα του πυροβολικού, και ουδέν έπραξε για τη βελτίωση της κατάστασης. Στη τελευταία μάλιστα περίοδο της Εκστρατείας, έπραξε τα εντελώς αντίθετα από την κατεύθυνση της βελτίωσης.

     γ. Οι επιθετικές δυνατότητες της Στρατιάς στις αρχές του 1921 ήταν περιορισμένες

Όπως  ήδη  αναφέρθηκε,  οι  διαθέσιμες  Μεραρχίες  για  την  ανάληψη  επιθετικών  επιχειρήσεων  ανέρχονταν  σε  μόλις  τέσσερις  και  αυτές  με  τη  μάχιμη  δύναμή  τους  εξαιρετικά  μειωμένη  έναντι  της  προβλεπόμενης.  Επομένως,  στη  περίπτωση  που  θα  έπρεπε  να  αναληφθεί  η  εκτέλεση  επιθετικών  επιχειρήσεων  μεγάλης  κλίμακας,  επιβαλλόταν  να  προηγηθεί  η  συμπλήρωση  της  δύναμης  των  Μεραρχιών  στην  προβλεπόμενη  από  τους  πίνακες  συνθέσεως  και  να  ανατεθούν  οι  ευθύνες  κάλυψης  πλευρών  και  ασφάλειας  εσωτερικού  σε  ελαφρά  συντάγματα  πεζικού -που  δεν  υπήρχαν- προκειμένου  οι  Ιη, ΙΙΙη και Vη Μεραρχίες  να  αποδεσμευτούν  από  τις  ευθύνες κάλυψης  και ασφάλειας, και να διατεθούν για τις επιχειρήσεις.  Ενδεχομένως  όμως  και  η  δύναμη  των  επτά  (7)  μεραρχιών  να  μη  ήταν  επαρκής  για  την  ανάληψη  ευρέων  επιθετικών  επιχειρήσεων, και να έπρεπε να μεταφερθούν στη Μικρά Ασία οι  σχολάζουσες  στην Παλαιά  Ελλάδα Τετάρτη (IV) και Ενάτη (IX) Μεραρχίες.

Πλέον τούτων, οι σοβαρότατες ελλείψεις σε προσωπικό και σε υλικό που διαπιστώθηκαν  κατά τη μελέτη της πολεμικής ικανότητας της Στρατιάς, στην οποία είχε προβεί η νέα  διοίκηση με την ανάληψη των καθηκόντων της, περιόριζαν ακόμη περισσότερο τις  επιθετικές δυνατότητες της Στρατιάς. Οι κυριότερες των αναφερομένων ελλείψεων ήταν  η πλήρης ανεπάρκεια των βλημάτων ορειβατικού πυροβολικού 65 χλστ. και των  φυσιγγίων πολυβόλων Σαιντ Ετιέν, η παντελής έλλειψη ειδικών φυσιγγίων τυφεκίων Λεμπέλ και ανταλλακτικών πυροβόλων και πολυβόλων, καθώς και η ανεπάρκεια των διατιθέμενων μεταφορικών μέσων, ειδικά των φορτηγών αυτοκινήτων. Η Κυβέρνηση, ως αποδέκτης των αιτήσεων της Στρατιάς για τη συμπλήρωση των ελλείψεων, ήταν  ενήμερη για τα προβλήματα αυτά.

Οι περιορισμένες δυνατότητες της Στρατιάς για την εκτέλεση ευρέων επιθετικών επιχειρήσεων, λόγω του μικρού αριθμού των διαθέσιμων Μεραρχιών και της ελαττωμένης μάχιμης δύναμης αυτών, αποτέλεσε μία από τις κύριες αιτίες της αποτυχίας του Μαρτίου.

 

7. Οι Σύμμαχοι επείγονται να διευθετήσουν το Μικρασιατικό Ζήτημα

Τον Ιανουάριο του 1921 οι Σύμμαχοι, επειγόμενοι να δώσουν λύση στο Μικρασιατικό  Ζήτημα, κάλεσαν την Ελλάδα, την Κυβέρνηση του Σουλτάνου και την Κεμαλική  Τουρκία,  να συμμετάσχουν σε διάσκεψη που θα άρχιζε στο Λονδίνο στις 8 Φεβρουαρίου.

Η πρόσκληση προς την κυβέρνηση της Άγκυρας αποτέλεσε στην πράξη και έμμεση αναγνώριση αυτής.  Ασφαλώς  ρόλο  σε  αυτό  έπαιξε  η  επιδείνωση  των  σχέσεων  της  Ελλάδας  με  τους  συμμάχους,  λόγω  της  επανόδου στον θρόνο του βασιλιά Κωνσταντίνου, η επιβολή της εξουσίας του  Κεμάλ  σε  όλη  την  Ανατολία,  ο  περιορισμός της εξουσίας του Σουλτάνου μόνο στην Κωνσταντινούπολη, πιθανόν τα αποτελέσματα της επιθετικής αναγνώρισης που διαφημίστηκαν από την κυβέρνηση της Άγκυρας ως νίκη του Τουρκικού Στρατού και βεβαίως η θέληση των μεγάλων να «λύσουν» το Μικρασιατικό ζήτημα κατά τρόπο που να εξυπηρετεί τα  συμφέροντά τους.

Τα αφορώντα τη διάσκεψη εκφεύγουν του αντικειμένου της διάλεξης, πλην του ακολούθου, που επηρέασε μάλλον δυσμενώς το ζήτημα των επιχειρήσεων του Μαρτίου: Ο πρωθυπουργός Νικόλαος Καλογερόπουλος και ο στρατιωτικός του σύμβουλος συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης δήλωσαν στους Συμμάχους ότι η Ελλάδα ήταν σε θέση, με την δύναμη των 121.000 ανδρών που διατηρούσε στην Μικρά Ασία, να συντρίψει τον Τουρκικό Στρατό και να επιβάλει εντός τριμήνου την ειρήνευση στην Ανατολή, δια προελάσεως μέχρι την Άγκυρα και στη συνέχεια δια αποβάσεως στο Πόντο να προελάσει μέχρι τη Σεβάστεια. Δήλωσαν επίσης ότι η επιχείρηση αυτή μπορούσε να εκτελεστεί οποιαδήποτε στιγμή, με απλή εντολή που θα δινόταν από το Λονδίνο. Οι δηλώσεις αυτές ήταν εξαιρετικά αισιόδοξες και δεν υποστηρίζονταν από τις υπάρχουσες εκείνη τη στιγμή δυνατότητες της Στρατιάς, όπως ήδη αναφέρθηκε νωρίτερα.

 

8. Οι συνθήκες υπό τις οποίες αποφασίστηκαν οι επιχειρήσεις του Μαρτίου 1921

     α.  Η Κυβέρνηση ζητά από τη Στρατιά να εκτελέσει «μία επιχείρηση»

Μετά την επιθετική αναγνώριση, ο επιτελάρχης της Στρατιάς Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Πάλης μελέτησε την εκτέλεση μίας επιχείρησης περί τα μέσα της άνοιξης (όταν δηλαδή οι καρόδρομοι της Μικράς Ασίας θα ήταν βατοί σε τροχό και θα διευκολύνονταν οι ανεφοδιασμοί), για τη μόνιμη κατάληψη της γραμμής Εσκή Σεχήρ – Αφιόν Καραχισάρ και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι για να έχει αυτή σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας, έπρεπε να προηγηθεί η ενίσχυση της Στρατιάς με 30.000 άνδρες. Ο διοικητής της Στρατιάς διέταξε τον επιτελάρχη του να μεταβεί στην Αθήνα για να ζητήσει τις αναγκαίες ενισχύσεις.

Αρχιστράτηγος Αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας (1), Επιτελάρχης Συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Πάλης (2), Υπαρχηγός Επιτελείου Συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης (3)

Στις 15 Ιανουαρίου ο Πάλης παρουσιάστηκε στον Υπουργό Στρατιωτικών Δ. Γούναρη, ο οποίος του ζήτησε να εκτελέσει η Στρατιά μέχρι της 8 Φεβρουαρίου και με τις δυνάμεις που διέθετε, μία επιχείρηση κατά των Κεμαλικών δυνάμεων, με σκοπό να ενισχυθεί η διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας στην επικείμενη διάσκεψη.

Ο Πάλης πρότεινε την επιχείρηση για την κατάληψη της γραμμής Εσκή Σεχήρ – Αφιόν Καραχισάρ, αλλά είπε ότι είναι δύσκολο να εκτελεστεί λόγω αφ’ ενός των χειμερινών καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν, αφ’ ετέρου της μη παροχής της αναγκαίας ενίσχυσης. Συμπλήρωσε όμως, ότι αν η κυβέρνηση έχει ανάγκη επιχειρήσεως, η Στρατιά θα προσπαθήσει να την εκτελέσει, ίσως πιο περιορισμένη.

Ο Πάλης ενημέρωσε σχετικά τον Παπούλα και του εισηγήθηκε την εκτέλεση της επιχείρησης. Δηλαδή εισηγήθηκε να εκτελεστεί η επιχείρηση, χωρίς να ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις που ο ίδιος είχε θέσει ως αναγκαίες για την επιτυχή εκτέλεση της.

     β.  Οι προθέσεις της Στρατιάς

Στις 17 Ιανουαρίου ο Παπούλας ενημέρωσε την Κυβέρνηση ότι, παρ’όλο που η εκτέλεση της επιχείρησης συναντούσε δυσχέρειες λόγω μη διάθεσης ενισχύσεων, εν τούτοις ήταν δυνατή, αλλά αντί της κατάληψης του Αφιόν, η Στρατιά θα καταλάμβανε ταυτόχρονα με το Εσκή Σεχήρ και τη Κιουτάχεια και στη συνέχεια, όταν θα το επέτρεπε ο ανεφοδιασμός, το Αφιόν Καραχισάρ.

Οι προθέσεις του αρχιστράτηγου προσδιόριζαν και τη βάση του επιχειρησιακού σχεδίου δηλαδή την κατάληψη αρχικά του κόμβου συγκοινωνιών του Εσκή Σεχήρ και της Κιουτάχειας, με την εκτέλεση δύο συγκλινουσών επιθέσεων, που θα εκτοξεύονταν από τη Προύσα και το Ουσάκ και σε δεύτερο χρόνο, όταν θα διευκολυνόταν ο ανεφοδιασμός, του Αφιόν Καραχισάρ. Ήταν μία εξαιρετική ιδέα ενεργείας, δεδομένου ότι οι επιμέρους ενέργειες μίας επιχείρησης πρέπει να συγκλίνουν στην επίτευξη του κύριου σκοπού, με τις δευτερεύουσες να υποστηρίζουν την κύρια προσπάθεια.

Ο Αντιστράτηγος Γεώργιος Σπυρίδωνος, διευθυντής τότε του 4^ου Επιτελικού Γραφείου της Στρατιάς, αναφέρει στο βιβλίο του «Η Μικρασιατική Εκστρατεία όπως την είδα», ότι προ της αναχώρησης του Υπαρχηγού του επιτελείου της Στρατιάς Συνταγματάρχη Πτολεμαίου Σαρηγιάννη για το Λονδίνο, είχε εκδοθεί και διαταγή επιχειρήσεων δια της οποία προβλεπόταν συγκεντρωτική επίθεση των Σωμάτων Στρατού κατά της Κιουτάχειας.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: Οι προθέσεις της Στρατιάς της 17ης Ιανουαρίου 1921

Ο Παπούλας στην ίδια αναφορά ζητούσε να του διατεθούν 4 Τάγματα Πεζικού, 200 χωροφύλακες και διάφορα μέσα και υλικά.

Στις 19 Ιανουαρίου, ο Πάλης ενημέρωσε τον Παπούλα ότι θα του αποσταλούν κάποια από τα αιτηθέντα μέσα, αλλά ότι η ενίσχυση δι’ ανδρών ήταν αδύνατη και πιθανόν να αποστέλλονταν εκατό χωροφύλακες.

Επρόκειτο  περί  ιλαροτραγωδίας.  Ο  αρχιστράτηγος  Παπούλας  απεδέχθη  να  εκτελέσει  την επιχείρηση για την κατάληψη της γραμμής  Εσκή  Σεχήρ – Αφιόν Καραχισάρ, χωρίς  να ικανοποιούνται οι προϋποθέσεις που η ίδια η Στρατιά είχε αποδεχθεί ως προαπαιτούμενες για την επιτυχή εκτέλεση της επιχείρησης. Ο Γούναρης, ενώ ήθελε  να εντυπωσιάσει τους Συμμάχους για την ισχύ του Ελληνικού Στρατού, δεν ήταν διατεθειμένος να ενισχύσει τη Στρατιά από τη σημαντικότατη σε μέγεθος δύναμη που βρισκόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα, ώστε να εξασφαλίσει την επιτυχή εκτέλεση της επιχείρησης. Δεν ήταν ακόμη διατεθειμένος να απλώσει το χέρι του, στις χιλιάδες των  απεσπασμένων σε διάφορες άνευ αντικειμένου μονάδες και υπηρεσίες του Εσωτερικού  της Χώρας, προκειμένου να ενισχύσει τη Στρατιά.

Γράφει ο Υποστράτηγος Ξενοφών Στρατηγός: «κατά τις επιχειρήσεις του Μαρτίου οι λόχοι πεζικού δεν κατόρθωσαν να παρατάξουν πλέον των 80 τυφεκίων, κατά μέγιστον όρον. Εν τούτοις η Σμύρνη και η Αθήνα έβριθαν απεσπασμένων ανδρών σε όλα τα Υπουργεία και σε όλες τις Κρατικές και μη Κρατικές υπηρεσίες και επιχειρήσεις.».

Τα γραφόμενα του Στρατηγού δεν μπορεί ασφαλώς να αφορούν τη διακυβέρνηση  Βενιζέλου. Ο Γούναρης στα τέλη Φεβρουαρίου συμπλήρωνε τέσσερις μήνες στον θώκο  του Υπουργού Στρατιωτικών και, αν είχε διαπιστώσει ότι κάτι σάπιο υπήρχε  (έπρεπε  να  το  είχε  διαπιστώσει), επιβαλλόταν να το θεραπεύσει. Όχι  μόνο δεν έκανε κάτι τέτοιο,  αλλά η κατάσταση στη συνέχεια κακοφόρμισε.

     γ.  Η στρατιωτική δύναμη που βρισκόταν στην ηπειρωτική Ελλάδα

Η ενίσχυση της Στρατιάς με έναν σημαντικό αριθμό αξιωματικών, οπλιτών και μονάδων, ήταν εφικτή από τη δύναμη των 4.000 περίπου αξιωματικών και 80.000 περίπου οπλιτών που επάνδρωναν τις μονάδες, τις υπηρεσίες και τα έμπεδα της Παλαιάς Ελλάδας, της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης. Για να συμβεί όμως αυτό, απαιτούταν πολιτική βούληση που δεν υπήρχε.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Δυνάμεις ηπειρωτικής Ελλάδας την 1η Μαρτίου 1921

     δ.  Διαπιστώσεις επί της πολεμικής διεύθυνσης της εκστρατείας

Η σοβαρότερη όμως διαπίστωση που προκύπτει από τα μέχρι τώρα αναφερθέντα, είναι ότι η απόφαση για την εκτέλεση της επιχείρησης λήφθηκε κατά τρόπο τελείως παιδαριώδη — στο γόνατο ούτως ειπείν. Η κυβέρνηση δεν γνώριζε το τι ακριβώς ήθελε. Η ενίσχυση της διαπραγματευτικής θέσης της Χώρας ήταν ένας τελείως αόριστος σκοπός. Η κυβέρνηση ήταν αυτή που έπρεπε να καθορίσει το «επίτευγμα» που θα ενίσχυε της διαπραγματευτική της θέση. Ούτε έγινε κάποια διαβούλευση μεταξύ της κυβέρνησης, και των κατά το νόμο στρατιωτικών της συμβούλων, δηλαδή του Αρχηγού της Επιτελικής Υπηρεσίας Στρατού και του αρχιστράτηγου της Στρατιάς Μικράς Ασίας, για το ποιος θα ήταν εκείνος ο στόχος η επίτευξή του οποίου θα ενίσχυε τη διαπραγματευτική θέση της Χώρας και το τι επιβαλλόταν να γίνει από πλευράς Πολιτείας για να επιτευχθεί. Η απόφαση για την επιχείρηση λήφθηκε μεταξύ του υπουργού των στρατιωτικών και του επιτελάρχη της στρατιάς και «στο πόδι». Και ο αρχιστράτηγος εκών-άκων, συμφώνησε.

Και τούτο ήταν η σημαντικότερη αιτία της αποτυχίας. Η κυβέρνηση δεν είχε στόχους, δεν μπορούσε, ή πιθανό δεν ήθελε να διαβουλευθεί υπεύθυνα και με σοβαρότητα με τους κατά το νόμο υπεύθυνους στρατιωτικούς της συμβούλους, αποφάσισε διαβουλευόμενη με ένα κατώτερο στην ιεραρχία όργανο, για την εκτέλεση μίας σοβαρής επιχείρησης, επιθυμούσε εύπεπτες προτάσεις και δεν ήταν διατεθειμένη να ενισχύσει της Στρατιά με δυνάμεις.

     ε.  Η εισήγηση του Αρχηγού της Επιτελικής Υπηρεσίας Στρατού (ΕΥΣ)

Κρίνω σκόπιμο στο σημείο αυτό να αναφερθώ στην πρόταση–στρατηγικό σχέδιο για την επίλυση του Μικρασιατικού Ζητήματος που υπέβαλε στον Γούναρη, στις 19 Ιανουαρίου, ο κατά τον νόμο υπεύθυνος στρατιωτικός σύμβουλος της Κυβέρνησης, Αρχηγός της Επιτελικής Υπηρεσίας Στρατού (ΕΥΣ), Υποστράτηγος Κωνσταντίνος Γουβέλης. Κρίσιμα στοιχεία της μακροσκελούς εισήγησής του ήταν τα εξής:

• «Κατ’ ανέλπιστη εύνοια της τύχης, Τουρκικός Στρατός, κύριε Πρόεδρε, δεν υφίσταται σχεδόν ειπείν ταύτην την στιγμήν».
• Η μόνη ενδεδειγμένη και επιβεβλημένη λύση, υπό τις παρούσες συνθήκες, είναι η εξακολούθηση της εκστρατείας επιθετικά, μέχρι την πλήρη συντριβή του Κεμαλικού Στρατού.
• Υπάρχει απόλυτη ανάγκη ταχείας ενέργειας, διότι δια της αναγνώρισης του Δεκέμβριου, προειδοποιήσαμε τον εχθρό για τους σκοπούς μας και τα σχέδια μας και τώρα αυτός ενεργεί δραστήρια για να μας αντιμετωπίσει όσο το δυνατό ισχυρότερα.
• Αποτελεί επιτακτική ανάγκη να προσκληθούν άμεσα, σήμερα, υπό τα όπλα τέσσερις (4) κλάσεις εφέδρων, αφού η πρόσκληση τούτων δεν εγένετο από της προχθές, όταν σας υπέβαλα τη γνώμη αυτή και σας ετόνισα την απόλυτη ανάγκη της άμεσης επιστράτευσης των τεσσάρων τούτων εφεδρικών ηλικιών, ώστε στις αρχές του Μαρτίου, ο Στρατός μας να είναι έτοιμος να αναλάβει την εκτέλεση επιθετικών επιχειρήσεων για τη συντριβή του Τουρκικού στρατού.

Ο Γούναρης έκρινε το σχέδιο του Γουβέλη άριστο – αλλά το απέρριψε. Ο Γουβέλης υπέβαλε την παραίτησή του.

Η εμμονή του Γούναρη μέχρι και την έναρξη των επιχειρήσεων, στη μη ενίσχυση της δύναμης της Στρατιάς αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες αιτίες της αποτυχίας των επιχειρήσεων του Μαρτίου.

 

9. Η τροποποίηση των αρχικών προθέσεων της Στρατιάς

Η Στρατιά, προς εκτέλεση των προθέσεών της της 17^ης Ιανουαρίου, μετακίνησε την ΙΙΙ Μεραρχία ΠΖ, την Ταξιαρχία Ιππικού καθώς και το 5^ο Σύνταγμα Πεζικού της Ιης Μεραρχίας προς τη Ζώνη του Γ’ Σώματος Στρατού. Το τελευταίο θα αναλάμβανε την ασφάλεια των μετόπισθεν του Γ’ Σώματος Στρατού, λόγω της μη διάθεσης από τον Υπουργό Στρατιωτικών Δ. Γούναρη των αιτηθέντων για αυτόν τον σκοπό 3 ταγμάτων από τη Στρατιά Θράκης. Στην κατεύθυνση Ουσάκ – Κιουτάχεια θα ενεργούσε το Α’ Σώμα με την ενισχυμένη XIIIη Μεραρχία. Ενώ οι μετακινήσεις ολοκληρώθηκαν, η εκτέλεση της επιχείρησης αναβλήθηκε για μετά τις 8 Φεβρουαρίου.

Στις 20 Φεβρουαρίου ο διοικητής της Στρατιάς ανέφερε προς το Υπουργείο Στρατιωτικών (κατόπιν σχετικής εντολής αυτού), ότι σε περίπτωση που αποφασιζόταν από την Κυβέρνηση να επιχειρήσει η Στρατιά κατά των Κεμαλικών δυνάμεων, η πρόθεσή του ήταν:

   α. Να προελάσει μέχρι τη γραμμή Εσκή Σεχήρ – Αφιόν Καραχισάρ, με σκοπό να καταλάβει τη σιδηροδρομική γραμμή ανεφοδιασμού του εχθρού και να διασπάσει τη παράταξή αυτού. 

    β.  Αμέσως μετά, ή ύστερα από λίγο χρόνο, θα επιχειρούσε για να καταλάβει την Άγκυρα και να διαλύσει το Τουρκικό στρατό, χωρίς να αποκλείει και ενδεχομένη προέλαση προς το Ικόνιο.

Στην ίδια αναφορά, ο διοικητής της Στρατιάς ζητούσε να ενισχυθεί η Στρατιά, μέχρι τις 20 Μαρτίου, με άνδρες, κτήνη και υλικά, προκειμένου να συμπληρωθεί η δύναμη των μονάδων στην προβλεπόμενη εμπόλεμη από τους πίνακες συνθέσεως, ως επίσης και την αποστολή δύο Συνταγμάτων ΠΖ και ενός Ιππικού από το εσωτερικό. Συγχρόνως απέστειλε στην Αθήνα τον Συνταγματάρχη Ελ. Βερνάρδο του 3^ου επιτελικού γραφείου, προκειμένου να εξασφαλίσει την άμεση ενίσχυση της Στρατιάς δια 5.000 ανδρών από το εσωτερικό.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3: Οι νέες προθέσεις Στρατιάς, της 20ης Φεβρουαρίου 1921

Οι νέες προθέσεις της Στρατιάς προσδιόριζαν και τη βάση ενός εντελώς διαφορετικού τρόπου ενεργείας από αυτόν της 17^ης Ιανουαρίου. Κατά τον δεύτερο αυτόν τρόπο, η Στρατιά θα ενεργούσε σε πρώτο χρόνο (ή σε πρώτη περίοδο με βάση τη σημερινή ορολογία) επί δύο παράλληλων και απομεμακρυσμένων μεταξύ τους κατευθύνσεων, για να καταλάβει το Εσκή Σεχήρ και το Αφιόν Καραχισάρ, καθώς και τη σιδηροδρομική γραμμή που συνέδεε τις δύο αυτές πόλεις ενώ σε δεύτερο χρόνο θα ενεργούσε προς την Άγκυρα. Η μεγάλη όμως απόσταση   —άνω των 120 χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή—   που χώριζε τις δύο αυτές ενέργειες, καθώς και η ανεπαρκής ισχύς των διατιθέμενων δυνάμεων, καθιστούσαν πρακτικά αδύνατη την υποβοήθηση της κύριας επίθεσης προς το Εσκή Σεχήρ, από τη δευτερεύουσα ενέργεια που θα κατευθυνόταν προς το Αφιόν.

Ο νέος τρόπος ενέργειας της Στρατιάς παραβίαζε βασικές αρχές του πολέμου, όπως της ενότητας των προσπαθειών και του συντονισμού αυτών μεταξύ τους, της συγκέντρωσης των δυνάμεων σε αποφασιστικό τόπο και χρόνο, της συνταύτισης των προσπαθειών και της οικονομίας των δυνάμεων. Σε καμία δε περίπτωση δεν μπορούσε να οδηγήσει στην εξουδετέρωση (ή το μέγιστο στη συντριβή) του Τουρκικού στρατού, που θα έπρεπε να είναι το μόνο ζητούμενο. Το μόνο θετικό αποτέλεσμα που μπορούσε να επιτευχθεί δια αυτού του τρόπου ενεργείας και σε περίπτωση που θα ενισχυόταν η δύναμη της Στρατιάς, θα ήταν η απώθηση του εχθρού ανατολικά της σιδηροδρομικής γραμμής.

Στη περίπτωση όμως της μη ενίσχυσης της Στρατιάς, οι νέες προθέσεις ήταν εντελώς ανεδαφικές. Η Στρατιά με τις δυνάμεις που διέθετε, δεν ήταν σε θέση να επιτύχει τους φιλόδοξους στόχους που έθετε, ούτε στη πρώτη περίοδο και πολύ περισσότερο στη δεύτερη, δηλαδή προς την Άγκυρα και το Ικόνιο.

Η νέα Ιδέα Ενεργείας, απότοκος των νέων προθέσεων, ήταν εξαιρετικά κακή και αποτέλεσε και τη σημαντικότερη αιτία της αποτυχίας των επιθετικών επιχειρήσεων του Μαρτίου.

10. Η Κυβέρνηση αποφασίζει να επιστρατεύσει 3 κλάσεις της εφεδρείας

Στις 19 Φεβρουαρίου ο Γούναρης ενημέρωσε τον ευρισκόμενο στο Λονδίνο Πρωθυπουργό, ότι για τη συμπλήρωση της δύναμης της Στρατιάς Μικράς Ασίας, πιθανόν να απαιτηθεί η επιστράτευση 2 έως 4 κλάσεων, και ότι αυτό έπρεπε να δικαιολογηθεί στη Βρετανική κυβέρνηση.

Ο  Πρωθυπουργός απάντησε ότι η Ελλάδα πρέπει να αποφύγει τη φανερή εκδήλωση  φιλοπόλεμης στάσης και ως εκ τούτου η ανακοίνωση της επιστράτευσης έπρεπε να γίνει  μετά την κατάληψη του Εσκή Σεχήρ, και τούτο επειδή στη Συνδιάσκεψη είχε δηλωθεί ότι  οι δυνάμεις της Στρατιάς είναι επαρκείς για την εκτέλεση της επιχείρησης.

Στις 6 Μαρτίου ο Πρωθυπουργός και ο Γούναρης, που είχε μεταβεί στο Λονδίνο, έγιναν δεκτοί από τον Βρετανό Πρωθυπουργό και, μεταξύ άλλων, τον ενημέρωσαν ότι η Ελλάδα θα επιστράτευε 3 κλάσεις εφέδρων. Ο Λόϋδ Τζώρτζ τους είπε ότι «ουδέν πρέπει να αφεθεί εις την τύχην, διότι εν αποτυχία των στρατιωτικών επιχειρήσεων, θα καθίσταντο οι Τούρκοι ανοικονόμητοι».

Στις 6 Μαρτίου κλήθηκαν υπό τα όπλα οι κλάσεις 1913β, 1914 και 1915. Πρώτη ημέρα παρουσίασης των εφέδρων ορίστηκε η 14η Μαρτίου. Ο λόγος που επέβαλε την κήρυξη της επιστράτευσης κατά την Κυβέρνηση, όπως δηλώθηκε στον Αθηναϊκό τύπο, ήταν ο εξής:

«Η κυβέρνηση δεν προβαίνει εις την ενέργειαν ταύτην επιδιώκουσα πόλεμον. Η Ελλάς δεν είναι πολεμοχαρής. Είναι ανάγκη να σημειωθή καλώς τούτο. Αλλ’ επιθυμεί να αντιμετωπίση εγκαίρως μερικάς μετακινήσεις και συγκεντρώσεις των εν Ανατολή οργανώσεων […]»

Τρεις ημέρες αργότερα, στις 10 Μαρτίου 1921, η Στρατιά Μικράς Ασίας  —σε εκτέλεση διαταγής της κυβέρνησης που δόθηκε από το Λονδίνο—  θα εξορμούσε με τις δυνάμεις που διέθετε για την κατάληψη της γραμμής Εσκή Σεχήρ – Αφιόν Καραχισάρ. Ασφαλώς επρόκειτο για πόλεμο εναντίον τακτικού στρατού και όχι οργανώσεων. Αλλά οι έφεδροι των κλάσεων που κλήθηκαν υπό τα όπλα προφανώς δεν θα προλάβουν να πάρουν μέρος.

Η επιστράτευση του Μαρτίου 1921 και ο τρόπος με τον οποίο κηρύχθηκε ήταν μία ενέργεια που δεν είχε επίδραση στην έκβαση των επιχειρήσεων. Κατά τούτο συμπεριλαμβάνεται στις αιτίες της αποτυχίας των επιχειρήσεων του Μαρτίου.

 

11. Η Γενική Στρατιωτική Κατάσταση στις 9 Μαρτίου 1921

       α.  Διάταξη των αντιπάλων δυνάμεων

Όπως στο Σχεδιάγραμμα 4:

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4: Διάταξη αντιπάλων στις 9 Μαρτίου 1921

Ο Τουρκικός Στρατός διέθετε 10 Μεραρχίες ΠΖ, 3 Μεραρχίες Ιππικού και 1 Ταξιαρχία Ιππικού. Εξ αυτών, 1 Μεραρχία ΠΖ, η 7^η, κάλυπτε τη Νικομήδεια. 3 Μεραρχίες ΠΖ βρίσκονταν στην περιοχή της τοποθεσίας Αβγκίν – Κοβαλίτσα. 1 Μεραρχία ΠΖ και 1 Μεραρχία  Ιππικού ήταν ανεπτυγμένες προ του Ελληνικού Μετώπου της Προύσας, ως δυνάμεις καλύψεως της κύριας αμυντικής τοποθεσίας. 1 Μεραρχία ΠΖ και 1 Ιππικού βρίσκονταν στην περιοχή της Κιουτάχειας. 3 Μεραρχίες ΠΖ και 1 Ιππικού βρίσκονταν στην περιοχή Τουμλού Μπουνάρ – Αφιόν. 1 Μεραρχία ΠΖ, η 41^η, βρισκόταν εν πορεία προς το Αφιόν και 1 Ταξιαρχία Ιππικού βρισκόταν έναντι του μετώπου της Ιης Μεραρχίας.

Η Τουρκική διάταξη φανερώνει ότι έναντι του λοιπού μετώπου της Στρατιάς οι Τούρκοι διέθεταν κυρίως τμήματα ατάκτων.

Η Στρατιά Μικράς Ασίας διατηρούσε την ίδια γενικά διάταξη με αυτήν του Δεκεμβρίου, πλην των μονάδων που είχαν μεταφερθεί στη Ζώνη του Γ΄ Σώματος Στρατού.

       β.  Δύναμη Στρατιάς Μικράς Ασίας στις 1 Μαρτίου 1921

Όπως στον Πίνακα 3.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Η δύναμη της Στρατιάς Μικράς Ασίας στις 1 Μαρτίου 1921

Στον Πίνακα 3, η δύναμη της Στρατιάς διαχωρίζεται σε αυτήν που θα συμμετείχε στις επιχειρήσεις και σε αυτήν που δεν θα συμμετείχε.

Η παρούσα δύναμη των Μεραρχιών Πεζικού συνέχιζε να υπολείπεται της προβλεπόμενης κατά τον ίδιο περίπου αριθμό αξιωματικών και οπλιτών με αυτόν του Ιανουαρίου (864 αξιωματικοί και 34.465 οπλίτες).

Η μάχιμη δύναμη της Στρατιάς που θα συμμετείχε στις επιχειρήσεις αποτελούνταν από 42 Τάγματα Πεζικού (15 του Α’ Σ.Σ. και 27 του Γ’ Σ.Σ.), συνολικής δύναμης 24.000 περίπου οπλιτών, έναντι των 38.000 περίπου προβλεπομένων και επομένως η μέση δύναμη των Ταγμάτων ανερχόταν σε 570 άνδρες, έναντι των 900 περίπου προβλεπομένων. Κατόπιν τούτων, η μέση δύναμη των Λόχων ΠΖ δεν πρέπει να υπερέβαινε τους 120 άνδρες κατά Λόχο, έναντι των 198 προβλεπομένων. [Σημείωση: Από τα μέσα Απριλίου η δύναμη των Λόχων καθορίστηκε στους 216 οπλίτες]. Ενδεχομένως η δύναμη των Λόχων να ήταν κατώτερη και των 100 ανδρών κατά Λόχο, δεδομένου ότι κατά πάγια τακτική, στον Ελληνικό Στρατό ευημερούν τα μετόπισθεν και οι βοηθητικές υπηρεσίες (τα μεταγωγικά τότε) και πένονται τα πρόσω και οι μονάδες μάχης.

Μία μάχιμη δύναμη αντιστοίχου μεγέθους με αυτή των επιχειρήσεων θα παρέμενε πίσω για την κάλυψη των πλευρών και την ασφάλεια της κατεχόμενης ζώνης. Προδήλως η δύναμη αυτή ήταν πολύ μεγαλύτερη της αναγκαίας.

       γ.  Οι επιθετικές δυνατότητες της δύναμης επιχειρήσεων

Κανένας εχέφρων στρατιωτικός δεν θα μπορούσε να θεωρήσει ότι πέντε Μεραρχίες μειωμένης δυνάμεως και με σημαντικές ελλείψεις σε πυρομαχικά και μεταφορικά μέσα, ήταν ικανές να εκτελέσουν με επιτυχία δύο ανεξάρτητες και μη συνδυαζόμενες μεταξύ τους επιθετικές ενέργειες, για τη κατάληψη δύο στόχων που βρίσκονταν σε πολύ μεγάλη απόσταση από τις βάσεις ανεφοδιασμού τους, εντός εχθρικής χώρας που στερούταν συγκοινωνιών και εναντίον ενός έμπειρου και μαχητικού αντιπάλου στρατού που πολεμούσε για την πατρίδα του.

Οι στρατιωτικοί σύμβουλοι των Συμμάχων στη Διάσκεψη του Λονδίνου επισήμαναν αυτά τα προβλήματα στην Ελληνική αντιπροσωπεία, όπως της επισήμαναν και ότι, κατά τη γνώμη του στρατάρχη Φος, απαιτούνταν 27 Μεραρχίες για να επιβληθεί η ειρήνη στην Ανατολία. Όμως ο Πρωθυπουργός και ο στρατιωτικός του σύμβουλος Συνταγματάρχης Σαρηγιάννης, απέρριψαν αυτές τις επισημάνσεις. Αλήθεια: Πόσο σοβαροί μπορεί να φαίνονταν στα μάτια των Συμμάχων, αυτοί που αμφισβητούσαν την αυθεντία του αρχιστράτηγου των Συμμαχικών δυνάμεων στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο;

Δυστυχώς, Κυβέρνηση και Στρατιά βάδιζαν χωρίς συναίσθηση του κινδύνου, ενώ όλα τα στοιχεία που θα ασκούσαν αποφασιστική επιρροή στο αποτέλεσμα των επιχειρήσεων βρίσκονταν προ των οφθαλμών τους. Για τις επιχειρήσεις ήταν διαθέσιμες 5 μόνον μεραρχίες από τις 8 της Στρατιάς, η μάχιμη δύναμη των μεραρχιών υπολειπόταν σημαντικά της προβλεπόμενης και υπήρχαν σημαντικότατες ελλείψεις σε πυρομαχικά,  ανταλλακτικά πυροβόλων και πολυβόλων και μεταφορικά μέσα. Από την άλλη πλευρά του λόφου, ο Τουρκικός Στρατός βρισκόταν σε πλήρη αναδιοργάνωση, είχε δείξει ήδη  δείγματα των δυνατοτήτων του  —στη  Τζεντίζ  τον  Οκτώβριο  και  στη  Κοβαλίτσα  το  Δεκέμβριο, οι αεροπορικές αναγνωρίσεις έδειχναν ότι οχύρωνε την τοποθεσία Ινονού, είχε στη κατοχή του τη σιδηροδρομική γραμμή που του επέτρεπε να μετακινεί ταχέως τις δυνάμεις του προς τις περιοχές ενδιαφέροντος, και διέθετε εμπειροπόλεμους και φανατικά προσηλωμένους στην  υπεράσπιση της πατρίδας τους αξιωματικούς.

Η υποτίμηση του αντιπάλου και των ενδεχόμενων κινδύνων από την Ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία ήταν καθολική. Και τούτο αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες αιτίες της αποτυχίας των επιχειρήσεων του Μαρτίου.

 

12. Η διεξαγωγή των επιχειρήσεων του Μαρτίου 1921

α.  Το σχέδιο επιχειρήσεων

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5: Σχέδιο Ενεργείας Στρατιάς (Τα μπλε βέλη δείχνουν τις κατευθύνσεις επί των οποίων θα ενεργούσαν τα Α’ και Γ’ Σώματα Στρατού)

Δια του σχεδίου επιχειρήσεων προβλεπόταν ότι:

Το  Α’  Σώμα  Στρατού  με  τις  Μεραρχίες  ΙΙ  και  ΧΙΙΙ (μείον  σύνταγμα),  θα καταλάμβανε αρχικά τη διάβαση του Τουμλού Μπουνάρ. Στη συνέχεια θα συνέχιζε προς την κατεύθυνση προς την οποία θα υποχωρούσαν οι κύριες δυνάμεις το εχθρού. Αν δηλαδή η κύρια δύναμη του εχθρού υποχωρούσε προς το Αφιόν, τότε το Α’ Σώμα θα καλυπτόταν προς τη Κιουτάχεια, θα επετίθετο και θα καταλάμβανε το Αφιόν, θα καλυπτόταν προς το Ικόνιο και στη συνέχεια θα έστρεφε προς το Εσκή Σεχήρ. Στην περίπτωση που η κύρια δύναμη του εχθρού υποχωρούσε προς τη Κιουτάχεια, τότε το Α’ Σώμα με το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής του θα συνέχιζε προς την Κιουτάχεια και με ένα άλλο μέρος θα καταλάμβανε το Αφιόν και θα καλυπτόταν προς το Ικόνιο. Όπως γίνεται αντιληπτό, το Αφιόν σε κάθε περίπτωση θα έπρεπε να καταληφθεί.

Λαμβάνοντας υπόψη τις τεράστιες αποστάσεις που έπρεπε να διανυθούν και την περιορισμένη δύναμη του Α’ Σώματος, συγκείμενη εκ 5 Συνταγμάτων ΠΖ, η σύγκλιση προς το Εσκή Σεχήρ ήταν μάλλον αδύνατη, τόσο χρονικά όσο και από απόψεως διατιθέμενης ισχύος.

Το Γ’ Σώμα Στρατού θα προήλαυνε προς το Εσκή Σεχήρ και θα επετίθετο κατά των έναντι του μετώπου του εχθρικών δυνάμεων με σκοπό να τις συντρίψει και να καταλάβει το Εσκή Σεχήρ. Την κυρία του προσπάθεια θα την κατέβαλε στο αριστερό του.

 

β.  Οι επιχειρήσεις προς το Αφιόν Καραχισάρ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 6: Επιχειρήσεις Α΄ Σώματος Στρατού προς Αφιόν Καραχισάρ (10-21 Μαρτίου 1921)

Στο Σχεδιάγραμμα 6 παρουσιάζεται ο γενικός τρόπος κατά τον οποίο ενήργησε το Α’ Σώμα Στρατού, καθώς και οι ενέργειες των αντιπάλων δυνάμεων.

Το Α’ Σώμα Στρατού άρχισε την προέλαση του στις 10 Μαρτίου και στις 12 Μαρτίου κατέλαβε τη διάβαση του Τουμλού Μπουνάρ. Οι δυνάμεις του εχθρού υποχώρησαν προς το Αφιόν. Το Σώμα καταδίωξε τον εχθρό προς το Αφιόν, το οποίο και κατέλαβε στις 14 Μαρτίου, ύστερα από μάχη. Ένα μέρος των Τουρκικών δυνάμεων του Νοτίου Μετώπου συμπτύχθηκε προς τη περιοχή του χωριού Τσάι, ενώ το ισχυρότερο προς τη περιοχή Ισχανιέ – Ντουγκέρ και διατάχθηκε από το Τουρκικό Γενικό Επιτελείο να καλύψει τις κατευθύνσεις που οδηγούσαν προς το Εσκή Σεχήρ. Η δύναμη αυτή αποτελούταν από το στρατηγείο του Νότιου Μετώπου, την 8η Μεραρχία ΠΖ, τη 2η Μεραρχία Ιππικού, ένα Σύνταγμα ΠΖ και μία Μοίρα Βαρέως Πυροβολικού εξ 20 πυροβόλων.

Το Α’ Σώμα Στρατού εκτίμησε ότι η κύρια δύναμη του αντιπάλου υποχώρησε προς το Τσάι και κατόπιν τούτου εγκαταστάθηκε αμυντικά πέριξ του Αφιόν, με τη ΧΙΙΙ Μεραρχία να ενεργεί προς το Τσάι. Το Τουρκικό Γενικό επιτελείο, διέγνωσε την αδράνεια του Α’ Σώματος και από το βράδυ της 15ης Μαρτίου άρχισε να μεταφέρει σιδηροδρομικά στην τοποθεσία Ινονού, τις περί το Ντουγκέρ δυνάμεις του προς ενίσχυση του Δυτικού Μετώπου.

Όπως γίνεται αντιληπτό, το Α’ Σώμα Στρατού δεν εξετέλεσε το δεύτερο σκέλος της αποστολής του, αυτό που προέβλεπε ότι μετά τη κατάληψη του Αφιόν, θα καλυπτόταν προς τη κατεύθυνση του Ικονίου και θα συνέκλινε προς το Εσκή Σεχήρ. Και η παράλειψη αυτή, ήταν εκείνη που επέτρεψε στους Τούρκους να ενισχύσουν το Δυτικό τους Μέτωπο με πολύ σημαντικές δυνάμεις.

 

γ.  Οι επιχειρήσεις προς το Εσκή Σεχήρ

     1/   Η προέλαση προς το Εσκή Σεχήρ

Στο σχεδιάγραμμα 7 φαίνονται οι κατευθύνσεις προέλασης των Μεραρχιών ΠΖ και της Ταξιαρχίας Ιππικού  προς το Εσκή Σεχήρ, ως επίσης και η λήψη της επαφής με τη κύρια Τουρκική αμυντική τοποθεσία Αβγκίν – Μετρές Τεπέ – Κοβαλίτσα.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 7: Επιχειρήσεις Γ΄ Σώματος Στρατού προς Εσκή Σεχήρ – προέλαση (10-24 Μαρτίου 1921)

Στις 10 Μαρτίου, το Γ’ Σώμα Στρατού προέλασε προς το Εσκή Σεχήρ και αφού απώθησε τις καλυπτικές Τουρκικές δυνάμεις Ιππικού και Πεζικού, έλαβε στις 13 Μαρτίου την επαφή με τις Τουρκικές δυνάμεις επί της προωθημένης αμυντικής τοποθεσίας Καράκιοϊ – Σεϋγούντ, τις οποίες και απώθησε. Την επομένη, 14 Μαρτίου, οι ΙΙΙη και Χη Μεραρχίες έλαβαν στενή επαφή με τη κύρια Τουρκική αμυντική τοποθεσία, Αβγκίν – Μετρές Τεπέ και από το πρωί της 15^ης Μαρτίου επιτέθηκαν προκειμένου να τη διασπάσουν.

[Ιστορικής σημασίας σημείωση: Η περιοχή της κωμόπολης Σεϋγούντ (Θηβάσιο) αποτελεί το φέουδο που παραχώρησε ο σουλτάνος του Ικονίου στον Ερτογρούλ μπέη, ο γιος του οποίου Οσμάν, αποτέλεσε το πρώτο σουλτάνο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στη γη πέριξ του χωριού Αβγκίν, ή Guduzbey (από το όνομα ενός εκ των αδελφών του Οσμάν), έχουν εναποτεθεί τα οστά εκατοντάδων ηρωικών Ελλήνων μαχητών της ΙΙΙ Μεραρχίας.]

     2/   Ενίσχυση του Δυτικού Μετώπου – Σύγκριση αντιπάλων δυνάμεων

Το Δυτικό Μέτωπο, πέρα των δυνάμεων καλύψεως που εισήλθαν στην κύρια αμυντική τοποθεσία του, ενισχύθηκε στις 12 Μαρτίου με 2 Συντάγματα Πεζικού από τη περιοχή της Νικομήδειας και στις 14 Μαρτίου με τη 1^η Μεραρχία Ιππικού και τη 4η Μεραρχία Πεζικού που ήρθαν από τη Κιουτάχεια. Το Δυτικό Μέτωπο διαπιστώνοντας ότι η Κύρια Προσπάθεια του Γ’ Σώματος Στρατού, κατευθυνόταν προς το δεξιό του, μετακίνησε τις 1^η και 4^η Μεραρχίες προς τη περιοχή του Αβγκίν.

     3/ Σύγκριση των αντιπάλων δυνάμεων

ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Σύγκριση αντιπάλων δυνάμεων στη τοποθεσία Ινονού στις 15 Μαρτίου 1921

Στον Πίνακα 4 παρουσιάζεται η μάχιμη δύναμη και τα μέσα πυρός που διέθεταν οι αντίπαλοι στρατοί. Το Γ’ Σώμα διέθετε 27 Τάγματα πεζικού με 16.000 άνδρες και 104 πυροβόλα, το δε Δυτικό Μέτωπο 58 Τάγματα με 15.600 άνδρες και 56 πυροβόλα. Το Ελληνικό πλεονέκτημα στον αριθμό των πυροβόλων, το εξουδετέρωναν οι ανώτερες δυνατότητες του Τουρκικού πυροβολικού. Επίσης οι Τούρκοι υπερείχαν απόλυτα στο Ιππικό. Οι δύο αντίπαλοι ήταν σχετικά ισοδύναμοι, αλλά οι Τούρκοι είχαν υπέρ αυτών το πλεονέκτημα, ότι αμύνονταν επί μίας τοποθεσίας που την είχαν οχυρώσει πολύ ισχυρά.

Ένα εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο που πρέπει να αναφερθεί, είναι ότι οι Τούρκοι για να αντιμετωπίσουν την Ελληνική επίθεση  κατά του Εσκή Σεχήρ, «έξυσαν το πάτο του βαρελιού» και κινητοποίησαν ότι δυνάμεις διέθεταν, όπως Έμπεδα Τάγματα, Έφιππες Πυροβολαρχίες, ακόμη και τη Φρουρά της Εθνοσυνέλευσης, επίλεκτη δύναμη επιπέδου Συντάγματος.

     4/   Ο αγώνας που διεξήχθη στα υψώματα δυτικά του χωριού Αβγκίν (αναφορά μνήμης)

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 8: Η μάχη που διεξήχθη επί των υψωμάτων πέριξ του χ. Αβγκίν

Το Σχεδιάγραμμα 8 είναι της εποχής και απεικονίζει την ισχυρή οργάνωση που είχε γίνει στο δεξιό της Τουρκικής αμυντικής τοποθεσίας. Είχαν κατασκευαστεί τριπλές γραμμές χαρακωμάτων ορθίως βάλλοντος και κλειστές περιβολές που προστατεύονταν από συρματοπλέγματα. Τα σπίτια του χωριού Αβγκίν είχαν οργανωθεί σε πολυβολεία.

Το πρωί της 15^ης Μαρτίου καταλήφθηκε με αιφνιδιαστική επίθεση από το 12^ο Σύνταγμα Πεζικού με τη χρήση χειροβομβίδων και της ξιφολόγχης, το ύψωμα Κανλησίρτ. Αμέσως προωθήθηκε επί του υψώματος το 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων, με αποστολή να συνεχίσει την επίθεση κατά μήκος της κορυφογραμμής ύπερθεν του χωριού Αβγκίν (γραμμή υψωμάτων Κανλησίρτ – Ουτς Σεχιτλέρ). Ο αγώνας που διεξήχθη από το 2/39 Σύνταγμα για τη κατάληψη του υψώματος Ουτς Σεχιτλέρ, ήταν άγριος, αλλά λόγω ανεπαρκούς υποστήριξης από το πυροβολικό, το ύψωμα παρέμεινε τελικά στα χέρια των Τούρκων. Στη περιοχή του χωριού Αβγκίν, ουδέν επετεύχθη, λόγω της εκεί ισχυρής αμυντικής οργάνωσης και της διαμόρφωσης του εδάφους.

Για την ανακατάληψη του Κανλησίρτ, οι Τούρκοι εκτόξευσαν κατά τη διάρκεια της ημέρας 22 σφοδρές αντεπιθέσεις, που αποκρούστηκαν όλες δια της λόγχης. Λόγω της σφοδρότητας του αγώνα, υπήρξε μεγάλη κατανάλωση πυρομαχικών πυροβολικού, με αποτέλεσμα κατά το βράδυ να παρουσιαστεί έλλειψη τούτων, η οποία συνεχίστηκε διαρκώς επιδεινούμενη και τις επόμενες ημέρες. Η διαγωγή των ανδρών από το διοικητή του 2/39 Συντάγματος, μέχρι και το τελευταίο Εύζωνα, υπήρξε ηρωική και αξιοθαύμαστη. Ο διοικητής του 2/39 Συντάγματος Ευζώνων, συνταγματάρχης Ζωϊτόπουλος Δημοσθένης, τραυματίστηκε και αντικαταστάθηκε από τον υποδιοικητή του, αντισυνταγματάρχη Σταμελάκο Γρηγόριο, ο οποίος μετά από λίγο φονεύθηκε. Διοικητής του Συντάγματος ανέλαβε ο υποδιοικητής του 12ου Συντάγματος, αντισυνταγματάρχης Δροσινός Ιωάννης. Στις 17 Μαρτίου θα τραυματιστεί και ο αντισυνταγματάρχης Δροσινός και θα αντικατασταθεί από τον Ταγματάρχη Σαμαντά Φίλιππο. Φονευθέντος την ίδια ημέρα, του ταγματάρχη Σαμαντά, τη διοίκηση του Συντάγματος ανέλαβε μέχρι τις 18 Μαρτίου, ο λοχαγός Γραικούσης Γρηγόριος. Οι απώλειες της ΙΙΙ Μεραρχίας κατά τους αγώνες της 15ης Μαρτίου, όσο αφορά του αξιωματικούς, ανήλθαν σε 12 νεκρούς και 48 τραυματίες, ενώ οι απώλειες των οπλιτών υπερέβησαν τους 800 νεκρούς και τραυματίες.

Τις απογευματινές ώρες της 15^ης Μαρτίου καταλήφθηκε από τη Χ Μεραρχία το ύψωμα Μετρές Τεπέ. Το ρήγμα που δημιουργήθηκε στο δεξιό της Τουρκικής τοποθεσίας, αντιμετωπίστηκε από τους Τούρκους με τη δημιουργία νέας γραμμής άμυνας στο αντέρεισμα Ουλουκλού Σιρλαρί (βλέπε Σχεδιάγραμμα 9).

Η μη ύπαρξη εφεδρικής δύναμης στις Ελληνικές Μεραρχίες στο Γ’ Σώμα Στρατού και στη Στρατιά, η απομείωση της μάχιμης δύναμης εξ αιτίας των πολύ μεγάλων απωλειών, η επιδεινούμενη έλλειψη πυρομαχικών πυροβολικού και η μάλλον μέτρια διεύθυνση της μάχης από τις ανώτατες διοικήσεις, δεν επέτρεψαν τη διεύρυνση του ρήγματος.

Στις 16 Μαρτίου ουδέν ουσιώδες επετεύχθη.

Το Γ’  Σώμα Στρατού διέταξε την  VII Μεραρχία να καταλάβει στις 17 Μαρτίου τα υψώματα της Κοβαλίτσας, τις δε ΙΙΙ και Χ Μεραρχίες να συντονιστούν μεταξύ τους και να επιτεθούν για τη διεύρυνση του ρήγματος στη περιοχή του Μετρές Τεπέ. Προσέξτε. Να συντονιστούν μεταξύ τους και όχι να τις συντονίσει ο εκδώσας τη διαταγή διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού.

     5/   Η μάχη της 17^ης Μαρτίου

Στο σχεδιάγραμμα 9, παρέχονται πληροφορίες για τη μάχη της 17ης Μαρτίου.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 9: Επιχειρήσεις Α’ Σώματος Στρατού στις 17 Μαρτίου 1921

Η VII Μεραρχία επιτέθηκε με το πρώτο φως της 18ης Μαρτίου και μέχρι το απόγευμα κατέλαβε το οχυρωμένο συγκρότημα της Κοβαλίτσας, όμως οι Τούρκοι αποκατέστησαν νέα γραμμή άμυνας. Η υπερκερωτική ενέργεια 2 Ταγμάτων υπό το διοικητή του Ι/23 Τάγματος, Ταγματάρχη Κωνσταντίνο Βεντήρη, αντιμετωπίστηκε από τη 3η Μεραρχία Ιππικού και τη 5η Μεραρχία Καυκάσου. Επιπλέον στο χώρο της σύγκρουσης έφθασε προερχομένη από το Ντουγκέρ η 8^η Μεραρχία ΠΖ, που κρατήθηκε ως εφεδρεία, ενώ ακολουθούσε και η 2^η Μεραρχία Ιππικού.

Οι Μεραρχίες ΙΙΙ και Χ, δεν συντονίστηκαν ποτέ και εκτόξευσαν την επίθεσή τους μετά τις 1400. Πολύ αργά για να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τυχόν ευνοϊκό αποτέλεσμα υπό το φως της ημέρας.

Από τη ΙΙΙ Μεραρχία επιτέθηκε το 2/39 Σύνταγμα Ευζώνων, αλλά ουδέν επέτυχε.

Από τη Χ Μεραρχία επιτέθηκε μόνο το 28^ο Σύνταγμα, το οποίο κατέλαβε την οχυρωμένη περιβολή του Τοπσού Τεπέ, αλλά υφιστάμενο βαριές απώλειες υποχρεώθηκε να την εγκαταλείψει. Περιβαλλόμενο όμως από Τουρκικές δυνάμεις και με ακάλυπτο το αριστερό πλευρό του, βρέθηκε σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Ο διοικητής του Συντάγματος προσπάθησε με την αποστολή αγγελιοφόρων αξιωματικών να ενημερώσει τη Δεκάτη Μεραρχία για τη κατάστασή του, αλλά ο διοικητής της Μεραρχίας δεν ανευρέθη. Τελικά ο διοικητής της Μεραρχίας έλαβε γνώση της κατάστασης του Συντάγματος, αλλά αποφάσισε να επέμβει το πρωί. Στο πόλεμο όμως και ένα λεπτό μετά, μπορεί να φέρει τη καταστροφή. Η μη ανεύρεση του διοικητή της Δεκάτης Μεραρχίας, οφειλόταν κατά το μάλλον, στο ότι αυτός βρισκόταν αρκετά μακριά από τις μαχόμενες δυνάμεις του, μετά των οποίων όπως φαίνεται δεν διατηρούσε σύνδεσμο και επικοινωνία και οι οποίες δεν γνώριζαν που βρισκόταν ο σταθμός της διοίκησής του.

     6/   Η διάλυση του 28^ου Συντάγματος Πεζικού

Στο σχεδιάγραμμα 10, παρέχονται πληροφορίες σχετικά με τη καταστροφή του 28^ου Συντάγματος Πεζικού, η οποία είχε αποφασιστική σημασία στην έκβαση των επιχειρήσεων.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 10: Επιχειρήσεις 18ης Μαρτίου – καταστροφή του 28ου Συντάγματος ΠΖ

Από νωρίς το πρωί της 18ης Μαρτίου και για μιάμιση ώρα, το 28^ο Σύνταγμα βρέθηκε υπό το συνεχές πυρ 25 πυροβόλων που είχαν ταχθεί επί του αντερείσματος Ουλουκλού Σιρλαρί. Το πυροβολικό της Χης Μεραρχίας δεν φαίνεται να απάντησε στο Τουρκικό, μολονότι κατείχε πλεονεκτικότερη θέση από αυτό. Στη συνέχεια το Σύνταγμα δέχθηκε την επίθεση 7 Τουρκικών Ταγμάτων. Φονευθέντος του διοικητού του Συντάγματος, συνταγματάρχη Χρήστου, και πολλών αξιωματικών, οι άνδρες κλονίστηκαν και υποχώρησαν εν διαλύσει προς διάφορες κατευθύνσεις. Το ατύχημα του 28ου Συντάγματος, σε συνδυασμό και με την λοιπή γενική κατάσταση, είχε σαν αποτέλεσμα την σύμπτυξη αρχικά της Χης Μεραρχίας και στη συνέχεια του συνόλου του Γ’ Σώματος Στρατού προς τη Προύσα.

Στη φωτογραφία φαίνεται η σχετικά πλεονεκτικότερη θέση που κατείχε η Χη Μεραρχία επί του Μετρές Τεπέ, από αυτή του Ουλουκλού Σιρλαρί, όπου οι Τούρκοι είχαν τάξει το πυροβολικό τους.

 

     7/   Αιτίες της αποτυχίας του Γ’ Σώματος Στρατού

Όσον αφορά την Ελληνική πλευρά:

• Η υποτίμηση των δυνατοτήτων του Τουρκικού στρατού.
• Η μικρή δύναμη του Γ’ Σώματος Στρατού σε Μεγάλες Μονάδες και η ελλιπής επάνδρωση των μονάδων μάχης.
• Η απουσία εφεδρείας στις Μεραρχίες, στο Γ’ Σώμα Στρατού και στη Στρατιά.
• Η αναποτελεσματική διεύθυνση της μάχης από τις διοικήσεις του Σώματος Στρατού και των Μεραρχιών, που στερούμενες εφεδρειών και επαρκούς υποστήριξης πυροβολικού, στήριξαν τις ενέργειές τους στην ορμή και το θάρρος των ανδρών, εκτοξεύοντας ανεπιτυχείς μετωπικές επιθέσεις, παραβλέποντας π.χ. τον ελιγμό από το πλευρό.
• Οι εξαιρετικά μεγάλες απώλειες.
• Η σημειωθείσα έλλειψη πυρομαχικών πυροβολικού.

Όσον αφορά τους Τούρκους:

• Η διεύθυνση συνολικά των επιχειρήσεων και της μάχης που διεξήχθη επί της τοποθεσίας Ινονού, από το Γενικό Επιτελείο, τον Διοικητή του Δυτικού Μετώπου και τις δύο Ομάδες Μεραρχιών, ήταν αποφασιστική, συνεχής και εκ του σύνεγγυς.
• Επέλεξαν για την άμυνά τους μία φύσει ισχυρή τοποθεσία, που την ισχυροποίησαν με έργα οχυρωτικής
• Καθόρισαν ως κύριο σκοπό τους, την κάλυψη του σπουδαίου συγκοινωνιακού κόμβου του Εσκή Σεχήρ και αγνόησαν το Αφιόν.
• Ενεργώντας δραστήρια, ενίσχυσαν το Δυτικό Μέτωπο με δυνάμεις από άλλες περιοχές και απέκτησαν υπεροχή ισχύος έναντι του Γ’ Σώματος Στρατού.
• Η άμυνα που διεξήγαγαν ήταν ενεργητική, με κύρια χαρακτηριστικά τη μεταφορά δυνάμεων από τις ολιγότερο απειλούμενες περιοχές, προς τις κινδυνεύουσες, τις επαναλαμβανόμενες αντεπιθέσεις, τη δημιουργία νέων γραμμών άμυνας για την άμεση αναχαίτιση των εισχωρήσεων και την άριστη χρησιμοποίηση του πυροβολικού τους.

     8/   Γενικές παρατηρήσεις επί της διεύθυνσης της μάχης από τις αντίπαλες διοικήσεις

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 11: Θέσεις στρατηγείων και εφεδρειών αντιπάλων κατά τη μάχη επί της τοποθεσίας Ινονού

Στο Σχεδιάγραμμα 11 φαίνονται οι θέσεις των σταθμών διοικήσεων και των εφεδρειών των δύο αντιπάλων.

• Ο διοικητής του Δυτικού Μετώπου είχε το στρατηγείο του εγγύς του πεδίου της μάχης, διέθετε άμεση επίγνωση της τακτικής κατάστασης, καθώς και εφεδρικές δυνάμεις και ως εκ τούτου μπορούσε να επέμβει στη διεξαγωγή της μάχης. Ο διοικητής της Ελληνικής Στρατιάς, βρισκόταν στη Προύσα, δεν διέθετε επίγνωση της τακτικής κατάστασης, ούτε και εφεδρεία και ως εκ τούτου δεν μπορούσε να επέμβει στη διεξαγωγή της μάχης.
• Οι διοικητές των δύο Τουρκικών Ομάδων Μεραρχιών (Δεξιού και Αριστερού), βρίσκονταν εγγύς της γραμμής εμπλοκής, ήταν συνεχώς ενήμεροι της τακτικής κατάστασης, διέθεταν εφεδρεία, διεύθυναν τις δυνάμεις τους και συντόνιζαν τα πυρά του πυροβολικού τους, συγκεντρωτικά όταν έπρεπε. Ο αντίστοιχός τους διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού, βρισκόταν σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από το πεδίο της μάχης, δεν διέθετε εικόνα πραγματικού χρόνου του διεξαγόμενου αγώνα, δεν διέθετε εφεδρεία και πυρά και ως εκ τούτου δεν μπορούσε να επέμβει αποφασιστικά στη διεξαγωγή της μάχης.

Οι αιχμάλωτοι στρατηγοί Ν. Τρικούπης διοικητής Α’ Σ.Σ., Κ. Διγενής διοικητής του Β’ Σ.Σ. και Δ. Δημαράς, διοικητής της IV Μεραρχίας, εν μέσω του Κεμαλεδίν Μπέη, διοικητή του Τουρκικού 4ου Σ.Σ.

• Οι διοικητές των Τουρκικών μεραρχιών ευρισκόμενοι εγγύτατα του πεδίου της μάχης, διεύθυναν με καταπληκτική ενεργητικότητα τις δυνάμεις τους και τα πυρά του πυροβολικού τους, αντιμετωπίζοντας έτσι άμεσα και αποτελεσματικά κάθε δυσχερή κατάσταση. Ο διοικητής της 1^ης Τουρκικής Μεραρχίας Κεμαλεδίν μπέης, που διεύθυνε τη μάχη στη περιοχή του Αβγκίν, τραυματίστηκε. Αργότερα θα αναλάβει τη διοίκηση του 4^ου Σώματός Στρατού και θα γίνει γνωστός από τη φωτογραφία που προβάλλεται, πλαισιωμένος από τους αιχμάλωτους σωματάρχες των Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού, Τρικούπη και Διγενή αντίστοιχα. Ο Τρικούπης, ήταν ο αντίπαλός του διοικητής, της ΙΙΙ Μεραρχίας στο Αβγκίν. Ο διοικητής της Χ Ελληνικής Μεραρχίας, υποστράτηγος Λεοναρδόπουλος, στάθηκε αδύνατο να βρεθεί για να βγάλει το 28^ο Σύνταγμα από τη δυσχερή θέση στην οποία βρισκόταν.

 

13. Η 2^η Μάχη του Τουμλού Μπουνάρ

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 12: Επιχειρήσεις Α’ Σώματος Στρατού προς απόκρουση της Τουρκικής απειλής κατά των νώτων του, στη περιοχή του Τουμλού Μπουνάρ

Η Τουρκική διοίκηση αμέσως μετά την σύμπτυξη του Γ’ Σώματος Στρατού, άρχισε να μεταφέρει σημαντικές δυνάμεις στη περιοχή Αλτουντάς, με σκοπό να προσβάλει τα πλευρά και τα νώτα του Α’ Σώματος που συνέχιζε να παραμένει άπραγο στο Αφιόν.

Η καταστροφή του Α’ Σώματος Στρατού από την απειλή που διαγραφόταν στην περιοχή του Τουμλού Μπουνάρ, απετράπη αφ’ ενός λόγω της έγκαιρης διάγνωσης αυτής από τον διοικητή του Α’ Σώματος Στρατού και των μέτρων που έλαβε για τη ταχεία επιστροφή των δυνάμεών του στο Τουμλού Μπουνάρ και αφ’ ετέρου χάρη στην ηρωική αντίσταση του 34ου Συντάγματος Πεζικού, του Συνταγματάρχη Δημοσθένη Διαλέτη, που κάλυπτε την από Αλτουντάς προς Τουμλού Μπουνάρ κατεύθυνση και το οποίο αγωνιζόμενο έναντι υπέρτερων εχθρικών δυνάμεων, διατήρησε αρραγή την τοποθεσία του μέχρι την επέμβαση στον αγώνα των Μεραρχιών του Α’ Σώματος. Επίσης η ταχεία μεταφορά από τη Σμύρνη στη Μπανάζ του 33ου Συντάγματος Πεζικού της V Μεραρχίας, αποσόβησε το κίνδυνο που διαγραφόταν κατά των συγκοινωνιών του Α’ Σώματος Στρατού από τη διείσδυση των 1ης και 2ης Τουρκικών Μεραρχιών Ιππικού από κατεύθυνση δυτικά του Μουράτ Νταγ προς τη περιοχή Μπανάζ – Ουσάκ.

Κρίνω επίσης σκόπιμο να αναφερθώ σε ένα σοβαρό περιστατικό που φανερώνει πολλά, για το επίπεδο της διοίκησης. Η ΧΙΙΙ Μεραρχία επιστρέφοντας από το Αφιόν, φθάνει πρώτη στη περιοχή του Τουμλού Μπουνάρ, με τη ΙΙ Μεραρχία να ακολουθεί. Ο διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας, προηγήθηκε της Μεραρχίας του και συναντήθηκε με το διοικητή της ΧΙΙΙ, από τον οποίο ζήτησε να ενισχύσει το 34^ο Σύνταγμα που μαχόταν απεγνωσμένα. Ο διοικητής της ΧΙΙΙ αρνήθηκε, παρά το ότι υπήρχε ρητή διαταγή του Α΄ Σώματος επ’ αυτού. Φαίνεται ότι τα διαμειφθέντα μεταξύ των δύο Μεράρχων, έγιναν σε «έντονα Γαλλικά». Το Σώμα Στρατού το παρέβλεψε. Τον Ιούλιο ο διοικητής της ΧΙΙΙ Μεραρχίας, δεν θα επιτεθεί κατά του Ακτσάλ Νταγ, μολονότι δίπλα του η V Μεραρχία αιμορραγούσε ακατάπαυστα. Για όλα αυτά, θα του ανατεθεί το 1922 η διοίκηση του Β’ Σώματος Στρατού και αργότερα θα ποζάρει δίπλα στο Κεμαλεδίν.

Ένα ακόμη πολύ σημαντικό στοιχείο που πρέπει να προσεχθεί, είναι το πως χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι το άφθονο Ιππικό που διέθεταν. Το τοποθετούσαν συνήθως κατά τον μεν αμυντικό αγώνα στις δυνάμεις καλύψεως και στη συνέχεια για τη κάλυψη των πλευρών της κύριας αμυντικής τοποθεσίας με ετοιμότητα να εκμεταλλευτεί τυχόν αδυναμίες του αντιπάλου και να ενεργήσει κατά των νώτων του, στη δε επίθεση, όπως στη 2^η μάχη του Τουμλού Μπουνάρ, για να ενεργήσει βαθιά στα νώτα του Α’ Σώματος Στρατού. Τα σχεδιάγραμμα από τη μάχη επί της τοποθεσίας Ινονού και τη δεύτερη μάχη του Τουμλού Μπουνάρ, είναι εξαιρετικά κατατοπιστικά.

Υπόψη ότι με βάση παλαιότερη γνώση που διαθέτω, οι Τούρκοι στρατιωτικοί σπουδάζουν αναλυτικά τις επιχειρήσεις της Μικρασιατικής Εκστρατείας, επειδή θεωρούν ότι οι τότε στρατιωτικοί αρχηγοί τους ενήργησαν σοφά. Ευχής έργο θα ήταν να συνέβαινε το ίδιο και στις δικές μας στρατιωτικές σχολές. Αλλά δυστυχώς δεν συμβαίνει και τούτο επειδή δεν θέλουμε να μαθαίνουμε από τα λάθη μας.

 

14. Κύριες αιτίες της αποτυχίας

Πρώτη και σημαντικότερη: Η αποτυχία της υπεύθυνης κυβέρνησης να διαβουλευθεί με υπευθυνότητα και σοβαρότητα με τους κατά το νόμο υπεύθυνους στρατιωτικούς της συμβούλους, προκειμένου να προσδιορίσει το σκοπό της επιχείρησης που ζητούσε να εκτελέσει η Στρατιά Μικράς Ασίας και να διαθέσει την απαιτούμενη δύναμη και τα αναγκαία μέσα για την επιτυχή εκτέλεσή της.

Δεύτερη: Το ανεδαφικό σχέδιο που εφαρμόστηκε, που προέβλεπε τη διεξαγωγή δύο επιθέσεων, απομεμακρυσμένων μεταξύ τους, που δεν συνέκλιναν στην επίτευξη ενός συγκεκριμένου κύριου σκοπού, που δεν θα έπρεπε να ήταν άλλος από τη συντριβή του αντιπάλου. Το εφαρμοσθέν σχέδιο απέβλεπε στο μη ομολογούμενο στόχο της κατάληψης εδάφους και σημαντικών πόλεων και τούτο επειδή η πολιτική ηγεσία, αλλά και οι στρατιωτικοί της σύμβουλοι, πίστευαν ότι αυτό αποτελεί διαπραγματευτικό πλεονέκτημα. Η επιθυμία κατάληψης του Αφιόν ταυτόχρονα με τη κατάληψη του Εσκή Σεχήρ, διέσπασε τη περιορισμένης ισχύος διαθέσιμη δύναμη, σε δύο ανεξάρτητες, αφιστάμενες και μη συνεργαζόμενες μεταξύ τους επιθέσεις, με αποτέλεσμα τα δύο συγκροτήματα επιθέσεως να μη διαθέτουν την απαιτούμενη ισχύ για να μπορέσουν να εκτελέσουν την αποστολή που τους ανατέθηκε.

Τρίτη: Η υπερεκτίμηση των περιορισμένων δυνατοτήτων της Στρατιάς, σε συνδυασμό με την υποτίμηση του αντιπάλου και των ενδεχόμενων κινδύνων.

Τέταρτη: Η απόρριψη από το διοικητή και τον επιτελάρχη της Στρατιάς, των προϋποθέσεων που οι ίδιοι είχαν αποδεχθεί ως προαπαιτούμενες, προκειμένου η εκτέλεση της επιχείρησης να διαθέτει σοβαρές πιθανότητες επιτυχίας.

Πέμπτη: Οι περιορισμένες δυνατότητες της Στρατιάς για την εκτέλεση ευρέων επιθετικών επιχειρήσεων, λόγω του μικρού αριθμού των διαθέσιμων Μεραρχιών και της ελαττωμένης μάχιμης δύναμης αυτών. Στην υπόψη αιτία εντάσσεται και η άρνηση της κυβέρνησης να ενισχύσει τη Στρατιά με προσωπικό και μονάδες πριν την έναρξη των επιχειρήσεων, ως επίσης και η έναρξη της επιστράτευσης μετά την έναρξη των επιχειρήσεων. Αποτέλεσμα όλων αυτών, ήταν η αδυναμία τήρησης εφεδρειών από τις ανώτατες διοικήσεις.

Έκτη: Η αδυναμία του πυροβολικού να υποστηρίξει με επάρκεια τις δυνάμεις ελιγμού, που οφειλόταν στο μικρό αριθμό των διατιθέμενων μεταφορικών μέσων, στη πλημμελή οργάνωση  του συστήματος ανεφοδιασμού σε πυρομαχικά, στην έλλειψη πυρομαχικών, στην αδυναμία των διατιθέμενων πυροβόλων να εξουδετερώσουν το εντός των χαρακωμάτων εχθρικό πεζικό και τέλος στη κακή κατάσταση του οδικού δικτύου της περιοχής των επιχειρήσεων.

Έβδομη: Η αναποτελεσματική διεύθυνση της επιχείρησης από τη Στρατιά και τις ανώτατες διοικήσεις.

Όγδοη: Η εμμονή της κυβέρνησης και της Στρατιάς στην ισχυρή κάλυψη δευτερευόντων, ή ανενεργών μετώπων, στη Μικρά Ασία και την Ελλάδα, στη συντήρηση σε καιρό πολέμου του συστήματος των αποσπάσεων και στη κατασπατάληση της υπό τα όπλα στρατιωτικής  δύναμης σε άχρηστες μονάδες και θέσεις (στρατιωτικές, κρατικές και μη κρατικές). Τούτο είχε σαν αποτέλεσμα στις επιχειρήσεις του Μαρτίου να χρησιμοποιηθεί το ¼ της συνολικής δύναμης του Ελληνικού Στρατού, ενώ η Τουρκική ηγεσία χρησιμοποίησε το σύνολο σχεδόν του Τουρκικού στρατού. Ειδικότερα, η Στρατιά Μικράς Ασίας διέθεσε για τις επιχειρήσεις 42 Τάγματα Πεζικού από τα συνολικώς 85 που διέθετε.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που ρίχνει φως στους λόγους που άλλαξαν οι αρχικές προθέσεις της Στρατιάς, και ότι αυτό έγινε με σκοπό τη κατάληψη μεγαλύτερης έκτασης και σημαντικών πόλεων, είναι η από 22 Μαρτίου διαταγή της Στρατιάς προς το Α’ Σώμα, που του επιτρέπει σε απόλυτη ανάγκη να εγκαταλείψει προσωρινά το Αφιόν και να μεταφέρει τις δυνάμεις του στο Τουμλού Μπουνάρ, αφήνοντας όμως ένα ελαφρό απόσπασμα κατοχής στο Αφιόν, το οποίο (γράφει) δεν μπορούμε «ένεκα γενικώτερων λόγων εγκαταλείψωμεν τελείως και άνευ αποχρώντος λόγου από τούδε». Αυτό δηλαδή που είχα γράψει προηγουμένως. Σε κάθε περίπτωση το Αφιόν έπρεπε να καταληφθεί …. και να διατηρηθεί. Το Α’ Σώμα κινδύνευε με καταστροφή, αλλά το Αφιόν έπρεπε να διατηρηθεί για γενικότερους λόγους.

 

15. Ο αναποτελεσματικός έλεγχος και συντονισμός των επιχειρήσεων από τις ανώτατες διοικήσεις

Η αναφερόμενη αδυναμία οφειλόταν στους εξής κυρίως λόγους:

Πρώτος λόγος: Ο Ελληνικός Στρατός αναπτύχθηκε πολύ καθυστερημένα σε σύγχρονες βάσεις. Επί της πρωθυπουργίας των Χαριλάου Τρικούπη και του Γεωργίου Θεοτόκη έγιναν σημαντικά βήματα για την ανάπτυξη του Στρατού σε σύγχρονες για την εποχή βάσεις. Όμως το κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου το 1909, ήταν αυτό που έδωσε το «εναρκτήριο λάκτισμα» για την ανάπτυξη του Στρατού σε ένα ισχυρό οργανισμό που μπορούσε να υποστηρίξει τα εθνικά συμφέροντα. Το 1921 ο Στρατός συνέχιζε να αποτελεί ένα πολύ νεαρό οργανισμό, που δεν διέθετε ακόμη Γενικό Επιτελείο και Σχολή Πολέμου για τη κατάρτιση των επιτελών αξιωματικών και τη καλλιέργεια της στρατιωτικής σκέψης, ως επίσης δεν διέθετε και Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών. Στο νεαρό αυτό οργανισμό, οι διοικήσεις των Σωμάτων Στρατού ήταν μία πολύ πρόσφατη προσθήκη και η συμμετοχή τους σε επιχειρήσεις, μετρούσε 4 περίπου χρόνια. Οι πριν τη πολιτική μεταβολή του Νοεμβρίου του 1920, διοικητές των Σωμάτων Στρατού, που είχαν αποκτήσει μία σημαντικού βαθμού επιχειρησιακή εμπειρία στο Μακεδονικό Μέτωπο, στην Ουκρανία και στη Μικρά Ασία, αντικαταστάθηκαν από νέους, οι οποίοι όμως μετά από κάθε επιχείρηση, απομακρύνονταν λόγω ανεπάρκειας. Κυρίαρχη ιδέα σε πολλούς αξιωματικούς, ήταν ότι η νίκη κερδίζεται με αιματηρές μετωπικές επιθέσεις δια της λόγχης, ενδεχομένως και άνευ υποστήριξης πυροβολικού. Ήταν ένας από τους λόγους που κανένας δεν σκέφτηκε ότι οι αποκατασταθέντες απότακτοι αξιωματικοί, θα έπρεπε πριν τη διάθεσή τους στη Μικρά Ασία, να παρακολουθήσουν σχολεία επιμόρφωσης, στα νέα όπλα και στις νέες τακτικές που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια το Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ποιος ο λόγος να γίνει όμως, όταν όλοι γνώριζαν το πως διεξάγεται η επίθεση. Δια της λόγχης…

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 13: Η θέση των στρατηγείων Σωμάτων Στρατού στη μάχη του Τσαούς Τσιφλίκ – υψ. 1799

Δεύτερος λόγος: Ο Ελληνικός Στρατός ακολουθούσε το Γαλλικό πρότυπο διεύθυνσης των επιχειρήσεων. Κατ’ αυτό, ο προϊστάμενος διοικητής έπρεπε να βρίσκεται αρκετά μακριά από τη γραμμή της σύγκρουσης, ώστε ανεπηρέαστος από τις απώλειες και τις συγκινήσεις της μάχης, να διευθύνει τις επιχειρήσεις με «καθαρό μυαλό». Το βράδυ που διακοπτόταν η μάχη, ο προϊστάμενος διοικητής έπαιρνε τις αναφορές στρατιωτικής κατάστασης των υφισταμένων του και στη συνέχεια εξέδιδε τη διαταγή του για την επομένη, πολλές φορές πολύ καθυστερημένα. Η διαταγή του προϊσταμένου συνήθως καθυστερούσε να φθάσει στους εκτελεστές, ή και δεν έφθανε ποτέ. Κατά τη διάρκεια της ημέρας η κάθε μεραρχία διεξήγαγε ουσιαστικά τη δική της μάχη, χωρίς την επέμβαση του Σωματάρχη. Ο Σωματάρχης βρισκόταν μακριά από το πεδίο της μάχης, δεν διέθετε επίγνωση της κάθε φοράς τακτικής κατάστασης, στερούνταν συνήθως εφεδρείας και πυρών και κατόπιν τούτου ήταν αδύνατο να επέμβει κατά τρόπο αποφασιστικό στη διεξαγωγή του αγώνα.

Το Σχεδιάγραμμα 13 αποτυπώνει στοιχεία από τη μάχη της Κιουτάχειας τον Ιούλιο του 1921 και ειδικότερα από την αποφασιστικής σημασίας μάχη του Τσαούς Τσιφλίκ – Υψώματος 1799. Στη μάχη για τη διάσπαση του οχυρωμένου θύλακα της Κιουτάχειας, η Στρατιά δεν μπόρεσε να συντονίσει τα Σώματα Στρατού και τα Συγκροτήματα Μεραρχιών. Από τις 10 Μεραρχίες που έλαβαν μέρος στις μάχες που διεξήχθησαν μεταξύ 1-3 Ιουλίου, κύρια συμμετοχή είχαν μόνο οι Πρώτη και Πέμπτη Μεραρχίες, στις οποίες και οφείλεται η διάσπαση της Τουρκικής άμυνας. Η ΙΙ Μεραρχία είχε περιορισμένη συμμετοχή μόνο στις 3 Ιουλίου, οι VII, IX και Χ Μεραρχίες συγκρούστηκαν με τις οπισθοφυλακές των υποχωρούντων Τουρκικών Μεραρχιών, οι δε ΙΙΙ, ΧΙ, ΧΙΙ και ΧΙΙΙ Μεραρχίες δεν έριξαν ούτε τουφεκιά. Οι διοικήσεις των Α’ και Β’ Σωμάτων Στρατού κατά τη μάχη του Τσαούς Τσιφλίκ – υψώματος 1799, ευρισκόμενες 35 χιλιόμετρα μακριά από τις Μεραρχίες τους, δεν διέθεταν επίγνωση της τακτικής κατάστασης και δεν μπόρεσαν να συντονίσουν τις Μεραρχίες του, με αποτέλεσμα η Δεκάτη Τρίτη Μεραρχία του Β’ Σώματος να μη συμμετάσχει στη μάχη και η Δευτέρα Μεραρχία του Α’ Σώματος να έχει πολύ περιορισμένη συμμετοχή. Παρά ταύτα οι Μέραρχοι των Πρώτης και Πέμπτης Μεραρχιών, μπόρεσαν και συντονίστηκαν ικανοποιητικά μεταξύ τους, μολονότι ανήκαν σε διαφορετικά Σώματα Στρατού. Από την απέναντι πλευρά του λόφου, ο διοικητής της 4^ης Τουρκικής Ομάδας Μεραρχιών, είχε το σταθμό διοικήσεως του στο Τσερκουλέρ, σε απόσταση 7 χιλιομέτρων από τη γραμμή της μάχης και συντόνιζε 5 Μεραρχίες και όχι δύο. Τα παραδείγματα αυτής της πονεμένης κατάστασης αφθονούν, αλλά δεν υπάρχει χρόνος για εκτενέστερη αναφορά. Όπως αφθονούν και τα παραδείγματα που οι προϊστάμενοι σωματάρχες, ή οι μέραρχοι, άφηναν το συντονισμό ζωτικών λεπτομερειών στους υφισταμένους τους, με τραγικά τις περισσότερες φορές αποτελέσματα. Όπως στη περίπτωση των ΙΙΙης και Χης Μεραρχιών στη μάχη της 17^ης Μαρτίου για τη διάσπαση της τοποθεσίας Ινονού.

Ο αναποτελεσματικός έλεγχος και συντονισμός των επιχειρήσεων από τη Στρατιά, τα Σώματα Στρατού και τις Μεραρχίες, αποτέλεσε ένα πρόβλημα που μέχρι και το τέλος της εκστρατείας δεν θα αντιμετωπιστεί, και θα βάλει βαριά τη σφραγίδα του στις αποτυχίες και τελικά στην τραγική ήττα του Αυγούστου του 1922.

 

16. Απόψεις των τότε αντιπάλων επί των επιχειρήσεων

α.  Ο τότε συνταγματάρχης του Τουρκικού Γενικού Επιτελείου, Τζεβδέτ Κερήμ, γράφει σχετικά:

«Το γενικό μας επιτελείο θεωρούσε πιθανότερο ότι κατά το χρόνο που το βόρειο Σώμα των Ελλήνων θα κατευθυνόταν προς το Εσκή Σεχήρ, το Σώμα του Ουσάκ (το Α’ Σώμα) θα κατευθυνόταν προς το Αφιόν με ασθενείς δυνάμεις, οι δε κύριες δυνάμεις του θα στρέφονταν προς τη γραμμή Αλτουντάς – Εσκή Σεχήρ, δια να επιτεθούν κατά των στο Ινονού απασχολημένων στρατευμάτων μας και να επιτύχουν κατ’ αυτό τον τρόπο και σε συνδυασμό προς το Γ’ Σώμα κύκλωση, η οποία θα επέφερε καίριο αποτέλεσμα.

Αν οι Έλληνες εξ αρχής στρέφονταν κατά της γραμμής Αλτουντάς – Κιουτάχειας – Εσκή Σεχήρ, σε συνδυασμό μετά των στρατευμάτων Προύσας και με αρκετή δύναμη προκαλύψεως κατ’ ενδεχομένου εξ Αφιόν κινδύνου, θα περιήγαγαν το στρατό μας σε δυσχερή θέση και δεν θα μας παρείχαν την ευχέρεια να δώσουμε προ του Ινονού μάχη τόσο ελεύθερη και ασφαλή.»

β. Ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού Κοντούλης κατά τις επιχειρήσεις του Μαρτίου, γράφει στη Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια για τα αίτια της αποτυχίας των επιχειρήσεων του Μαρτίου:

«Τοιουτοτρόπως οι επιχειρήσεις του Γ’ Σώματος Στρατού κατέληξαν σε αιματηρή αποτυχία, παρ’ όλη την αξιοθαύμαστη ορμητικότητα των αξιωματικών και οπλιτών. Κυριότερες αιτίες αυτής της αποτυχίας, μπορούν να θεωρηθούν: α) Η εφαρμογή ατυχούς σχεδίου επιχειρήσεων, β) οι ελλιπείς δυνάμεις δια των οποίων επιχειρήθηκε η προέλαση έναντι πολλαπλασίων δυνάμεων του εχθρού, και γ) ο μη επαρκής εφοδιασμός του Πυροβολικού δια πυρομαχικών, αναγκασθέντος σχεδόν να αδρανήσει κατά τις κρίσιμες στιγμές της μάχης Αβγκίν – Κοβαλίτσας. Ενέργεια και των δύο Σωμάτων Στρατού Α’ και Γ’ εναντίον του Εσκή Σεχήρ, του Α’ αφήνοντος μικρές δυνάμεις στο Ουσάκ, όπως ήταν το αρχικό σχέδιο, θα επέφερε περηφανή Ελληνική νίκη και πολύ πιθανό πλήρη καταστροφή του τουρκικού στρατού.»

γ.  Επί του ζητήματος της μη ενίσχυσης της δύναμης της Στρατιάς πριν την έναρξη των επιχειρήσεων  εξόχως διαφωτιστικό είναι το υπόμνημα Πάλη της 22ας Μαρτίου προς τον υπουργό των στρατιωτικών, που διασώζει ο υποστράτηγος Βίκτωρ Δούσμανης:

«… Τελευταίως διετάχθη η εκτέλεσις (της επιχείρησης) ως επιβαλλομένη απολύτως …, χωρίς ουδεμία ενίσχυσις εν τούτοις να αποσταλή, … παρά επικλήσεις Στρατιάς, εν ώ το ορθόν ήτο να αναμείνωμεν έλευσιν εφέδρων προ έναρξιν επιχειρήσεων. Και αυτό το υπάρχον ευζωνικόν Σύνταγμα [αναφέρεται στο 3/40 Σ.Ε.], εκ μόνον 1080 ανδρών έφθασεν εις Μουδανιά 8 ημέρας μετά έναρξιν επιχειρήσεως, εν ώ ηδύνατο να είναι 8 ημέρας προ των επιχειρήσεων. Κατά το δίμηνον παρελθόν διάστημα εχθρός ενισχύθη μεγάλως και δι’ ανδρών και οχυρώσεως και εφοδίων. Παρ’ όλα ταύτα η συντριβή του ήτο άφευκτος εάν είχομεν τας αρχικάς αιτηθείσας ενισχύσεις, καθότι και ως είχον τα πράγματα κατά τον αγώνα υπήρξαν στιγμαί, καθ’ άς 5000 διαθέσιμοι επί πλέον άνδρες θα επέφερον ημίν άμεσον νίκην εκ της βορείας ομάδος.»

Βεβαίως ο Πάλης παραλείπει να αναφέρει ότι μέγα μέρος της ευθύνης για τη μη ενίσχυση της Στρατιάς, ως επίσης και για το άτυχο – ανεδαφικό σχέδιο που εφαρμόστηκε, βαρύνει αποκλειστικά τον ίδιο.

 

17. Επίλογος

Οι επιχειρήσεις του Μαρτίου αποτέλεσαν μία ασυγχώρητη αποτυχία – ήττα, που με κανένα τρόπο δεν μπορεί να δικαιολογηθεί. Η νέα κυβέρνηση, δεν διέθετε σχέδιο για τη διαχείριση του Μικρασιατικού ζητήματος, δεν είχε στόχους, ούτε μπορούσε να καθορίσει. Αποφάσισε την εκτέλεση μίας επιχείρησης αγνοώντας τους κατά το νόμο υπεύθυνους στρατιωτικούς της συμβούλους και διαβουλευόμενη με τον επιτελάρχη της Στρατιάς. Επιθυμούσε εύπεπτες προτάσεις και δεν ήταν διατεθειμένη να ενισχύσει τη Στρατιά Μικράς Ασίας για να εκτελέσει την αποστολή της.

Ο Ελληνικός στρατός το Μάρτιο του 1921, ήταν μεγαλύτερος και ισχυρότερος κατά πολύ του Τουρκικού στρατού και παρά τις μειονεξίες του, διέθετε τις δυνατότητες για να νικήσει. Δυστυχώς, όμως, η Ελληνική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία αφ’ ενός χρησιμοποίησε ένα μικρό μέρος εκείνου του στρατού και αφ’ ετέρου άλλαξε το αρχικό σχέδιο με ένα άλλο άστοχο και ανεδαφικό.

Η αποτυχία – ήττα του Μαρτίου, αποτέλεσε την απαρχή των μεγάλων δεινών που ακολούθησαν. Η διαπραγματευτική θέση της Ελλάδας, αντί να ενισχυθεί, κατακρημνίστηκε. Ποια εμπιστοσύνη μπορούσαν να έχουν οι Αγγλογάλλοι σε ένα «Σύμμαχο» που η κυβέρνησή της και ο στρατιωτικός της σύμβουλος απέρριπταν την αυθεντία του στρατάρχη Φος, δήλωναν ανεδαφικές δυνατότητες και στο τέλος ο στρατός τους απέτυχε στην επίτευξη στόχων πολύ περιορισμένων έναντι των δηλωθέντων στη διάσκεψη του Λονδίνου;

Οι απώλειες της Ελληνικής Στρατιάς ήταν παμμέγιστες και φαίνονται στον Πίνακα 5:

Πίνακας 5: Απώλειες Αξιωματικών και Οπλιτών

Από την άλλη πλευρά, η θέση της Κεμαλικής Τουρκίας αναβαθμίστηκε στο εσωτερικό, αλλά και στο εξωτερικό. Ο Τουρκικός στρατός απέκτησε αυτοπεποίθηση και μεγάλος αριθμός αξιωματικών του πρώην Σουλτανικού στρατού προσήλθε στις τάξεις του. Αλλά και η εντατική στρατολογία που διενεργείτο με τη βία, άρχισε να αποδίδει περισσότερη δύναμη.

Το μόνο κέρδος από τις αιματοβαμμένες επιχειρήσεις του Μαρτίου ήταν ότι η διάβαση του Τουμλού Μπουνάρ παρέμεινε στην κατοχή του Α’ Σώματος Στρατού.