Μικρασιατική Εκστρατεία: Βαθύτερα αίτια της στρατιωτικής μας ήττας, Μέρος 5ο – A’
23 Δεκεμβρίου 2012 102 Σχόλια
Η κατάληξη. Η απολογία του στρατηγού Χατζηανέστη κατά τη Δίκη των Εξ.
Ιστορικά Συμπεράσματα
Το παρόν άρθρο ξεκίνησε για να υποστηρίξει μια συγκεκριμένη θέση: ότι η γενικώς διαπιστούμενη υπεροχή της τουρκικής διεύθυνσης επιχειρήσεων στη Μικρασιατική Εκστρατεία δεν ήταν τυχαίο γεγονός αλλά αποτέλεσμα τριών συστηματικών παραγόντων:
- A. Ο Οθωμανικός στρατός – η μήτρα του τουρκικού στρατού, αν όχι ο ίδιος ακριβώς από πλευράς στελεχών – ήταν οργανωμένος πολύ πριν την πρώτη απόπειρα σοβαρής οργάνωσης του ΕΣ. Επιπλέον, και κυρίως, η απόπειρα σοβαρής ανασυγκρότησης με βάση τα δυτικά πρότυπα ξεκίνησε για τον οθωμανικό στρατό πολλές δεκαετίες πριν από τον ΕΣ, με αποτέλεσμα η προσπάθεια αυτή να έχει αποδώσει σημαντικούς καρπούς. Η αντίστοιχη προσπάθεια για τον ΕΣ ξεκίνησε μόλις το 1904 και ουσιαστικά διήρκεσε οκτώ με δέκα έτη. Τέτοιος χρόνος μπορεί να είναι επαρκής για να συγκροτηθούν μονάδες, είναι όμως πάρα πολύ μικρός για να συγκροτηθεί οργανισμός με βάθος. Τα χαρακτηριστικά αυτού του «βάθους», όπως είναι η επιτελική ικανότητα και άλλοι σημαντικοί παράγοντες (όπως, πχ, η τεχνολογική ωριμότητα) απαιτούν βάθος χρόνου για να αποκτηθούν, και τέτοιο βάθος δεν υπήρχε στον ΕΣ. Αναγκαστήκαμε να κάνουμε στρατό για ιστορικές αναμετρήσεις μέσα σε οκτώ χρόνια. Η αμέλεια δεκαετιών μας επέβαλε βαρύτατο τίμημα.
- B. Ο Οθωμανικός Στρατός είχε σαν οργανωτικό πρότυπο (άρα και πρότυπο σε θέματα δόγματος και πρακτικής) τον γερμανικό στρατό, ενώ ο ελληνικός στρατός τον γαλλικό. Σε κάποιο βαθμό αυτό υπήρξε αναπόφευκτη επιλογή για λόγους που δε σχετίζονταν με την αμυντική πολιτική αλλά με τη διεθνή πολιτική. Παρ΄όλα αυτά, η επίδραση ήταν εμφανής σε πολλές πτυχές των επιχειρήσεων, τόσο από ελληνικής όσο και από τουρκικής πλευράς. Χαρακτηριστικά της ελληνικής πλευράς που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο όπως «η ακαμψία στις κινήσεις, η μη χρησιμοποίηση ευρέων ελιγμών και ο μέχρι των ελαχίστων λεπτομερειών καθορισμός από τα προϊστάμενα κλιμάκια του τρόπου ενεργείας των υφισταμένων τους» υπήρξε κατά τους δύο παγκοσμίους πολέμους το σήμα κατατεθέν της γαλλικής στρατιωτικής σχολής.
- C. Τέλος, και παρά τη διαδεδομένη ψευδαίσθηση, ο τουρκικός στρατός προσήλθε στη πεδίο της μάχης της Μικρασιατικής Εκστρατείας με τεράστια επιχειρησιακή εμπειρία και εμπειρία στη διεύθυνση μεγάλων επιχειρήσεων κάθε είδους. Η δυσαναλογία δεν αφορούσε μόνον τις πολεμικές συγκρούσεις, αλλά και την ένταση της εμπλοκής σε καθεμία από αυτές. Έτσι, στον Α’ ΠΠ ο Ελληνικός Στρατός έλαβε μέρος – ως επιχειρησιακός οργανισμός, κατ’ ουσίαν σε δύο μεγάλες μάχες. Οι συνεχείς ήττες του οθωμανικού στρατού, τόσο κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους όσο και κατά τον Α΄ΠΠ δημιούργησαν την ψευδαίσθηση σε πολλούς, (μεταξύ των οποίων και σε αρκετούς αξιωματικούς) ότι ο Οθωμανικός Στρατός είναι εύκολο θύμα. Αυτό ίσχυσε σε κάποιο βαθμό για τους Βαλκανικούς Πολέμους, αλλά και εκεί ήταν εμφανές ότι το πρόβλημα ενέκειτο κυρίως στη χαμηλή απόδοση των μονάδων και πολύ λιγότερο στη διεύθυνση των επιχειρήσεων. Αντιθέτως, η διεύθυνση των επιχειρήσεων έδειχνε συχνά δείγματα υψηλής ποιότητας. Ακόμη και όταν σχεδιασμοί αποτύγχαναν εξ αιτίας τυπικών επιτελικών σφαλμάτων (απαιτούμενες δυνάμεις για την επίτευξη αντικειμενικών στόχων και υπολογισμοί ταχύτητας κινήσεως των δυνάμεων στο έδαφος – σφάλματα τα οποία με την εμπειρία διορθώνονται), η συνολική προσέγγιση ήταν υψηλού επιπέδου και επεδείκνυε τυπικά γερμανικά χαρακτηριστικά: επιδίωξη πρωτοβουλίας στο επιχειρησιακό επίπεδο και επιδίωξη υπερκεράσεων.
Τρία σημεία χρήζουν ειδικότερης προσοχής:
- οι τούρκοι επιτελείς είχαν πολύ μεγαλύτερη εμπειρία στη διεξαγωγή επιχειρήσεων σε ευρέα θέατρα με αναπεπταμένο έδαφος, όπως σε γενικές γραμμές ήταν το θέατρο επιχειρήσεων της Μικρασίας. Αντίθετα, η εμπειρία του ΕΣ προερχόταν από πεδία με έντονο ανάγλυφο, που υποβάλει διαφορετικό τρόπο διεξαγωγής επιχειρήσεων και αναπτύσσει διαφορετική επιτελική αντίληψη.
- Η ελληνική εμπειρία στη διεύθυνση επιχειρήσεων υπήρξε πολύ πιο περιορισμένη ακόμη κι απ΄ ότι αφήνει να φανεί το εύρος των επιχειρήσεων στις οποίες συμμετείχε. Σε όλο τον Α΄ΠΠ (στον οποίο πρακτικά πολέμησε σχεδόν ένα με ενάμισι χρόνο, έναντι τεσσάρων για τους τούρκους) ο ΕΣ δεν διήυθυνε τις επιχειρήσεις στις οποίες συμμετείχε. Κατά τη διάρκεια του πολέμου η μόνη επιχείρηση ευρείας κλίμακας την οποία εκτέλεσε (σχεδόν) αυτόνομα ο ΕΣ υπήρξε η Μάχη του Σκρα. Αντίθετα, σε όλες τις άλλες επιχειρήσεις, όπως και στην Ουκρανία, οι ελληνικές δυνάμεις μάχονταν υπαγόμενες σε ξένους σχηματισμούς, και συμμετέχοντας σε επιχειρήσεις που σχεδιάζονταν και διευθύνονταν από ξένους αξιωματικούς. Μάλιστα, το γεγονός ότι η συμμετοχή γινόταν συνήθως σε κλιμάκια επιπέδου συντάγματος και, πολύ σπάνια, μεραρχίας, έδινε και το όριο της σωρευθείσας εμπειρίας στον τομέα αυτό.
- Οι τούρκοι στρατιωτικοί, πέραν της επιρροής των γερμανών, αντιμετώπισαν στο πεδίο της μάχης επανειλημμένα δύο μεγάλους στρατούς: τους ρώσους και τους βρετανούς, οι οποίοι είχαν διαφορετικές αντιλήψεις και δόγματα. Αν και αυτό δε μπορεί να αποδειχτεί, είναι μάλλον προφανές ότι οι διαφορετικές αντιλήψεις και τα δόγματα που οι ίδιοι αντιμετώπισαν ως αντιπάλους, καθώς και οι ήττες που υπέστησαν με τον τρόπο αυτό, είχαν διδακτική επιρροή στους τούρκους. Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η μάχη της Μεγιδδώ, όπου οι βρετανοί, υπό την ηγεσία αξιωματικού του ιππικού, επεδίωξαν τη διάσπαση της εχθρικής άμυνας σε ένα σημείο με μεγάλη συγκέντρωση πεζικού και πυροβολικού έχοντας συγκεντρώσει ακριβώς από πίσω ισχυρότατη δύναμη ιππικού (τέσσερις μεραρχίες) με σκοπό την άμεση εκμετάλλευση του ρήγματος και τη βαθειά διείσδυση, κίνηση που επέφερε πλήρη αποδιοργάνωση και πανικό στον αντίπαλο. Όπως παρατήρησε ο σχολιαστής Κλεάνθης σε προηγούμενο σχόλιο, το σχέδιο της μάχης του Αφιόν Καραχισάρ δεν είναι ακριβώς της ίδιας φιλοσοφίας, αφού η αντίστοιχη συγκέντρωση ιππικού δεν εκμεταλλεύτηκε το ρήγμα της επίθεσης του πεζικού αλλά αφύλακτο πέρασμα και φαινόταν να είναι ευκαιριακή. Από την άλλη, και μόνον το γεγονός της συγκρότησης ενός σώματος στρατού ιππικού δυνάμεως 5 (πέντε) μεραρχιών, ενώ καθ’ όλους τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α΄ΠΠ δεν υπήρξε ούτε αντίστοιχη δύναμη ιππικού στον (πολύ μεγάλο) οθωμανικό στρατό, ούτε, προφανώς αντίστοιχη συγκεντρωτική δράση της αποτελεί μάλλον ένδειξη της επιρροής της τραυματικής εμπειρίας του «Εφίππου Σώματος Ερήμου» των βρετανών (πέντε μεραρχιών και αυτό), καθώς και του τρόπου χρήσης του. Επιπλέον, η παρουσία της συγκέντρωσής του κοντά στη χαράδρα του Τσάι Χισάρ δείχνει ότι υπήρχε σαφής αντίληψη για τον τρόπο χρήσης του, ακόμη κι αν αυτός ήταν ενέργεια ευκαιρίας και όχι η κύρια προσπάθεια.
Πέραν των παραπάνω, και με βάση την επισκόπηση που προηγήθηκε, δε μπορεί να αποφύγει κανείς τον πειρασμό να σχολιάσει έναν ευρέως διαδεδομένο μύθο βενιζελικής, κυρίως, προέλευσης: η στρατιωτική αποτυχία της Μικρασιατικής Εκστρατείας οφείλεται εν μέρει ΚΑΙ στην απομάκρυνση των εμπειροπόλεμων βενιζελικών αξιωματικών αμέσως μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του ’20 και την επαναφορά βασιλοφρόνων αξιωματικών οι οποίοι, ακόμη και αν ήταν ικανοί ή ενδεχομένως είχαν αδίκως απομακρυνθεί, είχαν απόσχει πλέον πολύ χρόνο από τις μάχες και είχαν χάσει τις – πυκνές, λόγω Παγκοσμίου Πολέμου – εξελίξεις στη διεξαγωγή πολεμικών επιχειρήσεων.
Αν και είναι γεγονός ότι στο επίπεδο τακτικής είχαν επέλθει σημαντικές εξελίξεις, δε μπορεί να λεχθεί το ίδιο και για το επιχειρησιακό (και, προφανώς, το στρατηγικό) επίπεδο. Όμως, τα βασικά προβλήματα στρατιωτικής επίδοσης στη Μικρασιατικής Εκστρατείας δεν προέρχονταν από τη διοίκηση των μονάδων αλλά από τη διοίκηση των Μεραρχιών και, κυρίως, των Σωμάτων Στρατού και της Στρατιάς. Αλλά, όπως είδαμε προηγουμένως, κατά τον πόλεμο που μεσολάβησε οι αξιωματικοί του ΕΣ ελάχιστη εμπειρία επιχειρησιακού επιπέδου αποκόμισαν. Μάλιστα, μπορεί να υποστηριχθεί ότι στο επίπεδο αυτό το βασικό πρόβλημα προέκυψε από τις εκκαθαρίσεις βενιζελικές εκκαθαρίσεις του ’16 και ’17 κατά τις οποίες απομακρύνθηκαν αξιωματικοί που είχαν, όντως, εμπειρία των Βαλκανικών Πολέμων κατά τους οποίους ο ΕΣ είχε σχεδιάσει και διευθύνει ο ίδιος τις επιχειρήσεις του. Τα γεγονότα φαίνεται να επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή: ο κατ΄ εξοχήν υπεύθυνος για την ήττα και την κάκιστη διοίκηση του Σώματος Στρατού του οποίου ηγείτο ήταν ο στρατηγός Ν. Τρικούπης, διακεκριμένος μέραρχος στο Μακεδονικό Μέτωπο. Προφανώς η εμπειρία των απολύτως ελεγχόμενων και συστηματικών μαχών δεν βοήθησε ιδιαίτερα τον Αύγουστο το 1922. Ο επιτελικός εγκέφαλος της Στρατιάς Μικράς Ασίας κατά το μεγαλύτερο μέρος της εκστρατείας, ήταν ο φανατικός βενιζελικός συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης, με συνεχή υπηρεσία καθ’ όλο τον Α’ ΠΠ στο Μακεδονικό Μέτωπο. Οι δύο αυτοί αξιωματικοί είναι τα πλέον γνωστά και χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού που ίσχυσε σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα: οι επιτελείς και διοικητές σχηματισμών, ενώ ασφαλώς διακρίνονταν από απειρία και ανεπάρκεια στην διεύθυνση και σχεδιασμό επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας, καθώς και υπηρεσιακά η προετοιμασία ήταν πλημμελής, και η πολεμική εμπειρία (κατ΄αυτό) ελάχιστη. Κι αυτό απέναντι σε έναν στρατό που είχε πολεμήσει στο άμεσο παρελθόν σε πραγματικά αμέτρητα πεδία μαχών. Το συμπέρασμα που βγαίνει δεν είναι ότι «έφταιγαν» οι βενιζελικοί ή ότι «δεν έφταιγαν» οι κωνσταντινικοί. Το συμπέρασμα είναι ότι οι επιτελείς του ΕΣ – ως σύνολο – είχαν σοβαρή επαγγελματική αδυναμία την οποία κατά επισκιάζει βολικά η ιστορική πολιτική διαμάχη.
Οι τούρκοι επιτελείς δε μπορούν να χαρακτηριστούν ιδιαίτερα οξυδερκείς. Για να επιτύχουν το επίπεδο της ικανότητας που επέδειξαν κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, και το οποίο, παρά την ανωτερότητά του έναντι του αντίστοιχου ελληνικού, δεν υπήρξε ακριβώς «ναπολεόντειο», χρειάστηκε μια μακρά περίοδος αποτυχιών. Αλλά, νομοτελειακά, όποιος έχει καλύτερη προετοιμασία και μεγαλύτερη πείρα, τελικά θα κερδίσει. Και οι τούρκοι είχαν ασύγκριτα καλύτερη προετοιμασία και ασύγκριτα μεγαλύτερη πείρα προ και κατά τη διάρκεια του Μικρασιατικού Πολέμου.
Τελειώνοντας την αναφορά στην ιστορική διάσταση του θέματος, επισημαίνουμε το εξής: η παραπάνω θέση δεν υπονοεί ότι από πολιτικής πλευράς η απόφαση για την Μικρασιατική Εκστρατεία ήταν λανθασμένη (ούτε και το αντίστοιχο: δε λαμβάνεται θέση επί του πολιτικού ζητήματος), αλλά ούτε και αποτελεί μία συνολική στρατιωτική αποτίμηση της εκστρατείας, ζήτημα που είναι πολύ πιο σύνθετο. Σκοπός του άρθρου είναι να εξετάσει έναν συγκεκριμένο, συχνά αναφερόμενο παράγοντα που επηρέασε την εξέλιξη της εκστρατείας, αυτόν την τουρκικής επιτελικής ανωτερότητας, και να τον εξετάσει αναλυτικά: αντί το φαινόμενο να αφεθεί αόριστα να είτε ως μεταφυσικής αιτιολογίας ή ως τυχαίο γεγονός. Επιπλέον, ο σκοπός είναι οι τυχόν μηχανισμοί του προβλήματος που διαπιστωθούν, να αναχθούν στη σημερινή εποχή για την εξαγωγή πρακτικών και χρήσιμων συμπερασμάτων. Με αυτό το τελευταίο, περνάμε στην επόμενη ενότητα που είναι μια εξέταση της σημερινής κατάστασης
Βελισάριος 
Αναφερθηκε οτι ο Ελληνικος Στρατος μονο μετωπικες επιθεσεις ηξερε να κανει. Ομως τον Ιουλιο του 1921 ειδαμε μια αλλη εικονα στο Εσκι Σεχιρ και την Κιουταχεια. Ο Κεμαλ δεχθηκε να δωσει αποφασιστικη μαχη και συγκεντρωσε τον κυριο ογκο του Στρατου του, σε τοποθεσια πολυ καλα επιλεγμενη και οχυρωμενη. Ομως ο Ελληνικος Στρατος πραγματοποιησε εναν εξαιρετικο ελιγμο διπλης υπερκερασης των τουρκικων θεσεων. Η λαβιδα εκλεισε το μεσημερι της 4ης Ιουλιου 1921, και οι Τουρκοι καταφεραν να διαφυγουν απο τον κλοιο τη νυχτα της 3 προς 4 Ιουλιου, λιγες ωρες πριν περικυκλωθουν, κυριολεκτικα την υστατη ωρα. Επειδη η σιδηροδρομικη γραμμη ηταν πανω στον κυριο αξονα υποχωρησης , οι Τουρκοι διεφυγαν εγκαιρως και ετσι οι απωλειες τους ηταν μεγαλες μεν αλλα οχι ανεπανορθωτες. Ο Κεμαλ θεωρησε υπευθυνο της βαριας ηττας τον Ινονου και ουδεποτε του ανεθεσε ξανα διοικηση μεγαλου σχηματισμου.
Οι επιθεσεις στο Εσκι Σεχηρ και την Αγκυρα ηταν τεραστια οργανωτικα εγχειρηματα. Συχνα ξεχναμε ποσο κοντα εφθασε ο Ελληνικος Στρατος στη συντριβη των Τουρκων το καλοκαιρι του 1921. Αυτο ηταν εργο ακριβως εκεινων των στρατιωτικων που κατηγορουμε ως «ανεπαρκεις».
Η Ελλαδα ανελαβε στη Μικρα Ασια μια επιχειρηση πολυ πανω απο τις στρατιωτικες και οικονομικες δυνατοτητες της χωρας. Το περιεργο δεν ειναι οτι απετυχε, αλλα το οτι εφτασε τοσο κοντα στη νικη.
Συγχαρητηρια για το αρθρο ιδιαιτερα για τη μαχη στο Μεγιδδω! Και αλλοι γραφουν αντιστοιχα αρθρα δυστυχως ομως ειναι αλλου!
NF o επιλογος δυνατος
Δ.Ν.
@ Δ.Ν.
Σ’ ευχαριστώ για τα καλά λόγια.
Ίσως, ίσως τις νίκες να τις έφερνε ο Έλληνας Μαχητής κατά το λεχθέν υό των Γάλλων «S’ est le General Soldat qui a gagne la bataille de Solferino.
Ενθυμούμαι πολύ ζωντανά τον πατέρα μου ,στρατιώτη 10υ 1919, να μου λέγει σε ανύποτπο χρόνο, πως «εμείς οι Έλληνες ορμάμε με την λόγχη για να τελειώνουμε μια ώρα νωρίτερα»!
Κατά τα άλλα, βρίσκω ότι το άρθρο είναι πολύ σοβαρό και πολύ αξιόλογος ο συγγραφέας του!
Αγαπητέ NF,
Αναφέρεις τις επιχειρήσεις Ιουνίου-Ιουλίου 1921 ως απόδειξη ότι ο ΕΣ δεν ήξερε να κάνει μόνον μετωπικές επιθέσεις.
Πράγματι, στις επιχειρήσεις αυτές ο ΕΣ εξετέλεσε έναν ελιγμό διπλής υπερκέρασης. Ιδού μία κριτική της επιχείρησης από το άρθρο του Επιλάρχου Λαλούση (και ήδη Ταξιάρχου) το οποίο αναδημοσίευσα πρόσφατα:
Διάβασέ το, και σύγκρινέ το με την κριτική των δύο προηγουμένων μειζόνων επιχειρήσεων, του Δεκεμβρίου του ’20 και του Μαρτίου του ’21. Είναι εμφανές ότι ο ΕΣ έχει διδαχθεί από τα πρώτα του σφάλματα. Αλλά η επόμενη προσπάθεια, καίτι εμφανώς ανώτερη των δύο προηγουμένων σε σύλληψη, παραμένει ανεπαρκής. Αν αυτό δεν είναι έλλειψη επιχειρησιακής εμπειρίας, τι είναι; Και αν ο ΕΣ από μάχη σε μάχη βελτιώνει την επίδοσή του, ο τουρκικός στρατός, μετά από δεκάδες μάχες δεν είναι λογικό να έχει μεγάλη επιχειρησιακή εμπειρία; Ο τουρκικός στρατός την εμπειρία αυτή την είχε αποκτήσει εξαιρετικά οδυνηρά, με δεκάδες ήττες και πολλές δεκάδες χιλιάδες απώλειες. Το πρόβλημα είναι ότι το μέγεθος και άλλες συγκυρίες έδιναν στον τουρκικό στρατό την ευκαιρία να συνεχίσει να πολεμά, ενώ εμείς δεν είχαμε πολλές ευκαιρίες. Γι’ αυτό ακριβώς οφείλαμε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι, και γι΄αυτό ακριβώς οφείλουμε να προετοιμαζόμαστε για την επόμενη φορά πολύ καλύτερα απ’ ότι προετοιμαζόμαστε τώρα. Γιατί τώρα είμαστε εξ ίσου ράθυμοι με την προ του 1912 περίοδο.
Πέραν του συγκεκριμένου, παρά τις επανειλημμένες απαντήσεις μου δε φαίνεται να σε έχω πείσει για το βασικό πνεύμα που εμφορεί τα κείμενα που σχολιάζεις. Σκοπός των κειμένων δεν είναι να κάνουν «αντιπολίτευση» στον ΕΣ της δεκαετίας του 1912-1922. Δεν με ενδιαφέρει να δικαιώσω ή να καταδικάσω ιστορικά πρόσωπα, ούτε να λάβω θέση σε μια ιστορική αντιπαράθεση. Η επιδίωξη είναι να εξεταστεί κριτικά η εμπειρία του πολέμου ώστε να συναχθούν ιστορικά και χρήσιμα συμπεράσματα για τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Στις σοβαρές ΕΔ η διαδικασία της μελέτης και της κριτικής των πολεμικών τους εμπειριών είναι η βασικότερη διαδικασία βελτίωσης. Οι σοβαροί πολεμικοί οργανισμοί διακρίνονται από τους λιγότερο καλούς κατ’ εξοχήν από τη συστηματικότητα της μελέτης των εμπειριών τους, την ψυχρή και αποστασιοποιημένη κριτική τους, και την έμπρακτη αφομοίωση των διδαγμάτων.
Να φέρω ένα πρόχειρο ιστορικό παράδειγμα: ο γερμανικός στρατός του Β’ ΠΠ που «άλεθε» τους αντιπάλους του, μόλις 20 χρόνια πρίν είχε ηττηθεί. Χωρίς να φταίει τόσο η επίδοση του ιδίου (αλλά περισσότερο παράγοντες υψηλής στρατηγικής), εν τούτοις αμέσως μετά, και παρά την υποχρεωτική υποβάθμισή του σε ισχυρή χωροφυλακή, επιδόθηκε στην πιο συστηματική καταγραφή και ανάλυση της πολεμικής του εμπειρίας. Από το 1920 και μέχρι το 1923, αν θυμάμαι καλά, συγκροτήθηκαν περίπου 150 επιτροπές αξιωματικών που μελέτησαν διεξοδικά κάθε πτυχή της εμπειρίας του Α’ ΠΠ. Οι αρχηγοί που ακολούθησαν, και ιδιαίτερα τον Σέεκτ, φρόντισαν να ενσωματώσουν τα συμπεράσματα στην πρακτική του στρατού. Αντίθετα, οι Γάλλοι, με την αυταρέσκεια του νικητή, περιορίστηκαν σε μία τελείως επιφανειακή εξέταση της εμπειρίας τους και θεώρησαν ότι όλες τους οι επιλογές, τουλάχιστον όπως διαμορφώθηκαν προοδευτικά μέχρι το τέλος του πολέμου, δικαιώθηκαν. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό σε όλους μας. Τον Μάιο του 40, οι γάλλοι προσπαθούσαν να καταλάβουν τι τους συμβαίνει.
Αυτό είναι το πνεύμα των κειμένων, και όχι να κουνάω το δάχτυλο από την άνεση της πολυθρόνας μου στους Πολεμιστές της Μικρασίας.
Σε ότι αφορά, τέλος, την ακροτελεύτια παρατήρησή σου. Διαφωνώ – αν και μικρή σημασία έχει. Η Ελλάς ανέλαβε στη Μικρασία ένα εγχείρημα το οποίο ήταν οριακό μεν, εφικτό δε. Αλλά, δυστυχώς, πληρώσαμε τόσο την προπολεμική μας ανευθυνότητα (την προ του 1912) όσο και την ανευθυνότητά μας κατά τη διεξαγωγή του πολέμου. Ανευθυνότητα. Αυτή η λέξη χαρακτηρίζει εκείνη την ιστορική περίοδο. Και τη σύγχρονη, παρεμπιπτόντως.
Αγαπητε Βελισαριε,
Θα μου επιτρεψετε να αποδιδω πολυ μεγαλυτερη βαρυτητα στις πρωτογενεις πηγες, οι οποιες δινουν διαφορετικη εικονα:
Μαρτυρια Υποστρατηγου Ξενοφωντος Στρατηγού για την επιθεση στο Εσκι Σεχηρ-Κιουταχεια:
«Εσχεδιασθη και εξετελεσθη κατα τροπον αληθως αξιοθαυμαστον δια την ακριβειαν της εκτελεσεως επιχειρισις βασιζομενη εις ευρειας εκτασεως στρατηγικους ελιγμους,αποσκοπουντας την δια μικρων μεν δυναμεων απασχολησιν του εν τη περιοχη της Κιουταχειας μετωπου, τον εξαναγκασμον δε του εχθρου δι ευρειας κυκλωτικης κινησεως του πλειστου μερους των εν τη περιοχη του Ουσακ συγκεντρωμενων στρατευματων, οπως εξελθη των οχυρων αυτου, δεχθη δε μαχην υπο μειονεκτικας δι αυτον συνθηκας, διοτι η κυρια επιθεσις των στρατευματων μας ελαμβανεν ουτω κατευθυνσιν προς τας οπισθεν του οχυρωμενου μετωπου υπαρχουσας γραμμας συγκοινωνιων του εχθρου. Η δε ταυτη δε διαταξις της επιθεσεως παρειχε πλειστας οσας πιθανοτητας αποκοπης αν μη ολοκληρου του εχθρικου στρατου, σημαντικων ομως τμηματων αυτου. Η επιτυχια της επιχειρησεως εξηρτατο εκ της τσαυτοχρονου ενεργειας των διαφορων φαλαγγων, εκ της εντυπωσεως παρα το εχθρο οτι θα προσβληθη το κυριον αυτου μετωπον και εκ της εφ’ οσον οιον τε μακροτερον αποκρυψεως της κινησεως του επιχειρουντος την κυκλωσιν ογκου ωστε ο εχθρος να αντιληφθη την κινησιν οσο το δυνατον βραδυτερον και να υποστη τον στρατηγικον αιφνιδιασμον.
Αι επιχειρησεις εξελιχθησαν συμφωνως προς το σχεδιον και τας προβλεψεις της Στρατιας. Η στρατηγικη ιδεα ητις διειπε ταυτας επραγματοποιηθη, καθοσον ο εχθρος ηξαναγκασθη να δεχθη την μαχην οχι επι της οχυρωμενης τοποθεσιας ην ειχε επιμελως προπαρασκευαση, αλλα εις αλλην ην επεβαλλε αυτω ο ολος συνδυασμος των κινησεων της Στρατιας και ηττηθη μετα μεγαλης φθορας.
Την ευρειαν κυκλωτικην κινησιν αντεληφθη φαινεται ο εχθρος ολιγον κατ΄ολιγον,εφ οσον εξειλισσετο και δη απο της 2ας Ιουλιου,επεδειξε δε προ του κινδυνου εκτακτον ικανοτητα και δραστηριοτητα, διοτι το πρωτον μεν συνεκεντρωσε προς το αριστερον του σημαντικας δυναμεις ινα αναχαιτιση το, κατα την τοτε αντιληψιν του ημετερον ακρον δεξιον, οταν δε επεισθη οτι η κινησις ητο πολυ ευρυτερα προς τα ΒΑ, αφενος μεν κατεβαλλεν υπερανθρωπους προσπαθειας ινα διασπασει το Κεντρον ημων δι επιθεσεως κατα της V Μεραρχιας, αφ’ ετερου δε ταυτοχρονως παρασκευαζε την υποχωρησιν και διαφυγην αυτου. Ειχε το μεγα πλεονεκτημα να εχει την σιδηροδρομικην γραμμην Αφιον Καραχισαρ, Εσκι Σεχηρ-Κιουταχεια παραλληλον του αμυντικου μετωπου και οπισθεν αυτου. Εκει λοιπον συγκεντρωσε μεγα πληθος σιδηροδρομικων αμαξων, εφορτωσεν εις πολλους ταυτοχρονως συρμους οτι δυσκολως και βραδεως θα κινειτο επι των οδων και υπο την προστασιαν οπισθοφυλακων εξεκενωσε τας θεσεις του τη νυκτα της 3ης προς 4ην Ιουλιου.
Τα πεζα τμηματα διεφυγαν δια των κενων των μεταξυ των προελαυνουσων ημετερων μεραρχιων, το δε τοιουτον δεν ητο αδυνατον, επι εδαφους εξοχως ορεινου και τελειως γνωστου εις τον εχθρον. Η υποχωρησις του Κεμαλ εγενετο εγκαιρως δια να μη ειπω την υστατην στιγμην, διοτι την επομενην ημεραν 4ην Ιουλιου, ειχε κλεισθη σχεδον καθ’ ολοκληριαν ο περι την Κιουταχειαν κυκλος της ημετερας περισχεσεως.»
Οι απωλειες των Τουρκων σε υλικο ηταν σημαντικες αλλα οχι εξοντωτικες. Οι απωλειες τους ομως σε ανδρες πρεπει να ηταν βαριες, διοτι εν οψει της διαγραφομενης απειλης κατα της Αγκυρας ο Κεμαλ ελαβε μετρα απογνωσης:
«Ενηργησεν εν ταχει νεαν εντατικην στρατολογιαν παντων των δυναμενων να φερωσιν οπλα και να βαλλωσιν οπισθεν χαρακωματων. Νεοι παιδικης ηλικιας και γεροντες ευρεθησαν μεταξυ των χαρακωματων. Μετεκαλεσε εσπευσμενως εκ Κιλικιας την 5ην και την 9ην Μεραρχιαν.»
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ:
1) Ενω ο Ελληνικος Στρατος εκτελουσε τον υπερκερωτικο ελιγμο, εκανε παραλληλα και μετωπικη επιθεση για να καθηλωσει τους Τουρκους.
2) Οι Τουρκοι αντεδρασαν σωστα, αλλα ο ελιγμος των Ελληνων πετυχε. Υποχωρησαν οσο πιο γρηγορα μπορουσαν και διεφυγαν 12 ωρες πριν κλεισει η λαβιδα. Σωθηκαν την υστατη ωρα, χαρη στην αριστη γνωση των ορεινων περασματων αλλα κυριως χαρη στην σιδηροδρομικη γραμμη που βρισκοταν πανω στον κυριο αξονα υποχωρησης. Αν και δεν το λεει ο Ξ. Στρατηγος τους εσωσε κυριως η σιδηροδρομικη γραμμη Εσκι Σεχηρ- Αγκυρα που ηταν καθετη στο μετωπο τους.. Οι απωλειες των Τουρκων σε υλικο ηταν ανεκτες, αλλα οι απωλειες σε ανδρες βαριες. Σημερα γνωριζουμε απο τουρκικες πηγες οτι ο ο Κεμαλ ετρεξε στο μετωπο και διεταξε υποχωρηση παρακαμπτοντας τον αναποφασιστο Ισμετ Ινονου. Αν δεν προλαβαινε ο Κεμαλ, ο κυριος ογκος του τουρκικου στρατου θα περικυκλωνοταν, και ο πολεμος θα τελειωνε επι τοπου με την ολοκληρωτικη στρατιωτικη συντριβη της Τουρκιας και τη θριαμβευτικη νικη της Ελλαδας.
Κοιταξτε. Ο Μικρασιατικο πολεμος εγινε με στρατιωτικη τεχνολογια και τακτικες του Α Παγκοσμιου Πολεμου και δεν μπορει να γινει καμμια αναγωγη στη σημερινη εποχη. Η Μικρασιατικη Εκστρατεια απεχει τοσο απο το σημερα οσο απεχουν οι Ναπολεοντιοι Πολεμοι απο τον Α Παγκοσμιο Πολεμο.
Μπορουμε ομως να χρησιμοποιησουμε εκεινη τη συγκρουση για να αντλησουμε συμπερασματα για το χαρακτηρα, την ψυχολογια, τη νοοτροπια, τον τροπο σκεψης των δυο αντιπαλων. Γιατι οι εποχες αλλαζουν, η τεχνολογια και και οι τακτικες αλλαζουν, αλλα οι ανθρωποι δεν αλλαζουν. Και θα συμφωνησω οτι απο μια τετοια μελετη θα προεκυπταν ενοχλητικα για εμας συμπερασματα.
@NF
Σκοπός της επιχείρησης του Ιουλίου του 1921 ήταν η κύκλωση και καταστροφή του όγκου των τουρκικών δυνάμεων. Δεδομένου ότι ο όγκος των τουρκικών δυνάμεων διέφυγε, η επιχείρηση στρατιωτικώς απέτυχε de facto.
Ο Λαλούσης δε λέει κάτι πρωτότυπο. Η κριτική του περί μη μετωπικής καθηλώσεως του αντιπάλου από τον όγκο των ελληνικών δυνάμεων είναι τετριμμένη κι έχει επαναληφθεί κατά κόρον. Η αναφορά αυτή αφορά κυρίως την αδράνεια της 4ης, 5ης και δευτερευόντως 6ης και 7ης Ιουλίου (π.η.), όταν οι τούρκοι όχι μόνον δεν πιέζονται αλλά για να κερδίσουν χρόνο οργανώνουν αντεπίθεση την οποία διενεργούν την 8η. Η μάχη λήγει το απόγευμα της 8ης με τους τούρκους να έχουν και πάλι υποστεί βαριές απώλεις, εν τούτοις και πάλι δεν καταδιώκονται – ούτε καν πιέζονται.
Αποδίδεις μεγαλύτερη σημασία στις πρωτογενείς πηγές «οι οποίες δίνουν άλλη εικόνα». Επίτρεψέ μου να πω ότι αυτό θα ίσχυε αν αναζητούσαμε τα γεγονότα των ημερών. Δεν πρόκειται περί αυτού. Τα γεγονότα, δηλαδή η τακτική κατάσταση, είναι γνωστά με ακρίβεια και λεπτομέρεια. Δεν έχεις παρά να ανατρέξεις στους σχετικούς τόμους της ΔΙΣ για να τα βρεις.
Αυτό που παραθέτεις δεν είναι «πληροφορία» αλλά αποτίμηση της επιχειρήσεως από κάποιον που δεν είναι, επί του συγκεκριμένου, τουλάχιστον, κατ΄ανάγκην αμερόληπτος. Αν το ζητούμενο είναι η αποτίμηση πρωταγωνιστών, θα έλεγα ότι το «Η Ελλάς εν Μικρά Ασία» είναι ενδιαφέρον και σημαντικό βιβλίο, αλλά ούτε αντικειμενικό μπορεί να θεωρηθεί, ούτε η κρίση του επί του προκειμένου θέματος μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν, αφού παριστάνει πως δεν αντιλαμβάνεται την αποτυχία της επιχειρήσεως με το σκεπτικό ότι «οι τούρκοι αντέδρασαν». Επιπλέον, παρακάτω είναι εξόφθαλμα ανακριβές (ή, έστω, «υπερβολικό»), όταν λέει ότι «η καταδίωξις εξηκολούθησε και κατά τας επομένας ημέρας 5., 6. και 7. Ιουλίου άνευ διακοπής, εν επαφή δε με τας οπισθοφυλακάς του εχθρού, [..]». Έτσι, την έλλειψη πιέσεως και την αδράνεια κατά το κρίσιμο διάστημα τα εμφανίζει ως συνέχιση της καταδιώξεως.
Αν το θέμα είναι σώνει και καλά οι «πρωτογενείς πηγές», ας αναφερθεί η κριτική της επιχειρήσεως από τον Αντ/γο Σπυρίδωνος, τότε Διευθυντού του 4ου ΕΓ της Στρατιάς, εξαιρετικού αξιωματικού, ψύχραιμου και κατά κοινή ομολογία αμερόληπτου πολιτικά. Στις σελίδες 148, 149 και 150 (που προφανώς είναι πολύ μακρές για να τις παραθέσω εδώ) του «Η Μικρασιατική Εκστρατεία Όπως την Είδα» κάνει ακριβώς την κριτική του Λαλούση, σε μεγαλύτερη ανάπτυξη.
Αλλά, επαναλαμβάνω: δεν αναζητούμε τα γεγονότα για να ψάχνουμε τις πρωτογενείς πηγές. Αξιολογείται και αποτιμάται μια επαρκώς γνωστή επιχείρηση.
Τώρα, αυτό το τελευταίο περί αναγωγής της Μικρασιατικής Εκστρατείας στη σημερινή εποχή, ομολογώ ότι δεν κατάλαβα τι σημαίνει. Θεωρείς ότι τα επιχειρησιακού επιπέδου σφάλματα της διεξαγωγής της Μικρασιατικής Εκστρατείας δεν έγιναν και ότι ο Λαλούσης (και ο Σπυρίδωνος) τα ανακάλυψαν επειδή νόμιζαν ότι η Ταξιαρχία Ιππικού ενεργούσε με Leo-2 και οι μεραρχίες πεζικού με παπάκια; Ασφαλώς όχι. Κριτική στις ιστορικές επιχειρήσεις και δύναται και επιβάλεται να γίνει, και αυτό κάνει ο Λαλούσης (και εκατοντάδες σαν αυτόν, για να μην το προσωποποιούμε άνευ λόγου). Και διαπιστώνει, όπως και εκατοντάδες πριν από αυτόν, ότι υποπέσαμε σε σοβαρά επιτελικά λάθη. Μέχρι εκεί είναι, νομίζω, κοινός τόπος. Εγώ, εκκινώντας από εκεί, προσπαθώ να εξηγήσω το γιατί κάναμε τα λάθη αυτά. Ποια είναι η δική σου διαφωνία;
Αγαπητέ Ευμένη,
Σ’ ευχαριστώ για τα καλά λόγια.
Ο Πατέρας σου, όπως και η μεγάλη πλειοψηφία των Πολεμιστών της Μικρασίας δεν έκαναν απλώς το καθήκον τους: εκαναν πολύ περισσότερα από αυτό. Οι ίδιοι είχαν τη συνείδησή τους ήσυχη – κι έχουν τη δική μας βαθύτατη τιμή και σεβασμό.
Αλλά οι στρατιώτες μόνοι τους δε φέρνουν ποτέ τη Νίκη, όπως λέει το ρητό για τους λέοντες, τα πρόβατα και την ηγεσία.
Οι Τουρκοι διεφυγαν την υστατη ωρα, λιγες ωρες πριν κλεισει η λαβιδα, και σωθηκαν κυριολεκτικα απο του Χαρου τα δοντια. Σωθηκαν από την καταδιωξη χαρη στο σιδηροδρομο, την καλη γνωση των ορεινων οδων διαφυγης και πιθανον την εξαντληση των Ελληνων. Στις 3/7/1921 η Ελλαδα αγγιξε την πληρη στρατιωτικη συντριβη της Τουρκιας. Εστω και ετσι οι τουρκικες απωλειες ηταν βαριες, οι Τουρκοι καταπτοηθηκαν και ο Κεμαλ ελαβε μετρα που φανερωναν απογνωση, οπως η στρατολογηση γεροντων και μικρων παιδιων. Η θεωρια των ανεπαρκων Ελληνων στρατιωτικων αδυνατει να εξηγησει την παρολιγο ολοκληρωτικη συντριβη των Τουρκων το καλοκαιρι του 1921.
Δεν ειναι δυνατον να χαρακτηριζουμε «μη αντικειμενικη» καθε πηγη που δεν συναδει με τις αντιληψεις μας. Ο Ξ. Στρατηγος ηταν ο δευτερος καλυτερος στρατιωτικος της αντιβενιζελικης παραταξης μετα τον Μεταξα. «Ο εχθρος επεδειξε δε προ του κινδυνου εκτακτον ικανοτητα και δραστηριοτητα». Αυτό δεν δειχνει προκατειλημμενο αφηγητη.
Λαθη εγιναν. Λαθη γινονται παντα, διοτι ο πολεμος ειναι χαοτικη κατασταση. Λαθη εκαναν οι Σπαρτιατες στα Λευκτρα, λαθη εκανε ο Ρομμελ στην Αφρικη, όταν προκαλεσε εν μερει μονος του την κριση ανεφοδιασμου του. Οι καλυτεροι στρατιωτικοι μπορουν να υποπεσουν σε χονδροειδη σφαλματα.
Ειπα οτι δεν μπορουν να εξαχθουν ασφαλη συμπερασματα για το σημερα. Αυτο οφειλεται στην τεραστια αλλαγη της στρατιωτικης τεχνολογιας και των τακτικων που απορρεουν από αυτή. Η μελετη του παρελθοντος είναι πολύ χρησιμη, αλλα πρεπει να είναι πολύ προσεκτικος κανεις όταν αναγει ya συμπερασματα στο παρον. Το «κατενατσιο» που επαιξε ο Πεταιν στον Α Παγκοσμιο Πολεμο αποδειχτηκε αναποτελεσματικο το 1940, ακριβως διοτι ειχε αλλαξει η στρατιωτικη τεχνολογια.
Αγαπητέ Βελισάριε Καλησπέρα
Χρόνια πολλά, υγεία και καλή συνέχεια.
Θα μου επιτρέψεις να προσθέσω λίγα λόγια στους παραπάνω προβληματισμούς.
Όπως πολύ σωστά γράφεις το σύγγραμμα του Ξενοφώντα στρατηγού για τη Μικρασιατική εκστρατεία το οποίο είχα διαβάσει πριν πολλά χρόνια, μόνο για αμεροληψία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Ο συγγραφέας μάλλον επιχειρεί να δικαιολογήσει τις δικές του ευθύνες για το στρατηγικό ελιγμό που επιλέχθηκε και κατά τις επιχειρήσεις του Ιουνίου-Ιουλίου 1921 όσο και κατά τις επιχειρήσεις προς την Άγκυρα. Ο απόστρατος στρατηγός Ξενοφών Στρατηγός, αν και δεν διέθετε κάποια επίσημη ιδιότητα κατά τη σχεδίαση και τη διεξαγωγή των παραπάνω επιχειρήσεων, παρευρισκόταν στο στρατηγείο της Στρατιάς και φαίνεται ότι είχε σημαντικό λόγο στις αποφάσεις που ελήφθησαν. Ως εκ τούτου δεν είναι περίεργο ότι παραπέμφθηκε και αυτός σε δίκη μαζί με τους πολιτικούς ηγέτες ύστερα από την «επανάσταση» του Πλαστήρα.
Τι γράφει λοιπόν ο Ξενοφών Στρατηγός στο βιβλίο του από το κείμενο που παρέθεσε ο NF;
Ότι «Η στρατηγικη ιδεα ητις διειπε ταυτας επραγματοποιηθη, καθοσον ο εχθρος ηξαναγκασθη να δεχθη την μαχην οχι επι της οχυρωμενης τοποθεσιας ην ειχε επιμελως προπαρασκευαση, αλλα εις αλλην ην επεβαλλε αυτω ο ολος συνδυασμος των κινησεων της Στρατιας και ηττηθη μετα μεγαλης φθορας».
Με άλλα λόγια ο Ξενοφών Στρατηγός ισχυρίζεται ότι ο εχθρός εξαναγκάστηκε να δεχθή τη μάχη σε μη οχυρωμένη τοποθεσία.
Πράγματι η κυρία μάχη δεν διεξήχθη επί των αμυντικών τοποθεσιών αμέσως βορειοδυτικά – δυτικά και νοτιοδυτικά της Κιουτάχειας η οποία είχε οχυρωθεί ιδιαιτέρως ισχυρά, αλλά στις αμυντικές τοποθεσίες νότια της Κιουτάχειας οι οποίες όμως είχαν οχυρωθεί και αυτές εξίσου ισχυρά και μάλιστα σε μεγάλο βάθος. Η αναφερόμενη αμυντική τοποθεσία νότια της Κιουτάχειας ήταν αυτή περί το χωριό Τσαούς Τσιφλίκ (παρά τω οποίω διεξήχθη και η ομώνυμη μάχη) που εκτεινόταν από το όρος Ακτσάλ Ντἀγκ στα δυτικά μέχρι και το ύψωμα 1799 στα ανατολικά. Εναντίον της υπόψη τοποθεσία κατευθύνθηκε με κατεύθυνση από νότο προς βορρά και ειδικότερα από Τουμλού Μπουνάρ προς Τσαούς Τσιφλίκ, η δεξιά πτέρυγα της Ελληνικής επιθετικής διάταξης, με σκοπό να υπερκεράσει τις αμυνόμενες Τουρκικές δυνάμεις επί των τοποθεσιών αμέσως βορειοδυτικά – δυτικά και νοτιοδυτικά της Κιουτάχειας. Οι Ελληνικές δυνάμεις που επιχειρούσαν την υπερκέραση των Τουρκικών δυνάμεων, αποτελούνταν από τα δεξιά προς τα αριστερά από το Β’ ΣΣ (ΧΙΙΙ κ’ V Μεραρχίες) και το Α’ ΣΣ (Ι κ’ ΙΙ Μεραρχίες). Ανατολικότερα ενεργούσαν ευρύ υπερκερωτικό ελιγμό η ΧΙΙ Μεραρχία και η Ταξιαρχία Ιππικού.
Στην οχυρωμένη τοποθεσία από Ακτσάλ μέχρι το ύψωμα 1799 έχω επισημάνει 21 οχυρωμένες θέσεις μήκους αρκετών εκατοντάδων μέτρων εκάστη, των οποίων το ίχνος διακρίνεται εξαιρετικά καθαρά παρά τη παρέλευση 90 ετών από το χρόνο κατασκευής τους. Πιστεύω ότι πολλές άλλες θέσεις έχουν καταστραφεί επειδή βρίσκονταν σε καλλιεργημένα εδάφη. Και νομίζω ότι αυτό σκόπιμα ο Ξενοφών Στρατηγός το αγνοεί.
Η επιθετική επιχείρηση που ανέλαβε η Μικρασιατική Στρατιά για τη περίσχεση των περί τη Κιουτάχεια αμυνομένων Τουρκικών δυνάμεων, έχω την άποψη ότι δόθηκε και χάθηκε κατά τη μάχη περί Τσαούς Τσιφλίκ. Και οι λόγοι είναι πολλοί μερικοί από τους οποίους είναι οι ακόλουθοι:
1. Οι Τουρκικές δυνάμεις ευρισκόμενες σε πλεονεκτικότερες θέσεις αντελήφθησαν τις κατευθύνσεις επιθέσεως των Ελληνικών Μεραρχιών και ως εκ τούτου μετακίνησαν έγκαιρα τις δυνάμεις τους προς τα απειλούμενα τμήματα του μετώπου τους.
2. Επίσης σημαντικές πληροφορίες άντλησε η Τουρκική διοίκηση για τη κύρια Ελληνική επιθετική προσπάθεια και από τις Μεραρχίες Ιππικού που είχε προωθημένες εμπρός από τις αμυντικές τοποθεσίες.
3. Η δυνάμεις της Μικρασιατικής Στρατιάς που ανέλαβαν την εκτέλεση της επιχείρησης κύκλωσης των Τουρκικών δυνάμεων ήταν ανεπαρκείς και η απουσία στρατηγικών εφεδρειών για την εκμετάλλευση των επιτυχιών ήταν περισσότερο από φανερή. Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα όταν επετεύχθη η διάρρηξη της Τουρκικής αμυντικής τοποθεσίας παρά το Τσαούς Τσιφλίκ από την V Μεραρχία, αλλά απουσίαζε η δύναμη για τη διεύρυνση του ρήγματος και στη συνέχεια για τη διάσπαση της εχθρικής τοποθεσίας.
4. Απουσίαζε ο έλεγχος, ο συντονισμός και η διεύθυνση των επιχειρήσεων από πλευράς Στρατιάς.
5. Η αδικαιολόγητη ολιγωρία και διστακτικότητα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας και ειδικά του 5/42 ΣΕ εμπρός στο Ακτσάλ Νταγκ που είχε σαν συνέπεια η Τουρκική διοίκηση να αποσύρει δυνάμεις από το Ακτσάλ και να τις στρέψει εναντίον της ηρωικής V Μεραρχίας που έδινε άπελπι αγώνα εναντίον 5 εχθρικών μεραρχιών.
Τελικά αυτό που πρέπει να μείνει είναι ότι ο ελιγμός της Ελληνικής στρατιάς για κύκλωση των Τουρκικών δυνάμεων περί τη Κιουτάχεια απέτυχε. Το «αν» δεν συνέβαινε εκείνο ή το άλλο δεν έχουν καμιά απολύτως σημασία. Σημασία έχει ότι η θυσία χιλιάδων μαχητών πήγε χαμένη.
Αγαπητέ NF,
Για να βάλουμε τα πράγματα σε μία σειρά:
α) Τα απομνημονεύματα του Ξ. Στρατηγού είναι «μη αντικειμενικά» όχι γιατί δε συνάδουν με τις αντιλήψεις μου, αλλά γιατί ο συγγραφέας δεν αφήνει αμφιβολία γι’ αυτό από τις πρώτες σελίδες. Είναι ενδιαφέρουσα πηγή, φωτίζει την οπτική της πολιτικής του παράταξης σε πολλά σημεία, αλλά δάφνες αντικειμενικότητας δε διεκδικεί, όπως δε διεκδικούν και πολλά βιβλία των αντιπάλων του, άλλωστε. Και μόνον το γεγονός ότι παραπέμπεις σε ένα εδάφιο του βιβλίου του, και ο συγγραφέας συλλαμβάνεται κλέπτων οπώρας στο ίδιο απόσπασμα από τον Αρματιστή, και στην επόμενη σελίδα από εμένα, μάλλον κάτι θα πρέπει να μας πει. Αντ΄ αυτού – αφού πρέπει να ανατρέχουμε σε «πηγές» – εγώ σε παρέπεμψα σε μια από τις πιο ψύχραιμες και αξιόπιστες κριτικές της ΜΑ Εκστρατείας, αυτής του Σπυρίδωνος.
β) Επιμένεις ότι «Στις 3/7/1921 η Ελλαδα αγγιξε την πληρη στρατιωτικη συντριβη της Τουρκιας». Και, ως εκ τούτου, τεκμαίρεται η «ικανότητα των ελλήνων στρατιωτικών» κατά τη ΜΑ Εκστρατεία. Βέβαια, το «άγγιγμα» ήταν μια επιχείρηση που δεν πέτυχε, κι αυτό επειδή… οι τούρκοι αντέδρασαν σωστά (δεν ξέρω τι είδους δικαιολογία είναι αυτή – οι αντικειμενικοί παρατηρητές, όπως ο Σπυρίδωνος αναγνωρίζουν εξαιρετική επιτελική ικανότητα στην αντίδραση των τούρκων) κι επειδή σώθηκαν απο τη σιδηροδρομική γραμμή που ήταν «κάθετη στο μέτωπο» – λες κι η σιδηροδρομική γραμμή εμφανίστηκε από αλλού τελευταία στιγμή και δεν είχε προβλεφθεί η παρουσία της από τους επιτελείς. Η πιο ρεαλιστική εικόνα που δίνει ο Αρματιστής είναι αρκετά σαφής, νομίζω, ως προς την ερμηνεία της: ανεπαρκής σχεδιασμός και διεύθυνση των επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας από τη μεριά μας.
γ) Φυσικά, τα ανωτέρω αφορούν απλώς τις επιχειρήσεις του Ιουνίου-Ιουλίου του 1921. Οι επιχειρήσεις Δεκεμβρίου 1920-Μαρτίου 1921, οι επιχειρήσεις Αυγούστου-Σεπτεμβρίου 1921 καθώς και οι επιχειρήσεις του Αυγούστου του 1922 είναι μάλλον πολύ πιο προβληματικές στο σχεδιασμό και τη διεύθυνσή τους, ενώ δε μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τον τουρκικό σχεδιασμό και διεύθυνση των επιχειρήσεων. Αυτό δεν είναι κάτι που επιχείρησα να δείξω στο δικό μου κείμενο, γιατί απλούστατα αυτό είναι κοινός τόπος μεταξύ των παρατηρητών της εκστρατείας. Άλλωστε, οι επανειλημμένες αντικαταστάσεις διοικητή στρατιάς, σωματαρχών και μεράρχων, μεσούσης της εκτρατείας, είναι μια έμμεση αλλά έμπρακτη παραδοχή του προβλήματος, ήδη από τότε. Το δικό μου κείμενο απλώς επιδίωξε να δώσει μια συστηματική και ρεαλιστική ερμηνεία στο φαινόμενο αυτό.
Δε φαίνεται να πείθεσαι ότι υπήρχε πρόβλημα στη διεύθυνση των επιχειρήσεων εκ μέρους της ελληνικής πλευράς. Δεν μπορώ να σε πείσω, δεν είναι στις προθέσεις μου, και δεν πρόκειται να επανέλθω επ’ αυτού. Είναι άχαρο. Αλλά, τουλάχιστον να διευκρινίσουμε ότι εγώ δεν αναφέρομαι γενικώς στην «ικανότητα» ή τη «στρατιωτική ικανότητα» των αξιωματικών του ΕΣ, αλλά στην επιτελική δεξιότητα και στο σχεδιασμό και διεύθυνση μεγάλων επιχειρήσεων – που είναι κάτι άλλο. Δε μπορώ επίσης, προφανώς, να σε πείσω ότι η κριτική αυτή δεν αποτελεί κάποιου είδους «αντιπολίτευση» στον ΕΣ, αλλά επισήμανση μιας κρίσιμης (και επανερχόμενης – και στις επόμενες πολεμικές αναμετρήσεις, μέχρι και το ’74) αδυναμίας, που επιχειρώ να επισημάνω και να εξηγήσω ώστε να διορθωθεί. Ούτε επ’ αυτού πρόκειται να επανέλθω. Αλλά, η αντίδραση σου μου φέρνει στο μυαλό μια παροιμία που έλεγε η μακαρίτισσα η γιαγιά μου: «γιόμα τα βάζω, γιόμα τα βγάζω, τι έχουν τα έρμα και ψοφάνε;»
Τέλος, εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω σε τι αναφέρονται τα περί αναγωγής στη σύγχρονη εποχή, και τα «ασφαλή συμπεράσματα για το σήμερα, λόγω αλλαγής της τεχνολογίας». Πουθενά στο κείμενο δεν υπάρχει καμία αναγωγή στα σημερινά τακτικά κι επιχειρησιακά δεδομένα – πλην μιας αναφοράς του Αρματιστή στη συγκεντρωτική χρήση του πυροβολικού. Το κείμενο διαπιστώνει συστηματικούς λόγους αδυναμίας που αφορούν τον οργανισμό (και όχι τις επιχειρησιακές δυνάμεις) καθώς και λάθη νοοτροπίας και επαγγελματικής αντίληψης που υπήρχαν τότε. Και που δυστυχώς, ανάγονται στη σημερινή εποχή απολύτως, και χωρίς καμία επίδραση από την αλλαγή της τεχνολογίας. Αντιθέτως μάλιστα, η αφομοίωση της τεχνολογίας έχει προστεθεί σαν ένας από τους παράγοντες συστηματικής αδυναμίας των ΕΕΔ.
Αγαπητέ Αρματιστή, Καλημέρα!
Τις πιο εγκάρδιες ευχές μου για τα Χριστούγεννα και το Νέο Έτος! Εύχομαι Υγεία κι Ευτυχία, για εσένα και τους οικείους σου!
Σε ό,τι αφορά την κριτική σου, προφανώς δεν έχω τίποτα να προσθέσω.
Θα ήθελα, όμως, να παρατηρήσω δύο σημεία σχετικά με τη στρατιωτική ιστοριογραφία της Εκστρατείας:
i. Νομίζω ότι δεν υπάρχει σύγχρονη ή πρόσφατη κριτική επισκόπηση της Μικρασιατικής Εκστρατείας από στρατιωτικής απόψεως. Τα βιβλία της ΔΙΣ είνα σημαντικά, αλλά έχουν άλλο ρόλο. Στο σημείο αυτό υπάρχει ένα σημαντικό κενό.
ii. Νομίζω ότι υπάρχει ένα κενό στην ελληνική βιβλιογραφία σχετικά με την τουρκική άποψη για τις επιχειρήσεις. Εξετάζοντας, σχετικά γρήγορα, τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α΄ΠΠ, είχα τη δυνατότητα να ανατρέχω στην τουρκική αντίληψη για τις επιχειρήσεις, όπως αυτή βρίσκεται κυρίως στα βιβλία του αμερικανού Έρικσον, που ουσιαστικά αναπαράγει την επίσημη ιστορία του τουρκικού στρατού. Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει για τη Μικρασιατική Εκστρατεία – τουλάχιστον όχι ακόμη, γιατί ο Έρικσον φαίνεται να έχει πάρει εργολαβικά την μεταφορά της τουρκικής στρατιωτικής ιστορίας στα αγγλικά. Δεν ξέρω αν υπάρχουν μεταφρασμένες οι σχετικές ιστορίες εντός της υπηρεσίας, μη διαθέσιμες στο κοινό, αλλά το γεγονός ότι για τη σημαντικότερη από κάθε άποψη εκστρατεία της Νεώτερης Ελλάδας και του ΕΣ δεν υπάρχει αυτό το βασικό βοήθημα, είναι εντυπωσιακό. Ίσως κι ενδεικτικό.
@Αγαπητε Βελισαριε
Ο Ξενοφων Στρατηγος ηταν αποφοιτος της περιφημης Γερμανικης Ακαδημιας Πολεμου και Υπαρχηγος του Γενικου Επιτελειου μεχρι το 1917. Ηταν ενας από τους ικανοτερους στρατιωτικους που διεθετε η χωρα. Οταν ο Μεταξας απερριψε την προταση της Κυβερνησης να αναλαβει Αρχιστρατηγος, η Κυβερνηση του ζητησε να προτεινει καποιον αλλο, και αυτος προτεινε αμεσως τον Ξ. Στρατηγο. Η μαρτυρια του Ξ. Στρατηγου εχει πολυ μεγαλη αξια, οχι μονο λογω των εξαιρετικων ικανοτητων του, αλλα και διοτι ηταν ενας εκ των πρωταγωνιστων των γεγονοτων. Φυσικα καμμια πηγη δεν είναι ποτε 100 % αντικειμενικη, ακομα και ο Θουκυδιδης εχει μερικα στοιχεια μεροληψίας. Και εγω συλλαμβανω σε μερικα σημεια τον Ξ. Στρατηγο «κλεπτοντα οπώρας». Λεει οτι τον Αυγουστο του 1922 ο Στρατος «ηγωνισθη μεχρις εσχατων μετα ηρωισμου και αυτοθυσιας», ενω εξαπολυει πικρες επιθεσεις εναντιον του Ελευθεριου Βενιζελου, οι οποιες ομως δικαιολογουνται λογω των φοβερων διωγμων που υπεστη. Οι καλες πρωτογενεις πηγες οπως ο Ξ. Στρατηγος, συγκρινονται και αντιπαραβολλονται μεταξυ τους ωστε να κατανοησουμε τι συνεβη.
Και ο Ξ. Στρατηγος μας δινει κρισιμες πληροφοριες. Μας βοηθα να μαθουμε πώς ο Κεμαλ βρηκε χρηματα, οπλα, εφοδια, τη στιγμη που το οθωμανικο οπλοστασιο, το θησαυροφυλακιο, και τα κυρια αστικα κεντρα ηταν στην κατοχη των Συμμαχων. Δινει πληροφοριες για τις πυρετωδεις προετοιμασιες των δυο αντιπαλων πριν τη μαχη της Αγκυρας. Δινει μια πολυ ενδιαφερουσα τεκμηριωμενη εκδοχη για το τι θα συνεβαινε αν οι Τουρκοι εχαναν την Αγκυρα.
Δεν εχω διαβασει το βιβλιο του Συνταγματαρχη Σπυριδωνος. Κατεθεσε ενδιαφεροντα πραγματα στη Δικη των Εξι. Προσεξτε όμως τι ευκολο που ειναι να τον αποδομησουμε αν αρχισουμε να σκεπτομαστε με το δικο σας τροπο:
«Ο Συνταγματαρχης Σπυριδωνος επικρινει τους αλλους για να αποκρυψει τις δικες του ευθυνες. Μολις ο Χατζηανεστης ανελαβε Αρχιστρατηγος το Μάιο του 1922, διαπιστωσε τεραστιες καταχρησεις στην επιμελητεια, και διεταξε ανακρισεις. Ποιος εφταιγε για αυτές, αν όχι ο Διευθυντης του 4ου Επιτελικου Γραφειου Συνταγματαρχης Σπυριδωνος; Ποιος εφταιγε που οι «ποντικοι» αλωνιζαν ανενοχλητοι στις αποθηκες της Στρατιας στη Σμυρνη επι δυο χρονια; Ποιος εφταιγε για την αθλια σιτιση του Στρατού το χειμωνα 1921-1922; »
Φυσικα ο Συνταγματαρχης Σπυριδωνος ηταν οντως πολυ καλος αξιωματικος και οι αιτιες για τα παραπανω φαινομενα ειναι πολυ πιο συνθετες. Βλεπετε ομως πού καταληγουμε όταν αποδομουμε τις ματυριες ανθρωπων που δεν μας βολευουν, ή οταν τα ριχνουμε όλα στην «ανεπαρκεια του Επιτελειου»;
Εγινε λογος για τις συχνες αλλαγες Σωματαρχών. Μπαινω στον πειρασμο να υπενθυμισω οτι και ο Κεμαλ αντικατεστησε τον Ισμετ Ινονου μετα την βαρια ηττα και την παρολιγο καταστροφη στο Εσκι Σεχιρ. Και ηταν ο υπαρχηγος του!
Φυσικα εγιναν και τεραστιες γκαφες, σε επιτελικο επιπεδο και οχι μονο. Αυτες αναδειχθηκαν περιτρανα τον Αυγουστο του 1922. Ορισμενες πραγματικα αγγιζουν τα ορια της κωμωδιας. Η χειροτερη ολων ηταν η ολεθρια αποφαση να μεινει ο Στρατος στα βαθη της Μικρας Ασιας μετα το Σεπτεμβριο του 1921, αντι να υποχωρησει και να οχυρωθει γυρω απο τη Σμυρνη και την Πανορμο.
Ομως παραμενει αδιαμφισβητητο συμπερασμα οτι το καλοκαιρι του 1921 ο Ελληνικος Στρατος εφθασε πολυ κοντα στην πληρη στρατιωτικη συντριβη της Τουρκιας. Βεβαιως θα μου πειτε οτι με τα «αν» δεν γραφεται Ιστορια, και οτι το «παρολιγο» δεν φερνει στεφανια.
Εν κατακλειδει αν και συμφωνω με τις περισσοτερες επιμερους διαπιστωσεις, νομιζω οτι η τελικη συνολικη ετυμηγορια περι γενικευμενης ελληνικης ανεπαρκειας και «τεχνικης» επιτελικης ανωτεροτητας των Τουρκων δεν ειναι ορθη.
Εν τελει συμφωνουμε οτι η Μικρασιατικος πολεμος δεν μπορει μεν να χρησιμοποιηθει για αναγωγη επιχειρησιακων συμπερασματων στη σημεριμη εποχη, αλλα μπορει καλλιστα να χρησιμοποιηθει για να καταδειχθουν κακες νοοτροπιες, αντιληψεις, ιδεοληψιες, αδρανειες. Και συμφωνω εν πολλοις με το επομενο αρθρο: Εκεινοι που παρουσιαζουν τον Τουρκικο Στρατο ως «καφενειο» εξαιτιας των αποτυχιων απεναντι στο Κουρδικο ανταρτικο, ειναι τοσο αφελεις οσο και εκεινοι που το 1922 τον παρουσιαζαν ως «ελεεινόν και αξιοδάκρυτον, μη σκεπτομενον, ουδέ δυναμενον να κινηθη.»
@ NF
1. Η προφανής διαφορά μεταξύ Στρατηγού και Σπυρίδωνος (και ο λόγος που αντιπαρέθεσα τον Σπυρίδωνος, άλλωστε) είναι ότι η μαρτυρία του Στρατηγού είναι εκ των πραγμάτων αναξιόπιστη αφού ο καθένας μπορεί να διαπιστώσει ότι παραποιεί γνωστά γεγονότα, ότι διακατέχεται από μίσος προς τη Βενιζελική πλευρά το οποίο δεν του επιτρέπει καμία ψύχραιμη κρίση, και ότι προσπαθεί να υπερασπιστεί την αποτυχημένη στρατηγική του κατά τη Μικρασιατική εκστρατεία. Αντιθέτως, ο Σπυρίδωνος θεωρείται από όλες τις πλευρές ψύχραιμος, είναι δίκαιος στις κρίσεις του, και δεν έχει να υπερασπιστεί καμία προσωπική αποτυχία. Γι΄αυτό άλλωστε και δεν αντικαταστάθηκε από τον Χατζηανέστη. Αν αυτός είχε κάποια μομφή για τον Σπυρίδωνος, θα τον είχε αντικασταστήσει αμέσως, όπως έκανε για άλλους επιτελείς. Συνεπώς, ας μην προσπαθούμε να εφευρίσκουμε εκ των υστέρων ερωτήματα, εκεί που δεν υπήρξαν, καν, κατά τη διάρκεια του Διχασμού.
Κι αυτά για το παρεμπίπτον και δευτερεύον θέμα των «μαρτυριών», αφού όπως είπα οι επιχειρήσεις είναι λεπτομερώς καταγεγραμμένες και γνωστές, και η στρατιωτική κριτική μπορεί να ασκηθεί επί των γεγονότων. Δε νομίζω ότι υπάρχει μεγάλη συζήτηση σχετικά με την επάρκεια της διεξαγωγής της ΜΑ Εκστρατείας ιστορικά.
2. Σε ότι αφορά τις αντικασταστάσεις, νομίζω μία αντικατάσταση (του Ινονού) συγκριτικά με επανειλημμένες αντικαταστάσεις του συνόλου, σχεδόν, της ιεραρχίας κάτι θα πρέπει να μας λέει.
Τα ερωτηματα που εθεσα για τον Σπυριδωνος ηταν προφανως ρητορικα, και νομιζω οτι ειναι απολυτως αντιληπτο τι ηθελα να πω.
Περι της αξιοπιστιας του Ξενοφωντος Στρατηγου:
Πραγματι ο Ξ. Στρατηγος απεχθανοταν τους Βενιζελικους. Αλλλα ανθρωπινο δεν ηταν; Παραπεμφθηκε δυο φορες σε δικη και φυλακιστηκε, κατηγορουμενος για εσχατη προδοσια.Ο διαβασμενος μελετητης της ιστοριας ευκολα καταλαβαινει ποτε ειναι ακριβοδικαιος και ποτε παρασυρεται απο την προσωπικη του πικρια.
Με ελαχιστες εξαιρεσεις, τις οποιες επεσημανα και ο ιδιος, δεν βλεπω πού παραποιει ο Ξ. Στρατηγος τα γεγονοτα. Μπορει ενιοτε να τα ερμηνευει αυθαιρετα οπως τον βολευει, αλλα δεν τα παραποιει.
Περι της αντικαταστασης του Ισμετ Ινονου:
Ο Ισμετ Ινονου ηταν ο Νο 2 της κεμαλικης ιεραρχιας και επιστηθιος φιλος του Κεμαλ. Ο Κεμαλ στη Διαθηκη του αφησε ποσό για τις σπουδες των παιδιων του Ινονου. Η δε μετεπειτα σταδιοδρομια του προκαλει ιλιγγο: Επικεφαλης της Τουρκικης αντιπροσωπειας στη Λωζαννη, τρεις φορες Πρωθυπουργος της Τουρκιας, διαδοχος του Κεμαλ, 12 χρονια Προεδρος της Τουρκιας και δικτατορας το 1938-1950. Γιατι να αντικαταστησει ο Κεμαλ εναν τοσο σημαντικο ανθρωπο, τον υπαρχηγο και δεξι του χερι, αν τα εκανε ολα καλα στο πεδιο της μαχης; Επειδη ηττηθηκε κατα κρατος; Μαλλον οχι. Ο Κεμαλ γνωριζε την ισχυ του ελληνικου Στρατου, και δεν θεωρησε αδικαιολογητη την ηττα. Τον εδιωξε διοτι εξαιτιας της ολιγωριας του ο Τουρκικος Στρατος κοντεψε να περικυκλωθει και να καταστραφει ολοσχερως, και μονο η παρεμβαση του Κεμαλ απεσοβησε την καταστροφη κυριολεκτικα την δωδεκατη ωρα.
@ NF (υποθέτω)
1. Για ένα θέμα που εξετάστηκε, δηλαδή για μία μάχη, ο Ξ. Στρατηγός παραποίησε τα γεγονότα δύο φορές σε κρίσιμα σημεία. Επισημάνθηκαν τόσο από τον Αρματιστή όσο και από εμένα. Γεγονότα, όχι απόψεις.
2. Δε βλέπω τι σημαίνουν οι λεπτομέρειες της πορείας του Ινονού. Επισημαίνω ότι αντιπαρατίθεται μία (1) αντικατάσταση (για οποιοσδήποτε λόγους) με διαδοχικές αντικαστατάσεις Διοικητή Στρατιάς, Σωματαρχών και Μεράρχων. Δε νομίζω ότι χρειάζεται ιδιαίτερη σοφία για να καταλάβει κανείς τη διαφορά και τη σημασία της.
3. Επιμένεις στην «για λίγες ώρες» διαφυγή του τουρκικού στρατού από την πλήρη καταστροφή. Δε φαίνεται να πείθεσαι ότι δεν ήταν έτσι, κι ότι αυτό οφείλεται (και) στην ανεπάρκεια της διευθύνσεως των επιχειρήσεων. Ούτε ο Αρματιστής, με αναλυτική παρουσίαση κατόρθωσε να σε πείσει.
Φίλε NF, εγώ παραιτούμαι. 🙂
Αγαπητέ ΒΕΛΙΣΑΡΙΕ και Αγαπητέ ΑΡΜΑΤΙΣΤΗ,
Εύχομαι σε Σας και στις οικογένειές Σας Υγεία και Κάθε Ευτυχία για το Νέο Έτος.
Δεν θα υπεισέλθω στις καθαρά στρατιωτικές λεπτομέρειες τις οποίες, ως ειδήμονες της Στρατιωτικής Επιστήμης και ως άκρως σοβαροί μελετητές της Στρατιωτικής Ιστορίας με ακρίβεια αναφέρατε.
Θα σταθώ μόνον στις περιγραφές του Ξενοφώντος Στρατηγού, ως προς την προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού πριν από την προέλασή του προς την Άγκυρα.
Όπως θυμάμαι, ο Ξ. Στρατηγός γράφει στο βιβλίο του «Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία», ότι είχε γίνει ότι ήταν δυνατόν και πως η Ελληνική Στρατιά Μικράς Ασίας ήταν άριστα προετοιμασμένη και τέλεια εφοδιασμένη με όλα τα σχετικά εφόδια.
Όμως όσα γράφει αντιφάσκουν με όσα αναφέρει ο αείμνηστος Αντιστράτηγος Κλεάνθης Μπουλαλάς στο βιβλίο του «Η Μικρασιατική Εκστρατεια 1919-1922″, ο οποίος υπήρξε αψευδής μάρτυς των γεγονότων, καθ’ ό συμμετείχε στις επιχειρήσεις με την 1η Μεραρχία ως επιτελικός της αξιωματικός.
Κατά τον Μπουλαλά, λόγω της σχετικά ταχείας προωθήσεως των Ελληνικών μονάδων υπήρξε σπάνις τροφίμων. Οι στρατιώτες ετρέφοντο με χυλό σίτου που έβρισκαν επί τόπου και κάπνιζαν φύλλα ξεραμένου καπνού.
Επίσης, μπορεί ο Ξ.Στρ. να εφοίτησε στην περίφημη Γερμανική Ακαδημία Πολέμου και να ήταν Υπαρχηγος του Γενικού Επιτελείου μέχρι το 1917. Να ήταν ένας από τους ικανότερους στρατιωτικούς που διέθετε η χώρα, κ.τ.λ..
Ας θυμηθούμε όμως και το …. δυσάρεστο «Ο κυκλών κυκλούται» του υφισταμένου του Στρατηγού Τρικούπη, το οποίο άνοιξε την κερκόπορτα στο τουρκικό ιππικό, ώστε αυτό να εισχωρήσει στα μετόπισθεν των Ελλήνων, αλλά και την μεγάλη έλλειψη σε πολυβόλα του Ελληνικού Στρατού έναντι του τουρκικού πριν αρχίσουν η επιχειρήσεις προς την Άγκυρα. Ο Ξ. Σ. δεν αναφέρεται καθόλου σε αυτά!
Αγαπητε Βελισαριε, καταρχην χρονια πολλα!
Οπως ομως υπενθυμισα παραπανω, ο Σπυριδωνος δεν εγραψε μονο βιβλιο. Κατεθεσε και ως μαρτυρας στη Δικη των Εξι, και ειπε ακρως ενδιαφεροντα πραγματα
Στην πρωτη ερωτηση ο Οθωναιος τον ρωταει σε τι κατασταση ηταν ο Στρατος πριν την 1/11/1920.
Ο Σπυριδωνος απαντα «Μετα το 1917 ο Στρατος ημων υπεστη ριζικην οργανωτικην μεταβολην», και προσθετει οτι ο Στρατος της Μικρας Ασιας ηταν εντελως διαφορετικος απο τον Στρατο των Βαλκανικων πολεμων, αφου αναδιορανωθκε εκ θεμελίων, αφομοιωνοντας τπαραλληλα τις μεγαλες αλλαγες που εφερε ο Α Παγκοσμιος Πολεμος στις τακτικες και τα δογματα μαχης.
«Ο Στρατός πριν την 1/11/1920 ητο ΑΠΑΡΑΜΙΛΛΟΣ απο αποψεως οργανωσεως, ικανοτητος στελεχων και πειθαρχιας……..Εγω εχων ηδη 22 ετη στρατιωτικης υπηρεσιας, ουδεποτε συνηντησα τοιουτον Στρατον!»
Στη συνεχεια διατυπωνει τον εκπληκτικο ισχυρισμο οτι ο Ελληνικος Στρατος του 1920 ηταν εφαμιλλος ή και ανωτερος των δυτικοευρωπαϊκων στρατων που συνσαντησε στη Θεσσαλονικη το 1917-1918!
Δεν θα λεγατε οτι ο «ψυχραιμος», «αντικειμενικος» και «δικαιος στις κρισεις του» Συνταγματαρχης Σπυριδωνος σας λεει ψεμματα, ετσι δεν ειναι;
Συμπερασμα: Βασει της ενορκης καταθεσης του Συνταγματαρχη Σπυριδωνος στο Στρατοδικειο, η θεωρια περι οργανωτικης και επιτελικης ανεπαρκειας του Ελληνικου Στρατου στη Μικρα Ασια καταρρει σαν χαρτινος πυργος. Ο Σπυριδωνος αναφερει τι χαλασε το μετα την 1/11/1920. Επανηλθαν μαζικα αποτακτοι αντιβενιζελικοι αξιωματικοι. Αυτοι ηταν μεν καλοι πατριωτες, και ενδεχομενως ικανοι αξιωματικοι, αλλα δεν ειχαν αφομοιωσει τα νεα δογματα, και τις επαναστατικες αλλαγες τστον Ελληνικο Στρατο της περιοδου 1917-1920, «ειχαν χασει επεισοδια», και ως εκ τουτου υστερουσαν. Επιπλεον το ηθικο των ανδρων καταρρακωθηκε, και αναλυει τον λογο που συνεβη αυτο.
Πολυ φοβαμαι φιλε Βελισαριε, οτι ο Συνταγματαρχης Σπυριδωνος συλλαμβανει εσάς «κλεπτοντα οπώρας»! Και μην αμφισβητησετε την καταθεση του, διοτι θα κατσω να την γραψω λεξη προς λεξη!
Σε οτι αφορα τον Ξ. Στρατηγο: Στη δικη ο μαρτυς Υποστρατηγος Πετρος Σουμιλας υποστηριξε οτι η επιχειρησεις το καλοκαιρι του 1921 «ηταν λαθος»,και οτι «ουδεν απεδωσαν» κλπ. Το 1921 ο Σουμιλας ηταν Διοικητης μιας εκ των Μεραρχιων του Γ Σωματος Στρατου. Ο κατηγορουμενος Ξ. Στρατηγος τον ακουσε, και μετα του διαβασε δελτια του Γ Σωματος Στρατου στις αρχες Ιουλιου 1921: «Ηθικον 23ης Τουρκικης μεραρχιας αλλα και ολου του εχθρικου Στρατου καταπεπτωκός και ελεεινόν, τραυματίαι αμετρητοι, λιποτακται 53 % της δυναμεως της Μεραρχιας……».Στη συνεχεια ο Ξ. Στρατηγος ρωτησε τον Σουμιλα αν τα δελτια αυτα του Γ Σωματος Στρατου ελεγαν αληθεια ή ψεμματα. Ο Σουμιλας ηλθε σε πολυ δυσκολη θεση, και παραδεχθηκε οτι τα εγγραφα ελεγαν την αληθεια.
Μηπως γνωριζετε ποιες ηταν οι απωλειες των Τουρκων στο Εσκι Σεχιρ σε νεκρους, τραυματιες, και κυριως σε λιποτακτες;
Αγαπητέ NF, Χρόνια Πολλά και Καλή Χρονιά!
Η ανεπάρκεια στο σχεδιασμό και διεύθυνση των επιχειρήσεων κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία καθώς και η αντίστοιχα εξαιρετική επίδοση των τούρκων επιτελών δεν προκύπτει από δηλώσεις του Στρατηγού ή του Σπυρίδωνος. Είναι μια κοινά αποδεκτή μεταξύ των στρατιωτικών παρατηρητών της εκστρατείας μέχρι σήμερα και προκύπτει από την ίδια την ανάλυση των επιχειρήσεων, οι οποίες είναι γνωστές με ακρίβεια. Δεν προκύπτουν από τις γενικές δηλώσεις του ενός ή του άλλου συμμετέχοντος. Και μόνον η θέση που λαμβάνει στην έκθεση των περισσοτέρων επιχειρήσεων η «Επίτομος Ιστορία της Μικρασιατικής Εκστρατείας 1919–1922» της ΔΙΣ/ΓΕΣ, δηλαδή η επίσημη ιστορία του ΕΣ – γραμμένη, παρεμπιπτόντως, κατά την διάρκεια της απόλυτης επικράτησης στο στράτευμα της αντιβενιζελικής παράδοσης – θα έπρεπε, νομίζω, να σε προβληματίσει.
Αλλά αφού επιμένεις να συνεχίσουμε το σήριαλ με τον Στρατηγό και τον Σπυρίδωνος:
Ο Σπυρίδωνος ασφαλώς και μπορεί να χαρακτηριστεί και ψύχραιμος και αντικειμενικός και δίκαιος στις κρίσεις του. Σε αντίθεση με τον εμπαθή Στρατηγό, κι ενδεχομένως μην έχοντας να δικαιολογήσει προσωπική αποτυχία, κρίνει και χαρακτηρίζει ενέργειες και πράξεις χωρίς να καταφεύγει σε προσωπικούς χαρακτηρισμούς και ύβρεις εναντίον όσων δεν ήταν πολιτικώς προσκείμενοι σε αυτόν.
Σε ότι αφορά τη μαρτυρία του:
1. Θα μπορούσα να σου πω ότι από πλευράς του έχουμε δύο καταθέσεις απόψεων: την πρώτη που είναι η κατάθεσή του σε ένα στρατοδικείο τρεις μήνες μετά την μεγαλύτερη καταστροφή του νέου ελληνισμού και η δεύτερη είναι μία αναλυτική μελέτη για την διεξαγωγή της μικρασιατικής εκστρατείας που εκδίδεται 32 χρόνια αργότερα και αφού ο συντάκτης της έχει φτάσει ακόμη και στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη για να σχηματίσει πληρέστερη αντίληψη των γεγονότων.
Αν οι κρίσεις του στη μία και στην άλλη κατάθεσή του δεν βρίσκονται σε συμφωνία, κατά την άποψή σου ποια είναι πιο αξιόπιστη;
2. Αλλά, ποιες είναι οι «αντικρουόμενες απόψεις»;
Στη μεν δίκη των Εξ δίνεται η εξής κρίση: » Ο Στρατός πριν την 1/11/1920 ήτο απαράμιλλος από απόψεως οργανώσεως, ικανότητος στελεχών και πειθαρχίας……..».
Στο δε βιβλίο επανειλημμένως ασκεί δριμεία κριτική (όχι σε αντίστοιχο ύφος, πάντως) στο σχεδιασμό και τη διεύθυνση των επιχειρήσεων των μεγάλων σχηματισμών από ελληνικής πλευράς.
Είναι οι απόψεις αυτές «αντικρουόμενες»; Προφανώς όχι. Οι μονάδες του ελληνικού στρατού καθ΄όλη τη διάρκεια της εκστρατείας (με μια μικρή, αναπόφευκτη και εύκολα εξηγούμενη κάμψη με την πρόοδο της εκστρατείας) αποδίδουν απολύτως ικανοποιητικά. Σε αντίθεση, πχ, με τις τουρκικές δυνάμεις, ελάχιστα προβλήματα μπορούν να αποδοθούν στην επίδοση των μονάδων. Και δεν αναφερόμαστε μόνον στις μονάδες ελιγμού: το 1920-22 η Επιμελητεία του ΕΣ επιτυγχάνει θαύματα μπροστά στην αντίστοιχη ανεπάρκεια των Βαλκανικών.
Μας λέει αυτό κάτι για την δεξιότητα των επιτελών στο σχεδιασμό και διεύθυνση μεγάλων επιχειρήσεων το 1920 – που να επαναλάβω ότι είναι το ειδικό θέμα του κειμένου που προηγείται (και όχι η «ικανότητα» εν γένει, όπως επιμένεις να αναφέρεις); Εννοεί ο Σπυρίδωνος και αυτή τη συγκεκριμένη πτυχή; Καθ’ ότι το 1920 ο ΕΣ δεν έχει διεξαγάγει επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας εκτός μίας, σχεδιασμένης από τους Συμμάχους (και με την υποστήριξή τους) και διαφορετικής φύσεως από εκείνες που επρόκειτο να διεξαχθούν στη Μικρασία, όπως αναλύεται στο Μέρος 4Β (δεν πρόκειται για καμία πρωτότυπη ανάλυση: τα ευρέως γνωστά γεγονότα συνοψίζονται), θα συμφωνήσεις ότι είναι εξαιρετικά απίθανο. Σε αυτόν τον τομέα, η επίδοση έμελε να διαπιστωθεί μετά τον Νοέμβριο του ’20. Μήπως δεν πρέπει να εκβιάζουμε συμπεράσματα για ειδικά θέματα από γενικές δηλώσεις; Έλεγε «ψέμματα» ο Σπυρίδωνος το ’22 με τη δήλωση ότι ο ΕΣ το ’20 ήταν σε καλή κατάσταση, οργανωμένος και με στελέχη ικανά; Προφανώς όχι. Του ετέθη μια γενική ερώτηση, κι απάντησε με εξ ίσου γενικό τρόπο. Τι άλλο περίμενες να πει;
3. Εν τέλει, η θέση ότι ο ΕΣ του 1920 ήταν «απαράμιλλος» (εννοείται καθ’ όλα) αλλά η επαναφορά των ανεπαρκών «Κωνσταντινικών» αξιωματικών (που «είχαν χάσει επεισόδια» κλπ) κλόνισε εν συνεχεία την ικανότητά του έρχεται σε αντίθεση με τη θέση σου ότι οι επιχειρήσεις της εκστρατείας διεξήχθησαν κατά τρόπο επαρκή από επιτελικής απόψεως. Δυοίν θάτερον: ή οι επιχειρήσεις σχεδιάζονταν και διευθύνονταν επαρκώς (οπότε αφήνουμε στην άκρη τα περί επαναφοράς των «‘άπειρων βασιλοφρόνων») είτε έφταιγαν οι Κωνσταντινικοί για τον κακό σχεδιασμό και διεύθυνση, οπότε τα περί ικανής σχεδίασης και διεύθυνσης των επιχειρήσεων δεν ισχύουν. Δε μπορεί κάποιοι να έφταιγαν για κάποιο πρόβλημα που δεν υπήρχε. Αν το περί επαναφερθέντων αξιωματικών που είχαν «χάσει επεισόδια» δεν αφορά τον Ξ. Στρατηγό, τότε σε ποιον αναφέρεται; Τελικά ο Ξ. Στρατηγός είχε χάσει επεισόδια και αδυνατούσε να σχεδιάσει επαρκώς τις επιχειρήσεις ή ήταν «ο ικανότερος βασιλικός στρατιωτικός μετά τον Μεταξά» και δεν είχαν σημασία τα όσα έχασε ανάμεσα στο ’16 και το ’20;
Εδώ και πάλι, είτε μέσω του Σπυρίδωνος είτε μέσω της γενικότερης ιστοριογραφίας, επανέρχεται η θεωρία περί «αξιωματικών που επανήλθαν μετά την απομάκρυνση», «είχαν χάσει επεισόδια», «παρά την καλή τους διάθεση, την προσωπική γενναιότητα» και τον «πατριωτισμό». Άρα, εξ αιτίας μιας πολιτικής (δηλαδή εξωγενούς) αιτίας επήλθε μία συγκυριακή αναταραχή στο Σώμα των Αξιωματικών, η οποία και εξηγεί την ατυχή διεξαγωγή της εκστρατείας. Δυστυχώς, η θέση αυτή δεν υποστηρίζεται από τα γεγονότα: παρ΄όλο που προφανώς έχει εκατέρωθεν διαταραχθεί σοβαρά η αξιοκρατία, η ανεπάρκεια, τα λάθη και οι παραλείψεις δε μπορούν με κανένα συστηματικό τρόπο να αποδοθούν στους βασιλικούς αξιωματικούς που επανήλθαν, σε αντιδιαστολή με τους «εμπειροπόλεμους» βενιζελικούς αξιωματικούς. Πέραν του ότι η απλή επισκόπηση των διαδοχικών αντικαταστάσεων διοικητών μεγάλων σχηματισμών μετά το ’20 αφορά εξ ίσου και βενιζελικούς αξιωματικούς, τρεις αξιωματικοί-κλειδιά για τις σημαντικότερες αποτυχίες της εκστρατείας είναι «εμπειροπόλεμοι» βενιζελικοί: Τρικούπης, Πάλλης, Σαρηγιάννης. Προφανώς, η «εμπειρία» τους δε βοήθησε. Προφανώς, αφού δεν είχαν τέτοια εμπειρία.
Επιπλέον, το θέμα δεν είναι μόνον η επίδοση της ελληνικής στρατιωτικής ηγεσίας, αλλά η σύγκριση με τη αντίστοιχη επίδοση των τούρκων επιτελών. Και κάθε έκθεση των επιχειρήσεων, από όπου και αν προέρχεται, δεν αφήνει πολλές αμφιβολίες για την ποιότητα της επιτελικής καθοδήγησης από τους αντιπάλους επιτελείς. Δυστυχώς, αυτή υπήρξε αντιστρόφως ανάλογη της μαχητικής ικανότητας των δικών τους μονάδων.
Τέλος, σε ότι αφορά τον Ξ. Στρατηγό και τα περί κατάθεσης του Σουμίλα, δεν καταλαβαίνω ποιο είναι το επιχείρημα. Ήταν επιτυχείς οι επιχειρήσεις του Ιουλίου του 1921, επειδή οι Τούρκοι είχαν σημαντικές (σημαντικές: όχι αποφασιστικές) απώλειες; Και; Αυτός ήταν ο αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης; Να προκληθούν απώλειες στους τούρκους; Με αυτό το σκοπό αναλήφθηκε η επιχείρηση;
Την απάντηση την γνωρίζουμε, νομίζω και οι δύο, και δεν υπάρχει λόγος να καταφεύγουμε σε παραπειστικά επιχειρήματα. Ο αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης, ο μοναδικός που είχε σημασία, και ο μόνος λόγος για τον οποίον αναλήφθηκε η επιχείρηση στο πλαίσιο της ελληνικής στρατηγικής, ήταν η καταστροφή του όγκου των τουρκικών δυνάμεων ώστε αυτές να μην διαφύγουν ανατολικότερα και παρασύρουν τις ελληνικές δυνάμεις ακόμη πιο βαθιά στη μικρασιατική ενδοχώρα. Η ελληνική στρατηγική επιδίωξη ήταν να καταστραφούν οι εχθρικές δυνάμεις εγκαίρως, γιατί είχε καταστεί σαφές και στις δύο πλευρές ότι επρόκειτο, πλέον, για αγώνα εναντίον του χρόνου και της απόστασης: οι ελληνικές δυνάμεις αδυνάτιζαν συνεχώς, και οι τουρκικές δυνάμεις ενισχύονταν συνεχώς, οι ελληνικές δυνάμεις απομακρύνοντας συνεχώς από τη βάση τους και οι τουρκικές δυνάμεις πλησίαζαν συνεχώς προς τη δική τους. Ο σκοπός δεν επετεύχθη γιατί η μάχη δόθηκε σε ευνοϊκή για τον αντίπαλο τοποθεσία, ο στρατηγικός ελιγμός απέτυχε, και την αρχική επιτυχία της υποχώρησης των δυνάμεων του αντιπάλου δεν την ακολούθησε αποφασιστική εκμετάλλευση για την καταστροφή του. Οι τούρκοι πέτυχαν αυτό που επεδίωκαν: «έζησαν για να πολεμήσουν και την επόμενη ημέρα», γνωρίζοντας ότι η επόμενη ημέρα είναι ευνοϊκή γι’ αυτούς.
Για τούρκους νεκρούς, τραυματίες και λιποτάκτες ανελήφθησαν οι επιχειρήσεις; Αν η πρόκληση μεγάλων απωλειών εκ μέρους των μαχητικότατων δυνάμεων του ΕΣ αλλά η αποτυχία του ελιγμού εκ μέρους του Γενικού Στρατηγείου του δεν καθιστά σαφές το που βρισκόταν το πρόβλημα, τότε δεν ξέρω τι μπορεί να το καταστήσει.
Το επιχείρημα: «η εγχείρισις επέτυχε αλλά ο ασθενής απέθανε» δεν νομίζω ότι είναι αποδεκτό.
Αγαπητέ NF, υποθέτω ότι θα μπορούσαμε να συνεχίζουμε με επικλήσεις χωρίων επ’ άπειρον. Σε ότι με αφορά, το θέμα έχει εξαντληθεί προ πολλού. Το δικό μου ενδιαφέρον δεν αφορά το προφανές – το τι συνέβη στη Μικρασιατική Εκστρατεία – αλλά το γιατί συνέβη. Και, κυρίως, αν τυχόν εξακολουθεί να υπάρχει ως πρόβλημα μέχρι σήμερα.
Κατ’ αρχή εύχομαι χρόνια πολλά, καλή χρονιά και καλή λευτεριά.
Θα μου επιτρέψετε να καταχραστώ τη φιλοξενία του χώρου προκειμένου να προσθέσω λίγα ακόμη λόγια για τις επιχειρήσεις Ιουνίου-Ιουλίου 1921.
Το κάθε σχέδιο επιχειρήσεων προκειμένου να είναι πλήρες, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τον εχθρό, τον καιρό και το έδαφος. Αυτά σε γενικές γραμμές. Και το κάθε σχέδιο όσο και αν θεωρείται πλήρες και επιτελικά άρτιο, πάντοτε κρίνεται εκ του αποτελέσματος. Και δυστυχώς ο βασικός στόχος του επιχειρησιακού σχεδίου της αναφερόμενης επιχείρησης, δηλαδή της κύκλωσης των Τουρκικών δυνάμεων που αμύνονταν στον οχυρωμένο θύλακα της Κιουτάχειας, δεν επετεύχθη. Οι Τουρκικές δυνάμεις ηττήθηκαν στο τακτικό πεδίο και προκειμένου να αποφύγουν τη κύκλωση υποχώρησαν προς το Εσκή Σεχήρ διατηρώντας παρά τις απώλειες τους αλώβητο το μέγιστο μέρος της ισχύος τους, όπως βεβαίως φάνηκε στην αντεπίθεσή τους της 8ης Ιουλίου 1921. Και δυστυχώς η Ελληνική διοίκηση για άλλη μια φορά φανέρωσε τις αδυναμίες της στη σχεδίαση της καταδίωξης σε μεγάλο βάθος του υποχωρούντος εχθρού.
Σχετικά με τη διάταξη και τις μετακινήσεις των Τουρκικών δυνάμεων (Επίτομη Ιστορία Μικρασιατικής Εκστρατείας ΔΙΣ/ΓΕΣ):
1. Διάταξη των Τουρκικών δυνάμεων τον Ιούνιο του 1921:
Ι Ομάδα Μεραρχιών
5 Μεραρχίες ΠΖ (1η, 3η, 11η, 23η, 61η), 1 Μεραρχία Ιππικού (3η Μ.Ι.) και 1 Ταξιαρχία Ιππικού(4η) στη τοποθεσία Κοβαλίτσα-Αβγκίν. Η 1η ΜΠ, η 3η Μ.Ι. κ’ η μια Τ.Ι, ήταν προωθημένες εκτός της τοποθεσίας προς τη Προύσα για κάλυψη και έγκαιρη πληροφόρηση για τη κατεύθυνση της Ελληνικής επίθεσης.
ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών
3 ΜΠ (4η, 24η, 41η) και η 1η Μ.Ι., στη περιοχή ΒΔ, Δυτικά κ’ ΝΔ της Κιουτάχειας με τη 1η Μ.Ι. εκτός της τοποθεσίας προωθημένη στη Τσεντίζ.
IV Ομάδα Μεραρχιών
3 ΜΠ (5η, 7η, 8η) και η 2η Μ.Ι., στη περιοχή Νότια κ’ ΝΑ της Κιουτάχειας, στην οχυρωμένη τοποθεσία Κοτζά Νταγ – Ακτσάλ Νταγ – Τσαούς Τσιφλίκ – Νασούχ Τσαλ (υψ. 1799), με τη 1η Μ.Ι. εκτός της τοποθεσίας προωθημένη στη περιοχή του χωριού Σάλκιοϊ.
ΧΙΙ Ομάδα Μεραρχιών
2 ΜΠ (57η, Μεραρχία Συγκροτήματος) κ’ η 4η Τ.Ι. στη περιοχή του Μπαλ Μαχμούτ. Αργότερα και με την εξέλιξη της Ελληνικής προέλασης μετακινήθηκαν βορειότερα στη γενική γραμμή του Νασούχ Τσαλ.
Επίσης στη περιοχή του Εσκή Σεχήρ, δηλαδή πλησίον της γραμμής Κοβαλίτσα – Αβγκίν βρίσκονταν η 15η ΜΠ κ’ η 14η Τ.Ι.
Γενικό Σύνολο: 14 ΜΠ + 4 Μ.Ι. + 2 Τ.Ι. (;).
2. Η Τουρκική διάταξη την 1η Ιουλίου 1921:
Με βάση τις πληροφορίες που συγκέντρωσε η Τουρκική διοίκηση αναφορικά με άξονες προελάσεως και τις δυνάμεις της Ελληνικής Στρατιάς επί των αξόνων προελάσεως, είχε τροποποιήσει τη διάταξη της συγκροτώντας νέες διοικήσεις και μεταφέροντας δυνάμεις για ενίσχυση του αμυντικού τομέα νότια και ΝΑ της Κιουτάχειας, ως ακολούθως (από Βορρά προς Νότο):
Ι Ομάδα Μεραρχιών
3 Μεραρχίες ΠΖ (1η, 11η, 61η) κ’ η 3η Μ.Ι. ΒΔ του Εσκή Σεχήρ απέναντι από το Ελληνικό Βόρειο Συγκρότημα Μεραρχιών (ΙΙΙ κ’ ΧΙ Μεραρχίες) .
V (ΝΕΟΣΥΣΤΑΤΗ) Ομάδα Μεραρχιών
15η ΜΠ κ’ 14η Μ.Ι. ΒΔ της Κιουτάχειας απέναντι του Γ’ Σ.Σ. (Χ κ’ VII Μεραρχίες). Δύο (2) ακόμη Συντάγματα κατευθύνονταν προς ενίσχυση της υπόψη Ομάδας.
ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών
2 ΜΠ [24η (-Σύνταγμα) κ’ 41η (-Σύνταγμα)] Δυτικά και ΝΔ της Κιουτάχειας απέναντι από το Μικτό Απόσπασμα της ΙΧ Μεραρχίας.
IV Ομάδα Μεραρχιών
Στη περιοχή Νότια κ’ ΝΑ της Κιουτάχειας, στην οχυρωμένη τοποθεσία Κοτζά Νταγ – Ακτσάλ Νταγ – Τσαούς Τσιφλίκ – Νασούχ Τσαλ (υψ. 1799), με τη 5η ΜΠ (Καυκάσου) στο Κοτζά Νταγ κ’ το Ακτσάλ Νταγ κ’ τη 4η ΜΠ (που έφθασε από το μέτωπο της ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών) στα υψώματα του Τσαούς Τσιφλίκ. Επιπλέον έσπευδαν προς ενίσχυση της οι 3η και η 23η Μεραρχίες από το μέτωπο της Ι Ομάδας. Η IV Ομάδα Μεραρχιών βρισκόταν απέναντι από τους άξονες επίθεσης των ΧΙΙΙ κ’ V Μεραρχιών του Β’ Σ.Σ. και της Ι Μεραρχίας του Α’ Σ.Σ.
ΧΙΙ Ομάδα Μεραρχιών
Στη περιοχή του Νασούχ Τσαλ και ανατολικότερα, απέναντι από το υπόλοιπο του Α’ Σ.Σ. και τη ΧΙΙ ΜΠ (που ενεργούσε ανατολικά του Α’ Σ.Σ.), με τις 7η, 8η κ’ 57η ΜΠ, την 2η Μ.Ι. και τη 4η Τ.Ι..
Η Μεραρχία Συγκροτήματος (απέναντι από την Ελληνική IV Μεραρχία) συμπτύχθηκε προς το Αφιόν Καραχισάρ.
Από τα παραπάνω στοιχεία που παρατέθηκαν, γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι η Ανωτάτη Τουρκική Διοίκηση ενεργώντας έγκαιρα και αποφασιστικά, τοποθέτησε απέναντι από το Νότιο Τμήμα της Ελληνικής Στρατιάς (5 Μεραρχίες) που ενεργούσε από νότο με σκοπό να υπερκεράσει την κύρια Τουρκική αμυντική τοποθεσία, περισσότερο από το μισό των 13 ΜΠ που διέθεσε στη κύρια μάχη της Κιουτάχειας. Ως εκ τούτου η Κύρια Προσπάθεια της Ελληνικής Στρατιάς, αναλώθηκε σε μετωπικές επιθέσεις αποβολής των Τουρκικών δυνάμεων από τις οχυρωμένες θέσεις τους, πράγμα το οποίο και τελικά πέτυχε χάρη στο τεράστιο φόρο αίματος που κατέβαλαν οι Ι, ΙΙ και V Ελληνικές Μεραρχίες (και ασφαλώς έχει δίκιο ο Βελισάριος όταν γράφει ότι γενικά οι μονάδες από τη Μεραρχία και κάτω ανταποκρίνονταν με επάρκεια στις αποστολές τους και ίσως και υπερέβαλαν).
Στη συνέχεια αντί η Ανωτάτη Ελληνική Διοίκηση να ωθήσει με τη προσωπική της παρουσία στο πεδίο της μάχης (και όχι με διαταγές) το σύνολο των δυνάμεών της σε «απηνή» καταδίωξη του υποχωρούντος εχθρού, βράδυνε στις ενέργειές της και έδωσε το χρόνο στους Τούρκους να υποχωρήσουν ανενόχλητοι. Και ως κερασάκι στη τούρτα, εξέδωσε και εκείνη την ακατανόητη διαταγή με την οποία διασταύρωσε τους άξονες επιθέσεως των Α’ και Β’ Σ.Σ., που επέφερε ακόμη σημαντικότερη καθυστέρηση στην «επιχείρηση καταδίωξης».
Κατόπιν των ανωτέρω μπορεί ο καθένας να βγάλει τα αναγκαία συμπεράσματα για την επάρκεια των ανωτάτων διοικήσεων στη σχεδίαση και στη διεύθυνση των επιχειρήσεων συγκρίνοντας τις αμυντικές μάχες των Τούρκων στη Κιουτάχεια και των Ελλήνων στο Αφιόν τον Αύγουστο του 1922.
Αγαπητέ Αρματιστή,
Το να σχολιάζεις με ειδικές γνώσεις και συγκροτημένη σκέψη, όπως πάντα, τα γραφόμενα, προφανώς μόνον κατάχρηση του χώρου δεν είναι. Το ακριβώς αντίθετο.
Αγαπητε Βελισαριε
Απο το βιβλιο του A. Baran Dural «His story: Mustafa Kemal and Turkish revolution» (σελ. 83-84)
Προκειται για σαφως φιλοτουρκο εργο.
«The situation was bleak for the nationalist leadership on July 17 (σ.σ. με το νεο ημερολογιο). The enemy not only inflicted heavy losses on the turkish side but also pressed toward EskiSehir from 4 directions: The Turkish Army was routed so badly that the people fled to the inner parts of Anatolia in a panic. Even Ismet Bey was affected by this panic and thought that the war had been lost.»
Ο Μουσταφα Κεμαλ ετρεξε στο Στρατηγειο του Ισμετ και πηρε την κατασταση στα χερια του:
«He immediately ordered for the retreat of the Army by giving a directive -that he took full responsibility of- to Ismet Bey. Mustafa Kemal explained the hard decision as follows:
“After gathering the Army at the north and south of EskiSehir it is necessary to leave a big gap with the enemy for being able to regroup and strengthen the Army.You can retreat as far as the East of Sakarya for this.If the enemy keeps advancing without a break, they will get far away from their base and will have to establish reinforcement organizations again. In any situation they will face unexpected difficulties”»
http://books.google.gr/books?id=TqvvQGHl5CUC&pg=PA81&dq=kutahya+1921&hl=en&sa=X&ei=WxTmUMizPIKr0QX3noGQDA&ved=0CD0Q6AEwAzgK#v=onepage&q=kutahya%201921&f=false
Ευχαριστως θα μεταφρασω για οποιον το επιθυμει.
Εγω δεν εχω να πω πολλα, το κειμενο τα λεει ολα
Αγαπητέ NF,
Όπως αντιλαμβάνεσαι, η συζήτηση πλέον εκφυλίζεται.
Εξηγήθηκε ποια ήταν η μείζων αποτυχία του σχεδιασμού και της εκτέλεσης της επιχείρησης από ελληνικης πλευράς, αλλά δε σου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση. Και παραθέτεις απόσπασμα από ένα τουρκικό βιβλίο (β΄ διαλογής – έλεγξε τα βιβλιογραφικά του στοιχεία και θα δεις ότι είναι της πυρκαγιάς) που λέει τι; Το β΄ μέρος είναι η στερεότυπη τουρκική αφήγηση περί της απόφασης υποχωρήσεως. Το α’ μέρος, που φαίνεται να σε εντυπωσιάζει, λέει ότι ο ΤΣ ήταν τόσο «badly routed» που οι τούρκοι άμαχοι άρχισαν να κινούνται προς το εσωτερικό της Ανατολίας. Σπουδαία απόδειξη στρατιωτικής καταστάσεως.
Ελπίζω να έχεις συναίσθηση του γεγονότος ότι ο τουρκικός στρατός ήταν «routed so badly» που στις 21 Ιουλίου (ν.η.) εξαπέλυσε σφοδρή γενική αντεπίθεση στο Εσκί Σεχίρ με το σύνολο, σχεδόν, των δυνάμεών του.
Το να γράφει ο Ξ. Στρατηγός στην πυριφλεγή επίσημη, υπηρεσιακή έκθεση του για την επιχείρηση ότι επέτυχε «το τέλος του Κεμαλικού Στρατού» (sic) μπορεί να δείχνει το μέτρο της επάρκειάς του, αλλά, εν πάση περιπτώσει, το γράφει τον Αύγουστο του 1921. Το να συζητάμε εδώ στα σοβαρά για το αποτέλεσμα της μάχης εν έτει 2013 είναι μάλλον σουρεαλιστικό.
Αφού δεν έχει γίνει κατανοητό (αν κρίνω από τις διαφορετικές κάθε φορά απαντήσεις) να το ξαναπούμε: ο αντικειμενικός σκοπός της επιχείρησης του Ιουλίου του ’21 δεν ήταν ούτε ο ΕΣ να καταλάβει χώρο, ούτε να φθείρει τις τουρκικές δυνάμεις. Ήταν να τις κυκλώσει και να τις καταστρέψει, ώστε να επιβάλει πολιτικό αποτέλεσμα. Η ισχύς των αντιπαρατιθέμενων δυνάμεων το καθιστούσε, κατ΄αρχήν, δυνατόν. Ο ανεπαρκής σχεδιασμός και διεύθυνση των επιχειρήσεων οδήγησε σε αποτυχία ως προς την επίτευξη του σκοπού της επιχειρήσεως. Η αποτυχία δεν ήταν απλώς στρατηγικού επιπέδου, αλλά είχε άμεσο και αποφασιστικό αντίκτυπο στο επίπεδο της υψηλής στρατηγικής. Η διαφυγή του κεμαλικού στρατού σε αυτή την επιχείρηση ήταν αυτή που μετέβαλε τη διεθνή κατάσταση εις βάρος της Ελλάδας αμέσως μετά την επιχείρηση, αφού μετά από αυτή την επιχείρηση οι ξένοι εκτίμησαν ότι ο ΕΣ δε μπορεί να καταβάλει εύκολα τον κεμαλικό στρατό και άλλαξαν τη στάση τους. Αμέσως μετά από τις επιχειρήσεις του Ιουλίου, η Γαλλία αποφασίζει την εκκένωση της Κιλικίας. Το γιατί είναι προφανές (φαντάζομαι).
Το αποτέλεσμα της επιχείρησης, μαζί με τα αποτελέσματα των προηγηθεισών επιχειρήσεων του Μαρτίου καθώς και των ακολούθων, ήταν να ηττηθούμε συντριπτικά.
Ειλικρινά, δεν ξέρω πόσο πιο απλό μπορεί να γίνει.
Φίλε Βελισάριε,
Εύχομαι χρόνια πολλά και καλή χρονιά σε σένα και στους φίλους αναγνώστες και σχολιαστές.
Κάποιο πρόβλημα υγείας με κράτησε εκτός Διαδικτύου για πολλές μέρες. Συγχαρητήρια λοιπόν για την ολοκλήρωση της θαυμάσιας εργασίας σου, που εκτός των άλλων φανερώνει και πολύ κόπο. Ελπίζω ότι σύντομα θα μπορέσω να στείλω και την δική μου άποψή μου για την ελληνική επιτελική ανεπάρκεια.
Σχετικά με την μάχη της Κιουτάχειας που συζητείται εδώ, θεωρώ ότι ήταν η αποφασιστικότερη της εκστρατείας. Το ελληνικό σχέδιο επιχειρήσεων ήταν ικανοποιητικό ως γενική σύλληψη αλλά με σημαντικά λάθη στην σχεδίαση του τρόπου που η γενική ιδέα θα γινόταν πράξη. Με άλλα λόγια η ελληνική ηγεσία είχε μια ωραία ιδέα για τον Ελιγμό που προέβλεπε υπερκέραση του τουρκικού αριστερού από ισχυρή ΄΄σφύρα΄΄ 5 ½ μεραρχιών, με ταυτόχρονη απασχόληση του εχθρού στο υπόλοιπο μέτωπο. Δεν μπόρεσε όμως να σχεδιάσει σωστά τον τρόπο που η υπερκέραση αυτή θα υλοποιείτο με επιτυχία. Τα βελάκια στο χάρτη δεν αρκούν.
Συνοπτικά για να μην κουράσω, τα πιο ΄΄κτυπητά΄΄ ελληνικά λάθη στη σχεδίαση-εκτέλεση αφορούν στην κακή κατανομή των δυνάμεων, στην έλλειψη εφεδρειών και στην ανεπάρκεια του συστήματος Διοίκησεως και Ελέγχου. Ωστόσο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο μάλλον ΄΄κρυμμένα΄΄ λάθη στο ελληνικό σχέδιο που στην επακολουθήσασα μάχη θα παίξουν αποφασιστικό ρόλο. Τα παραθέτω χωρίς να γνωρίζω αν περιέχονται σε κάποιο βιβλίο, όπως π.χ. αυτό του στρατηγού Σπυρίδωνος.
Το πρώτο από αυτά τα λάθη αφορά στην διατυπωμένη πρόθεση της Στρατιάς να παρακάμψει με το Νότιο Συγκρότημα (5 ½ μεραρχίες) την αμυντική τοποθεσία Κιουτάχειας ΄΄ αμέσως ανατολικώς του Ακτσάλ Νταγ… αναγκάζων ούτω τον εχθρόν να υποστεί την επίθεσιν εν ανοικτώ πεδίω΄΄, όπως αναφέρεται στην σχετική διαταγή της 4ης Ιουνίου. Διακρίνεται νομίζω η λανθασμένη πεποίθηση της Στρατιάς ότι η ωργανωμένη αμυντική τοποθεσία των τούρκων δεν συνεχιζόταν ανατολικότερα του Ακτσάλ Νταγ, εκτίμηση η οποία δεν φαίνεται να διορθώθηκε με νεώτερες αναγνωρίσεις. Θεωρώ ότι το λάθος αυτό συνέβαλε στην επιλογή κατευθύνσεων προελάσεως – επιθέσεως των μεραρχιών που οδήγησαν κατευθείαν στην (ανατολικώς Ακτσάλ Νταγ) ισχυρά ωργανωμένη τοποθεσία Τσαούς Τσιφλίκ – 1799. Η υπερκέραση αντικαταστάθηκε από το αίμα Κρητών και θεσσαλών μαχητών.
Το δεύτερο σφάλμα αφορά λανθασμένη εκτίμηση για το τι θα κάνουν οι τούρκοι εφόσον ανατρέποντο από την βασική τοποθεσίας άμυνας ευρέως ημικυκλίου πέριξ των Εσκί Σεχήρ – Κιουτάχειας. Διατυπώνεται στην Διαταγή της Στρατιάς η άποψη ότι πιθανόν να υποχωρήσουν πέριξ του Εσκί Σεχήρ, σε προφανώς πολύ πιο μικρό ημικύκλιο. Τέτοια πιθανότητα όμως ήταν ανύπαρκτη καθώς θα εξέθετε πλήρως τα τουρκικά μετόπισθεν. Αυτή η λανθασμένη εκτίμηση θεωρώ ότι ευθύνεται για την γνωστή, κατακριτέα και δυσεξήγητη απόφαση της Στρατιάς να καταδιώξει τον υποχωρούντα εχθρό… διασταυρώνοντας τις κατευθύνσεις των Α΄και Β΄ ΣΣ, χάρη στην οποία απαλλάχτηκε από την ελληνική πίεση το τουρκική αριστερή πτέρυγα.
Από πλευράς σχεδίασης και εκτέλεσης , ο τουρκικός αμυντικός Ελιγμός είναι άξιος επαίνου και νομίζω ότι –ίσως- αποτελεί την καλύτερη στιγμή των τούρκων Διοικητών στον Μικρασιατικό Πόλεμο.
Πάντως το βιβλίο στρατιωτικής ιστορίας της ΔΙΣ μέσω του οποίου διδάσκονται αυτό το μάθημα χιλιάδες έλληνες αξιωματικοί από ευέλπιδες έως ταγματάρχες (για ΑΔΙΣΠΟ), θα έπρεπε να εστιάζει περισσότερο στα του τουρκικού ελιγμού και να μην αναλώνεται σε ανόητα-προφανή συμπεράσματα όπως ότι δεν είναι σωστό να διασταυρώνονται οι πορείες Σωμάτων Στρατού. Η μάχη της Κιουτάχειας – Εσκί Σεχίρ σε αυτό το βιβλίο είναι κακογραμμένη, οι χάρτες δυσκολεύουν αντί να βοηθήσουν, πολλά συμπεράσματα είναι παρωχημένα. Οι αξιωματικοί – ιστορικοί της ΔΙΣ, πριν ασχοληθούν με ιδιωτικές εκδόσεις όπως πρόσφατα με τον Α΄ ΒΠ, οφείλουν να ξαναγράψουν με σύγχρονο τρόπο το βασικό βιβλίο της ΔΙΣ για τούς συναδέλφους τους (και με καλύτερη επιλογή μαχών, γιατί λείπει η μάχη του Αφιόν 1922;; ).
Αγαπητέ Κλεάνθη,
Σου εύχομαι Χρόνια Πολλά και Ευτυχισμένο το Νέο Έτος, με Υγεία και Πολλές Επιτυχίες!
Περαστικά και σιδερένιος!
Η αλήθεια είναι ότι η εργασία αυτή υπήρξε πιο απαιτητική απ΄ότι περίμενα, αλλά τα τέσσερα πέμπτα της συνολικής προσπάθειας απαιτήθηκαν από ένα και μοναδικό κομμάτι αυτής: την τουρκική συμμετοχή στον Α΄ΠΠ. Ένα από τα σημεία που με ώθησαν να γράψω το κείμενο υπήρξε η αναφορά του Λαλούση στα «αναρίθμητα πεδία μαχών του Α’ ΠΠ» στα οποία οι τούρκοι κέρδισαν την πολεμική τους εμπειρία. Επειδή είχα αμυδρή μόνον εικόνα της τουρκικής προσπάθειας, όταν άρχισα να διαβάζω για να τη συνοψίσω, αιφνιδιάστηκα. Χρειάστηκε προσπάθεια απλώς και μόνον για να τη βάλω σε μία τάξη. Το ενδιαφέρον είναι ότι για διαφόρους λόγους, ούτε στην Τουρκία φαίνεται να είναι ιδιαίτερα γνωστή. Σε κάθε περίπτωση, αφού τα κείμενα έχουν μια πρώτη μορφή, σε επόμενη φάση θα τα βελτιώσω και θα τα εμπλουτίσω με χάρτες. Με το googlearth μπορεί να κάνει κανείς πολύ ενδιαφέροντα πράγματα.
Σχετικά με τη μάχη της Κιουτάχειας, κι εγώ θεωρώ ότι υπήρξε η σημαντικότερη της Μικρασιατικής Εκστρατείας, γιατί σε αυτήν κρινόταν το αν η Ελλάς θα μπορούσε να επιβάλει τους όρους της ή όχι. Δεν κατέστρεψε τις κεμαλικές δυνάμεις, και από εκεί και μετά ήταν μάλλον αδύνατο να το κάνει. Και η αδυναμία αυτή επέτεινε το πρόβλημα, γιατί καθώς το κατανόησαν και οι τρίτοι, στράφηκαν υπέρ του Κεμάλ, κι έκαναν τα πράγματα ακόμη χειρότερα. Βέβαια, αυτό δεν προδιέγραφε και την Καταστροφή του ’22, ούτε τη στρατιωτική ούτε την εθνική. Απαιτήθηκε ένας ακόμη χρόνος απίστευτης ανοησίας για να καταλήξουμε εκεί που καταλήξαμε.
Όταν αναφέρεσαι σε «παρωχημένα συμπεράσματα» της ΔΙΣ για τη μάχη, σε τι ακριβώς αναφέρεσαι;
Ψάχνοντας στην οικογενειακή βιβλιοθήκη έπεσα σε παλαια βιβλία στρατιωτικών για τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ότι ο Δούσμανης επικρίνει με οξύ τρόπο αλλά έγκαιρα το σχέδιο της ΣΜΑ για τις επιχειρήσεις της Κιουτάχειας, και επίσης εγκαίρως τη στρατηγική αποτυχία της μάχης. Η δική του βασική ένσταση φαίνεται να είναι ότι η μη άσκηση πιέσεως από τα δυτικά αφήνει τους τούρκους ανενόχλητους να ασχοληθούν με τις λαβίδες, έχοντας την άνεση των εσωτερικών γραμμών. Θα αναρτήσω τα σχετικά απόσπάσματα, και θα με ενδιέφερε να ακούσω τη γνώμη σου επ΄αυτών.
Η αναφορά σου στους αξιωματικούς-ιστορικούς της ΔΙΣ υποθέτω ότι αφορούν το βιβλίο των εκδόσεων Περισκόπιο που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Το είδα, και δε μπορώ να πω ότι με ενθουσίασε. Γενικότερα, νομίζω ότι δεν υπάρχουν πλήρεις και καλά γραμμένες στρατιωτικές ιστορίες των πολέμων της χώρας κατά τον 20 αιώνα, αντίστοιχες των ξένων. Οι εκδόσεις της ΔΙΣ, πέραν του αν είναι καλές ή κακές, έχουν εκ των πραγμάτων κάποιους περιορισμούς που δε μπορούν να ξεπεραστούν. Υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό για όποιο στρατιωτικό ιστορικό ενδιαφέρεται. Βέβαια, η συγγραφή γενικής ιστορίας προϋποθέτει την ύπαρξη ειδικών μελετών για επι μέρους θέματα, και δε βλέπω να υπάρχουν ούτε τέτοια. Και πάλι… οι πιστοί ας προσέλθουν.
Φίλε Βελισάριε,
Σχετικά με τα ΄΄παρωχημένα συμπεράσματα΄΄ που ανέφερα και ρώτησες. Υποθέτοντας ότι δεν ρωτάς για συγκεκριμένα συμπεράσματα αλλά τι εννοώ γενικά, σου λέω ότι διαφωνώ με την μεθολογία εκμάθησης της στρατιωτικής ιστορίας από τους αξιωματικούς.
Στο βασικό βιβλίο στρατιωτικής ιστορίας της ΔΙΣ στην παράγραφο ΄΄Διαπιστώσεις – Συμπεράσματα΄΄ περιμένει να βρεί κανείς χρήσιμα πράγματα με τα οποία ο αξιωματικός θα κατανοήσει τις Αρχές του Πολέμου (ως επιτομή της Πολεμικής Τέχνης) μέσω της επιτυχημένης ή όχι εφαρμογής τους στην μάχη (δηλ. στην πράξη). Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει π.χ. στην εξιστόρηση της μάχης Δορυλαίου. Γίνεται απλώς μια περιορισμένη αναφορά σε κάποια λάθη της ελληνικής πλευράς, 1 ½ σελίδας. Άλλο όμως αναφορά κάποιων λαθών της μιας μάλιστα πλευράς, άλλο ουσιαστική συμβολή στην εκμάθηση Πολεμικής Τέχνης μέσω της στρατιωτικής ιστορίας.
Θα έπρεπε πρώτα από όλα να εξετάζεται αν και πως εφαρμόστηκαν κάθε μια από τις Αρχές του Πολέμου και μάλιστα και από τους δύο αντίπαλους. Μια άλλη παράγραφος θα έπρεπε να έχει ερωτήσεις, όχι για εξέταση αλλά προς σπουδή: Ενδεικτικά, θα μπορούσαν να εφαρμοστούν καλύτερα οι Αρχές; Ήταν δυνατή η εφαρμογή της Αρχής ΄΄Αιφνιδιασμός΄΄ από την ελληνική πλευρά; Πως θα έπρεπε να προικοδοτηθεί η Κύρια Προσπάθεια; Ποια η καλύτερη αντίδραση αν η V Μεραρχία υπέκυπτε στις αλλεπάλληλες τουρκικές επιθέσεις της 2 Ιουλίου; Να υπενθυμίσω (όχι σε σένα φυσικά) ότι οι αξιωματικοί σπουδάζουν την στρατιωτική ιστορία ως μεθοδολογικό εργαλείο για την τακτική- επιχειρησιακή τους κατάρτιση.
Σχετικά με τις εκδόσεις, δεν αναφέρομαι στην ΄΄Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΕΣΚΙ ΣΕΧΙΡ΄΄ έκδοση της ΄΄ΓΝΩΜΩΝ Εκδοτική΄΄ (αντικατατέστησε τις εκδόσεις Περισκόπιο;), για την οποία πάντως συμφωνώ μαζί σου, παρόλο που έχει αρκετές βελτιώσεις σε σχέση με το τεύχος ΄΄Σαγγάριος΄΄ (Σαν πρώτη εικόνα, όχι επαρκής ανάλυση, μάλλον ξερή περιγραφή χωρίς σφυγμό, κάπως σύγχρονοι αλλά ανεπαρκείς χάρτες, ενδιαφέρουσες φωτογραφίες και προσωπικές ιστορίες). Αναφερόμουν λοιπόν στην Ιστορία του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου των εκδόσεων Γκοβόστη νομίζω, που έχει συγγράψει ιστορικός (μάλλον αξιωματικός) της ΔΙΣ. Η έκδοση είναι πολύ πρόσφατη, την ξεφύλλισα πρίν από 20 μέρες περίπου. Η ΔΙΣ -επαναλαμβάνω- πρέπει να ξαναγράψει τις μάχες του Ελληνικού Στρατού με σύγχρονα εργαλεία ανάλυσης και καινούργιους χάρτες για κάθε φάση της μάχης, αντάξια επαγγελματιών του 21 αιώνα
Για την συγγραφή που αναφέρεις, ομολογώ ότι είναι κάτι που με ενδιαφέρει από παλιά, με συνεργασία όμως. Πεδίο δόξας δεν νομίζω ότι υπάρχει στην Ελλάδα για αυτό το είδος, μέχρι πρόσφατα που ΄΄γνώρισα΄΄ εσένα και τον Αρματιστή νόμιζα ότι είχα ένα σπανιότατο ΄΄χόμπυ΄΄.(Μιλώ για ανάλυση (όχι μόνο περιγραφή) μαχών του ΕΣ)
Φίλε Κλεάνθη, Καλημέρα!
Έχω την εντύπωση ότι οι τόμοι της ΔΙΣ δεν είναι γραμμένοι με σκοπό να είναι εκπαιδευτικά εγχειρίδια αλλά η «επίσημη» ιστορία του ΕΣ. Υποπτεύομαι ότι και να ξανα-εκδοθούν, δεν πρόκειται λάβουν τη μορφή που λες. Νομίζω ότι από τη φύση τους έχουν συγκεκριμένους περιορισμούς. Φυσικά, ακόμη και με τους περιορισμούς αυτούς, μοιάζουν λίγο με τον ΕΣ (και πως δε θα μπορούσαν, άλλωστε;…): Συμπαθητικά, αλλά εμφανώς επαρχιώτικά. Είναι κρίμα. Και είναι χαρακτηριστικό ότι οι υπεύθυνοι είναι πολύ ικανοποιημένοι με τα «προϊόντα» τους. Νομίζω ότι για εκπαιδευτικούς σκοπούς θα έπρεπε να συγγραφούν άλλα βιβλία, ειδικά γι΄αυτό. Η ΣΣΕ δεν έχει έδρα Στρατιωτικής Ιστορίας; Τι συγγραφικό έργο έχουν ή είναι επιφορτισμένοι να παράγουν όσοι έχουν θέση σε αυτήν;
Σχετικά με το βιβλίο για τους Βαλκανικούς Πολέμους, εκ παραδρομής ανέφερα τις εκδόσεις Περισκόπιο. Αναφερόμουν κι εγώ στο βιβλίο του Γκοβόστη, το οποίο φυλλομέτρησα σε βιβλιοπωλείο. Δε μπορώ να πω ότι με ενθουσίασε, ή τουλάχιστον είχε άλλο σκοπό: να αποτελέσει μία όμορφη εισαγωγή σε κάποιον που δεν έχει απολύτως καμία εξοικείωση με το αντικείμενο. Ως βιβλίο για το γενικό αναγνώστη, δεν είναι κακό.
Πάντως, κρατάω αυτό που λες στην τελευταία παράγραφο, κι επισημαίνω ότι διατρέχουμε τα εκατό χρόνια από τη «μεγάλη δεκαετία», χωρίς να υπάρχουν επαρκείς στρατιωτικές ιστορίες των πολέμων. Είναι μία σκέψη…
Φίλε Βελισάριε,
Μάλλον δεν ήμουν αρκετά σαφής σε τι αναφέρομαι μιλώντας για το ΄΄βασικό βιβλίο στρατιωτικής ιστορίας της ΔΙΣ΄΄. Ελπίζω ότι δεν κουράζω με την επιμονή μου αλλά πρόκειται για το κρίσιμο θέμα της εκπαίδευσης των αξιωματικών.
Δεν αναφέρομαι λοιπόν στους γνωστούς τόμους της ΔΙΣ αλλά σε ένα εξειδικευμένο βιβλίο 32 μαχών (ανάλογως εκδόσεως) με τίτλο ΄΄Θέματα Στρατιωτικής Ιστορίας΄΄, γραμμένο μεν από την ΔΙΣ αλλά ως εκπαιδευτική έκδοση της Διεύθυνσης Εκπαιδεύσεως του ΓΕΣ. Απευθύνεται αποκλειστικά σε αξιωματικούς και στον πρόλογό του (έκδοση 1995) γράφει ότι ΄΄….περιέχει τα θέματα της ελληνικής και παγκόσμιας ιστορίας που έχουν καθοριστεί από το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο (ΑΣΣ) για τους υποψηφίους σπουδαστές της Ανωτάτης Σχολής Πολέμου..΄΄.
Στις διάφορες εκδόσεις του εδώ και 4 δεκαετίες, (αν δεν είμαι ακριβής ο φίλος Αρματιστής ας με διορθώσει) αποτελεί το μόνο βιβλίο με το οποίο οι ευέλπιδες και -κυρίως- αξιωματικοί για ΑΣΠ, ΣΙΕΠ, ΑΔΙΣΠΟ, μελετούν επισήμως την στρατιωτική ιστορία. Υποτίθεται λοιπόν ότι αποτελεί εκπαιδευτικό εγχειρίδιο, στο οποίο όμως υπάρχουν μόνο περιγραφή σχεδίων, μάχης κπλ., 1 μικρός ασπρόμαυρος χάρτης (10Χ15 εκ!) ανά μάχη, και ορισμένες αναφορές για κάποια λάθη (ή θετικά) του ΕΣ. Με σποραδική αναφορά σε κάποιες Αρχές Πολέμου, δεν αποτελεί σύγχρονο εκπαιδευτικό ΄΄εργαλείο΄΄ αλλά προσπάθεια εκμάθησης ιστορίας μαχών. Ωστόσο μια φράση στην εισαγωγή του βιβλίου –υπενθυμίζω μοναδικό εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για τους αξιωματικούς- μαρτυρά μια γενικότερη σύγχυση για την διδασκαλία της στρατιωτικής ιστορίας στην Ελλάδα. Γράφει λοιπόν ο (Υποστράτηγος) Τμηματάρχης Γραφείου/ΔΙΣ το 1994: ΄΄….δεν διατυπώνονται κρίσεις και σχόλια (για τις μάχες)… αναφέρονται μόνο διαπιστώσεις και συμπεράσματα για να υποβοηθήσουν απλώς τον αναγνώστη, ώστε αμερόληπτα και αντικειμενικά να εξαγάγει τα στρατιωτικά διδάγματα ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ…΄΄ (τα κεφαλαία δικά μου).
Κάθε κρίση δεκτή λοιπόν καθώς στις διάφορες εξετάσεις δεν υπάρχουν ερωτήσεις κρίσεως παρά μόνο απομνημόνευση. Οι δε Αρχές του Πολέμου δεν μελετώνται μία – μία από την μήτρα που τις δημιούργησε, τις μάχες, αλλά με αποστήθιση κανόνων από τους Κανονισμούς.
Το θέμα είναι σοβαρό καθώς αποτελεί σαφές δείγμα του τρόπου με τον οποίο η επιχειρησιακή εμπειρία ΔΕΝ μεταδίδεται όπως θα έπρεπε. (Ελπίζω ότι δεν θα σκεφτεί κανείς ΄΄οι μάχες Μ. Ασίας είναι παρωχημένες΄΄ , οι Αρχές του Πολέμου (και άλλα ΄΄εργαλεία΄΄) ισχύουν από την μάχη του Μαραθώνα μέχρι σήμερα.)
Πίσω από τις λογικές τύπου ΄΄ο καθένας ας βγάλει διδάγματα κατά την κρίση του΄΄ διακρίνω –το λιγότερο- ευθυνοφοβία. Προσωπική άποψη.
Υ.Γ Συμφωνώ μαζί σου με την εμπλοκή της ΣΣΕ, θα πρόσθετα τη συμμετοχή της ΣΔΙΕΠ στα επιχειρησιακά διδάγματα, ως το ανώτερο κλαδικό σχολείο.
Αγαπητέ Κλεάνθη,
Καθόλου δεν κουράζεις με την επιμονή σου. Αντιθέτως. Μάλιστα, νομίζω ότι, έστω και τυχαία, επανερχόμαστε σε ό,τι ήταν εξ αρχής το αντικείμενο της εργασίας: τότε παραμελήθηκε η επιτελική εκπαίδευση, και αυτό φάνηκε στην πράξη. Τι έχει αλλάξει σήμερα στον ΕΣ;
Αναφέρεσαι στο βιβλίο (εκ των υστέρων κατάλαβα σε ποιο αναφέρεσαι – το έχω δει στη βιβλιοθήκη στενού συγγενούς). Για να συνεχίσω, λοιπόν, το νήμα της σκέψης: ακριβώς επειδή η στρατιωτική ιστορία είναι θεμελιώδες εργαλείο στρατιωτικής εκπαίδευσης των αξιωματικών (και, μάλιστα, εγώ θα προσέθετα όχι μόνον στο πεδίο της τακτικής και των μεγάλων επιχειρήσεων αλλά και στα οργανωτικά θέματα υπό την ευρεία έννοια, κλάδος που έχει αναδειχθεί τα τελευταία σαράντα έτη), ποια η θέση της στην εκπαίδευση της ΣΣΕ και της ΣΔΙΕΠ; Με τι βοηθήματα; αν και αυτό ήδη απαντήθηκε… Με τι εκπαιδευτές; Από τη δική σου μαρτυρία, οι διδάσκοντες το αντικείμενο και στα δύο στάδια εκπαίδευσης ήταν διακεκριμένοι αξιωματικοί; Και – επειδή ασφαλώς μπορεί να υπάρχουν εξαιρέσεις – τι είδους αξιωματικοί είναι συνήθως; Νομίζω ότι το θέμα σχετικά με τα εργαλεία, τις μεθόδους και το προσωπικό θα μπορούσε να επεκταθεί σε όλο, σχεδόν, το φάσμα των επαγγελματικών εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του ΕΣ και του ΠΝ – η ΠΑ είναι μια ενδιάμεση κατάσταση). Δεν υπήρξε πριν από έναν, περίπου, χρόνο παρέμβαση του Α/ΓΕΣ με τις τοποθετήσεις εκπαιδευτών στη ΣΔΙΕΠ (ή στην ΑΔΙΣΠΟ – δε θυμάμαι) επειδή η κατάσταση είχε γίνει τραγική;
Περιμένουμε ότι θα κάνουμε πλημμελώς όλα όσα σχετίζονται με την προετοιμασία των επιτελών, αλλά «όταν έρθει η ώρα» αυτοί θα αποδώσουν εξαιρετικά; Πως στο διάβολο; Έχει το «ελληνικό DNA» και στρατηγικό γονίδιο στο κώδικα;
Χωρίς να θέλω να ευλογήσω τα γένια μου, έχω την εντύπωση ότι η παρατήρησή σου σχεδόν επιβεβαιώνει εμπράκτως την ουσία του άρθρου. Γιατί, όπως και για την τακτική και τη στρατηγική, έτσι και για τα οργανωτικά θέματα, την ιστορία δεν την μελετάμε για συναισθηματικούς λόγους αλλά για πρακτικούς λόγους. Πέραν του ενδιαφέροντος που έχει το θέμα των επιχειρήσεων στη Μικρασία, αυτό στο οποίο ήθελα να εστιάσω είναι ότι πήγαμε απροετοίμαστοι στην κρισιμότερη αναμέτρηση της ιστορίας μας και δεν είχαμε, καν, συναίσθηση του γεγονότος. Και πάλι στα ίδια είμαστε σήμερα.
Όλο το σχοινοτενές άρθρο, στο τελευταίο μέρος ήθελε να καταλήξει.
Τα κειμενα αυτης της εργασιας ειναι εξαιρετικα.Το ιδιο τα σχολια και οι σχολιαστες που τους »γνωριζω» απο αλλη ιστοσελιδα.
Θελω μοναχα να σταθω στο τελευταιο σας σχολιο.»Πηγαμε απροετοιμαστοι στην κρισιμοτερη αναμετρηση και δεν ειχαμε καν συναισθηση του γεγονοτος».
Ειναι αληθεστατο.Νομιζω οτι η ολη επιχειρηση δεν ειχε σχεδιασθει εξ αρχης σαν μια προσπαθεια κατοχης εχθρικου εδαφους,καταστολης εχθρικου πληθυσμου και νυν υπερ παντων αγωνα,οπως πραγματι εξελιχθηκε.
Νομιζω πως αυτη η περιπετεια σχεδιασθηκε και ξεκινησε-περα και παρα καθε αντικειμενικης πραγματικοτητας-σαν μια οικονομικη,πολιτιστικη διεισδηση και επεκταση,εχοντας σαν εφαλτηριο τον ακμαζοντα ελληνισμο της Ιωνιας,παρα σαν μια καθαρα στρατιωτικη επιχειρηση.
Δηλαδη μεγαλο τμημα της οικονομικης-πολιτικης ελιτ θεωρησε πως η κατοχη και ενωση με την Ελλαδα,θα πραγματοποιουνταν σαν αποτοκος της οικονομικης-πολιτιστικης υπεροχης μας.
Καπως ετσι θα την ειχαν αποδεχθει,οι μουσουλμανικοι πληθυσμοι της περιοχης.
Ισως και για αυτο(οχι μοναχα για αυτο βεβαια),αγνοηθηκαν και ξεπεραστηκαν ολα οσα πολυ σωστα πραγματευεσθε στο κειμενο σας.
Ιστορικα κειμενα,πρωτογενεις πηγες,αλληλογραφιες (του Στεργιαδη και για τον Στεργιαδη π.χ)
δειχνουν αυτο.Δεν πηγαιναμε για να πολεμησουμε μαχη ζωης και θανατου.
Ο φιλος Αρματιστης εγραψε οτι »η αδικαιολογητη ολιγορια…ειδικα του 5/42 μπρος στο Ακτσαλ Νταγ…».Νομιζω οτι απο εκεινη την μερα αρχισε η αμφισβητηση απο τους ανδρες του ευζωνικου για τις στρατηγικες ικανοτητες της ηγεσιας της Στρατιας.
Μια κατασταση που κορυφωθηκε σε πληρη απαξιωση την νυχτα της 17 Αυγουστου στο χωριο Ουγιολουκ.Νομιζω πως απο κεινη την νυχτα το 5/42 μετατραπηκε σε μισοεπιλεκτο-μισοανταρτικο στρατιωτικο σωμα και χρησιμοποιησε καθαρα αρχες ανταρτοπολεμου.Ενεδρες,σκοπιμες υποχωρησεις για να παρασυρει τους διωκτες του,κρεμασμα κεφαλων στα δεντρα-»τουρκαλιες» οπως τις ελεγαν.
Αυτο το συνειδητοποιησαν οι Τουρκοι και αρχισαν να παρακολουθουν την υποχωρηση του απο αποστασεις ασφαλειας.ΚΧΡ.
Το βλέπεις. Βλέπεις ότι κάπου υπάρχει κάποιο λάθος, αλλά το προσπερνάς. Αναφέρομαι στην 23 Τουρκική Μεραρχία η οποία το μήνα Ιούνιο του 1921 βρισκόταν ΒΔ του Εσκή Σεχήρ στη περιοχή του χωριού Αβγκίν και κατά την έναρξη των επιχειρήσεων και αφού προσδιορίστηκε ότι η Κύρια Ελληνική επιθετική Προσπάθεια κατευθυνόταν προς το αριστερό πλευρό της Τουρκικής διάταξης στη περιοχή του χ. Τσαούς Τσιφλίκ και ανατολικότερα, η 23η Μεραρχία μεταφέρθηκε στο Τσαούς Τσιφλίκ απέναντι από τη V Ελληνική Μεραρχία. Όπως έχω γράψει και σε άλλο σχόλιο, το Γ’ ΣΣ ενεργούσε από ΒΔ κατεύθυνση δια της κοιλάδας του Αδρανού ποταμού προς τη Κιουτάχεια. Ως εκ τούτου είναι απορίας άξιο σε ποια 23 Μεραρχία αναφέρονταν τα δελτία του Γ’ ΣΣ!!! Δηλαδή: Δεν υπήρχε κάποιος στην αίθουσα του στρατοδικείου που να γνωρίζει και να βάλει τα πράγματα στη θέση τους; Μήπως οι τοποθετήσεις και οι απαντήσεις ήταν προσχεδιασμένες;
Φίλε Βελισάριε καλησπέρα,
Προσπαθώντας να είμαι προσεκτικός στην διατύπωση, θα πω ότι κατά την άποψή μου η εκπαίδευση των αξιωματικών σε επιτελικά θέματα πρέπει και μπορεί να βελτιωθεί. Και υπό αυτή την έννοια, η εργασία σου είναι σημαντική.
Ξεκινώντας από τα ειδικά προς τα γενικά:
1. Η χρησιμότητα της στρατιωτικής ιστορίας δεν είναι καλά κατανοητή στα στελέχη, υπάρχει, όπως έγραψα στα άλλα μου σχόλια, σύγχυση για το τι ακριβώς σπουδάζουμε με αυτή. Το ενδιαφέρον είναι χαμηλό και οι περισσότεροι νομίζουν ότι ΄΄μαθαίνουμε τι έγινε σε εκείνη τη μάχη για να μην ξανακάνουμε τα ίδια λάθη΄΄, αντί να αντιμετωπίζεται ως βασικό εργαλείο συγκρότησης ορθής στρατιωτικής σκέψης. Πίσω από αυτά κρύβεται το ζήτημα του τι είδους εκπαίδευση θέλει να παράσχει η ΣΣΕ ( η μόνη που διδάσκει στρ. ιστορία) και στο…βάθος προβάλει το πώς οραματίζεται ο Στρατός τον ιδανικό έλληνα αξιωματικό.
2. Στο ευρύτερο θέμα των εκπαιδευτών η κατάσταση επίσης χρήζει βελτίωσης. Εδώ το πρόβλημα –προφανώς- δεν είναι η άγνοια για την εκπαίδευση αλλά το γενικότερο πρόβλημα του Στρατού στην διαχείριση του ανθρώπινου προσωπικού του και κυρίως των αξιωματικών. Οι βασικές έννοιες διαχείρισης όπως προσοντολόγια, καθηκοντολόγια, αξιολόγηση και διαφορετική εξέλιξη – ανέλιξη στα στελέχη, βρίσκονται σε πολύ πρώιμη μορφή, καθώς ακόμα γίνεται αγώνας για την ίση μεταχείριση! Ως αποτέλεσμα είναι δυνατόν ο ταγματάρχης… Κλεανθόπουλος να τοθετηθεί εκπαιδευτής σε σημαντική σχολή γιατί μετά από 3 χρόνια στον Έβρο πρέπει να τοποθετηθεί στο Κέντρο. Πίσω από τα παραπάνω κρύβεται ο αναχρονισμός της ίδιας της κοινωνίας μας που βρίσκει (έβρισκε;) έννοιες όπως ανταγωνισμός και αξιολόγηση άδικες, μπερδεύοντας – εσκεμμένα – την ισοπέδωση με την ισότητα.
Θεωρώ τέλος ότι η αντικατάσταση της ΑΣΠ από την ΑΔΙΣΠΟ (μάλλον πολιτική εντολή του τότε ΥΕΘΑ που ήθελε και ενοποίηση των παραγωγικών σχολών) τελικά έβλαψε τον Στρατό Ξηράς από πλευράς επιτελικής εκπαίδευσης. Όχι βέβαια γιατί η διακλαδικότητα δεν είναι ένα ζήτημα εξαιρετικής σπουδαιότητας αλλά πιστεύω ότι η ΑΣΠ δεν αντικαταστάθηκε όπως έπρεπε, άποψη φυσικά υποκειμενική.
Για να είμαι ειλικρινής, οι αντιδράσεις και το ενδιαφέρον για τη Μικρασιατική Εκστρατεία – παρ’ όλο που δεν ήταν το αντικείμενο του κειμένου οι ίδιες οι στρατιωτικές επιχειρήσεις της – με εξέπληξαν. Δεδομένου ότι η στρατιωτική ιστορία του ΕΣ είναι κατ’ εξοχήν Μικραστιατική Εκστρατεία και ο Ελληνο-ιταλικός πόλεμος, το ενδιαφέρον είναι εξηγήσιμο.
Αντιλαμβάνομαι ότι υπάρχει χώρος για μια σοβαρή και κάπως πιο οργανωμένη συζήτηση σχετικά με τη διεξαγωγή της, και μάλιστα για τις πολλές και διαφορετικές στρατιωτικές της πτυχές. Νομίζω ότι αυτό, σε συνεργασία με κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες δυνατότητες που δίνουν απλά διαδικτυακά εργαλεία, δίνουν κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες για το μέλλον.
Παρεμπιπτόντως, αν υπάρχουν ιδέες… ευχαρίστως δεκτές.
Αγαπητέ Κλεάνθη καλησπέρα
Εύχομαι χρόνια πολλά, καλή χρονιά, υγεία και υπομονή.
Χαίρομαι πάντα το λόγο σου. Ουσιαστικά δεν έχω να παρατηρήσω τίποτε στα όσα γράφεις για τον ελιγμό της Μ.Α. Στρατιάς. Ίσως να προσθέσω κάτι στις αναφορές σου. Λίγο αλάτι παραπάνω (σε μένα κάνει κακό και το δίνω στους άλλους).
Αλήθεια. Σε τι διαφέρει το σχέδιο ενεργείας της Μικρασιατικής Στρατιάς από αυτό των μαχών του Σαρανταπόρου και του Κιλκίς Λαχανά; Ή ακόμη και από αυτό της εκστρατείας προς την Άγκυρα; Κατά την άποψή μου απολύτως σε τίποτε. Αν τεντώσουμε σε ευθεία τον οχυρωμένο θύλακα της Κιουτάχειας, θα δούμε για άλλη μια φορά το σύνολο των Ελληνικών Μεραρχιών να προελαύνουν συμπαρατεταγμένες και να επιτίθενται παρατεταγμένες κατ’ αγκώνα. Στον ίδιο ακριβώς χρόνο. Στις 1 Ιουλίου 1921.
Δεν υπάρχει πουθενά εκείνη η «ιδιαίτερη ιδέα» που θα μπορούσε να συγκρατήσει τις κύριες Τουρκικές δυνάμεις στη τοποθεσία δυτικά και ΝΔ της Κιουτάχειας (ή ΒΔ του Εσκή Σεχήρ), την οποία μάλιστα οι Τούρκοι την είχαν οχυρώσει με ιδιαίτερη επιμέλεια (το ίχνος διακρίνεται άριστα), προκειμένου η δύναμη υπερκέρασης να μπορέσει να κινηθεί με ταχύτητα και ανατολικά από το άκρο αριστερό της Τουρκικής διάταξης.
Δεν υπάρχουν από Ελληνικής πλευράς Τμήματα Καλύψεως που να προελαύνουν σε ευρύ μέτωπο έμπροσθεν του Κυρίου Σώματος ώστε να αποκρύπτουν τον όγκο του και τις κατευθύνσεις προέλασης των επιμέρους Διοικήσεων από την εχθρική παρατήρηση. Και ασφαλώς πώς να υπάρχουν όταν υφίσταται μία και ΜΟΝΟ ΜΙΑ Ταξιαρχία Ιππικού.
Ενώ αντιθέτως οι Τούρκοι διαθέτουν 4 Μ.Ι. κ’ 2 Τ.Ι. τις οποίες και έχουν αναπτύξει (πλην μιας) ως Τμήματα Καλύψεως εμπρός από την αμυντική τους τοποθεσία και έτσι γνωρίζουν με ακρίβεια τις κατευθύνσεις και την ακριβή διάταξη των Ελληνικών δυνάμεων που εξορμούν από τους χώρους συγκεντρώσεως τους την 29 Ιουνίου ή και ενωρίτερα και προελαύνουν προς το θύλακα της Κιουτάχειας.
Άλλωστε οι Ελληνικές Δυνάμεις και ειδικά το Νότιο Τμήμα Στρατιάς, τον Ιούνιο του 1921, βρίσκονται πλέον κατά το πλείστο σε περιοχές που κατοικούνται κατά απόλυτη πλειοψηφία από Τούρκους και ως εκ τούτου η Τουρκική ηγεσία γνωρίζει με απόλυτη βεβαιότητα ότι στη περιοχή Ουσάκ-Τουμλού Μπουνάρ βρίσκονται συγκεντρωμένες 7 Ελληνικές Μεραρχίες (από τις συνολικά 11) και η Τ.Ι.. Είναι εύλογο λοιπόν να πιστεύει ότι η Κυρία Ελληνική Προσπάθεια θα αναληφθεί από εκείνη τη περιοχή. Είτε στη κατεύθυνση Ουσάκ-Τζεντίζ-Κιουτάχεια, είτε στον άξονα Τουμλού Μπουνάρ-Τσαούς Τσιφλίκ-Εσκή Σεχήρ, για την επίτευξη ευρύτερων ΑΝΣΚ, όπως η κύκλωση των Τουρκικών Δυνάμεων.
Με την έναρξη της Ελληνικής προέλασης και σε σύντομο χρόνο, η Τουρκική διοίκηση αντιλαμβάνεται ότι από Τζεντίζ ενεργεί μόνο μια Μεραρχία και αυτή (μείον), Το Απόσπασμα της ΙΧ Μεραρχίας. Αντιλαμβάνεται ακόμη ότι ο κύριος όγκος της Ελληνικής Στρατιάς κατευθύνεται προς Εσκή Σεχήρ. Αφαιρεί λοιπόν από τη ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών (3 Μεραρχίες) που βρίσκεται Δκα και ΝΔ της Κιουτάχειας, την 4η Μεραρχία κ’ 2 Τάγματα και τα στέλνει στην IV Ομάδα. Επίσης αφαιρεί από τις εναπομείνασες Μεραρχίες της ΙΙΙ Ομάδας και 2 Συντάγματα και τα δίνει στην V (ΝΕΟΣΥΣΤΑΤΗ) Ομάδα Μεραρχιών (έναντι του Γ’ ΣΣ). Ακόμη μεταφέρει 2 Μεραρχίες (3Κ κ’ 23) από τη Ι Ομάδα (ΒΔ Εσκή Σεχήρ) στη περιοχή του Τσαούς Τσιφλίκ. Επίσης η ΧΙΙ Ομάδα Μεραρχιών από τις 7η-8η-57η ΜΠ, την 2η Μ.Ι. και τη 4η Τ.Ι. επεκτείνουν το αριστερό της Τουρκικής διάταξης αμέσως ανατολικά του Νασούχ Τσαλ μέχρι Κίρκα.
Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι σε καμιά περίπτωση η Μικρασιατική Στρατιά δεν βρέθηκε εμπρός στο ενδεχόμενο να υπερκεράσει το αριστερό των Τουρκικών Δυνάμεων. Ούτε καν ως πιθανότητα.
Έχεις απόλυτο δίκιο λοιπόν όταν γράφεις ότι «ο Τουρκικός αμυντικός ελιγμός ήταν άξιος επαίνου». Θα έπρεπε να διδάσκεται και μάλιστα σε αντιπαραβολή προς τον Ελληνικό αμυντικό ελιγμό στην αμυντική μάχη του Αφιόν την 13 Αυγούστου 1922.
Η Τουρκική διοίκηση τον Ιούλιο του 1921 ευρισκόμενη επί του μετώπου και έχοντας άμεση αντίληψη της εξέλιξης της τακτικής κατάστασης, ανέπτυξε εξαιρετική δραστηριότητα, μετέφερε δυνάμεις και ενίσχυε τα απειλούμενα τμήματα του μετώπου της με Μεραρχίες και Συντάγματα, αναπροσάρμοζε όρια, επέκτεινε τη διάταξη της, δημιουργούσε νέες διοικήσεις, τροποποιούσε την υπαγωγή των Μεραρχιών της και απαγκίστρωνε τις δυνάμεις της όταν απαιτούνταν. Αντιθέτως τον Αύγουστο του 1922 η Ελληνική διοίκηση δεν μπόρεσε να μεταφέρει όχι μια Μεραρχία, αλλά ούτε και ένα σύνταγμα στην απειλούμενη εξέχουσα του Αφιόν.
Ακόμη πιστεύω ότι η Ελληνική Στρατιά σχεδίασε την επιχείρηση προς Εσκή Σεχήρ χωρίς να έχει σαφή γνώση της διάταξης του εχθρού, των πραγματικών δυνατοτήτων αυτού, καθώς και της αμυντικής οργάνωσης που αυτός είχε εκτελέσει. Ή μήπως είχε γνώση και ηθελημένα την παρέβλεψε; Μήπως η Ελληνική ηγεσία έπαιζε τα ρέστα της; Το γράφω διότι είμαι πλέον ή βέβαιος ότι στο Σαγγάριο έπαιξε τα ρέστα της (ο Σπυρίδων εμμέσως πλην σαφώς γράφει ότι η διοίκηση της Στρατιάς ουσιαστικά σύρθηκε σε αυτή την εκστρατεία). Για ποιο λόγο κάνω αυτές τις σκέψεις: Γράφεις ότι ή Στρατιά πίστευε ότι η αμυντική οργάνωση και η Τουρκική διάταξη έφθανε μέχρι το Ακτσάλ. Στο Ακτσάλ όμως και εκατέρωθεν του αυχένα από τον οποίο διέρχεται ο δρόμος από Αλτουντάς προς Κιουτάχεια, δεν φαίνεται σήμερα ούτε ίχνος αμυντικής οργάνωσης. Αντιθέτως στο χαμηλό τμήμα του εδάφους ανάμεσα στο Ακτσάλ και το Νασούχ Τσαλ, το ίχνος των αμυντικών οργανώσεων που είχαν εκτελεστεί είναι ακόμη και σήμερα ιδιαίτερα καθαρό και αποδεικνύει μια πολύ πυκνή και εξαιρετική αμυντική οργάνωση. Ως εκ τούτου δεν μπορώ να φανταστώ ότι οι αεροπορικές αναγνωρίσεις που έγιναν πριν την επιχείρηση, δεν είδαν τη πυκνότητα και το εύρος των αμυντικών οργανώσεων. Οι αναφερόμενες αμυντικές οργανώσεις εκτείνονταν και εμπρός από τη κύρια αμυντική τοποθεσία, αλλά και πίσω που κάλυπταν το Σεϊντή Γαζή.
Αλλά ακόμη και η κορυφογραμμή που εκτείνεται ΝΑ του Νασούχ Τσαλ, ανατολικά και παράλληλα προς τη σιδηροδρομική γραμμή Αφιόν-Κιουτάχεια, δηλαδή η γραμμή των υψωμάτων Αϊρατζίκ Γκεντίκ-Εβιόκ Τεπέ-Καραμπουγιού Νταγ, ήταν εξαιρετικά οχυρωμένη (διακρίνεται και σήμερα το ίχνος της οχύρωσης). Η υπόψη αμυντική γραμμή φράσσει τη κατεύθυνση από Αλτουντάς προς Σεϊντή Γαζή. Εδώ υπάρχει η εξής λεπτομέρεια: Μετά τη κατάληψη του Καραμπουγιού Νταγ από τη Ι Μεραρχία (122 νεκροί κ’ 461 τραυματίες), η Στρατιά έστρεψε το Α’ ΣΣ προς ΒΔ με ΑΝΣΚ τη κατάληψη του Νασούχ Τσαλ. Κινούμενη η Ι Μεραρχία την 2 Ιουλίου 1921 προς Νασούχ Τσαλ, αντιλήφθηκε περί την 1000 ώρα τη δεινή θέση της V Μεραρχίας και επενέβη εξ ιδίας πρωτοβουλίας για να ενισχύσει τον αγώνα της.
Σχετικά τώρα με τα συγγράμματα της ΔΙΣ. Οπωσδήποτε απαιτούν ριζική αναθεώρηση. Και στη παράθεση των γεγονότων και στα σχεδιαγράμματα που θα πρέπει να ταυτιστούν πλέον με το πραγματικό έδαφος, τους σημερινούς χάρτες και τις νέες ονομασίες (παλαιά και νέα εντός παρενθέσεως). Όχι βεβαίως τα δρομολόγια. Και βεβαίως θα πρέπει να εμπλουτιστούν με σημερινές φωτογραφίες του εδάφους (είναι δυνατο;). Πάνω απ’ όλα όμως θα πρέπει να δουν τα γεγονότα κάτω από άλλο πρίσμα και όπου απαιτείται θα πρέπει να διορθώσουν διάφορες «ανακρίβειες». Εκείνο όμως που είναι σημαντικότερο όλων, είναι ότι θα πρέπει να περιλαμβάνουν εκτεταμένη και λεπτομερειακή κριτική των αποφάσεων, των σχεδίων και των διαφόρων ενεργειών με βάση τις αρχές του πολέμου και τους κανόνες των διαφόρων μορφών επιχειρήσεων, όπως πολύ σωστά γράφεις. Δεν μπορεί ύστερα από τη παρέλευση 90 ετών από τη μεγαλύτερη εθνική καταστροφή της ιστορίας μας να μη σκύβουμε με κριτική ματιά σε εκείνη την ιστορία. Και οπωσδήποτε δεν μπορούμε σήμερα να προστατεύουμε μνήμες και εικόνες. Παράδειγμα: Ο διοικητής της ΧΙΙΙ Μεραρχίας και οι διοικητές των 2 Συνταγμάτων της δεν αντικαταστάθηκαν επί του πεδίου της μάχης και αργότερα ο Μέραρχος ανέλαβε σωματάρχης του Β’ ΣΣ. Και όμως η ολιγωρία της ΧΙΙΙ και η άρνησή της να πολεμήσει, παρά λίγο να τερματίσουν την εκστρατεία την 2 Ιουλίου 1921 με ήτα της Μικρασιατικής Στρατιάς. Ο από μηχανής Θεός που έσωσε τη κατάσταση, ήταν ο άφθαστος ηρωισμός των Συνταγμάτων της V Μεραρχίας που άντεξαν στη πίεση 35 Τουρκικών Ταγμάτων. Είναι όμως άξιο προσοχής πως ο Κώστας Χατζηαντωνίου, βιογράφος του Πλαστήρα, περιγράφει την ολιγωρία και την ανυπακοή της ΧΙΙΙ Μεραρχίας:
«… το σύνταγμα πέρασε τον ποταμό Πουρσάκ και επετέθη στα υψώματα βόρεια του Αλτουντάς. Ο αγώνας πάνω στα κοφτερά βράχια και χωρίς υποστήριξη πυροβολικού ή σε ανοικτά πεδία με τα πολυβόλα να θερίζουν, χωρίς νερό κάτω από έναν ήλιο όσο ποτέ καυτό, ήταν συγκλονιστικός. Το 5/42 καθηλώθηκε στο Ακτάλ νταγ, έναν ακάλυπτο βράχο τον οποίο οι επιτελείς του Σώματος ήθελαν να καταληφθεί με μετωπική επίθεση. Τελικά ο εχθρός συνεπτύχθη και άνοιξε ο δρόμος για την προέλαση προς Ακ Ολούκ, Ακ Ιν, Σεϊντή Γαζή ώστε να αποκοπεί ο υποχωρών εχθρός. Ο Πλαστήρας ζήτησε να επιτεθεί μόνος στην οχυρωμένη τοποθεσία του Κιργίζ νταγ….»
Και με κάτι τέτοιες ανιστόρητες διηγήσεις δημιουργούνται «θρύλοι»!!!
Τελικά γιατί νικήσαμε και οι Τούρκοι υποχώρησαν από το θύλακα της Κιουτάχειας;
Επειδή στη διήμερη μάχη στο Τσαούς Τσιφλίκ και το Νασούχ Τσαλ, οι απώλειες είχαν ως ακολούθως:
ΧΙΙΙ Μεραρχία: Νεκροί: 22, Τραυματίες:105
V Μεραρχία: Νεκροί: 211, Τραυματίες: 1.064
Ι Μεραρχία:
Μάχη Καραμπουγιού Νταγ: Νεκροί: 122, Τραυματίες: 461
Μάχη Νασούχ Τσαλ: Νεκροί: 164, Τραυματίες: 536
ΙΙ Μεραρχία:
Μάχη Καραμπουγιού Νταγ: Νεκροί: 28, Τραυματίες: 104
Μάχη Νασούχ Τσαλ: Νεκροί: 23, Τραυματίες: 177
Κανένας όμως δεν γνωρίζει ποιοι ήταν οι διοικητές των Συνταγμάτων των 3 Μεραρχιών που πλήρωσαν το φόρο αίματος. Ας αποτελέσει λοιπόν αυτή η «μνημόνευση» μια ελάχιστη τιμή σε εκείνους τους ήρωες.
Το βιβλίο της ΔΙΣ που είναι για χρήση της ΣΣΕ και της ΑΔΙΣΠΟ το έχω δει, αλλά δεν νομίζω ότι αξίζει κάτι το ιδιαίτερο.
Έδρα στρατιωτικής ιστορίας στη ΣΣΕ;;;
Βελισάριε ονειροπολείς. Ότι άλλο θέλεις όμως, είναι διαθέσιμο. Βασικά προσφέρεται μια «ακαδημαϊκή Ελληνική χωριάτικη». Με ιστορία θα ασχολούμαστε τώρα; Αγαπητέ Βελισάριε. Έχω φτιάξει ένα σχεδιάγραμμα της μάχης στο Τσαούς Τσιφλίκ και στο Νασούχ Τσαλ. Μπορώ να στο στείλω αν το θέλεις για ανάρτηση. Θα πρέπει όμως να μου πεις το πώς.
Αγαπητέ ΚΧΡ,
Ευχαριστώ για τα καλά λόγια.
Για το γενικότερο θέμα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ό,τι δηλαδή θα χαρακτηριζόταν «επίπεδο υψηλής στρατηγικής» έχω αποφύγει να πάρω θέση, αφ΄ενός γιατί δε θεωρώ ότι έχω εντρυφήσει σε αρκετό βάθος, αφ΄ ετέρου γιατί προτιμώ τις καλύτερα αρθρωμένες συζητήσεις, που δεν ξεφεύγουν προς πολλές κατευθύνσεις και χάνουν τον ειρμό τους και – τελικά – και την αναλυτική τους αξία.
Πάντως, εγώ αναφερόμουν στο ειδικότερο θέμα της αντίληψης που είχε ο ΕΣ και η ηγεσία του για την ισχύ του – από κάθε άποψη. Ασχέτως της συνολικότερης αντίληψης που είχαν οι πολιτικές ηγεσίες, το θέμα είναι σε τι κατάσταση βρισκόταν ένα από τα βασικά εργαλεία τους (ασφαλώς όχι το μοναδικό) για την άσκηση υψηλής στρατηγικής. Και η απάντηση (μου) είναι ότι αυτό δεν ήταν στο επίπεδο που ώφειλε: αφ΄ενός εξ αιτίας της έλλειψης βάθους στην προετοιμασία του (που φάνηκε σε πάμπολλες πτυχές της δράσης του, και η επιτελική ανεπάρκεια είναι μία από αυτές) αφ΄ετέρου λόγω του διχασμού που είχε προηγηθεί, και ο οποίος προκαλούσε διαλυτικά φαινόμενα σε όλο τον κρατικό μηχανισμό – και στο στρατό. Η κατάσταση νομίζω ότι θύμιζε χαρακτηριστικά την Κύπρο το ’72-’74.
Σε σχέση με τα όσα αναφέρεις για το 5/42, έχω την αίσθηση ότι η γενικότερη «χαλάρωση» (δηλαδή σταδιακής αποσύνθεση) του ΕΣ υπήρξε πιο αργή και σταδιακή. Το που έφτασε μάλλον κρύβεται μέσα σε φράσεις όπως «χαμηλό ηθικό» κλπ, που δεν αποδίδουν την πραγματικότητα. Αλλά φαίνεται να έχεις συγκεκριμένη αντίληψη για τα γεγονότα, που νομίζω είναι ενδιαφέρουσα. Ίσως από μαρτυρίες;
Κι εν πάση περιπτώσει, το 5/42 μετετράπη σε κάτι μισο-άτακτο αλλά πολύ επικίνδυνο, λόγω της συγκεκριμένης σύστασής του. Άλλες μονάδες και τμήματα μετετράπησαν απλώς σε μισο-άτακτες και μισο-ακίνδυνες ομάδες.
Και ασφαλώς σε καμιά περίπτωση δεν «εξαναγκάστηκε ο εχθρός να υποστεί την Ελληνική επίθεση σε ανοικτό πεδίο».
Αυτό που στη πραγματικότητα συνέβη ήταν τελείως διαφορετικό από τις μύχιες προσδοκίες της Ελληνικής Διοίκησης. «Η κύρια μάζα της Ελληνικής Στρατιάς εξαναγκάστηκε να καταβάλει αιματηρές προσπάθειες για να εκβάλει τον εχθρό από φύσει ισχυρές αμυντικές τοποθεσίες, των οποίων η αμυντική ισχύς είχε αυξηθεί με σοβαρή πυκνή και επιμελημένη αμυντική οργάνωση».
Και ακόμη:
Η Ελληνική Στρατιά ήταν αυτή που την 8η Ιουλίου «εξαναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τη σφοδρή και μαζική Τουρκική αντεπίθεση στο ανοικτό πεδίο του Εσκή Σεχήρ». Μια αντεπίθεση που κανένας δεν ανέμενε, επειδή «ο εχθρός έφευγε πανικόβλητος και διαλυμένος προς ανατολάς». Ή μάλλον έτσι τους βόλευε να ισχυρίζονται. Όμως ο αντίπαλος συμπτύχθηκε με μεγάλη ταχύτητα μεν, συντεταγμένος δε, διακόπτοντας έτσι την επαφή με τις Ελληνικές δυνάμεις, με αποτέλεσμα κανένας να μη γνωρίζει που βρισκόταν.
Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο που αναφέρθηκε από το Κλεάνθη κάτω από τη φράση «η ανεπάρκεια του συστήματος Διοικήσεως και Ελέγχου», είναι η «απουσία της διοίκησης της στρατιάς από τη διεύθυνση των επιχειρήσεων». Μια παράγραφος από τη σελίδα 231 της «Επίτομης Ιστορίας της Μικρασιατικής Εκστρατείας» της ΔΙΣ/ΓΕΣ, είναι εξόχως διαφωτιστική επί του υπόψη θέματος. Αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Το βράδυ της 2ας Ιουλίου 1921 η Στρατιά δεν ήταν πλήρως ενημερωμένη για τη κατάσταση σε ολόκληρο το μέτωπο. Δεν είχε λάβει μέχρι τότε δελτία στρατιωτικής κατάστασης του Γ’ ΣΣ και του Μ.Α. της ΙΧ Μεραρχίας, ούτε είχε σαφή εντύπωση για τις συνεχιζόμενες σκληρές μάχες από τα Α’ και Β’ ΣΣ κατά τη νύκτα 2/3 Ιουλίου».
Επομένως η διοίκηση της στρατιάς ανέμενε τα κατά τη νύκτα υποβαλλόμενα «δελτία στρ κατάστασης» των υπ’ αυτή διοικήσεων, για να ενημερωθεί σχετικά και να επέμβει στον αγώνα. Με άλλα λόγια δεν είχε συνεχώς ανανεούμενη εικόνα της στρατιωτικής κατάστασης. Αλλά και αν είχε, η μόνη δυνατότητα που διέθετε για να επέμβει ήταν οι διαταγές. Διαταγές που πολύ πιθανό να είχαν ακυρωθεί από την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Δεν διέθετε εφεδρικές δυνάμεις, ούτε μέσα υποστήριξης μάχης.
Αλλά και η Τουρκική αντεπίθεση της 8ης Ιουλίου, αντιμετωπίστηκε από τις διοικήσεις των Μεραρχιών, χωρίς την επέμβαση της Στρατιάς και των ΣΣ.
Θα μπορούσε να αναφερθούν πολλή επί του συγκεκριμένου ζητήματος, αλλά δεν είναι του παρόντος.
Θα κλείσω τη παρούσα αναφορά με μια παράγραφο από το 3ο Μέρος της έξοχης εργασίας του Βελισάριου:
«Το δεύτερο βασικό στοιχείο της γερμανικής Α.Π. ήταν η απόλυτη προτεραιότητα στην τέχνη της τακτικής, και η όσο το δυνατόν ρεαλιστικότερη εξοικείωση με αυτήν. Έτσι, το κύριο αντικείμενο της εκπαίδευσης ήταν η επίλυση προβλημάτων τακτικής. Τα προβλήματα δίνονταν πάντοτε με μικρό χρονικό περιθώριο επίλυσης, ενώ συνηθέστατα κατά τη διάρκεια της επίλυσης του προβλήματος από τους μαθητές οι εκπαιδευτές τροποποιούσαν την αρχική κατάσταση ή τις αρχικές διαταγές του προβλήματος, εξαναγκάζοντας τους μαθητές να προσαρμοστούν, εξοικειώνοντας τους με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες του πεδίου μάχης και με το ενδεχόμενο να πρέπει να αγνοήσουν διαταγές που πλέον είχαν ξεπεραστεί από τις εξελίξεις. Το ζητούμενο ήταν πάντοτε η ταχεία λήψη αποφάσεων, και το θανάσιμο αμάρτημα η αμφιταλάντευση και η αδράνεια. Ακολουθούσε η παρουσίαση των λύσεων στους εκπαιδευτές και τους υπόλοιπους μαθητές, και η εξαντλητική συζήτηση και κριτική των λύσεων».
Χρόνια Πολλά και ευτυχισμένο το νέο έτος, με υγεία πάνω απ’ όλα. Συγχαρητήρια για την εξαιρετική συζήτηση σε όλους τους συμμετέχοντες.
Θα ήθελα να ρωτήσω την άποψη σας για το επιχείρημα σύμφωνα με το οποίο οι αντιβενιζελικοί αξιωματικοί που δεν υπηρέτησαν στο Μακεδονικό Μέτωπο κατά τον Α’ ΠΠ είχαν χάσει τις νεότερες εξελίξεις στη διεξαγωγή του πολέμου. Αναρωτιέμαι δηλαδή ποια ήταν τα νέα διδάγματα τα οποία είχαν παρακολουθήσει και αφομοιώσει οι συμμετέχοντες αξιωματικοί της Άμυνας; Είχαν μάθει για τη Γερμανική επίθεση του Αγίου Μιχαήλ ή για τις Επιχειρήσεις Συνδυασμένων Όπλων στη μάχη της Αμιένης από τον Ρώλινσον π.χ. Τι νέο τέλος πάντων έμαθαν από τη συμμετοχη τους στον Α’ ΠΠ που δεν το ‘μαθαν οι άλλοι;
Είναι ειλικρινής απορία, δεν το λέω και δεν επιχειρώ να στρέψω τη συζήτηση προς την πολιτική πλευρά της Μ.Ε.
(Το κατωτέρω σχόλιο αναδιατυπώνεται καθώς λόγω πίεσης περιλάμβανε εκφραστικά λάθη στην αρχική του μορφή).
Αγαπητέ Θ.Ν.,
Χρόνια Πολλά και σε σένα, με Υγεία και ό,τι επιθυμείς!
Οι κατ΄εξοχήν αρμόδιοι για να σου απαντήσουν είναι οι ειδικοί της συζήτησης, αλλά θα δώσω κι εγώ τη δική μου εκδοχή.
Κατ΄αρχάς, το θέμα που θέτεις είναι πολύ ενδιαφέρον για δύο λόγους. Πρώτον για την πολιτική του διάσταση, και δεύτερον για την καθαρά στρατιωτική του. Το επιχείρημα περί αξιωματικών που επαναφέρθησαν στο στράτευμα ενώ είχαν «χάσει τις ραγδαίες εξελίξεις του Α΄ΠΠ» αναφερόταν κατά κόρον από τη βενιζελική παράταξη μετά τη Μικρασιατική Εκστρατεία ως λόγος της Καταστροφής.
Ξεκινώ διευκρινίζοντας δύο απλά πράγματα:
α) Όποιος εμπλέκεται σε πραγματικές επιχειρήσεις ασφαλώς αποκτά εμπειρία που είναι δύσκολο να υποκατασταθεί από οτιδήποτε άλλο. Αυτό ισχύει λιγότερο για τους υψηλότερους βαθμούς και, προοδευτικά, όλο και περισσότερο για τους χαμηλότερους. Ακόμη και χωρίς να υπάρχει «εξέλιξη» στο δόγμα, η εμπειρία που αποκομίζεται από την πραγματική εφαρμογή του ισχύοντος δόγματος είναι πολύτιμη.
β) Κατά την περίοδο και στην περίσταση που σχολιάζουμε, ο μηχανισμός μετάδοσης της εμπειρίας δεν ήταν η εκ του μακρόθεν μελέτη της εμπειρίας και των συμπερασμάτων από τις μάχες του Α΄ΠΠ από τους Έλληνες στρατιωτικούς όσο η εκπαίδευση από τους Γάλλους του ανασυγκροτημένου στρατού της Εθνικής Άμυνας στη Μακεδονία το ’17 και ’18. Οι Γάλλοι εκπαίδευαν το στρατό (όσο τον εκπαίδευαν) σύμφωνα με τα δικά τους τρέχοντα πρότυπα δόγματος που φυσικά ενσωμάτωναν όλη την εξελισσόμενη εμπειρία του γαλλικού στρατού – προφανώς και από το Δυτικό μέτωπο. Από την άλλη, επειδή η εκπαίδευση ήταν ταχύρρυθμη και δεν θα μπορούσε (και δεν ενδιέφερε τους γάλλους) να αφορά όλο το φάσμα των στρατιωτικών δεξιοτήτων, η εμπειρία που μεταδόθηκε αφορούσε το επίπεδο της τακτικής ή, για να το πούμε πιο απλά, αφορούσε ό,τι συμπεριλάμβανε τις εμπλοκές μονάδων και ελάχιστα ό,τι αφορούσε υψηλότερα κλιμάκια.
Ποιές ήταν οι βασικές εξελίξεις στην τακτική που είχαν αλλάξει κατά τον Α΄ΠΠ και, προφανώς, δεν ήταν γνωστές στους αξιωματικούς που δεν είχαν ενταχθεί στον στρατό της Εθνικής Άμυνας;
Κατά τη γνώμη μου, οι βασικές ήταν οι εξής:
i. Η οργάνωση του εδάφους για αμυντικούς σκοπούς. Η σημασία της οργάνωσης του εδάφους σε ευρεία κλίμακα είχε αρχίσει να γίνεται κατανοητή ήδη από το τέλος του 19ου εξ αιτίας των νέων όπλων. Κατά τη διάρκεια του Α’ ΠΠ η οργάνωση εδάφους και η εκμετάλλευσή της (δηλαδή το πως κατασκευάζονται ισχυρά χαρακώματα, πως διατάσσονται, πως επανδρώνονται, πως καλύπτονται με πυρά κλπ) έφτασε σε σημείο τελειότητας κι εκζήτησης που όποιος δεν είχε παρακολουθήσει τις εξελίξεις θα έπρεπε να μάθει τα πάντα εξ αρχής.
ii. Η χρήση του πυροβολικού, ιδιαίτερα η τακτική χρήση του. Κατά τον Α΄ΠΠ, τακτικές όπως η χρήση του έρποντος πυρός για την υποστήριξη προωθούμενου πεζικού – που απαιτούσε εξαιρετικά ακριβή συντονισμό με το πεζικο και ακριβέστατο χωρικό και χρονικό καθορισμό των πυρών – έφτασαν σε εξαιρετικά μεγάλο σημείο πολυπλοκότητας σε σχέση με τις προπολεμικές τακτικές. Αρκεί μόνον να αναφερθεί ότι ως βασικός λόγος της αποτυχίας της ελληνοβρετανικής επίθεσης εναντίον των Βουλγάρων στη μάχη της Δοϊράνης θεωρείται ο κακός συντονισμός των ελληνικών τμημάτων πεζικού με το βρετανικό πεζικό που παρείχε το κύριο μέρος της υποστήριξης, επειδή οι έλληνες ήταν εκπαιδευμένοι στις γαλλικές διαδικασίες συντονισμού και οι οποίες διέφεραν από τις βρετανικές. Επιπλέον βασική εξέλιξη υπήρξε το θέμα του αντιπυροβολικού που αναπτύχθηκε κατ΄εξοχήν στον Α’ ΠΠ. Σε αυτά τα «τεχνικά» θέματα μπορεί να προστεθεί η εξέλιξη της τακτικής αντίληψης για τη χρήση του πυροβολικού, που απαιτούσε ισχυρή συγκέντρωση, για να είναι πληρέστερη η εικόνα.
iii. Η ισχύς πυρός των μονάδων πεζικού κατά τον Α΄ΠΠ αυξήθηκε σημαντικά έναντι της εποχής των Βαλκανικών Πολέμων, με τον πολλαπλασιασμό των πολυβόλων και την συνακόλουθη αλλαγή τακτικής τόσο κατά την άμυνα όσο και κατά την επίθεση. Η χρήση των πολυβόλων και η διεξαγωγή του αγώνα πεζικού με δεδομένη την υποστήριξή τους άλλαξε ριζικά κατά την περίοδο αυτή. Νομίζω ότι ένα σχέδιο πυρός του τέλους του Α’ ΠΠ δεν πρέπει να είχε ιδιαίτερη σχέση με ένα σχέδιο πυρός του τέλους του Β΄ ΒΠ.
iv. Τα παραπάνω είχαν σαν αποτέλεσμα να μεταβληθούν ριζικά οι ακολουθούμενες τακτικές τόσο κατά την άμυνα όσο και κατά την επίθεση. Η «ελαστικοποίηση» της άμυνας με τη χρήση κέντρων αντιστάσεως και σημείων στηρίξεως αντί για γραμμικές τακτικές, η εκμετάλλευση του εδάφους και η χρήση πυρών υποστηρίξεως (πεζικού) κατά την επίθεση ήταν θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στην αρχή και το τέλος του Α’ ΠΠ. Μπορεί οι γάλλοι (και οι έλληνες και οι τούρκοι) να μην εφάρμοσαν τις γερμανικές τακτικές των «στρατευμάτων εφόδου» (διεισδύσεως και παρακάμψεως των ισχυρών σημείων του αντιπάλου) αλλά ακόμη και οι γάλλοι είχαν διαφοροποιήσει σημαντικά τις χοντροκομμένες τακτικές επίθεσης των αρχών του πολέμου, εξέλιξη με την οποία οι αξιωματικοί του στρατού της Εθν. Άμυνας είχαν εξοικειωθεί ενώ οι επανελθόντες όχι.
iv. Εξ αιτίας της πολύ μεγάλης αύξησης των μέσων πυρός, οι μάχες του Α’ ΠΠ έγιναν μάχες αναλώσεως υλικού, γεγονός που επέβαλε πολύ μεγαλύτερες απαιτήσεις διοικητικής μέριμνας. Τα αποθέματα αναλωσίμων (κυρίως πυρομαχικών και δευτερευόντως καυσίμων) που έπρεπε να μεταφέρονται και να συγκεντρώνονται πίσω από τις μάχιμες μονάδες αυξήθηκαν κατακόρυφα, όπως και οι αντίστοιχες διαδικασίες και σχεδιασμοί.
v. Σε αυτά μπορούν να προστεθούν δραματικές πρόοδοι σε «δευτεύοντα», πιο «τεχνικά» αντικείμενα, όπως οι διαβιβάσεις και το υγειονομικό, που είχαν ραγδαία εξέλιξη κατά την περίοδο του Α’ ΠΠ.
vi. Τέλος, αν και δεν το γνωρίζω συγκεκριμένα, πιθανότατα λόγω της μεγάλης εμπειρίας, οι επιτελικές διαδικασίες πιθανόν να είχαν αλλάξει σημαντικά.
Αυτές υπήρξαν μερικές, τουλάχιστον, βασικές διαφοροποιήσεις τις οποίες αγνοούσαν επαγγελματικά οι επανελθόντες αξιωματικοί, οι οποίοι, μάλιστα, δεν είχαν καθόλου χρόνο ομαλής επανένταξης στο στράτευμα.
Τούτων λεχθέντων, νομίζω ότι πρέπει να θέσουμε τη σημασία τους στη σωστή της βάση.
Η επαναφορά αξιωματικών που είχαν χάσει εξελίξεις ήταν υπαρκτό θέμα και προφανώς δε βοήθησε τη διεξαγωγή της εκστρατείας. Ταυτόχρονα, όμως, πρέπει να ληφθούν υπ’ όψιν τα εξής:
α) Οι δύο μεγάλες αναταραχές στον στρατό (και το ναυτικό), η πρώτη κατά τις εκκαθαρίσεις του 1916 και η δεύτερη κατά τις εκκαθαρίσεις (λιγότερο) και την επαναφορά «διωχθέντων» (εντός ή εκτός παρενθέσεως) κλόνισαν βαθειά την – όποια – αξιοκρατία – ασχέτως κενών κατάρτισης και γνώσεων. Τόσο κατά την πρώτη όσο και κατά τη δεύτερη αναταραχή, όπως γίνεται πάντα σε αυτές τις περιπτώσεις, εκατοντάδες αρουραίοι της μίας και της άλλης πλευράς (συχνά χωρίς την παραμικρή ιδεολογική πεποίθηση, παρά μόνον με προσχωρήσεις ευκαιρίας) εκμεταλλεύτηκαν την ένταση και ανήλθαν σε θέσεις και βαθμούς που η προσωπική τους αξία δεν δικαιολογούσε κατ’ ουδένα τρόπο και που δε θα επετύγχαναν αλλιώς. Ταυτόχρονα, τόσο λόγω της όξυνσης των παθών όσο και λόγω της κακόβουλης δράσης των προαναφερθέντων, απομακρύνθηκαν – συχνά αδικαιολόγητως – ικανότατα στελέχη και των δύο παρατάξεων. Το αποτέλεσμα ήταν η κατακόρυφη πτώση όχι της κατάρτισης αλλά της ποιότητας των αξιωματικών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πηγές αναφέρουν πως οι ικανοί επανελθόντες αξιωματικοί προσαρμόστηκαν σχετικά γρήγορα στα νέα δεδομένα τόσο λόγω της ικανότητας όσο και λόγω προσωπικής προσπάθειας ενώ οι ανίκανοι… παρέμειναν σταθεροί στο επίπεδό τους.
β) Η σταδιακή αλλά μεγάλη απώλεια μάχιμων ικανών αξιωματικών από τις αιματηρές επιχειρήσεις οδήγησε στην αναπλήρωσή τους τόσο με ακατάλληλους μάχιμους αξιωματικούς όσο και με αξιωματικούς σωμάτων που δεν είχαν την συνολική συγκρότηση για το ρόλο αυτό – και όχι «λεπτομέρειες» όπως οι τελευταίες εξελίξεις. Επιπλέον, κατά το κλασικό, νεοελληνικό έθος, ένας πολύ σημαντικός αριθμός μάχιμων αξιωματικών, ιδίως της βασιλικής παρατάξεως, παρέμενε σε διάφορες «περίεργες» και παντελώς άχρηστες αλλά απολύτως ασφαλείς θέσεις στα μετόπισθεν, με πολιτική κάλυψη (νεοελληνιστί βύσμα – υπάρχει και στους αξιωματικούς όπως και στους στρατευσίμους).
γ) Πέραν αυτών, όπως περιέγραψαν αναλυτικά τόσο ο Κλεάνθης όσο και ο Αρματιστής, οι βασικές αποτυχίες συμβαίνουν εξ αιτίας συστηματικής αδυναμίας του στρατού σε άλλο επίπεδο από αυτά που αναφέρονται παραπάνω. Οι αδυναμίες και τα κρίσιμα λάθη στο σχεδιασμό και διεύθυνση μεγάλων επιχειρήσεων (στο «επιχειρησιακό» επίπεδο) δεν προέρχονταν – τουλάχιστον αποκλειστικά – από επανελθόντες βασιλικούς αξιωματικούς, ούτε από άπειρους αξιωματικούς των σωμάτων, αλλά από βενιζελικούς, και μάλιστα έμπειρους και ικανούς, δείχνοντας ότι το πρόβλημά μας ήταν βαθύτερο και συστηματικό.
Αγαπητέ Αρματιστή,
Καλή χρονιά και σε σένα!
Ευχαριστώ για τα λόγια σου, ανταποδίδω.
Λίγα λόγια για κάτι που έγραψες (αλάτι!), ελπίζοντας ότι παραμένουμε εντός του πλαισίου της εργασίας. Η πεποίθηση (ελπίδα;) της Στρατιάς Μ. Ασίας ότι η ωργανωμένη τοποθεσία των τούρκων δεν συνεχιζόταν ανατολικότερα του Ακτσάλ Νταγ, εξάγεται νομίζω από την Διαταγή της 4 Ιουνίου 1921 ΄΄ Γενικαί Εντολαί Προς Διοικητάς Α΄ ΣΣ, Β΄ΣΣ, Γ΄ΣΣ, Νοτίου Συγκροτήματος Μεραρχιών…΄΄. από την ΔΙΣ. Αναφέρει λοιπόν η Στρατιά:
΄΄…Αι προθέσεις μου είναι να αποφύγω να προσβάλω την αμυντικήν τοποθεσίαν Κιουταχείας κατά μέτωπον. Προς τούτο, Δια του Νοτίου Τμήματος Στρατιάς προτίθεμαι να παρακάμψω την αμυντικήν τοποθεσίαν αμέσως ανατολικώς του Ακτσάλ Νταγ (άκρον αριστερόν περίπου επιθέσεως), με γενικήν κατεύθυνσιν προς Καρά Τεπέ, αναγκάζων ούτω τον εχθρόν να υποστεί την επίθεσιν εν ανοικτώ πεδίω΄΄,
Τι εννοείται στην διαταγή; Επειδή αναφέρεται σαφώς η αποφυγή της αμυντικής (βλ. οργανωμένη) τοποθεσίας και ότι η ελληνική επίθεση θα άρχιζε αριστερά από το Ακτσάλ , η πιθανότερη ερμηνεία είναι ότι εθεωρείτο (ή θα ήλπιζαν) ότι ανατολικώς Ακτσάλ το πεδίο θα ήταν μη ωργανωμένο.
Φυσικά όπως έγραψες η ισχυρή οργάνωση εδάφους της τοποθεσίας ανατολικώς Ακτσάλ Νταγ, δύσκολα θα διέφυγε της προσοχής της Στρατιάς. Δεν έχω επαρκή απάντηση επ΄ αυτού, κάθε άλλη ερμηνεία επιθυμητή. Λάθη στις αναγνωρίσεις και στην εκμετάλλευση των πληροφοριών; Μήπως μέχρι τα τέλη Μαΐου (διαταγή Στρατιάς την 4 Ιουνίου) τα χαρακώματα είχαν σχεδιαστεί αλλά όχι σκαφτεί; Άλλη πιθανότητα (μεγαλύτερη αυτή) είναι η Στρατιά να μην ενδιαφερόταν πραγματικά για το εύρος της οχύρωσης, όπως νομίζω ότι εννοείς και εσύ. Η ελληνική λόγχη θα ΄΄καθάριζε΄΄ κάθε αντίσταση. Στην ίδια αυτή διαταγή της Στρατιάς, η οργανωμένη τουρκική τοποθεσία περιγράφεται τόσο γενικά που αναφέρονται μόνο 4-5 βουνά! Δεν έχω πρόσβαση τώρα στα Δελτία Πληροφοριών περί εχθρού ώστε να επιβεβαιωνόταν αυτή η πιθανότητα, ελπίζω στο μέλλον. Πάντως για να πούμε και μια άλλη άποψη, ο Σωματάρχης του Α΄ ΣΣ Κοντούλης, το 1927 έγραψε ότι αν το Β΄ΣΣ διαχειριζόταν καλύτερα τον αγώνα των XIII και V Μεραρχιών του, οι II, XII Μερ. και Ταξ. Ιππικού θα επιτύγχαναν την υπερκέραση της τοποθεσίας. Μάλλον υπερβολές είναι η άποψή μου σε αυτό. Σε κάθε περίπτωση η ελληνική διοίκηση έδειξε ανεπάρκεια, άλλωστε και ο Σωματάρχης του Β΄ΣΣ Βλαχόπουλος κατηγόρησε την Στρατιά για αυτή τη φάση της μάχης και ο Παπούλας του ανταπέδωσε ευθύνες. Αλληλοκατηγορίες λοιπόν για την μεγαλύτερη (όχι επαρκή) νίκη της εκστρατείας.
Τελειώνοντας θα πω μόνο ότι η αναφορά σου στην παράγραφο του 3ου Μερους για τη εξοικείωση με τη τακτική στην γερμανική Σχολή, είναι πολύ εύστοχη, με τα εύσημα φυσικά στον Βελισάριο που μας παρέχει αυτές τις πληροφορίες. Θα ήταν ένα πολύ καλό εκπαιδευτικό σύστημα για μια νέα ΑΣΠ, η οποία φοβάμαι ότι λείπει, και που θα έδινε βάρος στα κλιμάκια άνω της Ταξιαρχίας.
Αγαπητέ Αρματιστή,
Κατ΄αρχάς, προφανώς και με ενδιαφέρει το διάγραμμα της μάχης στο Τσαούς Τσιφλίκ και στο Νασούχ Τσάλ για να αναρτηθεί. Αν θέλεις, μπορείς να μου το στείλεις στο velisarios21papakigmaildotcom.
Ακόμη περισσότερο ενδιαφέρει η αναλυτική και συστηματική παρουσίαση τόσο αυτής όσο και των αλλων βασικών μαχών της Εκστρατείας. Όπως ανέφερα και αλλού, η τροπή και το ενδιαφέρον για την ίδια την εκστρατεία με αιφνιδίασε κάπως, αν και είναι λογικό αφού και η κρισιμότερη εκστρατεία της νεοελληνικής ιστορίας είναι, και ουσιαστικά, μαζί με τον ελληνοϊταλικό πόλεμο, ο πυρήνας της στρατιωτικής ιστορίας της Νεώτερης Ελλάδας. Έχει, λοιπόν, ενδιαφέρον να παρουσιαστεί αναλυτικά και να γίνει μια συζήτηση επί των βασικών πτυχών της διεξαγωγής της. Θα το προγραμματίσω για το μέλλον – και, φυσικά, αν κάποιος ενδιαφέρεται να συμβάλει είναι παραπάνω από ευπρόσδεκτος.
Σε ότι αφορά τα της στρατιωτικής ιστορίας στη ΣΣΕ και γενικά στις ΕΔ. Γνωρίζω ότι είμαι εκτός τρέχουσας πραγματικότητας. Όμως η αξία και η καλλιέργεια της στρατιωτικής ιστορίας, όπως, άλλωστε και η διάρθρωση του προγράμματος σπουδών της ΣΣΕ και, στο μικρό βαθμό που τη γνωρίζω, της ΑΔΙΣΠΟ – είναι προβληματικές για βαθύτερους λόγους. Συγκεκριμένα, είναι για το λόγο που ο Κλεάνθης διατύπωσε ως εξής: «στο…βάθος προβάλει το πώς οραματίζεται ο Στρατός τον ιδανικό έλληνα αξιωματικό.» Και, ακόμη πιο πίσω από αυτό, βρίσκονται οι κρατούσες αντιλήψεις του οργανισμού του στρατού για τον πόλεμο και τη φύση του – τη διαχρονική και τη σύγχρονη. Μπορεί οι αντιλήψεις αυτές να μην είναι πολύ ανοικτά και αναλυτικά διατυπωμένες, μπορεί να είναι συχνά ασυνείδητες, μπορεί να είναι απλοϊκές, μπορεί να έχουν άγνοια του φαινομένου του πολέμου τόσο ιστορικά όσο και σήμερα, μπορεί να πάσχουν από θεμελιώδη έλλειψη παραστάσεων σχετικά με το τι συμβαίνει (και γιατί) στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά είναι οι αντιλήψεις είναι κρατούσες. Για να ανατραπούν, κατά τη γνώμη μου πρέπει να γίνουν αντικείμενο συζητήσεως αναλυτικής, πειστικής και τεκμηριωμένης. Μόνον έτσι θα φανούν οι αδυναμίες τους, μόνον έτσι θα κλονιστούν. Όσο παραμένουν δογματικά και συνοπτικά διατυπωνόμενες υπό μορφή ρητών, χωρίς αναλυτική και ιστορική τεκμηρίωση, είναι εύκολο να επικρατούν και συχνά να επιβάλλονται για αλλότριους λόγους. Αν ανοίξει μια σοβαρή συζήτηση, τότε θα αρχίσουν να κλονίζονται. Κατά τη γνώμη μου, αυτό θα έπρεπε να γίνεται στο εσωτερικό των ΕΔ, ως επαγγελματικός διάλογος. Για διαφόρους λόγους δε συμβαίνει. Αν δει κανείς, πχ, τη Στρατιωτική Επιθεώρηση (και τη Ναυτική, και την Αεροπορική) που υποτίθεται ότι είναι το επαγγελματικό βήμα συζήτησης των ΕΔ, θα τον πιάσει θλίψη.
Η δική μου φιλοδοξία είναι να συμβάλω με τις ταπεινές μου δυνάμεις προς αυτή την κατεύθυνση – και λιγότερο να σχολιάζω τα τελευταία μπλιμπλίκια που θα αγοράζουμε (ή που θα μας χαρίζουν, μάλλον, πλέον).
Και, παρεμπιπτόντως, μιας που αναφέρθηκες στο πρόγραμμα σπουδών της ΣΣΕ, είναι κάτι που έχω προγραμματίσει να σχολιάσω αναλυτικά στο μέλλον. Αλλά πιο εύστοχη συνοπτική απόδοση του τι είναι δε θα μπορούσα να βρω: «ακαδημαϊκή Ελληνική χωριάτικη». Και κάθε τόσο αλλάζει η ρίγανη, και οι υπεύθυνοι σπουδών είναι υπερήφανοι και ευτυχείς που την εκσυγχρονίζουν. Όταν το θέμα έρχεται καμιά φορά στη δημοσιότητα, ακούει κανείς ό,τι σαχλαμάρα θέλει. Αλλά είναι τόσο τηλεγραφικές, που δε μπορεί κάποιος τρίτος – ενδεχομένως καλόπιστος – να αντιληφθεί το πρόβλημα και είναι εύκολο να παρασυρθεί από εντυπώσεις. Γι΄αυτό, άλλωστε, επιμένω στην αναλυτική συζήτηση και τεκμηρίωση. Ενίοτε φέρνει αποτελέσματα: αν θυμάσαι, στο παρελθόν ένας πολιτικός έθετε θέμα επιλογής του BMP-3. Προφανώς του είχαν πάρει τα αυτιά διάφοροι επιτήδιοι με ανοησίες. Όταν του εξηγήθηκε αναλυτικά και με επιμονή το λάθος του, κλονίστηκε και άλλαξε άποψη. (Φυσικά, δεν τα έπιανε από κάποιον μεσάζοντα, οπότε ήταν σε θέση να παρακολουθήσει τι του εξηγείτο). Γι’αυτό επιμένω: αναλυτική τεκμηρίωση και συζήτηση των θέσεων. Μεσοπρόθεσμα και με επιμονή κλονίζουν καθιερωμένες αντιλήψεις..
Επί της συζητήσεως σχετικά με τη μάχη, θα ήθελα να θέσω μια ερώτηση: Απ’ όσο έχω διαβάσει, μόνον ο Αρχηγός της «Επιτελικής Υπηρεσίας» Δούσμανης φαίνεται να έχει εγκαίρως εντονότατες επιφυλάξεις ως προς το σχέδιο που πρόκειται να ακολουθηθεί κατά τις επιχειρήσεις, και νομίζω, στις ίδιες, γενικά, γραμμές με τη δική σας κριτική. Είναι αυτό ακριβές; Ο Δούσμανης είχε καλύτερη αντίληψη για τα προβλήματα της μάχης και του σχεδίου που διαμορφωνόταν; Το ερώτημα αυτό τίθεται για την περίπτωση που σας είναι γνωστές οι αναφορές του – σε κάθε περίπτωση θα αρχίσω να αναρτώ τα σχετικά αποσπάσματα από τις εκθέσεις του όπου αναλύει τις θέσεις του. Την πρώτη αναφορά (το σχετικό απόσπασμα) περιέχεται σε έκθεση της 3ης Μαΐου, ενώ προετοιμάζεται η επιχείρηση:
Φίλε Βελισάριε,
Συμφωνώ μαζί σου στην σημασία ενός σοβαρού τεκμηριωμένου διαλόγου, ως συμβολή στην αναμόρφωση της διανοητικής προετοιμασίας του Στρατού για την εκπλήρωση της αποστολής του. Η επίδραση τέτοιων προσπαθειών είναι αργή αλλά πιο αποτελεσματική από την έκδοση κάποιων διαταγών. Είναι άλλωστε γνωστό ότι ιστολόγια όπως το δικό σου διαβάζονται, όχι μόνο από στελέχη αλλά και από επίσημους φορείς, ο καθένας βέβαια για τους λόγους του.
Σχετικά με τις απόψεις του Δούσμανη. Πάει καιρός από τότε που διάβασα το βιβλίο του ΄΄Η Εσωτερική όψις της Μικρασιατικής εμπλοκής΄΄, δεν έχω άμεσα υπ΄ όψη μου τις αναφορές του. Από αυτή που διαβάζω εδώ:
1. Αφορά γενικές προτάσεις του Δούσμανη για το πώς είναι καλύτερο να ενεργήσει η Στρατιά στις επικείμενες επιχειρήσεις (΄΄…Επί τη βάσει όθεν των δεδομένων τούτων…. θέλω δώσει υμίν την έννοια του τρόπου, καθ΄ όν ημείς νομίζομεν ότι θα είναι επιτυχής η διεξαγωγή …κλπ). Στα δεδομένα της Στρατιάς που είχε στα χέρια του, όπως λέει ο ίδιος, δεν υπήρχε κάποιο σχέδιο της Στρατιάς, δηλαδή εδώ δεν ασκεί κριτική κάποιου σχεδίου αλλά προτείνει δικές του ιδέες.
2. Υπάρχει μόνο μια προσεκτική αναφορά στην 3η παράγραφο της σελ. 46 στο πρόβλημα του διαχωρισμού της Στρατιάς σε δύο Ομάδες (βόρεια περί Προύσσας και νότια περί Ουσάκ). Το πρόβλημα ήταν γνωστό και ωφείλετο στην ενδιάμεση παρεμβολή της ορεινής περιοχής του Σιμάβ που στερείτο συγκοινωνιών. (Οι τούρκοι στην μάχη θα απολάμβαναν των πλεονεκτημάτων που τους έδινε η κατοχή κεντρικού γεωγραφικού χώρου που διέθετε ευκολία μεταφοράς με σιδηρόδρομο).
3. Ο ελιγμός τον οποίο ο Δούσμανης προτείνει στην τελευταία παράγραφο (ως γενική σύλληψη βέβαια), δεν βλέπω να διαφέρει ουσιαστικά από αυτόν που τελικά εφάρμοσε η Στρατιά. Και στις δύο περιπτώσεις η ιδέα ενεργείας είναι η καθήλωση των Τούρκων με επιθέσεις περιμετρικά της Κιουτάχειας και η συγκέντρωση ισχυρής δύναμης 5 1/2 – 6 μεραρχιών στο δεξιό της ελληνικής παράταξης η οποία θα ανατρέψει την τουρκική αριστερή πτέρυγα, έχοντας προηγουμένως νικήσει τις εχθρικές δυνάμεις στο Αφιόν. Υπενθυμίζω την άποψή μου ότι ώς γενική σύλληψη ό Ελιγμός δεν ήταν κακός. Κακή ήταν η σχεδίασή του και η διεξαγωγή του.
Κρατώ υπό σημείωση δύο πράγματα: Στον γενικό Ελιγμό που προτείνει εδώ ο Δούσμανης, δεν φαίνεται η πρόθεση για βαθειά εκμετάλευση της σχεδιαζόμενης ανατροπής της αριστερής τουρκικής πτέρυγας, προς τα μετόπισθεν (ανατολικά) του Εσκί Σεχίρ, π.χ. περιοχή Αλπίκιοι, κάτι το όποιο φοβήθηκαν οι τούρκοι κατά την διεξαγωγή της μάχης. Γίνεται μόνο αναφορά σε πιο συγκρατημένες – συντηρητικές τακτικά έννοιες, όπως ΄΄απώθησιν και εξεδίωξιν των περί την Κιουτάχιαν εχθρικών δυνάμεων΄΄ . Δεύτερη σημείωση, στις πρώτες γραμμές φαίνεται ότι όχι αργότερα του Απριλίου 1921, η Στρατιά είχε υποβάλει αναφορές με την λεπτομερή οχύρωση που ο εχθρός είχε κατασκευάσει ή προτίθετο να κατασκευάσει(;). Ίσως αυτό ενισχύει την πιθανότητα που είχα αναφέρει, ότι στη σχεδίαση των κατευθύνσεων της επιθετικής σφύρας του Νοτίου Συγκροτήματος (Α΄ΣΣ και Β΄ΣΣ) στο τελικό σχέδιο της Στρατιάς, δεν είχε ληφθεί υπόψη η πλήρης οχύρωση της τοποθεσίας Τσαούς Τσιφλίκ – 1799. Υπό διερεύνηση φυσικά.
Αγαπητέ Βελισάριε
Ορισμένες γενικές παρατηρήσεις
Νομίζω ότι είναι γνωστό, το αναφέρει και ο ίδιος ο Δούσμανης στο βιβλίο του, ότι η κυβέρνηση, δηλαδή ο Γούναρης, είχαν αποφασίσει να κρατήσουν μακριά από τη «διαχείριση» των επιχειρήσεων την Επιτελική Υπηρεσία του Στρατού (ΓΕΣ) της οποίας Αρχηγός ήταν ο Δούσμανης, καθώς και το στρατιωτικό περιβάλλον του Κωνσταντίνου (Δούσμανης), αλλά και τον ίδιο τον Κωνσταντίνο. Όμως στις 3 Μαίου του 1921, φαίνεται ότι αυτό ο Δούσμανης δεν το γνωρίζει. Πιθανό όμως να το υποπτευόταν και για αυτό ίσως και το ύφος της επιστολής. Την σχετική όμως απόφαση της κυβέρνησης, περί μη εμπλοκής του Γενικού Επιτελείου στη διεύθυνση των επιχειρήσεων, την πληροφορήθηκε ο Δούσμανης από τον ίδιο τον Γούναρη στις 29 Μαίου 1921 επί του θωρηκτού ΛΗΜΝΟΣ, όταν Γούναρης Θεοτόκης και Δούσμανης συνόδευσαν τον Κωνσταντίνο κατά τη μετάβασή του στη Σμύρνη προκειμένου να «τεθεί επικεφαλής του στρατού του». Αναφέρει σχετικά ο Δούσμανης με αυτά που του είπε ο πρωθυπουργός: «Εμείς ήρθαμε στη Σμύρνη διότι θέλομεν να μη επέλθη ουδεμία ρήξις μεταξύ του Γενικού Στρατηγείου και της Διοικήσεως της Στρατιάς. Το Γενικόν Επιτελείον και ο βασιλεύς δεν θα έχωσι καμιάν ανάμειξιν εις την διεύθυνσιν των επιχειρήσεων, και δια να μη επέλθη ρήξις ήλθομεν ημείς εδώ…». Και επειδή στη πραγματικότητα ο Κωνσταντίνος ήταν σκιά του αρχιστράτηγου των Βαλκανικών Πολέμων εξ αιτίας της ασθένειας που τον ταλαιπωρούσε, και ως εκ τούτου θα ήταν «υψηλώ ονόματι αρχιστράτηγος», με άλλα λόγια την ουσιαστική διεύθυνση των επιχειρήσεων θα την είχε το επιτελείο του, δηλαδή ο Δούσμανης και επειδή η κυβέρνηση επιθυμούσε να μη επέλθη ρήξη μεταξύ Δούσμανη και Παπούλα (έτσι πιστεύω), αποφάσισε όπως ο βασιλιάς, το Γενικό Επιτελείο και ο Δούσμανης να μη έχουν απολύτως κανένα λόγο στη διεύθυνση των επιχειρήσεων. Ίσως βεβαίως και να είχαν και άλλους λόγους. Ίσως να πίστευαν στη νίκη και να ήθελαν να καρπωθούν αυτοί τη δόξα! Εκείνο όμως που είναι βέβαιο, είναι ότι ο υποστράτηγος Δούσμανης αντιπαθούσε σφόδρα την αντιστράτηγο Παπούλα και είναι ακόμη γνωστές οι αρνητικές απόψεις του Γούναρη για τις «στρατηγικές» ικανότητες του Παπούλα, τις οποίες μάλιστα εξέθεσε και στο Γούναρη. Όχι βεβαίως ότι είχε άδικο. Και φαίνεται ότι και ο Γούναρης δεν είχε εμπιστοσύνη στις ικανότητες του Παπούλα. Διαφορετικά για ποιο λόγο έψαχνε αρχιστράτηγο στο πρόσωπο του Μεταξά; Το ερώτημα που εγείρεται, είναι για ποιο λόγο ο Γούναρης διατήρησε τον Παπούλα που ήδη είχε στο ενεργητικό του δύο αποτυχίες. Ακόμη από το απόσπασμα που παραθέτεις, είναι φανερή η πρόθεση του υποστράτηγου Δούσμανη να διευθύνει, «υποβάλλοντας» στον αντιστράτηγο διοικητή της Στρατιάς Ιδέες Ενεργείας για τις προσεχείς επιχειρήσεις. Όμως στο στρατηγείο της Στρατιάς, το απόλυτο κουμάντο όσο αφορά τη σχεδίαση και τη διεύθυνση των επιχειρήσεων, το είχε ο Πτολεμαίος Σαρηγιάννης που κατά ένα περίεργο τρόπο όλοι τον αντιπαθούσαν.
Σχετικά τώρα με το απόσπασμα της έκθεσης που παραθέτεις:
Η Ιδέα Ενεργείας που αναπτύσσει ο Δούσμανης στην έκθεσή του περιέχει κάποια πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Κατά τη γνώμη μου το σημαντικότερο από αυτά τα στοιχεία, είναι η πολύ καθαρά διαφαινόμενη επιδίωξη (του σχεδίου του Δούσμανη) συγκράτησης όσο το δυνατό περισσοτέρων δυνάμεων του εχθρού στην αμυντική τοποθεσία αμέσως ΒΔ, Δκα και ΝΔ της Κιουτάχειας που θα επιτυγχανόταν με ισχυρές ενέργειες:
1) Από τη περιοχή της Προύσας προς τη περιοχή Δκά της Κιουτάχειας με 4 Μεραρχίες (ΙΙΙ, VII, Χ, ΧΙ) του Γ’ ΣΣ και
2) Από τη περιοχή του Ουσάκ προς την οχυρωμένη τοποθεσία ΝΔ της Κιουτάχειας με 3 Μεραρχίες (Ι, ΙΙ, ΧΙΙΙ) του Α’ Σ.Σ..
Έχω τη γνώμη ότι το σχέδιο Δούσμανη έδινε αποτελεσματική λύση στο πρόβλημα της αγκίστρωσης όσο το δυνατό περισσότερων εχθρικών δυνάμεων στη Τουρκική αμυντική τοποθεσία Δκά και ΝΔ Κιουτάχειας. Έδινε δηλαδή λύση, εκεί που απέτυχε το σχέδιο επιχειρήσεων της Στρατιάς που εφαρμόστηκε. Το οποίο βεβαίως απέτυχε να αγκιστρώσει τη κύρια μάζα των εχθρικών Μεραρχιών στην αμυντική τοποθεσία της Κιουτάχειας. Επί του υπόψη σημείου είναι σκόπιμο να υπενθυμίσουμε ότι σύμφωνα με το σχέδιο της Στρατιάς, στον άξονα Ουσάκ – Τζεντίζ – Κιουτάχεια ενήργησε μόνο το Απόσπασμα της ΙΧ Μεραρχίας που αποτελούταν μόλις από 7 τάγματα. Δηλαδή ήταν μια ασθενής δύναμη που επέτρεψε στη Τουρκική Διοίκηση να αφαιρέσει από τη ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών (4η, 24η, 41η) που αμυνόταν ΝΔ της Κιουτάχειας, την 4η Μεραρχία, 2 συντάγματα (από τις 24 και 41 Μεραρχίες) και 2 ακόμη Τάγματα. Συνολικά αφαιρέθηκαν από τη ΙΙΙ Ομάδα 18 τάγματα. Έχω τη γνώμη ότι αν στον άξονα Ουσάκ – Κιουτάχεια χρησιμοποιούταν μια δύναμη εκ 2-3 Μεραρχιών όπως πρότεινε ο Δούσμανης, η Τουρκική διοίκηση θα ήταν υποχρεωμένη να ενισχύσει τη ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών με επιπλέον δυνάμεις.
Επίσης αντιλαμβάνομαι, αν και με σχετική δυσχέρεια λόγω της εξεζητημένης καθαρεύουσας της έκθεσης, ότι ο Δούσμανης προτείνει τη κατάτμηση της όλης ενέργειας σε Περιόδους. Πρώτα θα προηγηθεί η ενέργεια προς την ευρύτερη περιοχή του Αφιόν για την απώθηση των εκεί εχθρικών δυνάμεων προς βορρά και στη συνέχεια μετωπική επίθεση του Α’ ΣΣ προς την οχυρωμένη τοποθεσία ΝΔ της Κιουτάχειας με παράλληλη υπερκερωτική ενέργεια του Β’ ΣΣ ανατολικά των αμυνομένων Τουρκικών δυνάμεων ΝΔ της Κιουτάχειας. Εδώ υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τις δυνάμεις. Σχεδιάζει 3 Μεραρχίες για την ενέργεια προς Αφιόν αλλά αναφέρει μόνο τις IV και ΙΧ. Ξεχνάει την V. Είναι σαφές ότι το σχέδιο Δούσμανη, στις 3/5/1921 που προτείνεται, πάσχει στην επάρκεια των δυνάμεων και όσο αφορά την ενέργεια προς Αφιόν και στη συνέχεια την υπερκέραση από το Β’ ΣΣ. Δεν υπάρχει ακόμη η ΧΙΙ Μεραρχία.
Έχω τη γνώμη ότι και η πρόταση του Δούσμανη αλλά και το σχέδιο που εφαρμόστηκε έπασχαν. Το μεν σχέδιο του Δούσμανη έπασχε στην ισχύ του Σώματος που θα εκτελούσε την υπερκέραση. Διέθετε μόνο 3 Μεραρχίες και για την ενέργεια προς το Αφιόν και 2 στη συνέχεια για την υπερκέραση. Η ΧΙΙ Μεραρχία θα πρόσφερε αργότερα μια ακόμη Μεραρχία στη δύναμη υπερκέρασης. Νομίζω όμως ότι και οι 3 Μεραρχίες θα ήταν λίγες. Το σχέδιο της Στρατιάς που τελικά εφαρμόστηκε, έπασχε στο μέγεθος της δύναμης που χρησιμοποιήθηκε για τη καθήλωση των κύριων εχθρικών δυνάμεων εντός του θύλακα της Κιουτάχειας. Έχω την άποψη ότι συνεχώς έλλειπαν από τη Στρατιά 2 Μεραρχίες. Και στη Κιουτάχεια και στην Άγκυρα. Και η συγκρότηση της Ανεξάρτητης άργησε χαρακτηριστικά.
Επειδή αναφέρθηκε η έκθεση του Δούσμανη, είναι επίσης άξιο προσοχής και θα ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να το επισημάνουμε, ότι ακριβώς στη συνέχεια του υπόψη κειμένου ο Δούσμανης αναφέρει τη γνώμη του για μια πολύ σημαντική Αρχή του Πολέμου, τον ΑΙΦΝΙΔΙΑΣΜΟ, και βεβαίως για κάποιες εκ των μεθόδων με τις οποίες αυτός επιτυγχάνεται, όπως είναι ο δόλος και η εξαπάτηση. Θεωρεί λοιπόν ο Δούσμανης ότι οι Τούρκοι είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι επειδή χρησιμοποιούν τις υπόψη μεθόδους καταχρηστικά, λόγω της κατώτερης ηθικής τους. Και συνεχίζει, ότι εμείς (οι Έλληνες που δεν εμφορούμαστε από κατώτερη ηθική) δεν χρησιμοποιούμαι τέτοια «επισφαλή αβέβαια και κινδυνώδη επιχειρήματα». Με άλλα λόγια ο στρατός μας είχε (μάλλον) παραιτηθεί από τη χρησιμοποίηση της Αρχής του Αιφνιδιασμού κατά τις επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου δεν πρέπει να μας φαίνεται περίεργο που η Κύρια Ελληνική επιθετική Προσπάθεια που κατευθύνθηκε ανατολικά του Ακτσάλ με σκοπό να υπερκεράσει το αριστερό της Τουρκικής παράταξης, βρήκε απέναντί της τη κύρια μάζα των Τουρκικών Μεραρχιών.
Με λίγα λόγια Βελισάριε θεωρεις οτι παρόλο που είχαν χάσει τις νεότερες εξελίξεις σε θέματα τακτικής κυρίως, οι επιπτώσεις δεν ήταν καθοριστικές στη διεξαγωγή των πολεμικών επιχειρήσεων. Επομένως μπορώ να υποθέσω οτι το συγκεκριμένο επιχείρημα από πλευράς των Βενιζελικών αξιωματικών παρότι έχει κάποια βάση, είναι υπερβολικό. Και επαναλαμβάνω και πάλι οτι δεν παίρνω το μέρος της άλλης παράταξης, καθαρή απορία είναι. Υπερβολές ειπώθηκαν και από τις δυο πλευρές.
Άλλωστε θεωρώ οτι τότε χάθηκε μια ανεπανάληπτη ιστορική ευκαιρία να είναι η Ελλάδα σήμερα η ανερχόμενη περιφερειακή δύναμη και όχι η Τουρκία(;) Χώρια που υπήρχε και το θέμα της ασφάλειας 2 εκ. Ελλήνων… Πάντως θα ήθελα και την άποψη αν γίνεται του Αρματιστή και του Κλεάνθη. Όχι οτι δε με κάλυψες φίλε Βελισάριε, αλλά όπως έχω σε εκτίμηση τη δική σου άποψη έτσι έχω και τη δική τους.
Υπαρχει μια ενδιαφερουσα πτυχη της μαχης του Εσκι Σεχιρ και των συνεπειων της:
Διαβασα καποτε σε αγγλικο περιοδικο στρατιωτικης Ιστοριας, ενα αρθρο που περιεγραφε τις επιθετικες επιχειρησεις των Ελληνων το καλοκαιρι του 1921, γραμμενο απο τον ιστορικο Kenneth Cline. Εδινε ενδιαφεροντα στοιχεια για τις απωλειες των Τουρκων στη μαχη Εσκι-Σεχιρ-Κιουταχειας: Οι τουρκικες απωλειες σε νεκρους και τραυματιες ηταν 1500 νεκροι, 5000 τραυματιες, αναλογες δηλαδη με εκεινες των Ελληνων. Προσοχη ομως : Υπηρχαν και 31,000 λιποτακτες!
Δυστυχως δεν μπορω να ξαναβρω το αρθρο, αν καταφερω να το βρω θα το αναρτησω. Αν και το αρθρο ειχε ορισμενες ανακριβειες, εχω συναντησει και αλλου την αναφορα στον αριθμο των τουρκικων λιποταξιων, και γι αυτό το αναφερω.
Καταρχην το νουμερο συμφωνει απολυτως με τις σχετικες αναφορες των Ελληνικων Σχηματισμων, που μιλουν για μαζικοτατες τουρκικες λιποταξιες. Φυσικα ολο αυτο δεν συναδει με την εικονα περι «συντεταγμενης τουρκικης υποχωρησης».
Εντυπωση προκαλει ο τεραστιος αριθμος λιποτακτων σε σχεση με τους νεκρους και τραυματιες. Τι ειχε συμβει; Υποθετω οτι εγινε το εξης: Καθως εκλεινε ο ελληνικος κλοιος και πολλες τουρκικες μοναδες κινδυνευαν να παγιδευτουν, χωριστηκαν σε μικρες ομαδες με στοχο να ξεφυγουν απαρατηρητες μεσα απο τα ορεινα περασματα. Οι Τουρκοι αξιωματικοι εχασαν τον ελεγχο και οι στρατιωτες απλα την κοπανησαν. Η αγαπη για τη ζωη υπερισχυσε, κατεφυγαν στα γυρω χωρια, οπου ολοι οι κατοικοι ηταν Τουρκοι, οι οποιοι τους εκρυψαν και τους εδωσαν πολιτικα ρουχα. Ανακατευτηκαν με τον υπολοιπο πληθυσμο και σωθηκαν απο την αιχμαλωσια, αλλα ουδεποτε επεστρεψαν στον Κεμαλικο Στρατο.
Η συνολικη δυναμη του Κεμαλικου Στρατου το καλοκαιρι του 1921 πρεπει να ηταν περιπου 190,000 ανδρες. Αν ο αριθμος των Τουρκων λιποτακτων ειναι ορθος, τοτε οι Τουρκοι εχασαν το 20 % της συνολικης τους δυναμης στο Εσκι Σεχιρ.
Τετοιες απωλειες θα κλονιζαν καθε Στρατο. Πώς αντεδρασε ο Κεμαλ;
Γραφει ο Ξενοφων Στρατηγος:
«Το ποσον σαφη αντιληψιν τουτου ειχε αυτος ουτος ο Κεμαλ μαρτυρει η λυσσωδης και καταπλησσουσα, δια την ενεργητικοτητα της, προσπαθεια αυτου οπως αμυνθη της Αγκυρας εις τας οπισθεν του Σαγγαριου θεσεις. «Αι θεσεις αυται αποτελουσιν το τελευταιον προπυργιον της Τουρκιας!» εγραφεν ο Κεμαλ εν διαταγη του προς τα στρατευματα, ευρεθειση επι αιχμαλωτου Τουρκου αξιωματικου κατα την μαχην του Σαγγαριου.»
«Ενηργησεν εν ταχει νεαν εντατικην στρατολογιαν παντων των δυναμενων να φερωσιν οπλα και να βαλλωσιν οπισθεν χαρακωματων. Νεοι παιδικης ηλικιας και γεροντες ευρεθησαν μεταξυ των χαρακωματων. Μετεκαλεσε εσπευσμενως εκ Κιλικιας την 5ην και την 9ην Μεραρχιαν.»
«Το ασυγκριτως χαμηλοτερον ηθικον ποιον των στρατιωτων αυτου ισοφαριζε το μεγα πληθος των αξιωματικων, ους διεθετε, και τα δρακοντεια μεσα ατινα εθεσε εις εφαρμογην. Πυροβολα και πολυβολα ησαν οπισθεν των γραμμων ετοιμα, οπως καταστελλωσιν δια των πυρων των πασα αποπειρα διαρροης εκ της γραμμης της μαχης.Αξιωματικοι διατασσοντες την υποχωρησιν των τμηματων των ανευ εγγραφου διαταγης των ανωτερων των, ετυφεκιζοντο ανευ διαδικασιας. Ταυτα εβαιβαιωθησαν εκ διαταγων ευρεθεισων επι αιχμαλωτων.»
Τα ανωτερω μετρα, που εληφθησαν απο τον Κεμαλ αμεσως μετα την ηττα στο Εσκι Σεχιρ, και πριν τη μαχη της Αγκυρας, μαρτυρουν απογνωση και αγωνια. Ο Κεμαλ δεν διεταξε απλως να εκτελουνται μεμονομενοι λιποτακτες προς παραδειγματισμο, αλλα να θεριζονται ομαδικα ολοκληρα τμηματα που θα εγκατελειπαν τις θεσεις τους.Ενας Στρατηγος που βαζει πολυβολα στις πλατες των ανδρων του διαρρηγνύει καθε ψυχικο δεσμο μαζι τους, και βασιζει πλεον την επιβολή του στην αγρια τρομοκρατία και μονο. Θα το κανει επομενως μονο οταν ο Στρατος του ειναι με την πλατη στον τοιχο και φυλλορροει απο τις ομαδικες λιποταξιες
Ειναι ενδιαφερον αλλα φαινεται οτι ο Ελληνικος Στρατος εφτασε πιο κοντα στη νικη απο οτι θελουμε να πιστευουμε. Αληθεια ποιο ηταν το κλιμα που επικρατουσε στο τουρκικο στρατοπεδο αμεσως μετα το Εσκι Σεχιρ και πριν το Σαγγαριο;
Αγαπητέ Κλεάνθη καλημέρα
Συμφωνώ ότι δεν διαθέτουμε τα δελτία πληροφοριών της Στρατιάς αναφορικά με το τι ακριβώς γνώριζε για την έκταση των Τουρκικών οχυρώσεων. Θα πρέπει να ψάξουμε στα αρχεία της ΔΙΣ. Ακόμη δεν διαθέτουμε (τουλάχιστο δεν έχω διαβάσει εγώ) κάτι σχετικό από την απέναντι πλευρά, ώστε να έχουμε κάποια σχετική γνώση με το τι έπραξαν χρονικά και όσο αφορά την οχύρωση αλλά και τις μετακινήσεις των δυνάμεών τους. Νομίζω ότι ακόμη η Μικρασιατική εκστρατεία δεν έχει διερευνηθεί ικανοποιητικά.
Ένα σημαντικό στοιχείο όμως που κατά τη γνώμη μου δημιουργεί ερωτήματα αναφορικά με το τι γνώριζε η Τουρκική διοίκηση για τις προθέσεις της Στρατιάς, είναι ότι η διαταγή επιχειρήσεων της Στρατιάς (Γενικές εντολές) κοινοποιήθηκε στις 4/6/1922, πολύ πρόωρα δηλαδή, στους εκτελεστές, με αποτέλεσμα να υπάρχει η σοβαρή υπόνοια διαρροής σημαντικών πληροφοριών στους Τούρκους.
Ακόμη μου έχει δημιουργηθεί η εντύπωση, ότι επειδή το επιτελείο της στρατιάς σχεδίαζε με βάση Τουρκικούς χάρτες εκείνης της εποχής κλίμακας 1:1.000.000 και 1:250.000, οι οποίοι ήταν ελλιπείς και μάλλον ιδιαίτερα ανακριβείς, ίσως όλοι αυτοί που σχεδίαζαν δεν διέθεταν σωστή άποψη για το έδαφος. Νομίζω ότι ακόμη και όταν έγραφαν «αμέσως ανατολικώς του Ακτσάλ», πιθανό δεν γνώριζαν την ακριβή του θέση του. Για ποιο λόγο το γράφω. Νομίζω ότι τα σχεδιαγράμματα της ΔΙΣ έχουν συνταχθεί με βάση εκείνους τους χάρτες. Αν παρατηρήσει κάποιος το Σχεδιάγραμμα 17 της Επίτομης Ιστορίας, κλίμακας 1:2.000.000, στο οποίο απεικονίζεται το γενικό σχέδιο ενεργείας της Στρατιάς σε επίπεδο Σ.Σ., το Ακτσάλ Νταγ τοποθετείται ακριβώς νότια της Κιουτάχειας και μάλιστα με διεύθυνση κάθετη στη κατεύθυνση Ουσάκ-Κιουτάχεια. Στο Σχεδιάγραμμα 27 κλίμακας 1:400.000, όπου απεικονίζεται η διεξαγωγή της μάχης, το Ακτσάλ τοποθετείται νότια και ΝΑ της Κιουτάχειας και φράσσει κάθετα τη κατεύθυνση από Τουμλού Μπουνάρ-Αλτούντας-Κιουτάχεια.
Νομίζω ότι ο Κοντούλης έχει δίκιο. Πράγματι η αποτυχία του Β’ ΣΣ να προωθηθεί ταχύτατα προς βορρά εξ αιτίας της ισχυρής αντίστασης που συνάντησε η V Μεραρχία στο Τσαούς Τσιφλίκ, της «άρνησης» της ΧΙΙΙ να συνδράμει τον αγώνα της, αλλά και της αδυναμίας του Β’ ΣΣ να επιβάλει την εκτέλεση των διαταγών του στη ΧΙΙΙ Μεραρχία, ανάγκασε το Α’ ΣΣ να στρέψει τη Ι Μεραρχία προς ΒΔ κατεύθυνση προκειμένου να συνδράμει τον αγώνα της V Μεραρχίας και την ενέπλεξε στη μάχη για τη κατάληψη του Νασούχ Τσαλ και βεβαίως καθυστέρησε τη κίνηση του Α’ ΣΣ μέχρι την αντιμετώπιση της κατάστασης στο Τσαούς Τσιφλίκ. Νομίζω ότι αν το Β’ ΣΣ καταλάμβανε έγκαιρα τη τοποθεσία του Τσαούς Τσιφλίκ και απωθούσε τις Τουρκικές δυνάμεις προς βορρά, οι Τούρκοι θα εγκατέλειπαν το Νασούχ Τσαλ. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το πρωί της 2 Ιουλίου 1921 το 33ο Σύνταγμα της V Μεραρχίας εξέβαλε τους Τούρκους με τη λόγχη από τα υψώματα πέριξ του Τσαούς Τσιφλίκ και προωθήθηκε προς βορρά. Μέχρι το βράδυ της 2ας Ιουλίου η V Μεραρχία κατέλαβε ολόκληρη τη κορυφογραμμή βόρεια του Τσαούς Τσιφλίκ. Από την 2300 ώρα της 2/7/1921 οι Τούρκοι εμπλέκουν στη μάχη εναντίον της V Μεραρχίας τις 7η και 23η Μεραρχίες τους με αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια της νύκτας 2/3 Ιουλίου η βορείως του Τσαούς Τσιφλίκ γραμμή υψωμάτων να αλλάξει διαδοχικά χέρια αρκετές φορές και στο τέλος να παραμείνει στους Τούρκους. Καθ’ όλη τη διάρκεια της 2ας Ιουλίου, κατά τη νύκτα της 2/3, αλλά και τη 3η Ιουλίου η ΧΙΙΙ παρέμεινε αδρανής στις θέσεις της. Και ο μεν διοικητής της ΧΙΙΙ συνταγματάρχης Διγενής τον επόμενο χρόνο ανέλαβε Σωματάρχης του Β’ ΣΣ, ο δε διοικητής του 5/42 έγινε θρύλος.
@ Θ.Ν. Δεν τίθεται θέμα «εκτίμησης» αγαπητέ. Κι εγώ την άποψη του Αρματιστή και του Κλεάνθη θέλω να ακούσω.
@ NF Νομίζω ότι συγχέουμε κάποια πράγματα: η στρατηγική επιλογή της Στρατιάς ΜΑ ήταν η μάχη εκμηδενίσεως στο θύλακα της Κιουτάχειας. Η φθορά των τουρκικών δυνάμεων εφ΄όσον αυτές διέφευγαν συντεταγμένα και με τον οπλισμό τους δεν είχε τόσο μεγάλη σημασία: οι δυνάμεις θα ανασυγκροτούνταν ανατολικότερα, και θα έπρεπε να αναληφθούν νέες μέιζονες επιχειρήσεις για να εκμηδενιστούν. Αλλά, αυτή τη φορά οι επιχειρήσει θα γίνονταν ακόμη ανατολικότερα (εκεί που ΣΜΑ αδυνατούσε να επιχειρήσει αποτελεσματικά). Κι επιπλέον, η φορά της πορείας της μαχητικής ισχύος των δύο στρατών ήταν αντίστροφη: Η ελληνική φθίνει συνεχώς, και η τουρκική αυξάνεται συνεχώς. Στη μάχη της Κιουτάχειας, η ελληνική ισχύς, στην κορύφωσή της, δεν επαρκεί για να επιβάλει μάχη εκμηδενίσως στους τούρκους. Όπως παρατηρεί ο Αρματιστής (αν το αντιλαμβάνομαι σωστά), από όλες τις εναλλακτικές επιλογές σχεδίου του ΕΣ «λείπουν δύο μεραρχίες». Αυτό κάνει το σχεδιασμό οριακό. Όταν και η διεύθυνση της μάχης είναι μετριότατη (για να το θέσουμε πολιτικώς ορθά) το αποτέλεσμα είναι η αποτυχία της επιχειρήσεως.
@ Αρματιστής και Κλεάνθης. Παρακολουθώ με εξαιρετικό ενδιαφέρον τη συζήτηση. Είχα την αίσθηση ότι δεν έχει αναλυθεί προσεκτικά και λεπτομερώς η Μικρασιατική Εκστρατεία, και νομίζω ότι δεν είχα άδικο.
@ Αρματιστή. Το βιβλίο του Δούσμανη είναι πολύ ενδιαφέρον. Πέραν της εξωφρενικής (για στρατιωτικό) αντίληψης για τη συσχέτιση αιφνιδιασμού και ηθικής, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η υπηρεσιακή(!) αλληλογραφία που ανταλλάσεται μεταξύ Δούσμανη και Πάλη. Αν δεν ήταν μέρος της Μικρασιατικής Καταστροφής, θα ήταν απλώς για γέλια. Η αντιπάθεια (για την ακρίβεια: το μίσος) που υπάρχει ανάμεσα στους δύο, και που προφανώς υπάρχει ανάμεσα στη μία και στην άλλη μερίδα των αξιωματικών, είναι εκπληκτικό: δεν κρύβεται ούτε μέσα σε υπηρεσιακά έγγραφα που προσπαθούν να κρατήσουν τους τύπους. Κι ο Δούσμανης να προσπαθεί να αποσπάσει πληροφορίες για τις προθέσεις της ΣΜΑ μέσα από υπηρεσιακή αλληλογραφία, κι ο Πάλης να του απαντά ότι δεν τον αφορά και να μην ανακατεύεται. Το ελληνικό έθνος μιλούσε με με τη μοίρα του, κι αυτοί τσακώνονταν σαν μπέμπηδες.
Αγαπητε Βελισαριε
Πολυ καλα λοιπον. Η Στρατια ηθελε να περικυκλωσει και να εκμηδενισει τον Τουρκικο Εθνικιστικο Στρατο, και επειδη δεν το καταφερε, η επιχειρηση «απετυχε». Χαρακτηριζουμε λοιπον ως «αποτυχια» την επιχειρηση επειδη δεν εκμηδενισε πληρως τον αντιπαλο, και επειδη πλησιασε μεν αλλα δεν πετυχε τον ακρως φιλοδοξο και εξαιρετικα δυσκολο αντικειμενικο της σκοπο.
Το αποτελεσμα δεν ηταν το ποθουμενο, αλλα εχω την εντυπωση οτι δεν ηταν δα και τοσο ασχημο.
Αν οντως οι Τουρκοι ειχαν 1500 νεκρους, 5000 τραυματιες ΚΑΙ 31,000 ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ, τοτε μαλλον επαθαν πολύ χοντρο στραπάτσο στο Εσκι Σεχιρ, και η ηττα πρεπει να τους εφερε στα προθυρα της διαλυσης, οποτε η υποχωρηση τους δεν πρεπει να ηταν και τοσο «συντεταγμενη».
Ο Κεμαλ, ανδρας βιαιος και αδιστακτος, τους συμμαζεψε ταχυτατα με μετρα απιστευτης αγριοτητας και τρομοκρατιας, αδιανοητα για οποιαδηποτε ευρωπαϊκη δημοκρατικη χωρα, όπως ηταν η Ελλαδα.
Απο την επισημη ιστοσελιδα των Τουρκικων Ενοπλων Δυναμεων :
“Τhe newly established Turkish Army was able to defeat the Greeks in the First and Second İnönü Battles. Following their losses, the Greek government decided to crush and scatter the fledging Turkish Army before it could grow any stronger. To do so, it increased the size of its own army to 225,000 men, and provided them with new weapons and vehicles. After three months of preparation, the Greeks attacked in early July.
Due to the carelessness of a regiment commander, the Turkish front was split in two in the direction of Kütahya. As a result, Afyon, Kütahya and Eskişehir were lost. The Turkish army withdrew to the east of the Sakarya River, in order to continue the battle on more favorable terrain. Although no units had been lost to the enemy, the army had lost half of its strength due to desertions. It would need to be reinforced and reequipped, and have its needs continuously met throughout the course of the battle. Yet, the fact was that there was neither time nor money. All hope rested in Mustafa Kemal Paşa.”
http://www.tsk.tr/ing/11_anitkabir/sakaryameydanmuharebesi_1.html
Δε θα λεγατε οτι το Τουρκικο Γενικο Επιτελειο, το οποιο τοσο θαυμαζετε (αστειεύομαι!) σας λεει ψεμματα, ετσι δεν ειναι;
Γιατι λιποτακτησαν μαζικα οι γενναιοι Τουρκοι στρατιωτες, παρα τις φιλοτιμες προσπαθειες του ικανοτατου Τουρκικου Γενικου Επιτελειου να τους συγκρατησει; Διοτι εφαγαν το ξυλο της αρκουδας απο τον Ελληνικο Στρατο στο πεδιο της μαχης !
Τουρκικες απωλειες 1500 νεκροι, 5000 τραυματιες, 4000 αιχμαλωτοι, -και το καλυτερο ολων- ΔΕΚΑΔΕΣ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΛΙΠΟΤΑΚΤΕΣ. Ολος ο σιδηροδρομος της Δυτικης Μικρας Ασιας στα χερια των Ελληνων. Κρισιμες βιομηχανικες εγκαταστασεις στα χερια του εχθρου, περιλαμβανομενου του τελειοτατου εργοστασιου σιδηροδρομικου υλικου που ειχαν στησει οι Γερμανοι στο Εσκι Σεχιρ.
Τωόντι ετελεσφορησε λαμπρως η προσπαθεια του Ισμετ Ινονου και του ενδόξου Τουρκικου Επιτελειου! Ο ευγνωμων Μουσταφα Κεμαλ συνεχαρη τον φιλο του Ισμετ Πασα για την περιλαμπρη επιτυχια του και αμεσως τον…………..αντικατεστησε!
Αγαπητέ Θ.Ν.
Ζητώ συγνώμη που δεν απάντησα σύντομα στο ερώτημά σου, που δυστυχώς οφείλεται σε λόγους υγείας που με αναγκάζουν να παραμένω ελάχιστα στην οθόνη. Νομίζω όμως ότι δεν έχω να συμπληρώσω τίποτε περισσότερο από αυτά που έγραψε ο Βελισάριος ο οποίος ήταν εξαιρετικά κατατοπιστικός και αναλυτικός. Θα κάνω όμως μερικές γενικότερες παρατηρήσεις, στις οποίες βεβαίως αναφέρεται και ο Βελισάριος.
Κάθε χρόνο γίνονται «εκδηλώσεις» μνήμης για τη μεγάλη καταστροφή, για τις χαμένες πατρίδες, για τη προσφυγιά, για τους αμέτρητους νεκρούς, τις σφαγές κλπ. Ακόμη πολλοί είναι αυτοί από τους απογόνους των Μικρασιατών Ελλήνων, αλλά και άλλοι που επιστρέφουν στις χαμένες πατρίδες για να αφουγκραστούν τα ίχνη της ιστορίας και τις φωνή των προγόνων. Επίσης λαμβάνουν χώρα πολλές εκθέσεις φωτογραφικού υλικού, κυρίως από τους προσφυγικούς δήμους και επετειακά αφιερώματα προβάλλονται στα ΜΜΕ. Προσωπικά αν και όχι απόγονος Μικρασιατών, ενδιαφέρομαι πολύ, παρακολουθώ τα δρώμενα και συγκινούμαι. Θα κάνω λοιπόν εδώ μια παρένθεση. Παρακολούθησα πριν λίγο καιρό ένα αφιέρωμα για τη Κιουτάχεια και την εκεί τότε ακμάζουσα Ελληνική κοινότητα που προσφυγοποιήθηκε, για τους απογόνους των προσφύγων που επιστρέφουν να βρουν τα σπίτια των προγόνων τους, καθώς και άλλα πολλά και ιδιαίτερα οδυνηρά από τη καταστροφή και την αναγκαστική εγκατάλειψη της γενέθλιας γης. Εμένα όμως μου έκανε εντύπωση ένα πολύ διαφορετικό γεγονός που αναφέρθηκε και μάλιστα συνοδευόμενο από φωτογραφίες εποχής. Ένα μεγάλο μέρος των Κιουταχειωτών Ελλήνων ήταν ιδιαίτερα εύπορο, διέθεταν μέγαρα και πλούτο, λίρες και χρυσό σε κρύπτες των μεγάρων τους και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού είχαν τη συνήθεια να μεταβαίνουν οικογενειακώς για παραθερισμό σε κάποια λουτρά που υπήρχαν κοντά στη Κιουτάχεια. Εκεί λοιπόν τους βρήκε και η Τουρκική επίθεση της 13ης Αυγούστου 1922, η καταστροφή και ο ξεριζωμός. Και όλοι αυτοί, έφυγαν με τη ψυχή στο στόμα από τα λουτρά και την άνετη ζωή, ακολουθώντας τον υποχωρούντα Στρατό προς τη Προύσα, κουβαλώντας μαζί τους μόνο τα μπουρνούζια τους. Κάποιοι άλλοι που θέλησαν να επιστρέψουν στη Κιουτάχεια ελπίζοντας στη προστασία που θα τους παρείχαν οι Τούρκοι γείτονές τους και φίλοι τους, πολύ απλά εξαφανίστηκαν. Αναφέρομαι στο υπόψη γεγονός, από τη πλευρά και μόνο της σημειολογίας, προκειμένου να δείξω ότι ο αγώνας που δινόταν στη Μ.Α. δεν ήταν στη πραγματικότητα πανεθνικός. Δεν ήταν σύσσωμο το έθνος ταγμένο «ψυχή τε και σώματι» στη μεγάλη εκείνη προσπάθεια. Κάποιοι μάτωναν, ακρωτηριάζονταν, θυσιάζονταν, χάνονταν, οι αιχμάλωτοι σφάζονταν στα χέρια των Τούρκων ή δένονταν και πεταλώνονταν με ακρωτηριασμένο τον ανδρισμό τους, και κάποιοι άλλοι στην Ελλάδα και στη Μ.Α., προγραμμάτιζαν την ευζωία τους, μεριμνούσαν για την αναψυχή τους, κανόνιζαν τη κονόμα τους, έκλεβαν από τη τροφή και την ένδυση των μαχητών, έβγαζαν περιουσίες από τις πολεμικές προμήθειες, απολάμβαναν βαθμούς και παράσημα στα νώτα των μετόπισθεν, αξιωματικοί αλληλομισούνταν και διέβαλαν αλλήλους (Δούσμανης – Πάλης), άλλοι αξιωματικοί ανδραγαθούσαν στις πολεμικές υπηρεσίες των Αθηνών, οι πολίτες που διέθεταν το «Ελληνικό δόντι» απέφευγαν τη στράτευση, άλλοι δεν επέστρεφαν από τις άδειες τους στο μέτωπο με τη συνδρομή των πολιτικών που τους κατέβαζαν από τα πλοία, οι αναβολές στράτευσης για σπουδές στην αλλοδαπή συνεχίζονταν, και οι Μικρασιάτες παραθέριζαν!!!
Ως εκ τούτου ουδέποτε κατάλαβα την αξία των «μνημόσυνων». Τα μνημόσυνα κατ’ εμέ δεν έχουν καμιά απολύτως αξία όταν ύστερα από τη παρέλευση 90 χρόνων από τη μεγάλη καταστροφή και ως εκ τούτου την άμβλυνση των διχαστικών αντιπαλοτήτων, δεν έχει κατορθώσει ακόμη η επίσημη πολιτεία να αναζητήσει την αλήθεια και να μελετήσει επιστημονικά, αμερόληπτα, και σε βάθος τις αιτίες που οδήγησαν τη μεγάλη υπόθεση της ολοκλήρωσης της Μεγάλης Ιδέας στη πιο μεγάλη εθνική καταστροφή. Και η καταστροφή συνέβη επειδή ηττήθηκε ο στρατός. Μάλλον δεν ηττήθηκε, αλλά καταστράφηκε, ή κατέρρευσε σαν χάρτινος πύργος, η μεγαλύτερη εκστρατευτική στρατιά που χρησιμοποίησε το έθνος στο διάβα της ιστορίας του. Καταστράφηκε η Μικρασιατική Στρατιά και μαζί της καταστράφηκε ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας με τη τρισχιλιετή παρουσία του στη γη της Ιωνίας και της Αιολίδας. Αυτό είναι το ζητούμενο, η απορία και το πελώριο ερώτημα που αναμένει δεκάδες χρόνια την επίσημη απάντηση της πολιτείας. Μια απάντηση που θα διδάσκεται, θα κατευθύνει τις μελλοντικές ενέργειες και δεν θα επιτρέψει να συμβεί και πάλι τέτοιο κακό.
Ως εκ τούτου δεν μου λένε απολύτως τίποτε τα επετειακά μνημόσυνα-μοιρολόγια, όπως και δεν μου λένε εξ ίσου απολύτως τίποτε τα γνωστά στερεότυπα οι «άξιοι» Βενιζελικοί αξιωματικοί και οι «άχρηστοι» βασιλικοί, δια των οποίων επιδιώκεται να σκεπαστούν οι πραγματικές αιτίες της καταστροφής. Δεν μπορεί η ιστορία να γράφεται μέσα από ιστοριογραφίες τύπου «Γιάννη Καψή», που θέλουν τους Βενιζελικούς αξιωματικούς να είναι ικανοί, αξεπέραστοι, εμπειροπόλεμοι, ορμητικοί, ανίκητα θεριά και το Πλαστήρα να είναι ο νικητής της μάχης του Τουμλού Μπουνάρ το Μάρτιο του 1921, ο εκπορθητής του Καλέ Γκρότο και ο αδάμαστος καβαλάρης που σταμάτησε την 57η Τουρκική Μεραρχία στα Χασάν Μπελ τη 13η Αυγούστου 1922 και εξ αιτίας της ακατάβλητης άμυνας του 5/42 ΣΕ ο Ρεσάτ να αυτοκτονήσει από ντροπή. Δεν μπορούμε να μιλάμε για άξιους αξιωματικούς όταν κάποιοι εκ των «άξιων δημοκρατικών αξιωματικών» εγκατέλειψαν τις μονάδες τους και έφυγαν σε εχθρικό έδαφος επειδή άλλαξε η πολιτική κατάσταση. Είναι αδύνατο με τέτοιους όρους να γραφτεί η πραγματική ιστορία και να λάμψει η αλήθεια. Και για αυτό το λόγο ποτέ μέχρι σήμερα δεν θέλησα να ασχοληθώ με αυτή την άχαρη και αδιέξοδη συζήτηση.
Η ήττα και η καταστροφή της Μικρασιατικής Στρατιάς είναι αποτέλεσμα μιας μεγάλης σειράς αποφάσεων, καταστάσεων και γεγονότων που αφορούν αποκλειστικά και μόνο την επίσημη Ελληνική Πολιτεία και το όραμα που αυτή είχε καλλιεργήσει από τις απαρχές της εθνεγερσίας του 1821 και επί 90 περίπου χρόνια, σχετικά με το είδος, την ποιότητα και την ικανότητα του στρατού που ήθελε να συγκροτήσει για τη χώρα. Ή καλύτερα για το στρατό που ήθελε (η επίσημη πολιτεία) να διαθέτει το έθνος. Και αυτό βεβαίως το όραμα οφείλει να είναι διαχρονικό. Ίσχυε και για τότε και ισχύει και σήμερα. Πως δηλαδή οραματίζεται η επίσημη Πολιτεία ότι θα πρέπει να είναι οι Ένοπλες Δυνάμεις που επιβάλλεται να διαθέτει το έθνος. Και το όραμα της Πολιτείας για τις εθνικές Ε.Δ., αρχίζει να μετουσιώνεται σε πράξη και να παίρνει σάρκα και οστά, στους στρατιωτικούς οργανισμούς που πλάθουν τη ψυχή, το νου, τη καρδιά και το σκελετό των ΕΔ. Δηλαδή στις διάφορες στρατιωτικές Ακαδημίες ή στις Στρατιωτικές Σχολές, που παράγουν τα μόνιμα στελέχη των ΕΔ.
Και επιστρέφοντας και πάλι στη καταστροφή, η στρατιωτική ήττα σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να αιτιολογηθεί με τα στερεότυπα των εμπειροπόλεμων Βενιζελικών και των άκαπνων βασιλικών αξιωματικών. Διότι όπως και να το κάνουμε, με εκείνη την «άκαπνη βασιλική ηγεσία» του στρατού φθάσαμε στις πύλες της Άγκυρας και όπως γράφει και επιμένει ο NF, παρά τρίχα να είχαμε νικήσει. Όμως στο πόλεμο δεν έχει καμιά σημασία το παρά τρίχα. Θα πρέπει λοιπόν να δούμε με άλλο μάτι τα πράγματα. Με άλλα λόγια θα πρέπει να δούμε ποια ήταν από την έναρξη της επανάστασης της εθνικής ανεξαρτησίας η Πολιτεία μας και ποιο ήταν το όραμά της για το στρατό; Και νομίζω ότι εδώ θα συμφωνήσουμε όλοι ότι το 1821 συγκροτήθηκε ένα κράτος διανοητικά, πνευματικά και λειτουργικά ανάπηρο το οποίο δεν είχε απολύτως κανένα στρατιωτικό όραμα, όπως βεβαίως μέχρι και το 1909 δεν διέθετε και στρατό. Πιθανό να μη επιθυμούσε και να έχει στρατό. Ένας στρατός στοιχίζει και έχει το μειονέκτημα ότι το πελατειακό κράτος χάνει πελάτες. Επιπλέον ένας στρατός για τα Ελληνικά πολιτικά δρώμενα, μπορεί να είναι και αντίπαλος. Από την άλλη μεριά όμως, η Πολιτεία ήθελε να διαθέτει ένα Στρατό-Χωροφύλακα. Και αυτή ήταν κατά βάση η αποστολή του Ελληνικού Στρατού μέχρι και το 1909. Η αποστολή του χωροφύλακα. Του ανατέθηκε η δίωξη της ληστείας (και εύλογα μπορούμε να υποθέσουμε ότι ένα σχετικό αλισβερίσι μεταξύ διωκτών και διωκομένων θα υπήρχε). Μια ακόμη ένδοξη αποστολή που είχε ανατεθεί στο στρατό, ήταν η βίαιη καταστολή των εξεγέρσεων των κολίγων του Θεσσαλικού κάμπου και η παροχή προστασίας στους τσιφλικάδες. Πάρα πολλοί γνωστοί αξιωματικοί, χρημάτισαν για αρκετά χρόνια, αστυνόμοι. Μπορεί βεβαίως το 1909 να συγκροτήθηκε ένας μικρός και «αξιόλογος» στρατός, αλλά όραμα συνέχισε να μην υπάρχει. Όπως βεβαίως δεν υπάρχει και σήμερα.
Με αυτά και με αυτά καταλήξαμε στους Βαλκανικούς, στο 1ο ΠΠ και στη Μικρασιατική εκστρατεία. Και ότι πετύχαμε στους Βαλκανικούς, ήταν κυρίως ζήτημα της συγκυρίας, της αθάνατης Ελληνικής λόγχης και του αίματος που κανένας ποτέ δεν το υπολόγισε,. Επειδή ο Έλληνας στρατιώτης ήταν πάντα αναλώσιμος. Και συνεχίζει να είναι. Και αυτός είναι ο λόγος που η επίσημη πολιτεία ουδέποτε ενδιαφέρθηκε να μάθει (μέχρι και σήμερα) που βρίσκονται οι νεκροί των πολέμων μας. Κατά τα άλλα διδάσκουμε κάθε χρόνο στην Επίδαυρο την Αντιγόνη. Κούφια λόγια!
Αγαπητέ φίλε. Οι Βενιζελικοί αξιωματικοί την εμπειρία που μετέφεραν από τη συμμετοχή τους στον 1ο ΠΠ, ήταν αυτή των διοικητών μέχρι και το επίπεδο του συντάγματος. Δεν άσκησαν επιχειρησιακή διοίκηση πάνω από εκείνο το επίπεδο. Αυτά έχουν αναφερθεί από το Βελισάριο. Όλες οι Ελληνικές δυνάμεις αν εξαιρέσουμε τη μάχη του Σκρα, επιχείρησαν πάντοτε κάτω από την επιχειρησιακή διοίκηση των Γάλων και των Άγγλων. Βεβαίως συμμετείχαν, είδαν και άκουσαν. Τι εφάρμοσαν όμως από τα μαθήματα που έλαβαν; Είδαν τη χρησιμοποίηση του πυροβολικού. Την κατανόησαν; Αν ναι για ποιο λόγο αποδύθηκαν σε εκείνη τη μεγάλη προσπάθεια και μάλιστα κατ’ εντολή των συμμάχων χωρίς ικανό πυροβολικό; Για ποιο λόγο δεν ζήτησαν σύγχρονα όπλα, πυροβόλα και πυρομαχικά από τους συμμάχους που τα απέσυραν λόγω της αποστράτευσης; Γιατί δεν ζήτησαν ως λάφυρα να τους παραδοθούν πυροβόλα των Τούρκων και των Βουλγάρων;
Σχετικά τώρα με το επίπεδο της ηγεσίας. Οι περισσότεροι αξιωματικοί της Μικρασιατικής Στρατιάς έλαβαν μέρος και στο 1ο ΠΠ. Όχι βεβαίως η ανώτατη ηγεσία. Αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το πώς θα ενεργούσε ο Παρασκευόπουλος, ο Πάγκαλος ή ο Οθωναίος αν ήσαν αυτοί οι ηγέτες που θα οδηγούσαν το στρατό στην Άγκυρα. Κατά τη διάρκεια που βρίσκονταν στη Μ.Α. αντιμετώπιζαν κυρίως τσέτες και τίποτε περισσότερο. Και ο στρατός που άφησαν φεύγοντας, δεν βρισκόταν σε κατάσταση ικανή από απόψεως δύναμης επάνδρωσης και υλικού για να αναλάβει μεγάλες επιχειρήσεις.
Και ένα τελευταίο στοιχείο με το «εμπειροπόλεμο». Οι πρώτοι διοικητές του Ισραηλινού στρατού και στο πόλεμο της ανεξαρτησίας το 1948 και στο πόλεμο του 1956 ήταν νεότατοι άνδρες και οι περισσότεροι αγρότες. Ο 20ετής ή 26ετής Γιτζάκ Ράμπιν, το 1948 ήταν διοικητής Ταξιαρχίας και το 1967 αρχηγός του επιτελείου των IDF. Και βεβαίως δεν είχε βγάλει καμιά Σχολή Ευελπίδων.
ΥΓ. Τελικά έμεινα πολύ στην οθόνη.
Αγαπητέ ΑΡΜΑΤΙΣΤΗ,
Γράφεις,
Και ότι πετύχαμε στους Βαλκανικούς, ήταν κυρίως ζήτημα της συγκυρίας, της αθάνατης Ελληνικής λόγχης και του αίματος που κανένας ποτέ δεν το υπολόγισε,. Επειδή ο Έλληνας στρατιώτης ήταν πάντα αναλώσιμος. Και συνεχίζει να είναι. Και αυτός είναι ο λόγος που η επίσημη πολιτεία ουδέποτε ενδιαφέρθηκε να μάθει (μέχρι και σήμερα) που βρίσκονται οι νεκροί των πολέμων μας
Αυτά μου έλεγε και ο μακαρίτης πατέρας μου που ήταν στρατιώτης εκείνη την εποχή!
Εδώ και αρκετό καιρό διαβάζω όσα σοβαρότατα εκθέτεις στο διαδίκτυο και θαυμάζω την επιμέλειά Σου, καθώς και την αντοχή Σου να εργάζεσαι τόσο επίπονα.
Γνωρίζω εξ ιδίων πόσο κουραστικό είναι να γράφεις ένα τόσο εμπεριστατωμένο κείμενο.
Σε συγχαίρω και Σε θαυμάζω.
Οι σημερινές Σου, άκρως εύστοχες αναφορές, για όσα συνέβησαν κατά την εποχή της Μικρασιατικής Εκστρατείας συμφωνούν απόλυτα με όσα η αείμνηστη Μητέρα μου μου εξιστόρισε, η οποία έζησε εκείνη της εποχή νέα.
Πόσοι γνωρίζουν πως ο αείμνηστος Ακαδημαϊκός Καθηγητής Πανεπιστημίου Γεώργιος Μέγας, πέρασε και αυτός την Αλμυρά Έρημο. Θείος μου, ένας εκ των καλλιτέρων γιατρών της Αθήνας, βρέθηκε Υπίατρος στην Μάχη των Γιαννιτσών. Έχω το Δίπλωμα Απονομής Μεταλλείου του, υπογεγραμμένο από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κουμουνδούρο. Κάποια στιγμή θα πρέπει, μαζί με άλλα κειμήλια, να το δώσω στο Πολεμικό Μουσείο. Άλλος θείος μου, επίσης ιατρός, πέθανε από τις κακουχίες.
Πριν από μερικά χρόνια, ανεζήτησα τον Υποπτέραρχο Ποταμιάνο, τότε 94 ετών, το 1940 Διοικητή του Υποσμηναγού θείου μου που πέταγε με Μπλένχαϊμ, για να μάθω πως σκοτώθηκε ο θείος μου. Σε παρατήρησή μου για την αδιαφορία του Κράτους και πως δεν υπάρχει νεκροταφείο των πεσόντων, όπως π.χ. στον Διόνυσο το Γερμανικό Νεκροταφείο, ο Υποπτέραρχος ήταν και αυτός πολύ απαισιόδοξος όπως είσαι και Εσύ!
Με πονούν τα όσα γράφεις αλλά δυστυχώς είναι αληθινά!
Ακόμη και στο μυθιστόρημα «Μάγισσες της Σμύρνης» (διαβάζω καμιά φορά για εναλλαγή κανένα βιβλίο της συζύγου μου) , η συγγραφέας βάζει το 1921 την Σμυρνιά ηρωϊδα … να πωλεί καπνά στον Κεμάλ …..!
Να είσαι βέβαιος ότι και άλλοι συμπάσχουν μαζί Σου για την τραγική κατάσταση που βρίσκεται η Πατρίδα μας και συμμερίζονται τις απόψεις Σου.
Για την αδιαθεσία Σου εύχομαι να είναι περαστική.
Φιλικά
Ευμένης Καρδιανός
Αγαπητέ Αρματιστή καταρχήν σου εύχομαι καλή ανάρωση και εννοείται οτι δεν χρειάζεται να απολογηθείς. Ίσα ίσα εγώ σου ζητώ συγνώμη που σε ταλαιπωρώ κι απο πάνω. Ευχαριστώ για την απάντηση. Το συμπέρασμα που βγάζω από τα λεγόμενα σας είναι οτι το επιχείρημα αυτό απο πλευράς Βενιζελικών είναι υπερβολικό. Έχει μια βάση αλλά είναι υπερβολή το να λέμε καλοί Βενιζελικοί αξιωματικοί κακοί αντιβενιζελικοί.
Πάντως μια παρατήρηση για τους Μικρασιάτες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι ήταν Οθωμανοί υπήκοοι και μόνο εθελοντικά μπορούσαν να στρατολογηθούν. Έχω διαβάσει οτι περισσότεροι απο 10,000 το έπραξαν και μάλιστα όσοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τους Τούρκους πέρασαν απο στρατοδικείο και εκτελέστηκαν ως προδότες κάτι που τυπικά δυστυχώς, είχε βάση.
Επίσης δε μου προκαλεί έκπληξη το παράδειγμα που αναφέρεις, οτι έφυγαν κουβαλώντας μόνο τα μπουρνούζια τους καθώς υπήρχε πολιτική απόφαση να μην ειδοποιηθεί ο πληθυσμός για την κατάρρευση του μετώπου. Η εγκατάλειψη τους στους Τούρκους ήταν ηθελημένη και σκόπιμη. Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα το περίφημο διάταγμα περί διαβατηρίου.
Και πάλι ευχαριστώ για την απάντηση και σου εύχομαι καλή υγεία.
@ Βελισάριε και Αρματιστή,
Αγαπητοί φίλοι, ολοκληρώνοντας τον σχολιασμό της αναφοράς του Δούσμανη, εκτιμώ ότι τελικά θα πρέπει να την δούμε κυρίως ως κοινοποίηση στην Στρατιά μιας γενικής ιδέας δράσης και όχι ως ένα κανονικό σχέδιο. Και αυτό για δύο λόγους. Πρώτον, οι προτάσεις του συμπυκνώνονται σε 2 μόλις παραγράφους ( οι τελευταίες) και δεν έχουν καμιά αναφορά σε τοπωνύμια ώστε να στοιχηθούν κατευθύνσεις προελάσεως – επιθέσεως, έστω ευρείες. Για παράδειγμα το Α΄ΣΣ, που κατά Δούσμανη θα επιτεθεί μετωπικά προς την (ασαφή) κατεύθυνση ΝΔ Κιουταχίας, μπορεί να το πράξει -ολόκληρο ή τμηματικά- είτε μέσω Ουσάκ – Τσεντίζ – Κιουτάχεια, είτε ανατολικότερα μέσω Τομπλού Μπουνάρ – Αλτουντάς – Κιουτάχεια, Τα δυό αυτά δρομολόγια – κατευθύνσεις είναι πολύ διαφορετικά, το τελευταίο επιτρέπει από την αρχή συντονισμό με το Β΄ΣΣ που ανατολικότερα θα αναλάβει την υπερκερωτική προσπάθεια, το πρώτο όμως όχι. Το ίδιο ασαφής είναι η κατεύθυνση του Γ΄ΣΣ. Το Σώμα αυτό πρέπει -κατά Δούσμανη- να επιτεθεί με 4 Μεραρχίες προς ΄΄εγκαθήλωση΄΄ του εχθρού Δ. Εσκί Σεχίρ. Και τον εχθρό Δ. Κιουτάχειας (νοτιότερα δηλαδή) ποιος θα τον αναλάβει; Μιλώ προφανώς για την κατεύθυνση κοιλάδος Αδρανός ποταμού – Ταουσανλή όπου στο σχέδιο Στρατιάς κινήθηκε στην πραγματικότητα το Γ΄ ΣΣ 2 μεραρχιών.
Ο Δούσμανης είχε φυσικά χάρτες με τοπωνύμια και χώρο για να δώσει ένα συγκεκριμένο σχέδιο, έστω τα βασικά, τις κατευθύνσεις, προφανώς όμως ήθελε κυρίως να ΄΄ρίξει μια καλή ιδέα΄΄.
Δεύτερος λόγος πού δεν πρέπει να πάρουμε την αναφορά του Δούσμανη, ως ένα κανονικό σχέδιο, αλλά όπως εγραψα ΄΄ως γενική σύλληψη΄΄ σχετίζεται με αυτό που έγραψε ο Αρματιστής: Είναι το ότι από τις 10 μεραρχίες που υπολογίζει ο Δούσμανης ότι θα επιτεθούν, οι 7 θα κινηθούν μετωπικά για να ΄΄κρατήσουν΄΄ τις εχθρικές πάνω πάνω στην ωργανωμένη τοποθεσία, ενώ υπερκερωτικά θα κινηθούν λιγότερο από 3, κάτι πρέπει να μείνει προς Αφιόν. Είναι μια εξ΄ αρχής απαράδεκτη κατανομή δυνάμεων με πολύ μικρή δύναμη σε αυτό που θα αποτελούσε την Κυρία Προσπάθεια. Είναι η μισή δύναμη από αυτή που χρησιμοποιήθηκε τελικά προς τα εκεί και η οποία δυσκολεύτηκε αρκετά. Ή ο Δούσμανης έχει μείνει στην μάχη του Σαρανταπόρου, ή όπως είπα θέλει να προτείνει κάτι γενικό και δεν έχει ΄΄δουλέψει΄΄ ουσιαστικά τα υπόλοιπα. Αυτό εξηγεί και το παράξενο λάθος, να ξεχάσει στην ίδια γραμμή μια μεραρχία ( τρείς μεραρχίαι (IV και IX ).
Σε συνδυασμό λοιπόν με αυτά που έγραψα στην πρώτη παράγραφο πιστεύω ότι ισχύει το δεύτερο, η γενική ιδέα αντί σχεδίου. Προσπαθεί να πεί στην Στρατιά πως αντί για την βόρεια κατεύθυνση προς την οποία έδρασε στις αποτυχημένες επιχειρήσεις του Μαρτίου, το κλειδί της νίκης βρίσκεται στο Νότο, με ανατροπή της τουρκικής αριστερής πτέρυγας από υπερκερωτική προσπάθεια βορείως του Αφιόν.
Αγαπητέ Αρματιστή, είναι πολύ σωστή η παρατήρηση σου σχετικά με τους ανακριβείς χάρτες στους οποίους έπρεπε να στηριχτεί ο Ελληνικός Στρατός. Άλλος ένας λόγος αποτυχίας (όχι ο βασικός βέβαια) του συστήματος Διοίκησης και Ελέγχου: οι Σωματάρχες και η Στρατιά σχεδίασαν και συντόνιζαν από απόσταση, μέσω χαρτών (συνήθως γερμανικών) με πολλά λάθη.
Για τον Διοικητή του Α΄ΣΣ Κοντούλη: έχει ένα δίκιο και ένα άδικο. Έχει δίκιο όταν λέει ότι ο ανύπαρκτος συντονισμός των ΧΙΙΙ και V μεραρχιών του Β΄ΣΣ δυσκόλεψε την υπερκερωτική κίνηση του Α΄ ΣΣ. από ανατολάς. Αλλά και ο συντονισμός όμως του δικού του Α΄ΣΣ με τις I και II μεραρχίες ήταν κάκιστος. Η I μεραρχία ξεκίνησε τον αγώνα (δεξιά της V) κατά του υψ. 1779 περί την 17:00 της 2 Ιουν 1921, χωρίς καμία συμμετοχή της διπλανής της IIας (Αθηνών), η οποία εδέησε να επιτεθεί την επομένη το πρωί, αφού πρώτα η Iη ΄΄είχε φτύσει αίμα΄΄. Θυμίζω στους φίλους ότι συνολικά, οι 4 ελληνικές μεραρχίες (Α΄ ΣΣ – Β΄ΣΣ) εισήλθαν στην μάχη (Νότιο Συγκρότημα, 2-3 Ιουνίου) τμηματικά και συνέχισαν το ίδιο ασυντόνιστα. Oι δύο μεραρχίες του κάθε Σώματος δεν συνεννοούντο επιτυχώς μεταξύ τους μέσω του αντίστοιχου Σωματάρχη, αλλά συντονίστηκαν καλά (ευτυχώς) οι V και η Iη που αν και ανήκαν σε διαφορετικά Σώματα, οι Διοικητές τους (Τριλίβας και Φράγκου) ήταν συμμαθητές (στη ΣΣΥ) και φίλοι!
Για την μάχη του Τσαούς Τσιφλίκ: ελπίζω να δούμε το σχεδιάγραμμα και να τα πούμε τότε.
Φίλε Θ.Ν.
Η άποψή μου για τα θέματα που έθεσες..
Γενικά συμφωνώ με τα γραφόμενα των Βελισάριου – Αρματιστή. Επειδή μάλλον σε ενδιαφέρουν τα τεχνικά – τακτικά θέματα, σε όσα αναλυτικότατα έγραψε ό Βελισάριος θα προσθέσω την αλλαγή στην διάταξη μάχης του πεζικού. Από γραμμική στην επίθεση και την άμυνα μεταβλήθηκε σε πεσσοειδή όπως την ονόμαζαν τότε, θυμίζει λίγο ρωμαϊκή λεγεώνα. Η πεσσοειδής διάταξη μείωνε τις επιπτώσεις από την θεριστική βολή των πολυβόλων (στην άμυνα και επίθεση) και επέτρεπε καλύτερη προσαρμογή της κίνησης στο έδαφος. ( κατά την επίθεση). Οι έλληνες πιθανότατα την διδάχτηκαν από τους Γάλλους μια και την παρατήρησαν ορισμένοι στα τουρκικά χαρακώματα στην μάχη του Σαγγάριου. Οι ίδιοι πάντως δεν την εφάρμοσαν με επιμέλεια. Από μαρτυρίες συμμετεχόντων και όπως αναφέρεται σε σχετική διαταγή της Στρατιάς για τακτικά λάθη στις επιχειρήσεις Ιουλίου – Ιουλίου 1921, φαίνεται ότι τα ελληνικά τμήματα έκαναν πλημμελή χρήση του εδάφους, και στην άμυνα και στην επίθεση. Η περίφημη ΄΄άκρατος επίθεση΄΄ δια της λόγχης, που διδάχτηκε από τους γάλλους το 1911 – 1912, αλλά και τόσο ταίριαζε στον ενθουσιώδη έλληνα μαχητή, αν και ξεπεράστηκε ως αιματηρή . φαίνεται ότι παρέμεινε στην Μικρασιατική εκστρατεία μια ακατανίκητη έλξη. Όπως είπε ο Λίντελ Χάρτ ΄΄το μόνο πράγμα που είναι πιο δύσκολο από το να εισάγεις μια νέα ιδέα στο στρατό, είναι να ξεριζώσεις μια παλιά΄΄.
Μια άλλη σημαντική βελτίωση αποτέλεσε, σύμφωνα με μαρτυρία του Αντιστράτηγου Μπουλαλά, η αλλαγή στον τρόπο που γινόταν η εκτίμηση της τακτικής καταστάσεως. Ενώ μέχρι τότε προσπαθούσαν να ΄΄μαντέψουν΄΄ την πρόθεση του εχθρού, τα επιτελεία μελετούσαν πια τις δυνατότητες του εχθρού. Είναι ένα σημαντικό θέμα, στην διαταγή της Στρατιάς για την μάχη της Κιουτάχειας δεν φαίνεται να εξετάστηκε η δυνατότητα του εχθρού να εγκαταλείψει ολόκληρη την τοποθεσία του και να υποχωρήσει αμέσως ανατολικά του Εσκί Σεχίρ μόλις ανατραπεί η αριστερή του πτέρυγα. Δεν ξέρω αν το διδάχτηκαν οι έλληνες το 1917 -1918. Από τον επιτελάρχη του του Α΄ ΣΣ Γονατά ξέρουμε ότι κάποιοι έλληνες αξιωματικοί το 1918 εκπαιδεύτηκαν σε επιτελικά θέματα σε τρίμηνα σχολεία. Ο ίδιος ο Γονατάς όμως θεωρούσε τις γνώσεις που απεκόμισε ως ανεπαρκείς για ΣΣ, θυμίζω εδώ ότι οι σχολές Πολέμου είχαν τότε διάρκεια 3 χρόνια περιλαμβάνοντας θεωρητική αλλά και πολύμηνη πρακτική εκπαίδευση σε ΤΑΜΣ.
(Γενικότερη ερώτηση σε αναγνώστες: Είναι αλήθεια ότι με την κατάργηση της Σχολής Πολέμου (για την ΑΔΙΣΠΟ) και της Σχολής Επιτελών (για την ΣΔΙΕΠ) το 2003, η επιτελική εκπαίδευση των αξιωματικών περιορίστηκε στο μισό; Δεν χρειαζόταν ο υπόλοιπος χρόνος; Ελπίζω ότι έχω λάθος πληροφορίες)
Φίλε ΘΝ, για το γενικότερο θέμα των των βενιζελικών – αντιβελιζενικών αξιωματικών: αν και έχω άποψη, το θέμα είναι υπερτιμημένο και μια προσπάθεια πολλών να κομματικοποηθούν όχι μόνο ο πόλεμος αλλά και οι ίδιες οι μάχες. Είναι υπερτιμημένο γιατί οι αξιωματικοί είναι μόνο ένας παράγοντας (πολύ σημαντικός βέβαια) του στρατιωτικού σκέλους, το οποίο είναι πάλι μόνο ένας από τους παράγοντες του Μικρασιατικού Πολέμου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε την μεγάλη εικόνα. Η διανομή της Μ. Ασίας (περί αυτού πρόκειται) ήταν η τελική φάση του περίφημου Ανατολικού Ζητήματος, καίριας σημασίας για τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής. Για την κομματικοποίηση των μαχών τι να πώ; Για τους περισσότερους που βλέπουν την ιστορία σαν κάτι στα γρήγορα, δίνει απάντηση στο ερώτημά που τους απασχολεί ΄΄πες μου μόνο ποιος φταίει΄΄.
Πάντως όσο πιο πολύπλοκος είναι ένας πόλεμος, τόσο περισσότερα πράγματα (συχνά ανέφικτα) ζητάμε από ένα στράτευμα. Εδώ στην μάχη της Κιουτάχειας θέλουμε όχι απλά να νικηθεί αποφασιστικά ο αντίπαλος αλλά να εκμηδενιστεί. Θέλουμε με μια σπαθιά να λυθεί ο Γόρδιος Δεσμός ενός πολυσύνθετου ζητήματος. Η εκμηδένιση όμως απαιτεί η τον…Αννίβα ή ένα αργοκίνητο διανοητικά αντίπαλο. Δεν υπήρχε ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Οι βενιζελικοί Παρασκευόπουλος – Πάγκαλος (Διοικητής Στρατιάς – Επιτελάρχης), επιτελικά ήταν πιθανότατα καλύτεροι από το δίδυμο Παπούλας – Πάλλης. Αλλά το ότι αυτοί θα εκμηδένιζαν ένα ικανότατο και πιο ευκίνητο εχθρό που είχε σοβαρό γεωγραφικό πλεονέκτημα, είναι κάτι που πραγματικά δεν γνωρίζουμε. Λάθη σοβαρά έκαναν και βενιζελικοί στρατηγοί. Σε αναφορά του την 16 Ιουνίου 1920 ο Αρχιστράτηγος Λ. Παρασκευόπουλος αναφέρει στον Βενιζέλο για την κακή διοίκηση του Σώματος Στρατού Σμύρνης από τον γνωστό αντιστράτηγο Ιωάννου κατά τις επιχειρήσεις του Αξαρίου, λέγοντας μάλιστα ότι σκέφτηκε να τον αντικαταστήσει.
Το όλο εγχείρημα, ήταν οριακό όπως είπε ο Βελισάριος.
Πιο σοβαρά όμως αλλά και ταυτόχρονα επίκαιρα είναι τα συστημικά αίτια των λαθών, που ανέδειξε ο Βελισάριος. Ελπίζω να γράψω κάτι σε αυτά, η σύγκρουση βενιζελικών – αντιβελιζενικών αξιωματικών ήταν η κορυφή του παγόβουνου.
Προκαταβολικα συγγνωμην που θα μιλησω εκτος θεματος.
Ομως καποια απο οσα εγραψε ο φιλος Αρματιστης με αγγιξαν.
Δεν ειναι εξαιρεση ο ελληνικος στρατος που επαιζε τον ρολο του στρατου-χωροφυλακα.
Ολοι οι εθνικοι στρατοι τον ιδιο ρολο επαιζαν επι αιωνες.
Οι ευρωπαικοι στρατοι ,απο την εποχη της Αναγεννησης(για να μην μιλησουμε για παλιοτερα) εως και τις πρωτες δεκαετιες μετα τον ΒΠΠ,στον ρολο αυτον διακριθηκαν και νομιζω οτι ο »εσωτερικος εχθρος»παντοτε υπηρξε ο πλεον προνομιακος αντιπαλος των εθνικων στρατων σε σχεση με τον »εξωτερικο εχθρο».
Απο την φεουδαρχια και τον μεσαιωνα,οταν τα στρατευματα των γερμανων βασιλεων και πριγκιπων κατεσφαζαν τους αναβαπτιστες και τους ξωμαχους αγροτες,μεχρι το σφαξιμο των Σπαρτακιστων στην δημοκρατια της Βαιμαρης,την ελληνικη χουντα του 67,τα γεγονοτα της Πραγας το 68,με εκατονταδες ενδιαμεσους σταθμους πανευρωπαικα.
Νομιζω αλλωστε οτι αυτος ακριβως ο προσανατολισμος καθορισε και ολη την εσωτερικη ζωη εντος του στρατευματος,τους στρατιωτικους κανονισμους την δομηση της ιεραρχιας του κλπ-κλπ.
Ο ρολος αυτος σταδιακα εγκαταληφθηκε στα ΜΑΤ,οταν αρχισαν να αλλαζουν οι οροι και οι προυποθεσεις που οι κυβερνησεις της Δυσης θα επεπε να εξασφαλιζουν την νομιμοποιηση της εξουσιας τους εναντι των πολιτων τους.
Φυσικα παντα παραμενουν με το οπλο παρα ποδα,μην τυχον και απο το πουθενα συμβει καμμια στραβη,και για εκτος Δυσης ,δεν το συζηταμε,εξακολουθουν να σφαζουν κατα βουληση.
Επισης δεν αποτελει εκπληξη που καποιοι μικρασιατες»πηγαιναν για μπανιο με τα μπουρνουζια».
Σε ολους τους πολεμους μεταξυ κρατων δεν ειναι ολοι οι πολιτες και ολες οι κοινωνικες ταξεις που επωμιζονται εξ ισου τα βαρη και τον φορο αιματος του πολεμου.Συνηθως οι κατωτερες και φτωχοτερες ταξεις επιβαρυνονται τα περισσοτερα.Και οι γονοι της μεγαλοαστικης ελιτ κανενα.
Δεν ειναι λοιπον ελληνικη πατεντα αυτο.Υπαρχουν αρκετα βιβλια γαλλικα που πραγματευονται το ιδιο θεμα για τον Α και Β Παγκοσμιο πολεμο,ετσι οπως τους βιωσε η γαλλικη κοινωνια.
Για να μην πλατυαζω και σας ταλαιπωρω,και εγω τον ελληνικο στρατο ετσι τον βιωσα.
Υπηρετωντας αρχες δεκαετιας του 80 σε Τ.Π παραμεθοριου νησιου,ενοιωσα πως το τελευταιο πραγμα που τους ενδιεφερε ηταν το Ταγμα μου να προασπισει τα εθνικα εδαφη κλπ-κλπ.
Και αν τους ενδιεφερε αυτο πραγματι,τοτε επιεικως η στρατιωτικη ηγεσια της εποχης,ηταν ηλιθια και ασχετη,διοτι αυτο το Ταγμα δεν ηταν σε θεση να υπερασπισει τιποτα ουτε καν τον ιδιο τον εαυτο μας.Το πολυ αν μας γεμιζαν τα οπλα,να το αδειαζαμε σε καποιον απο τους υπαξιωματικους μας.ΚΧΡ.
@NF,
Αγαπητέ, η ενέργεια και η διάθεσή μου να συμμετάσχω σε ένα διάλογο όπου πλέον χρησιμοποιείς σοφιστείες, διαστρεβλώσεις των λεγομένων μου και πάρα πολύ κακό χιούμορ, είναι πολύ περιορισμένη. Δεν πείθεσαι για το ότι η ελληνική επιτελική επίδοση ήταν προβληματική και υποδεέστερη της τουρκικής. Κανένα πρόβλημα – όλοι έχουμε από μία άποψη. Ούτως ή άλλως, στο κείμενό μου δεν είχα πρόθεση να την αποδείξω αλλά να την εξηγήσω. Τη θεωρώ δεδομένη, διαβάζοντας προσεκτικά τη σχεδόν ομόφωνη επ΄αυτού διαπίστωση των σοβαρών στρατιωτικών παρατηρητών.
Αν δεν πείθεσαι, δεν πρόκειται να προσπαθήσω να σε πείσω. Αλλά, στην επιμονή σου να μου απαντάς με όλο και πιο ανορθόδοξα επιχειρήματα, κατορθώνεις ανάμεσα στα σχόλια να αγνοείς τα εκτενή σχόλια των Αρματιστή και Κλεάνθη. Τόσο ο Αρματιστής όσο και ο Κλεάνθης εξηγούν αναλυτικά (σε ορισμένα σημεία εξαντλητικά) που ακριβώς και σε τι συγκεκριμένα συνίστατο η προβληματική ελληνική επίδοση και που και πως ακριβώς οι τούρκοι έδειξαν υπεροχή στον τομέα αυτό, όπως ακριβώς ανέφερε συνοπτικά και ο Λαλούσης στο αρχικό κείμενο, και όπως είναι κοινό μυστικό μεταξύ των σοβαρών στρατιωτικών. Αν επιμένεις να έχεις την αντίθετη άποψη, όπως ασφαλώς έχεις κάθε δικαίωμα, μπορείς να τους μεταπείσεις – επί της ουσίας της υποθέσεως.
Δεν πρόκειται να επανέλθω επ’ αυτού.
@ ΚΧΝ
Θα μου επιτρέψεις να θεωρώ ότι το σχόλιό σου βρίθει ουσιωδών παρανοήσεων, κι αυτός είναι ο πιο κομψός τρόπος που μπορώ να το διατυπώσω.
Κατ΄αρχάς ο Αρματιστής δεν έγραψε ότι ο ελληνικός στρατός έπαιζε το ρόλο του χωροφύλακα – γενικώς και αορίστως, αλλά ότι έπαιζε αυτό το ρόλο μέχρι το 1909, πράγμα το οποίο φυσικά είναι ακριβές.
Όλοι οι εθνικοί στρατοί έπαιζαν το ρόλο αυτό επί αιώνες;! Μα, ο πρώτος εθνικός στρατός κατά τους νεώτερους χρόνους υπήρξε ο Γαλλικός Στρατός της Επαναστατικής Γαλλίας. Εκεί, η μεταμόρφωση από το ancien regime στον εθνικό στρατό έγινε με καισαρική τομή και σφραγίστηκε από τον Μεγάλο Ναπολέοντα. Και αυτός (όπως και άλλες μείζονες ιστορικές εξελίξεις του 19ου αιώνα) εξανάγκασε τους άλλους στρατούς, με προεξάρχοντα τον Γερμανικό Στρατό, να μεταβληθεί σταδιακά από φεουδαρχικός στρατός σε εθνικό στρατό. Όλη η μακρά εξέλιξη του περίφημου Γερμανικού Στρατού κατά τον 19ο μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα είναι αυτή η πορεία: από την οδυνηρή διαπίστωση της ανεπάρκειας του αυτοκρατορικού στρατού στους Ναπολεόντειους Πολέμους, την Εθνοφυλακή ως πρώτος πυρήνα εθνικού στρατού, τη διαπίστωση από τους θεμελιωτές Γκνάιζενάου και Σάρνχορστ ότι ένας φεουδαρχικός στρατός δεν έχει ούτε λόγο ούτε τρόπο ύπαρξη στη σύγχρονη εποχή, και η σταδιακή μετάβαση από το στρατό των φεουδαρχών στο στρατό του Γερμανικού έθνους, με την υποχρεωτική στρατολογία, το άνοιγμα των θέσεων των αξιωματικών στην αστική τάξη; Στη Ρωσία η πορεία ήταν η ίδια σε πιο αργή κίνηση, αλλά διακόπηκε βίαια από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Στα αναδυόμενα εθνικά κράτη της Ευρώπης, η πορεία ανάλογη.
Ο μόνος στρατός μεγάλου και σοβαρού έθνους που είχε κατ΄εξοχήν ως αντίπαλο τον εσωτερικό εχθρό υπήρξε ο Κόκκινος Στρατός. Ως ένα βαθμό κατανοητό, αφού υπήρξε το αποτέλεσμα ενός εμφυλίου, αλλά όχι λιγότερο έντονο γι΄αυτό. Τα επίχειρα της αφοσίωσης στον εσωτερικό εχθρό τα έλαβε το ’41 και το ’42 – αλλά φυσικά τα πλήρωσε με εκατόμβες ο ρωσικός λαός.
Και οι άλλοι στρατοί, των μικρότερων χωρών; Σε αυτούς, ο ρόλος του στρατού ήταν πάντοτε ανάλογος της μοίρας του εθνικού κράτους. Στα δυναμικά από πολιτικής, οικονομικής και πνευματικής απόψεως κράτη, ο στρατός ήταν εθνικός. Στα κρατικά σκορποχώρια, προτεκτοράτα των ισχυρότερων, ο στρατός μια βολική χωροφυλακή.
Οι δύο μεγάλες ανθρωποσφαγές του αιώνα, ο Α’ και Β’ ΠΠ δεν έγιναν από «χωροφυλακές».
Το παιγνίδι είναι αρχαιότατο. Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα – παρεξηγημένη αλλά ακριβέστατη φράση γερμανού. Ο στρατός δεν είναι παρά η έκφραση της στρατιωτικής ισχύος του κράτους. Όταν το κράτος βρίσκεται στη διεθνή κονίστρα με δυναμισμό και ανταγωνιστικές σχέσεις, η στρατιωτικής του ισχύς δεν είναι παρά ένα από τα κρίσιμα εργαλεία του στον αγώνα αυτό. Όπου το κράτος είναι – για οποιονδήποτε λόγο – σε παρακμή, εσωστρεφές και καθυποταγμένο, ο στρατός ένας κρατικός οργανισμός συχνά αθέμιτος. Όπως και όλοι οι σημαντικοί κρατικοί μηχανισμού, άλλωστε.
Ο φόρος αίματος επιμερίζεται, κι αυτός, ανάλογα με την εσωτερική υγεία και το δυναμισμό της κοινωνίας. Από τους πεντακοσιομέδιμνους της Αθήνας μέχρι την αμερικανική αστική τάξη του Β’ ΠΠ, όταν οι ηγετικές τάξεις είναι ρωμαλέες κι εμπνέουν – όχι, φυσικά, μόνον ή κυρίως σε πολεμικούς αγώνες, αλλά στην ηγεσία μιας κοινωνίας, τότε συμμετέχουν και ματώνουν. Όταν απέχουν και κρύβονται, αυτό ούτως ή άλλως μαρτυρά γενικευμένη παρακμή. Και στη μεγάλη ελληνική δεκαετία, όπως φυσικά και τη δεκαετία που προηγήθηκε αυτής, από το φόρο αίματος δε γλίτωσαν μόνον (ή αναλογικά) περισσότεροι απ΄όσο γλίτωσαν μικροκομπιναδόροι με βύσμα. Διαταξική και αηδιαστική η φυγοστρατία των ξύπνιων.
Φυσικά, τα πράγματα είναι ακόμη πιο πολύπλοκα, αλλά σε δέκα αράδες πόσο να αναλυθεί;
Όσο για την ακροτελεύτια φράση, θα την αφήσω ασχολίαστη. Αλλά, πήγαμε και άλλοι φαντάροι σε ακριτικά νησιά.
Αγαπητε Βελισαριε
Αντιλαμβανομαι οτι δεν επιθυμειτε να επανελθετε στη συζητηση.
Θα συμφωνησω ομως μαζι σας στα εξης. Ειναι αληθες οτι ολοι σχεδον οι Ελληνες αυτοπτες μαρτυρες που συμμετειχαν στο Μικρασιατικο Πολεμο συμφωνουν οτι οι Τουρκοι υποχωρησαν λιγο πολυ συντεταγμενα, και οι απωλειες τους δεν ηταν πολυ μεγαλες, ή τουλαχιστον οχι τοσο μεγαλες όσο αρχικα νομιζε η Στρατια. (ενδεικτικα: ταγματαρχης Παναγακος, Πριγκιπας Ανδρεας, Μαζαρακης-Αινιαν). Μονη εξαιρεση ο Ξ. Στρατηγος. Θα πρεπει ομως να πουμε οτι το βιβλιο του Ξ. Στρατηγου μαλλον εχει μεγαλυτερη αξια απο οτι νομιζουμε, διοτι ολοι οι αντιβενιζελικοι συγγραφεις αναφερονται σε αυτο.
Εξαλλου δεχομαι οτι ορισμενα αντικειμενικα γεγονοτα συνηγορουν υπερ της αποψης οτι οι Τουρκοι υποχωρησαν «με πληρη ταξη» και δεν υπεστησαν υπερβολικη φθορα.
Αυτα ειναι:
-Η μεγαλη τουρκικη αντεπιθεση της 8-7-1921,
-Η εγκαιρη εκκενωση του υλικου των Τουρκων. Καποιες πηγες αναφερονται σχετικα με χιουμοριστικο, αν και υπερβολικο τονο : «Ο Κεμαλ αδειασε τις αποθηκες εκκενωσε το υλικο των νοσοκομειων, αδειασε τα σπιτια, ενω παρελαβε και τις…….χανούμισσες!» ή «Δεν ηύραμεν ουτε εναν γυλιον εις τας τουρκικας αποθηκας»
Και εγω καποτε ειχα παρομοιες αποψεις . Στη συνεχεια ομως ανακαλυψα οτι ξενοι συγγραφεις, και ιδιως ΟΙ ΙΔΙΟΙ ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ δινουν μια αλλη εικονα. Μιλουν για βαρια ηττα, και για πολυ μεγαλη φθορα των Κεμαλικων, στηριζομενοι κυριως στον τεραστιο αριθμο λιποταξιων που σημειωθηκαν στις ταξεις του Τουρκικου Στρατου εκεινες τις ημερες. Και καποιες απο τις πηγες αυτες δινουν και ποσοτικα στοιχεια.
Ενδεικτικα ανεφερα μερικες τετοιες πηγες:
-Η ιστοσελιδα του Toυρκικου Γενικου Επιτελειου(!!!!!!!) , στο αφιερωμα της για το Μουσειο στο Μαυσωλειο του Κεμαλ (Anitkabir). Την εδωσα παραπανω
-Οι αποψεις Τουρκων συγγραφεων, οπως αυτος πουανεφερεα παραπανω, ο οποιος βεβαια δεν ειναι ειδικος.
-Το αρθρο του Kenneth Clive «The Battle that made Kemal Ataturk» (Military History, Sep. 2006)
-Να προσθεσω επισης την επισημη ιστοσελιδα του Δημου Πολατλί, τον οποιο οι Τουρκοι θεωρουν ιστορικο, διοτι αποτελει το απωτερο ανατολικο οριο της Ελληνικης προελασης
Οι δυο τελευταιες πηγες δινουν 31,000 Τουρκους λιποτακτες, ενω η ιστοσελιδα του τουρκικου ΓΕΕΘΑ λεει οτι λιποτακτησε η μιση δυναμη του τουρκικου Στρατου(!!)
Υπαρχουν ομως και μερικα στοιχεια απο τις ελληνικες πηγες που συνηγορουν υπερ των δικων μου αποψεων. Τα θριαμβευτικα δελτια της Στρατιας προς το Υπουργειο Στρατιωτικων μπορει να ειναι καπως υπερβολικα, αλλα δεν μπορει να ειναι εντελως εκτος πραγματικοτητας. Τα επιβεβαιωσε αλλωστε ενορκως ο Υποστρατηγος Σουμιλας, μαρτυρας κατηγοριας στη δικη των Εξι, σε σχετικη ερωτηση του Ξ. Στρατηγου. Δεν μπορει να επαθαν παρακρουση οι Παπουλας- Παλλης- Σαρηγιαννης. Και δεν ειμαι βεβαιος οτι ο Ξ. Στρατηγος ονειρευεται οταν λεει οτι ο Κεμαλ εταξε πολυβολα στις πλατες των ανδρων του, προφανως για να σταματησει τις μαζικοτατες λιποταξιες.
Ουτε και εγω θα προσπαθησω να σας πεισω. Θα σας συμβουλευσω ομως φιλικα να ερευνησετε προσεκτικα το πολυ ενδιαφερον θεμα «Τουρκικες λιποταξιες το καλοκαιρι του 1921». Εκει στηριζω τις τωρινες –αιρετικες οντως- αποψεις μου. Και επειδη οι ελληνικες πηγες ελαχιστα αναφερονται σε αυτο το θεμα, θα πρεπει κανεις να ψαξει κανεις τι γραφουν σχετικα οι ξενοι –και ιδιως οι Τουρκοι- συγγραφεις.
Οπως βλεπετε κανω μια ΤΙΜΙΑ επισκοπηση των στοιχειων που με βολευουν, αλλα και των στοιχειων που δεν με βολευουν. Οπως λετε, ολοι εχουν μια αποψη (και οχι μονο!). Πιθανον οι αποψεις μου να ειναι «σοφιστειες», αλλωστε και εγω κρινομαι για οσα λεω. Δεν αντιλαμβανομαι ομως σε ποιο σημειο διαστρεβλωνω τα λεγομενα σας. Επιπλεον συχνα μου αρεσει να δινω εναν ελαφρως ιλαρο τονο στα γραφομενα μου.Μπορει να ειναι «πολυ κακο χιουμορ» αλλα προς Θεου, δεν υπαρχει λογος να το παιρνετε προσωπικα. Στο Διαδικτυο δυστυχως συχνα ειναι ευκολο τα καλοπροαιρετα πειραγματα να εκληφθουν ως κακοήθεις ειρωνειες. Ελπιζω τα παραπανω να λυνουν τυχον παρεξηγηση εν τη γεννεσει της.
Μαρτυρια Ταγματαρχη Παναγακου, αξιωματικου του 3ου γραφειου της Στρατιας το 1922
Περι των ελληνων αξιωματικων
«Αί είς Στελέχη έλλείψεις τού ‘Ελληνικού Στρατού ήσαν ανώτεραι τών 25 %. . Τας δύο Διμοιρίας τών Λόχων διώκουν κατα κανόνα υπαξιωματικοί. Τό ημισυ τουλάχιστον τών ύπολοίπων Διμοιριτών ήσαν εφεδροι ‘Αξιωματικοι οί, και οί περισσότεροι τών μονίμων, μη προερχόμενοι έκ τών Στρατιωτικών Σχολών, έστερουντο τής άναλόγου Στρατιωτικης μορφώσεως, εχοντες ώς μόνα έφόδια τήν κτηθείσαν πείραν, καl ταύτην άτελή.’Αρκετοι Διοικηται Λόχων, Ταγμάτων και Συνταγμάτων ειχον μετρίαν επαγγελματικήν μόρφωσιν, τινές δέ τούτων δεν ήσαν είς θέσιν να άνταποκριθώσιν είς τα καθήκοντα τού βαθμου των. ‘Εκ τών είς τα ‘Επιτελεία τής Στρατιάς, τών Σωμάτων Στρατού καl τών Μεραρχιών ύπηρετούντων ‘Αξιωματικών, τέσσαρες μόνον είχον Έπιτελικην μόρφωσιν, σπουδάσαντες είς Έπιτελικας Σχολας τής Εύρώπης. Πάντες οί λοιποί ήσαν έμπειρικοl ‘Επιτελείς, και αρκετοί τούτων αυτοσχέδιοι, μηδεμίαν εχοντες ‘Επιτελικην πείραν.»
Περι των Τουρκων Αξιωματικων:
» Ό Άρχιστράτηγος ‘Ισμέτ πασας και ο ‘Επιτελάρχης αύτού Φεβζή Πασας, αριστα μορφωμένοι ‘Αξιωματικοί, είχον μακραν πολεμικην πείρα και θέλησιν άκατάβλητον. Ή Τουρκία κατα τον πόλεμον 1914 – 1918 είχεν επιστρατεύση 2.850.000 ανδρας έν συνόλω, συγκροτούντας 9 Στρατιας εκ 38 Μεραρχιών. ‘Εκ τών ‘Αξιωματικών τών 38 τούτων Μεραρχιών, εtχον έπιλεγει oι άναγκαιουντες δια τας 18 Μεραρχίας μέσης δυνάμεως 6.000 άνδρών οσας τελικώς παρέταξεν ο Κεμάλ τον Αυγουστον 1922, ήσαν δε ούτοι μεταξυ τών καλλιτέρων και τών δραστηριωτέρων. Όλως ίδιαιτέρα προσοχη είχε καταβληθει είς την έκλογην τών Διοικητών τών Μεγάλων Μονάδων και τών είς τα ‘Επιτελεία αύτών ύπηρετούντων ‘Αξιωματικών.Τας Μεραρχίας διώκουν κατα κανόνα Άντισυνταγματάρχαι νέοι την ήλικίαν και δραστηριώτατοι, τα δε Σώματα Στρατού Συνταγματάρχαι το πλείστον.»
Οι δικες μου αποψεις εχουν καταγραφει παραπανω, αλλα οποιος ειναι ειλικρινης ερευνητης της ιστορικης Αληθειας πρεπει να αναφερει και αυτα που δεν τον βολευουν.
Προσωπικα ερμηνευω τα παραπανω ως εξης: Ο τεραστιος Οθωμανικος που υπηρχε πριν το 1918 ειχε και αντιστοιχο αριθμο αξιωματικων, επιτελειων, σχηματισμων κλπ. Ο Στρατος αυτος συρρικνωθηκε στον πολυ μικροτερο Τουρκικο Εθνικιστικο Στρατο του 1919-1922. Ετσι ο Κεμαλ ειχε μια τεραστια δεξαμενη αξιωματικων, απο τους οποιους επελεξε τους καλυτερους, πετωντας ολη τη σαβουρα.
Αντιθετως ο Ελληνικος Στρατος διογκωθηκε και επεκταθηκε αποτομα μετα το 1912, και δεν προλαβε να παραγει αρκετα νεα στελεχη για την επανδρωση των νεων οργανικων θεσεων ευθυνης. Αυτος ειναι ο ο λογος που η διαμαχη βενιζελικων-αντιβενιζελικων επληξε τοσο σοβαρα τον Στρατο. Πολυ απλα δεν περισσευε κανεις, και ο Ελληνικος Στρατος επρεπε να εχει ολους τους καλους, ανεξαρτητως φρονηματων : Και τον Παγκαλο, και τον Παρασκευοπουλο, και τον Ξ. Στρατηγο, και τον Ι. Μεταξα, και ολους.
Αν και οι Ελληνες στρατιωτικοι ηταν μαλλον ανωτεροι των Οθωμανων συναδελφων τους, ο Κεμαλ μπορεσε να κανει την επιλογη των καλυτερων. Δεν συνεβη το ιδιο στον Ελληνικο Στρατο. Οι Ελληνες αξιωματικοι που ειχαν λαβει πραγματικα υψηλη καταρτιση ηταν ολιγαριθμοι σε σχεση με τις μεγαλες αναγκες, και δεν εφθαναν για το μεγαλο Στρατο του 1921-1922.
Παρολα αυτα επαναλαμβανω την κριση μου. Ο Ελληνικος Στρατος δεν απεδωσε κακα σε επιτελικο επιπεδο, και εκτελεσε μερικες πολυ καλες επιχειρησεις οπως στο Εσκι Σεχιρ το καλοκαιρι του 1921.
Η δε προβολη τετοιας στρατιωτικης ισχυος στα βαθη της Μικρας Ασιας αποτελει οργανωτικο αθλο.
Οι καταρτισμενοι Ελληνες Διοικητες και επιτελεις ηταν μεν πολυ καλοι αλλα ισως οχι αρκετοι αριθμητικα για να επανδρωσουν τον μεγαλο Στρατο του 1921-1922. Και το προβλημα δεν ηταν μονο στα Επιτελεια, αλλα και σε αλλα επιπεδα της Ιεραρχιας.
Οι Ελληνες επιτελεις και Διοικητες απεδωσαν αρκετα καλα σε πολλες περιπτωσεις, αλλα ισως οχι τοσο καλα οσο απαιτουσε το κολοσσιαιο εγχειρημα που ανελαβαν. Εφτασαν παντως κοντα στην πηγη, παρολο που δεν ηπιαν νερο.
Βεβαιως εγιναν και γκαφες. Αποδιδω ΜΙΑ μεγαλη γκαφα στο Ελληνικο Επιτελειο. Την ολεθρια αποφαση να μεινει στη γραμμη Εσκι Σεχιρ- Αφιον Καραχισαρ μετα τον Σεπτεμβριο του 1921. Ακομα και αν ηταν πολιτικη αποφαση, οφειλε να αντιταχθει με νυχια και με δοντια. Μετα το Σαγγαριο, μια επιλογη υπηρχε: Δραστικη συμπτυξη, οχυρωση γυρω απο τη Σμυρνη και την Πανορμο, αφου θα ειχε προηγηθει ολοκληρωτικη καταστροφη της σιδηροδρομικης γραμμης, του τηλεγραφικου δικτυου και καθε αλλης υποδομης που θα χρησιμευε στον Τουρκικο Στρατο. Ο Χατζηανεστης το ειδε αμεσως, αλλα δεν προλαβε να το διορθωσει.
ΥΓ: Θα συμφωνησω σε κατι με τον ΚΛΕΑΝΘΗ. Δεν ειναι δυνατον να επικρινουμε την ηγεσια του Ελληνικου Στρατου, επειδη δεν πετυχε στο Εσκι Σεχιρ οτι εκανε ο Αννιβας κατα των Ρωμαιων στις Κανες.
Αγαπητέ Κλεάνθη καλημέρα
Πράγματι. Αυτό που προτείνει ο Δούσμανης είναι μια πολύ γενική ιδέα ενεργείας και σε καμιά περίπτωση δεν πρόκειται για σχέδιο. Το γράφω και εγώ (το αποκαλώ ιδέα ενεργείας, σχέδιο, πρόταση). Και ίσως μάλιστα, να είναι μια πρόταση γραμμένη στο «γόνατο», αφού ξεχνά τη V Μεραρχία και από την άλλη δεν αναφέρει τη ΧΙΙ που ήδη οργανώνεται στη Θράκη για να μεταφερθεί στη Μ.Α.. Και ο Δούσμανης το γνωρίζει αφού είναι ο αρχηγός του γενικού επιτελείου και ως εκ τούτου είχε τη γενική ευθύνη της συγκρότησής και της μεταφοράς της. Πως την ξέχασε; [Βεβαίως άλλος συγκρότησε τη ΧΙΙ (Κουρουβέλης) και όταν αυτή έφθασε στη Μ.Α., άλλος ανέλαβε τη διοίκησή της. Ο «πρίγκιψ»… Ως γνωστό οι «πρίγκιπες «ηγούνται» και δεν ασχολούνται με λάντζα… Αλλά και σήμερα, που δεν έχουμε βασιλείς, συνεχίζουμε να διαθέτουμε «πρίγκιπες». Κλείνει η παρένθεση].
Αυτό λοιπόν που προτείνει ο Δούσμανη, είναι μια γενική ιδέα. Ούτε καν Ιδέα Ενεργείας, διότι αυτή, ακόμη και στο στρατηγικό επίπεδο, θα έπρεπε είναι πολύ πιο συγκεκριμένη. Και βεβαίως η πρόταση του Δούσμανη δεν διαφέρει ως προς τη σύλληψή της από την γενική ιδέα της στρατιάς. Και εδώ μπορεί να τεθεί ένα ερώτημα: Η πρόταση του Δούσμανη έχει ημερομηνία 3/5/1921, το δε σχέδιο της Στρατιάς διανέμεται στις 4 Ιουνίου 1921.
Το έψαξα λίγο και μου δημιουργήθηκε το εξής ερώτημα;
«Μπορεί η Ιδέα του Δούσμανη να επηρέασε τις σκέψεις της Στρατιάς; Ή όχι;»
Μια φορά το παραπάνω θα ήθελε λίγο ψάξιμο. Οι διάφορες ιδέες δεν είναι σπάνιο να οικειοποιούνται από άλλους, στο όλο ή μέρος τους. Και είναι σημαντικό ως προς αυτό, να δούμε τις θέσεις των Ελληνικών Μεραρχιών το Μάιο και τη τελική τους θέση πριν την έναρξη των επιχειρήσεων.
Η γνώμη μου, που την ανέφερα, είναι ότι το πλέον ενδιαφέρον στοιχείο της Ιδέας Δούσμανη, αφορούσε τη διάθεση του Α’ ΣΣ με 3 Μεραρχίες για τη συγκράτηση των κύριων εχθρικών δυνάμεων ΝΔ της Κιουτάχειας. Και ασφαλώς το ΝΔ, όπως πολύ σωστά το σημειώνεις, δεν είναι η κατεύθυνση του δρόμου Ουσάκ-Τζεντίζ-Κιουτάχεια, αλλά κάτι πολύ ευρύτερο. Και για το επίπεδο ενός ΣΣ με 3 μεραρχίες, το πολύ ευρύτερο θα μπορούσε να έχει σαν Ζώνη Ενεργείας τη περιοχή αμέσως δυτικά της Κιουτάχειας, από Αράμπ Ντετέ Τεπέ μέχρι και το Ακτσάλ Νταγ. Για αυτό το λόγο και αναφέρομαι σε άξονα Ουσάκ – Τζεντίζ – Κιουτάχεια. Να σημειώσω εδώ, ότι σε όλο το μήκος της Τουρκική αμυντικής τοποθεσίας ΝΔ της Κιουτάχειας (Αράμπ Ντετέ Τεπέ – Γιαλιτζέ Νταγ – Κοτζά Νταγ – Ακτσάλ Νταγ), διακρίνονται ακόμη τα ίχνη της οχύρωσης. Δεν φαίνεται όμως απολύτως τίποτε στο Ακτσάλ. Και νομίζω ότι αυτό είναι ενδιαφέρον.
Το έχεις αντιμετωπίσει. Όλοι διαβάζουμε κάποια πράγματα σε διάφορα βιβλία και στη συνέχεια ξεχνάμε κάποια σημεία, που όμως έχουν ενδιαφέρον. Ένα τέτοιο βρίσκεται στο τέλος της σελίδας 143 του συγγράμματος του Σπυρίδωνα. Αναφέρει ότι «από διασταυρωμένες πληροφορίες εκ κατασκόπων και αναγνωρίσεων από αέρος …. ο εχθρός είχε οχυρώσει κατά τρόπο ισχυρό δύο τοποθεσίες». Η μία ήταν αυτή της Κοβαλίτσας – Αβγκίν και η άλλη από Γιαλιτζέ Νταγ (ΝΔ Κιουτάχειας) μέχρι Ακτάλ – Ελμανλή – Καραμπουγιουκλού Νταγ με «κλείδα της όλης τοποθεσίας το συγκρότημα των υψωμάτων 1799». Με άλλα λόγια ο Σπυρίδων αναφέρει ότι η Στρατιά έδρασε με όλο το Νότιο τμήμα της (6 Μεραρχίες) εναντίον μιας οχυρωμένης τοποθεσίας. Αυτό δημιουργεί απορίες για το τι επιδίωκε να υπερκεράσει η στρατιά. Δεν διαθέτω το σχετικό τόμο της ΔΙΣ/ΓΕΣ για τις επιχειρήσεις του Ιουνίου – Ιουλίου 1921 προκειμένου να βρω περισσότερες πληροφορίες και η επίτομη είναι πολύ φτωχή.
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο της πρότασης Δούσμανη, είναι αυτό που αφορά την ενέργεια του Γ’ Σ.Σ., που βρίσκεται στη περιοχή της Προύσας και της Νικομήδειας. Ο Δούσμανης λέει ότι θα ενεργήσει μετωπικά κατά της Τουρκικής αμυντικής τοποθεσίας δυτικά του Εσκή Σεχήρ (τοποθεσία Αβγκίν – Κοβαλίτσα) με 4 Μεραρχίες, με σκοπό τη καθήλωση των εκεί εχθρικών δυνάμεων. Βεβαίως ο Δούσμανης σκέφτεται σε επίπεδο στρατηγικό και το δυτικά για ένα ΣΣ με 4 Μεραρχίες είναι πολύ-πολύ ευρύ. Οπωσδήποτε θα μπορούσε να περιλαμβάνει και τον άξονα της κοιλάδας του ποταμού Αδρανού, που από τα δυτικά οδηγεί στη Κιουτάχεια. Όμως εκτός από το Χώρο Εξορμήσεως της Χ Μεραρχίας (βόρεια Αϊνεγκιόλ) δεν μπορώ να αναγνωρίσω τους Χώρους Εξορμήσεως των άλλων 3 μεραρχιών που προτείνει ο Δούσμανη, προκειμένου να καταλάβουμε αν έβαζε κάποια δύναμη και στη κοιλάδα του Αδρανού. Ήταν όμως απαραίτητο να χρησιμοποιηθεί ο άξονας δια της κοιλάδας του Αδρανού; Αν διαβάσουμε με προσοχή τα όσα αναφέρει ο Σπυρίδων στη σελίδα 144 του συγγράμματος του, θα αντιληφθούμε το επικίνδυνο και ενδεχομένως άστοχο του εγχειρήματος, που ελάχιστα προσέφερε στον όλο ελιγμό της Στρατιάς. Κατά τη γνώμη μου θα ήταν πιο αποτελεσματικό αν και οι 4 Μεραρχίες του Γ’ ΣΣ ενεργούσαν από δυτικά προς Εσκή Σεχήρ. Είναι εξ ίσου σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι στο Σχεδιάγραμμα 20 της «Επίτομης» που αφορά τη διάταξη των εχθρικών δυνάμεων, οι Τούρκοι δεν έχουν τοποθετήσει απολύτως καμιά δύναμη επί της τοποθεσίας που φράσσει τη κατεύθυνση από τη κοιλάδα του Αδρανού. Όμως η Τουρκική διοίκηση που αντιλήφθηκε έγκαιρα την κίνηση του Γ΄ ΣΣ με 2 Μεραρχίες (V κ’ X) δια της κοιλάδας του Αδρανού, έφραξε την υπόψη κατεύθυνση με τη νεοσυγκροτηθείσα V Ομάδα Μεραρχιών (14η Μ.Ι κ’ 15η ΜΠ) που την ενίσχυσε και με 2 Συντάγματα από τη ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών. Και η επίτομη αναφέρει σαν επίλογο σχετικά με την ενέργεια του Γ’ ΣΣ δια της κοιλάδας του Αδρανού:
«Ο ελιγμός του Γ’ ΣΣ που αποσκοπούσε στην υπερφαλάγγιση του άκρου δεξιού της Τουρκικής διάταξης στη Κιουτάχεια, προσέκρουσε στις δυνάμεις της V Τουρκικής Ομάδας και απέτυχε».
Θα θυμίσω ακόμη σχετικά με την ενέργεια του Βόρειου Τμήματος Στρατιάς με το Γ’ ΣΣ (VII κ’ Χ) δια της κοιλάδας του Αδρανού και του βόρειου Συγκροτήματος (ΙΙΙ κ’ ΧΙ) στον άξονα Προύσα – Εσκή, έπασχαν στην απαίτηση της «αμοιβαίας υποστήριξης» μεταξύ τους, λόγω της παρεμβολής του Ολύμπου της Βιθυνίας. Αν συνέβαινε ένα ατύχημα στη ΙΙΙ ή τη ΧΙ Μεραρχία, το Γ’ ΣΣ ήταν αδύνατο να συνδράμει τον αγώνα τους και αυτό θα οδηγούσε σε βέβαιη καταστροφή. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί από μια Τουρκική ενέργεια και στον άξονα Κιουτάχεια – Τζεντίζ – Ουσάκ, με το σκεπτικό ότι όλες οι δυνάμεις ανατολικά του Μουράτ Νταγ θα μπορούσαν να αποκοπούν. Όμως οι Τούρκοι ακόμη δεν αισθάνονταν αρκετά δυνατοί για να αναλάβουν τις ιδιαίτερες και φανταστικές εκείνες ενέργειες κατά των γραμμών συγκοινωνιών της Ελληνικής Στρατιάς, που άρχισαν να αναλαμβάνουν αμέσως μετά την αντεπίθεση της 8ης Ιουλίου 1921. Δυστυχώς ο ΕΣ, μπορώ να πω «διαχρονικά», έχει μια αδυναμία στο να αφήνει ακάλυπτες τις γραμμές συγκοινωνιών του.
Κατά τα άλλα, όπως πολύ σωστά αναφέρεις, η υπερκέραση κατά του άκρου αριστερού της Τουρκικής διάταξης από το Β’ ΣΣ που προτείνεται στην «Ιδέα» Δούσμανη, έχει πολύ πιο περιορισμένους ΑΝΣΚ, που μάλιστα αφορούν την «απώθηση και εκδίωξη» των Τουρκικών δυνάμεων από την οχυρωμένη περιοχή της Κιουτάχειας. Σε καμιά περίπτωση ο Δούσμανης δεν αναφέρεται σε κύκλωση. Και μεταξύ μας, το να κυκλώσεις μια δύναμη είναι ένας πολύ-πολύ φιλόδοξος στόχος. Όπως πολύ σωστά λέει και ο λαός «τα μεταξωτά ….., θέλουν και μεταξ… …….». Διότι η υπερκέραση και η κύκλωση μιας εχθρικής δύναμης απαιτεί πολλά και ελάχιστες φορές επιτυγχάνεται.
Τέλος θα ήθελα να θυμίσω τα σχετικά με την υπερκέραση που αναφέρει το ΕΕ 100-1 «Επιχειρήσεις Χερσαίων Δυνάμεων»:
«Η επιτυχία μιας υπερκέρασης βασίζεται κατά πολύ στον επιτυγχανόμενο βαθμό αιφνιδιασμού και στην ικανότητα της δευτερεύουσας επίθεσης να καθηλώσει τον όγκο των εχθρικών δυνάμεων που βρίσκεται απέναντί της».
Και από τον μεν αιφνιδιασμό ο ΕΣ απείχε επειδή δεν το επέτρεπαν οι ηθικές του αξίες (Δούσμανης), οι δε δευτερεύουσες επιθέσεις και κυρίως αυτή στον άξονα Ουσάκ – Κιουτάχεια, απέτυχαν να καθηλώσουν τις απέναντί τους κύριες εχθρικές δυνάμεις.
Αγαπητε Βελισαριε.Καταλαβαινω οτι τετοιου ειδους συζητησεις υπερβαινουν για να μην πω οτι αντιβαινουν το πνευμα τετοιων ιστοσελιδων που τωρα με φιλοξενουν.Γιαυτο θα μου επιτρεψεις να μην επανελθω στο θεμα,οτι και αν λεχθει.Αισθανομαι αβολα και ακομψα.
Χρησιμοποιησα την λεξη »εθνικος στρατος»,σε ενα σχολιο λιγων αραδων,λαμβανοντας σαν δεδομενο οτι ολοι καταλαβαινουν αυτο που περιγραφω,για να πω ποια ηταν μια απο τις κυριοτερες αποστολες και στασεις τετοιων στρατων.
Φυσικα στην ελληνικη αρχαιοτητα,στο Βυζαντιο η στον ευρωπαικο μεσαιωνα δεν υπηρχαν »εθνικοι στρατοι» με την ακριβη εννοια του ορου,αφου δεν υπηρχαν »εθνη».
Υπηρχαν ομως »κρατη»,ειτε οι πολεις-κρατος,ειτε η ανατολικη ρωμαικη αυτοκρατορια,ειτε τα κρατικα φεουδαλικα μορφωματα της Δυσης.Και αυτα διεθεταν παντα τους στρατους τους.
Εγραψα λοιπον και αυτη ηταν η ουσια των γραφομενων μου,οτι ολοι αυτοι οι στρατοι ειχαν σαν προνομιακο αντιπαλο τον »εσωτερικο τους εχθρο».Και οτι αυτο συνεχισθηκε και με τους πραγματικα »εθνικους στρατους» λιγο μετα τον Δευτερο Π. Πολεμο.
Αλλωστε δεν γραφω κατι το καινοφανες.Αλλοι πριν εκατονταδες χρονια και πολυ σοφωτεροι μου,εχουν γραψει οτι ο στρατος ειναι ενας θεσμος (οπως και η δικαιοσυνη,η παιδεια κλπ) που ειναι το εποικοδομημα ενος κρατους που διαρθρωνει και ελεγχει η αρχουσα ταξη της καθε εποχης ωστε αυτοι (οι θεσμοι),να εξυπηρετουν και να προωθουν τα στενα ταξικα συμφεροντα της.Αν εσυ θεωρεις οτι ο στρατος(οπως και οι υπολοιποι),ειναι ενας θεσμος ουδετερος υπερανω και ανεξαρτητα της ταξικης παλης που διεξαγεται στην βαση της κοινωνιας,και δεν ασχολειτε ουτε λαμβανει μερος σε αυτην,δεν τρεχει τιποτα.Αλλωστε για αυτο ζουμε,για να συμφωνουμε και να διαφωνουμε.
Επισης καταλαβαινω οτι αν στην παραπανω παραγραφο,αποφυγεις την ουσια της και θελησεις να πιαστεις απο καθε λεξη ξεχωριστα για να εκφρασεις διαφωνιες,μπορουμε να αναλωθουμε σε σεντονια επι σεντονιων συμφωνοδιαφωνοντας.Ομως η ουσια οσων εγραψα υπαρχει εκει και νομιζω οτι ευκολα γινεται αντιληπτη.
Τωρα αυτο που γραφεις οτι ο » ελληνικος στρατος επαιζε τον ρολο του χωροφυλακα μεχρι το 1909»,εννοωντας πως μετα την χρονολογια αυτη εγκατελειψε αυτον τον ρολο, δεν ισχυει.
Περα απο τα διαδοχικα πραξικοπηματα του μεσοπολεμου,τον ρολο του στην εργατικη εξεγερση του Μαη του 1936 στην Σαλονικη (και οχι μοναχα σ αυτην),την δικτακτορια Μεταξα,που πολυ ευδιακριτα τον ενεπλακσαν στον ταξικο πολεμο με τον »εσωτερικο εχθρο»,ειναι ακομα πιο προσφατη η δραση του στον εμφυλιο και τα μετεμφυλιακα γεγονοτα,που μονον σαν εναν ουδετερο θεσμο πανεθνικου και πανταξικου χαρακτηρα δεν μπορει να τον χαρακτηρισει.
Επισης ουτε εγω ισχυριζομαι οτι παιζει ενας καθετος εγκαρσιος διαχωρισμος του τυπου»ολοι ανεξαιρετως οι φτωχοι πολεμανε και σκοτωνονται και ολοι οι πλουσιοι δεν πολεμανε και δεν σκοτωνονται».Φυσικα η ζωη με την πολυπλοκοτητα και την ποικιλομορφια της ξεπερνα ολα αυτα τα γκροτεσκα σχηματα.Ομως το οτι οι »πλουσιοι ΣΥΝΗΘΩΣ δεν πολεμανε ενω οι φτωχοι ΣΥΝΗΘΩΣ πολεμουν» διαχρονικα ισχυει σε ολα τα γεωγραφικα μηκη και πλατη του πλανητη.
Τελος για την στρατιωτικη εμπειρια μου,στο ταγμα πεζικου στο νησι του Αιγαιου,δεν θελω να επανελθω διοτι πραγματικα θα στενοχωρηθουμε με αρκετους εδω μεσα,πραγμα που δεν επιθυμω.Το μονο που θα γραψω,επειδη υπηρξα προπονητης ποδοσφαιρου σε ερασιτεχνικο επιπεδο,ειναι οτι μου ειναι αδιανοητο εγω και ο προεδρος του σωματειου επι χρονια να προσπαθουμε να σπασουμε την προσωπικοτητα,να προσβαλουμε την αξιοπρεπεια των ποδοσφαιριστων,να τους καταστησουμε φοβισμενα ετεροκαθοριζομενα ανθρωπακια,ετοιμα να υπακουουν στο οτιδηποτε και ενα πρωινο να τους ανακοινωσουμε»παιχταραδες μου,αποψε το βραδυ παιζουμε με την Φενερ Μπαχτσε,ορματε και παρτε τους τα σωβρακα».
Στον αθλητισμο κατι τετοιο δεν υπαρχει,αν καποιοι θεωρουν οτι μπορει να λειτουργησει στο στρατευμα,τοτε παω πασο.ΚΧΡ.
Αγαπητέ ΚΧΝ,
Δύο σχόλια εκ μέρους μου: ένα για το ιστολόγιο και ένα για τις θέσεις που ανέπτυξες.
Σε ό,τι αφορά το ιστολόγιο:
Κατ’ αρχάς, το ιστολόγιο προφανώς έχει συγκεκριμένο αντικείμενο: τη στρατιωτική ισχύ της χώρας. Ο σκοπός του δεν είναι «πατριωτικός», με την έννοια της τόνωσης ή της εξύψωσης του φρονήματος – είτε του στρατού είτε της χώρας. Θεωρώ δεδομένη την βαθιά πολιτική αξία και την απόλυτη προτεραιότητα του εθνικού κράτους, αναγνωρίζω τη στρατιωτική ισχύ ως ένα από τα βασικότερα εργαλεία πολιτικής του, κι ενδιαφέρομαι εδώ να συνεισφέρω με τις ταπεινές μου δυνάμεις ώστε αυτή να αποτελέσει αντικείμενο σοβαρής ενημέρωσης και δημοσίου διαλόγου, τόσο επ’ ωφελεία των πολιτών που ενδιαφέρονται, όσο, ενδεχομένως, κι επαγγελματιών που ενδιαφέρονται είτε να βοηθήσουν στη σοβαρή ενημέρωση είτε ακόμη και να αποκομίσουν και οι ίδιοι κάποιες παραστάσεις που για διαφόρους λόγους δεν έτυχε να έχουν.
Ο λόγος που το κάνω δεν είναι ότι δεν υπάρχουν στο διαδίκτυο ή αλλού δημόσια βήματα με αντικείμενο τη στρατιωτική ισχύ, ούτε ότι αυτά δεν είναι όλα «σοβαρά», είτε με την έννοια της ψυχραιμίας στις τοποθετήσεις τους είτε με την έννοια της εγκυρότητας των πληροφοριών τους. Αυτό που βλέπω σαν πολύ σοβαρό κενό είναι η κατανόηση και η ανάλυση των παραγόντων που δημιουργούν στρατιωτική ισχύ. Το πλέον χαρακτηριστικό δείγμα της στάσης αυτής είναι η σχεδόν αποκλειστική εμμονή με τα «εξοπλιστικά» θέματα, όπου η συζήτηση αναλώνεται σε τεχνικά χαρακτηριστικά των οποίων πολλοί δεν γνωρίζουν ούτε την ακριβή φύση ούτε την επιχειρησιακή σημασία ενώ αδυνατούν να εντάξουν τους εξοπλισμούς στο ευρύτερο πλαίσιό τους, είτε το επιχειρησιακό, είτε το στρατηγικό, είτε αυτό της εθνικής στρατιωτικής ισχύος. Αντιθέτως, γίνεται συζήτηση σα να πρόκειται για καινούργια μοντέλα αυτοκινήτων. Η στρατιωτική ισχύς, όμως, είναι πολύ πιο σύνθετο θέμα, και αυτές τις άλλες πτυχές. Συνηθέστατα αναφέρονται αόριστα, γίνονται δεκτά ως «πολύ σημαντικά» αλλά πολύ λίγοι κατανοούν τη φύση τους, την ουσία τους και τη σημασία τους. Και, φυσικά, όταν δεν κατανοεί κανείς κάτι, δε μπορεί και να το βελτιώσει. Όταν λέμε ότι στο στρατό «η εκπαίδευση είναι σημαντική», αλλά δεν κατανοούμε γιατί, ή δεν κατανοούμε τους μηχανισμούς της, και έχουμε την εντύπωση ότι πρόκειται για τρέξιμο και φωνές, τότε η εκπαίδευση απλώς θα εκφυλίζεται.
Υπό το πρίσμα αυτό, οι κοινωνικές λειτουργίες του στρατού προφανώς κι εντάσσονται στο φάσμα ενδιαφέροντος του ιστολογίου, και δεν «αντιβαίνουν το πνεύμα του». Οι κοινωνικές λειτουργίες του στρατού και το πολιτικό τους υπόβαθρο είναι βασική παράμετρος της ποιότητάς του και της ισχύος του (ή της αδυναμίας του). Ό,τι επιθυμώ (και πρόκειται) να αποφύγω στο πλαίσιο του ιστολογίου είναι εκφυλιστική πολιτικάντικη συζήτηση, οποιασδήποτε ιδεολογικής ή πολιτικής προελεύσεως, που εκτρέπει το σκοπό του. Γι΄αυτό και η κάπως υπερβολική αντίδραση στο σχόλιό σου – χωρίς σε καμία περίπτωση να εννοώ ότι το δικό σου σχόλιο ήταν τέτοιο.
Σε ό,τι αφορά την τοποθέτησή σου:
Αντιλαμβάνομαι ότι ενστερνίζεσαι μια μαρξιστική αντίληψη των πραγμάτων. Δεν έχω πρόβλημα με αυτό (που, σε ό,τι με αφορά, αποτελεί πολύ διαφορετικό πράγμα από την σύμπλευση με το κομμουνιστικό κόμμα στην Ελλάδα). Επ’ αυτού, συμμερίζομαι μέχρι κεραίας την άποψη του μακαρίτη Π. Κονδύλη: «Με τον Μαρξ δεν έχει στο παρόν, ούτε θα έχει στο μέλλον καμία δυσκολία ο αναγνώστης, αν ξέρει να τον διαβάζει όπως διαβάζουμε τον Montesquieu, τον Tocqueville ή τον Pareto, αδιαφορώντας ίσως κατά βάθος για τις πολιτικές τους συμπάθειες και τις πολιτικές τους προβλέψεις κι αναζητώντας στα κείμενά τους ό,τι μπορεί να αποτελέσει εννοιολογικό ή πραγματολογικό βοήθημα στην αέναη και πάντα ατελή προσπάθεια κατανόησης του ανθρώπινου και του κοινωνικού μας κόσμου». Συνεπώς, διαφωνώ με τη γενική σου θέση και μάλιστα ριζικά, αλλά ασφαλώς και είναι θεμιτό αντικείμενο συζήτησης, και στο πλαίσιο του παρόντος ιστολογίου. Αρκεί, όπως και κάθε άλλης προέλευσης θέσεις, να μην παρακτρέπεται σε ό,τι ανέφερα παραπάνω.
Κλεάνθη σε ευχαριστώ για την απάντηση σου. Ναι μ’ ενδιαφέρουν τα τακτικά-τεχνικά θέματα και αν μπορείς να μου προτείνεις κάποια βιβλιογραφία θα σου ήμουν ευγνώμων. Την ερώτηση μου γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο την έκανα -και όχι για την πολιτική πλευρά, θελησα απλά να μάθω αν υπήρξαν όντως επιπτώσεις στο πεδίο της μάχης- και ευχαριστώ και σενα, τον Αρματιστή και το Βελισάριο για τις απαντήσεις σας.
Υ.Γ. Βελισάριε τώρα που ολοκλήρωσες την πολύ ενδιαφέρουσα εργασία καλό θα ήταν να συμπληρωθεί και με κάποια βιβλιογραφία κατά την ταπεινή μου άποψη.
Φίλε NF,
Μάλλον παρεννόησες τα λόγια μου, αν και λογικά θα έχεις διαβάσει όσα έχω γράψει για τα ελληνικά λάθη. Δεν έγραψα ότι μόνο ένας Αννίβας θα τα κατάφερνε στην μάχη της Κιουτάχειας, αλλά ότι -επειδή προφανώς τέτοιες ιδιοφυίες σπανίζουν- για την εκμηδένιση, τουλάχιστον απαιτείτο ένας αργοκίνητος –διανοητικά-αντίπαλος. Πιο απλά, τουλάχιστον έπρεπε εμείς να ήμασταν καλύτεροι από τους τούρκους στην στρατιωτική σκέψη και αυτό είναι εμένα που με στεναχωρεί. Δεν ήμασταν καλύτεροι στην στρατιωτική σκέψη, σε καίρια σημεία ήμασταν κατώτεροι και έχει τεράστια σημασία το γιατί.
Σαφώς το τί θα συνέβαινε αν τα κάναμε όλα καλύτερα είναι δύσκολο να τεκμηριωθεί. Η απαίτηση εκμηδένισης αντιπάλου ικανού, πιο ευκίνητου και με γεωγραφικό πλεονέκτημα είναι δυσκολότατη αποστολή. Επίσης ακόμη και αν πετύχαινε, για λόγους γεωγραφικούς, οικονομικούς, διεθνούς πολιτικής, κοινωνικής αντοχής αλλά και στρατιωτικούς, δεν σημαίνει ότι τέτοια συντριπτική νίκη στην Κιουτάχεια θα οδηγούσε αυτομάτως σε μια ελληνική Μικρασία. Έχω ξαναπεί -σε σένα νομίζω- ότι κατά την άποψή μου, η Ελλάδα του 1920-1921 ήταν αδύναμη υλικά, άπειρη σε τέτοιες εκστατείες και βαθιά διχασμένη κοινωνικά, για μια αποφασιστική επέκταση στην Ανατολή με τις συνθήκες που επικρατούσαν τότε.
Αυτό όμως καθόλου δεν σημαίνει ότι δεν έχει σημασία και δεν θα σταθούμε στα πολλά και σοβαρά λάθη της ελληνικής ηγεσίας, Στρατιάς, Σωμάτων, Μεραρχιών. Εξ΄ αιτίας τους χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν (1922). Το ότι η V μεραρχία μάτωσε στο Τσαούς Τσιφλίκ την 2 Ιουνίου και ένας σημαντικός λόγος ήταν ότι η διπλανή ΧΙΙΙ μεραρχία και το 5/42 καθόταν και κοιτούσε (η ίδια η ΔΙΣ το λέει), να το αγνοήσουμε γιατί η αποστολή ήταν δύσκολη; Αυτό θα λέμε στους απογόνους όσων πέθαναν από τα πυρά 5 τουρκικών ταγμάτων που η αδράνεια της ΧΙΙΙ μεραρχίας επέτρεψε να χρησιμοποιηθούν εναντίον της V μεραρχίας;
Αν τα σχέδια είχαν λάθη που θα μπορούσαν να αποφευχθούν, ακόμα και άν η αποστολή ήταν πολύ δύσκολη, δεν οφείλουμε να ψάξουμε το γιατί;
Οι στρατιωτικοί Διοικητές στον πόλεμο κρατούν στα χέρια τους τις ζωές των ανθρώπων, οι αποφάσεις τους έχουν ανυπολόγιστες συνέπειες. Οι ίδιοι οι πόλεμοι αποτελούν σημεία στροφής στις πορείες των κρατών και εθνών ανά τους αιώνες. Σχεδόν τριάντα αιώνες ελληνικής παρουσίας στην Ιωνία, μήτρα ελληνισμού, έσβησαν σε μια στιγμή της ιστορίας. Κάθε λάθος και κάθε παράλειψη έπρεπε και πρέπει να αναλυθεί, η εκτέλεση 6 ΄΄προδοτών΄΄ και ΄΄πάμε τώρα παρακάτω΄΄ αποτελεί ντροπιαστικό φερετζέ που σκεπάζει αδυναμίες και ενόχους.
Ακόμα και εάν ο μικρασιατικός πόλεμος τελείωνε με απόλυτη ελληνική νίκη, η κριτική, η αναζήτηση των αιτιών, οι προτάσεις για βελτίωση, ακόμη και και η τυχόν απόδοση ευθυνών, εάν προέκυπταν, έπρεπε όχι απλά να γίνουν αλλά να αποτελούν -πάντα- συγκροτημένη πάγια διαδικασία. Δεν είναι καθόλου θέμα εκδίκησης και δεν τίθεται μόνο θέμα δικαιοσύνης. Είναι ουσιώδης εξελικτική διαδικασία Ας προλάβουμε τη Θράκη, το Καστελόριζο, τις Οινούσες.
@ΘΝ,
Θα γράψω κάτι τις επόμενες ημέρες, αλλά έχει κι αυτό τη δουλίτσα του. Πάντως, τη βάση της αγγλόφωνης βιβλιογραφίας (αν και όχι όλη) μπορείς να δεις ήδη στο Goodreads που έχω στη δεξιά στήλη, με την ένδειξη «χρησιμοποιήθηκε στη σύνταξη της εργασίας […]».
Αγαπητε Κλεανθη
Βασικα λεμε πανω κατω το ιδιο πραγμα. Η περικυκλωση και η εκμηδενιση και η περικυκλωση του αντιπαλου, ηταν ενας πολυ δυσκολος και φιλοδοξος στρατηγικος στοχος.
Και εγω πιστευω οτι η Μικρασιατικη Εκστρατεια ηταν ενα τεραστιο εγχειρημα περαν των δυνατοτητων της χωρας. Το περιεργο δεν ηταν οτι ηττηθηκαμε, αλλα οτι φτασαμε τοσο κοντα στη νικη το καλοκαιρι του 1921.
Τι εννουμε οτι η εκμηδενιση θα οδηγουσε σε μια «ελληνικη Μικρα Ασια»; Η μετανοεμβριανη Κυβερνηση ειχε διακηρυξει κατηγορηματικως οτι ζητουσε μονο οτι της εδινε η Συνθηκη των Σεβρων, δηλαδη το βιλαετι της Σμυρνης. Εστω οτι προσαρτουσαμε την περιοχη της Σμυρνης . Εχοντας την εκ των υστερων γνωση των δημογραφικων εξελιξεων των επομενων δεκαετιων, θα κατορθωναμε να υπερασπισουμε μακροπροθεσμα τα νεα εκτεταμενα χερσαια συνορα στη Μικρα Ασια; Ας ειμαστε ειλικρινεις.
Ασφαλως και εγιναν μεγαλα λαθη και καλως τα μελετουμε. Θα πρεπει να πουμε ομως οτι αυτα δεν ηταν σε καμμια περιπτωση η αποφασιστικη αιτια της ηττας. Η πραγματικη αιτια ηταν η ανεπαρκεια οικονομικων και στρατιωτικων πορων και οχι η «ανεπαρκεια στρατιωτικης σκεψης».
Δεν ειχαμε λεφτα για να αγορασουμε πραγματικα συγχρονα πυροβολα, επαρκη εφοδια και υλικα για το Στρατο. Δεν ειχαμε λεφτα για να αγορασουμε επαρκη μεσα διαβιβασεων, ωστε να συντονιζονται σωστα οι σχηματισμοι. Ο πριγκιπας Ανδρεας γραφει οτι η ΧΙΙ Μεραρχια που διοικουσε το 1921 δεν ειχε ασυρματο, ουτε οπτικο τηλεγραφο. Ολοκληρο το Α Σωμα Στρατου, δυναμης 72,000 ανδρων βασιζοταν σε εναν μονο ασυρματο. Εστω οτι δεν γινοταν η γκαφα στις 14/8/1922, και δεν εκανε φτερα ο ασυρματος. Θα μπορουσε ομως καλλιστα να χαλασει. Γιατι δεν υπηρχε και δευτερος; Διοτι δεν ειχαμε λεφτα!
Δεν ειμαι απολυτως βεβαιος οτι εφταιγε μονο «η στρατιωτικη ηγεσια» για το γεγονος οτι ο Στρατος κατερρευσε σαν χαρτινος πυργος στην εξεχουσα του Αφιον τον Αυγουστο του 1922. Συμφωνω απολυτως οτι η εκτελεση 6 «προδοτων» ειναι ντροπιαστικος φερετζες που σκεπαζει αδυναμιες και ενοχους. Αν ομως θελουμε να αναζητησουμε ενοχους, και οχι αποδιοπομπαιους τραγους, τοτε η αναζητηση ευθυνών δεν θα πρεπει να σταματησει στο Επιτελειο, τους Σωματαρχες, τους Μεραρχους. Πρεπει να προχωρησει και στους πιο κατω: Συνταγματαρχες,Ταγματαρχες, Λοχαγους, Διμοιριτες. Ναι, ναι, ακομα και στους απλους στρατιωτες!
Μαρτυρια Ταγματαρχη Παναγακου κατα την υποχωρηση τον Αυγουστο του 1922:
« ‘Ολίγον περαιτέρω συνήντησα εφιππον ομάδα 150 φυγάδων, κατευθυνομένων προς το Οuσάκ. Επεβαινον κτηνων Πυροβολικού, φερόντων την σαγήν των, τα όποία είχον προφανως αφαιρέσει απο τας Μονάδας των, αποκοψαντες τας σειράδας αυτων. Ησαν ενοπλοι, αρειμάνιοι και βλοσυροι την οψιν και άρκετοι τούτων εφερον, άντί Στρατιωτικού πηληκίου, Τουρκικια σαρίκια.»
Βολευει να κατηγορουμε τον Χατζηανεστη τον Τρικουπη, το Επιτελειο. Φυσικα εχουν και αυτοι το μεριδιο των ευθυνων τους. Στην πραγματικοτητα ομως εφταιγε ολος ο Στρατος και ολο το Εθνος.
Τυφλωθηκαμε απο τα κομματικα παθη και φαγωθηκαμε σαν τα σκυλια.Αναθεσαμε στους γιους Ελληνιδων μητερων αποστολη που ηταν περαν των ανθρωπινων αντοχων.Υπερεκτιμησαμε τις δυναμεις μας. Και το πληρωσαμε.
Φίλε NF,
Δεν έχω αρκετό χρόνο και με επείγει ο διάλογος με τον Αρματιστή που έχει πάρει ήδη κάποια έκταση. Θα υπενθυμίσω όμως ότι τόσο η εργασία του Βελισάριου όσο και τα δικά μου σχόλια δεν ασχολούνται γενικά με τους υπευθύνους της Μικρασιατικής Εκστρατείας αλλά ειδικότερα με την ελληνική υστέρηση σε θέματα στρατιωτικής σκέψης στο υψηλό επίπεδο, τις αιτίες γι αυτό και την προβολή τους στο σήμερα.
Για την μάχη της Κιουτάχειας αυτή η ελληνική υστέρηση είναι δεδομένη και δεν έγραψα ότι μια ελληνική νίκη πολύ μεγαλύτερης έκτασης ήταν αδύνατη. Ή βασική μου θέση για την επιχείρηση είναι ότι οι τουρκικές απώλειες θα μπορούσαν να ήταν πολύ μεγαλύτερες, με τολμηρή προώθηση στα τουρκικά μετόπισθεν και συνακόλουθη καταδίωξη -με την κανονική σημασία του όρου- μέχρι τον Σαγγάριο, στοιχεία τα οποία θα αποτελούσαν οργανικό και προπαρασκευασμένο τμήμα του ελληνικού Σχεδίου. Η άποψή μου για το πώς –γενικά- θα μπορούσε να γίνει και το τι θα σήμαινε από στρατιωτικής πλευράς, θα το παρουσιάσω σε άλλη ευκαιρία, κάποια πράγματα πάντως φαίνονται από τον διάλογο. Προϋπόθεση όμως ήταν να ήμασταν καλύτεροι από τους τούρκους στην στρατιωτική σκέψη και αυτό είναι που ψάχνουμε.
Αντιγράφω από το γνωστό βιβλίου του Μαϊκλ Λιουέλλυν Σμιθ, το όραμα της Ιωνίας, σελ354: «… στον βορρά τα ελληνικά στρατεύματα συνάντησαν πιο αποτελεσματική αντίσταση από κάθε άλλη φορά μετά την απόβαση του Μαίου του 1919. Τα στρατεύματα του Ισμέτ είχαν χρησιμοποιήσει καλά τους δύο μήνες που είχαν περάσει από την προηγούμενη προέλαση των Ελλήνων. Για πρώτη φορά οι Έλληνες αντιμετώπιζαν τμήματα τακτικού στρατού, καλά περιχαρακωμένα σε οχυρές θέσεις, με όλα τα πλεονεκτήματα της σύγχρονης αμυντικής πολεμικής τέχνης. Επιπλεόν, η δουλειά του ελληνικού επιτελείου ήταν πρόχειρη και στηριζοταν σε λαθεμένη αντίληψη των τουρκικών σχηματισμών και αμυντικών θέσεων*. Ο Σαρηγιάννης, ο αναπληρωτής αρχηγός του Επιτελείου, βρισκόταν στο Λονδίνο όλο το κρίσιμο διάστημα του σχεδιασμού και δεν είχε επιστρέψει εγκαίρως για τις επιχειρήσεις. Ο Πάλλης, ο επιτελάρχης, αρρώστησε λίγο καιρό πριν από την επίθεση και έμεινε τη Σμύρνη όταν ο Παπούλας έφυγε για το μέτωπο.»
*Από τις πηγές πίσω στη σελ626: » Ο Τούνμπη -αναφέρεται στην Arnold Toynbee- που παρακολούθησε αυτή τη φάση της εκστρατείας, αποδίσει την αποτυχία των Ελλήνων στην κακά οργανωμένη διοίκηση και στην υπερβολική αυτοπεποίθηση:»Περιμένοντας πως θα συναντούσαν μονάχα Τσέτες και θα τους διέλυαν εύκολα, όπως και πριν, δεν ανασύνταξαν τις δυνάμεις τους, αλλά απλούστατα προώθησαν σε κάθε μέτωπο τις μεραρχίες που είχαν παραχειμάσει εκεί. Έτσι είχαν ρίξει τις τρείς μεραρχίες του Βορρά, χωρίς εφεδρείες, εναντίον οχυρωμένων θέσεων σε απόσταση 40 και 50 μιλίων απόσταση από τη βάση τους στην Προύσα, και χωρίς άλλες επικοινωνίες παρά μόνο δρόμους που δεν είχαν ποτέ προοριστεί για μηχανοκίνητα μεταφορικά μέσα.»
Ξέχασα να γράψω πάνω στη βιασύνη μου, ότι αναφέρεται στην επίθεση του Μαρτίου του 1921. Το έβαλα ως ένα ακόμη δείγμα αυτών που λέτε και σεις εδώ: την προχειρότητα του σχεδιασμού και την υπερβολική αυτοπεποίθηση, την υπεροψία που έγραψεν ο Βελισάριος.»
Αγαπητέ Αρματιστή καλησπέρα.
Ζητώ συγγνώμη για την καθυστέρηση, διάφορες υποχρεώσεις τρέχουν. Έχουμε θέσει διάφορα θέματα και ελπίζω ότι δεν ξεφεύγουμε των γενικών σκοπών της εργασίας. Θα αναφερθώ κατά βάση σε ένα θέμα μόνο που το θεωρώ αρκετά σημαντικό, λόγω χρόνου και για να μην είναι πολύ μεγάλα τα σχόλια.
Σχετικά τώρα με το ΄΄κρυμμένο΄΄ -στις διαταγές της- λάθος που έγραψα ότι μάλλον έκανε η Στρατιά, μη έχοντας αναγνωρίσει καλώς την τουρκική αμυντική τοποθεσία ΝΑ Κιουταχειας. Το σύγγραμμα του Σπυρίδωνα στη σελίδα 143, δεν γράφει με σαφήνεια ότι οι πληροφορίες εκ κατασκόπων και αναγνωρίσεων από αέρος βεβαίωναν οχύρωση σε συγκεκριμένα υψώματα όπως το Καραμπουγιουκλού Νταγ, το δε Ελμανλή μάλιστα που αναφέρει ο Σπυρίδωνας, η Στρατιά σε διαταγή της το αναφέρει ως μη οργανωμένο. Η δε κλείδα της τοποθεσίας αυτής, το συγκρότημα υψωμάτων 1799, ήταν – κατά Σαρηγιάννη- εκτίμηση της Στρατιάς.
Θα εξηγήσω παρακάτω τις ισχυρές ενδείξεις για αυτό το σοβαρό επιτελικό λάθος της Στρατιάς για την τουρκική τοποθεσία, που συνέβαλε στην κακή σχεδίαση – διεξαγωγή του βασικού ελιγμού της Στρατιάς, την υπερκέραση του τουρκικού αριστερού. Αν κάποιος βαριέται να διαβάζει διαταγές με τοπονύμια (πολύ λογικό), μπορεί να διαβάσει την τελευταία παράγραφο που συνοψίζει.
Αρχικά, αν όντως είχε εκτιμήσει η Στρατιά, ότι η οχυρωμένη τοποθεσία 1799 (Νασούχ Τσάλ) ήταν το στήριγμα – κλειδί του άκρου αριστερού της εχθρικής τοποθεσίας, τότε ασφαλώς δικαιώθηκε από τα γεγονότα. Με την πτώση του 1799 μετά από μεγάλη μάχη, την 3 Ιουλίου 1921 όλος ο τουρκικός στρατός υποχώρησε εσπευσμένα παραδίδοντας την Κιουτάχεια και Εσκί Σεχίρ στα ελληνικά χέρια. Ευλόγως περιμένει κανείς λοιπόν ότι η καίρια σημασία αυτής της «κλείδας της όλης τοποθεσίας» καθώς και οι επιχειρήσεις εναντίον της, θα αποτυπωνόταν ανάλογα στις Διαταγές της. Δεν συμβαίνει όμως καθόλου αυτό, και γι΄ αυτό διατύπωσα την άποψη ότι είναι αρκετά πιθανόν (όχι φυσικά βέβαιο) η Στρατιά να μην καταλάβαινε -συνέπεια επιτελικών λαθών- ότι η υπερκέραση που επιθυμούσε οδηγείτο κυρίως πάνω σε οχυρωμένη τοποθεσία.
Παραθέτω εν συντομία τμήματα διαταγών επιχειρήσεων της Στρατιάς (από τον σχετικό τόμο της ΔΙΣ) με τις αποστολές του Α΄ΣΣ, του ανατολικότερου Μείζονος Σχηματισμού, που άλωσε με τις περισσότερες δυνάμεις του και με μεγάλη μάχη την οχυρωμένη αυτή τοποθεσία – κλειδί, ενώ υποτίθεται πραγματοποιούσε την βασική υπερκερωτική ενέργεια του ελληνικού στρατού.
Την 30 Ιουνίου 1921 σε Διαταγή για την 1η Ιουλίου η Στρατιά που ελίσσεται και προελαύνει δίνει αποστολή στο Α΄ ΣΣ:
΄΄Α΄ ΣΣ θα συνεχίσει την επίθεση του δεξιά Β΄ ΣΣ από την οδό Ντουγκέρ Μαλάτυα, Ακ Ολούκ συμπεριλαμβανομένης, επιδιώκον την διαδοχικήν κατάληψιν Εβ Γιοκ Τεπέ – Αιρατζίκ Γκεντίκ – 1799 – Ακ Γκεντίκ και ενεργούν υπερκερωτικώς.΄΄
Στην παραπάνω διαταγή δεν φαίνεται καθόλου να τονίζεται στους εκτελεστάς η ιδιαίτερη ισχύς και σημασία της οχυρωμένης κλειδας 1799 το οποίο τελικά απορρόφησε όλη σχεδόν τη δράση του Α΄ ΣΣ, το οποίο -θυμίζω- ως δεξιότερος Σχηματισμός της Στρατιάς θα έπρεπε και να υπερκεράσει όλη την αριστερή τουρκική πτέρυγα. Ή η Στρατιά σκόπευε να ανατρέψει όλο τον τουρκικό στρατό με το 1/11 των δυνάμεων της (ΧΙΙ Μεραρχία) ή δεν είχε καταλάβει λόγω επιτελικής ανεπάρκειας (και υπεροψίας) ότι το μεγαλύτερο μέρος της κύριας προσπάθεια της (τελικά τα 4/5 αυτής) κατευθυνόταν μετωπικά σε πλήρως ωργανωμένη τοποθεσία, αντί του ΄΄ανοικτού πεδίου΄΄. Μάλλον το δεύτερο.
Οι παραπάνω παρατηρήσεις ενισχύονται από την επόμενη διαταγή της Στρατιάς για τις μεγάλες μάχες την 02 Ιουνίου 1921. Η στρατιά ενώ βρίσκεται πια πολύ κοντά στην τουρκική τοποθεσία δίνει αποστολή στο Α ΣΣ:
΄΄ Το Σώμα Στρατού Α΄ ΣΣ θα συνεχίσει την επίθεση του δεξιά Β΄ ΣΣ από την οδό Ντουγκέρ Μαλάτυα, Ακ Ολούκ συμπεριλαμβανομένης. Απωθούν δια μικτού αποσπάσματος τας περί Γιακμπασάν εχθρικές δυνάμεις προς Σειντή Γαζή, θα ενεργήσει την κυρίαν αυτού προσπάθειαν προς κατάληψιν υψώματος Κιζίλ Σισβρί, ίνα εκείθεν συνεχίσει την υπερκερωτικήν κίνησιν και αποκόψη την υποχώρηση των κυρίων εχθρικών δυνάμεων προς Σειντή Γαζή΄΄.
Η Στρατιά δείχνει πάλι ότι αγνοεί την σημασία της τοποθεσίας – κλειδί 1799, ουτε καν αναφέρεται στη διαταγή της προς το Α΄ ΣΣ αλλά και σε όλο το κείμενο αυτής της διαταγής επιχειρήσεων. (Το Κιζίλ Σιβρί βρίσκεται ΒΑ Ερικλί, λίγο δεξιότερα του Ευκούς Ολούκ στο Σχεδιάγραμμα 27 της Επίτομης). Η στρατιά θέλει μεν να κατευθύνει την κυρία προσπάθεια ανατολικότερα για υπερκέραση της τουρκικής παράταξης συνολικά, αλλά το τακτικό πρόβλημα που θέτει η δεσπόζουσα στην όλη περιοχή οχυρωμένη και ισχυρώς κατεχομένη τοποθεσία – κλειδί 1799, δεν φαίνεται να γίνεται αντιληπτό, Η μη κατανόηση τακτικά της εχθρική τοποθεσίας – κλειδί 1799 μεταφέρεται προφανώς στους εκτελεστές, στη διαταγή του Α΄ ΣΣ για την μέρα εκείνη: Το Σώμα διατάσσει την αριστερά Ιη Μερ. να επιτεθεί προς τα βόρεια καταλαμβάνοντας διαδοχικά διάφορα εδάφη μέχρι και το 1799, τη δε ΙΙα Μερ. να επιτεθεί δεξιότερα υποβοηθώντας αρχικά την Ιη Μερ. στην κατάληψη κάποιων εδαφών αλλά χωρίς να αναφερθεί τώρα το 1799. Ο ελιγμός είναι ασαφής (όχι βέβαια μόνο εξ΄ αιτίας αυτού) , το δεσπόζον και οχυρωμένο 1799 αντιμετωπίζεται όπως κάθε ύψωμα
Αυτή η τακτική υποτίμηση του 1799, μαζί με τα γνωστά προβλήματα της διπλανής της V Μερ., εμπλέκει από το μεσημέρι της 2 Ιουλ. την Ιη Μερ. σε ένα σκληρότατο αιματηρό 10ωρο αγώνα για την μετωπική κατάληψη του 1799 εναντίον 2 τουρκικών μεραρχιών, ενώ θα μπορούσε να απασχοληθεί ο εχθρός εκεί και να υπερκεραστεί από την ΙΙα Μερ. όπως πολύ καθυστερημένα πια έγινε το επόμενο πρωί 3 Ιουλίου. Φυσικά η ανάθεση τέτοιου αντικειμενικού σκοπού στο Α΄ ΣΣ συμβάλει στο ότι συνολικά ο ελληνικός ελιγμός για ταχεία υπερκέραση της τουρκικής αριστερής πτέρυγας πάει περίπατο.
Οι ισχυρές ενδείξεις για την μη τακτική κατανόηση της ισχύος της ωχυρωμένης τουρκικής τοποθεσίας, ειδικά του 1799, ολοκληρώνονται με την επόμενη διαταγή τις πρώτες ώρες της 3 Ιουλ. Η Στρατιά κάνοντας -σημειωτέον- αναφορά ως ωχυρωμένη τοποθεσία μόνο για την Ακτσάλ Νταγ – Καρατζά Ευρεν, διατάσει το Α΄ΣΣ: ΄΄…να επιτεθεί με τη την Ιη Μερ. δια 1799 κατά Κανταγ Νταγ – Καρά Τεπέ, η ΙΙα Μερ. δι Ερικλή – Σαντούκ Ευζού – Καρή Γκεντίκ… ΄΄ κλπ.
Είναι φανερή και εδώ η λανθασμένη ΄΄ανάγνωση΄΄ από τακτικής πλευράς της τουρκικής τοποθεσίας. Η κλειδα της τοποθεσίας -κατά Σπυρίδωνα- 1799 αναφέρεται ως ένας απλός ενδιάμεσος στόχος.
Συνοπτικά φαίνεται ότι η Στρατιά διέπραξε σοβαρό επιτελικό λάθος εξετάζοντας επιπόλαια για τέτοια επιχείρηση την εχθρική ωργανωμένη τοποθεσία Αυτό, μαζί με την κακή διεύθυνση του αγώνα, , συνέβαλαν αποφασιστικά από ελληνικής πλευράς στο να εκφυλιστεί η προσπάθεια της Στρατιάς για υπερκέραση, σε -κυρίως- μετωπικές και ασυντόνιστες επιθέσεις εναντίον ισχυρά ωργανωμένων τοποθεσιών (Τσαούς Τσιφλίκ – 1799). Ο Ελιγμός της Στρατιάς αρχικά κινδύνεψε μετά καθυστέρησε στην εκμετάλλευση και τελικά κατευθύνθηκε σε λάθος στόχους.
Αγαπητέ Κλεάνθη,
Το ζητούμενο δεν είναι αν «ξεφεύγετε των γενικών σκοπών της εργασίας». Προφανώς και ξεφεύγετε.
Το θέμα είναι ότι μεταξύ σχολίων αναπτύσσετε μια επισταμένη και, υποπτεύομαι, πρωτότυπη κριτική της μάχης της Κιουτάχειας (μάλλον της κρισιμότερης στρατηγικά μάχης της Μικρασιατικής Εκστρατείας) που – και πάλι – υποπτεύομαι ότι δεν έχει αναπτυχθεί σε αντίστοιχο εύρος αλλού. Νομίζω ότι μια τέτοια εργασία αδικείται παραμένοντας σε επίπεδο σχολίων. Με τη ζύμωση που υπάρχει από το διάλογό σας, καθώς και την κριτική της μάχης, νομίζω ότι μπορεί να συγγραφεί μια αυτοτελής κριτική επισκόπηση της μάχης. Υποπτεύομαι επίσης, αν κι αυτό απαιτεί αρκετή αλλά όχι απαγορευτικά πολλή εργασία, ότι η παρουσίαση και η κριτική μπορεί να αποτυπωθεί και σε χάρτες. Επισημαίνω ότι το Google Earth δίνει πολύ καλές δυνατότητες παραστατικής αποτύπωσης στρατιωτικών χαρτών, και μάλιστα μόνον η φαντασία περιορίζει το τι μπορεί κανείς να αποτυπώσει και να δείξει.
Νομίζω ότι ζυμώνεται κάτι αξιόλογο που πρέπει να συγκροτηθεί σε αυτοτελή ενότητα.
Αν κάτι τέτοιο προκύψει, ασφαλώς με κάποια επιπλέον εργασία, θα άξιζε να δημοσιευτεί (πρώτα) σε αρμοδιότερα fora, όπου τουλάχιστον θα ήταν προσιτό σε περισσοτέρους συναδέλφους σας, τους οποίους κι αφορά άμεσα.
Σε κάθε περίπτωση εγώ θα το θεωρούσα ιδιαίτερη τιμή να (ανα)δημοσιεύσω μια τέτοια εργασία.
Στο κάτω-κάτω… αν δεν το κάνετε εσείς, θα το κάνω εγώ – απλώς δε θα βγει τόσο καλό.
Ελπίζω να είναι προφανές ότι το «προφανώς και ξεφεύγετε» γράφτηκε εν είδει αστεϊσμού!
Αγαπητέ Βελισάριε,
Η παραίνεσή σου με βρίσκει σύμφωνο και πρόθυμο, πιστεύω στις συνεργασίες, ευελπιστώ και στη δική σου. Άλλωστε όταν είπα σε σχόλιο ότι ήθελα κάτι να γράψω για την θερινή εκστρατεία του 1921, με συνεργασία όμως, ομολογώ ότι είχα στο μυαλό μου κάποιον σαν τον Αρματιστή. Mια τέτοια συνεργασία εδώ θα μπορούσε αρχικά να επεκτείνει τα ωραία σχεδιαγράμματα του σε μια πιο ολοκληρωμένη άποψη και ανάλυση της κυριότερης φάσης στη μάχη της Κιουτάχειας, την κατάληψη δηλ. της οργανωμένης τοποθεσίας Ακτσάλ Ντάγ – υψ. 1799. που ανάγκασε τους τούρκους να εγκαταλείψουν το Εσκί Σεχήρ. Π.χ θα μπορούσα να στείλω αρχικά μια αντίστοιχη περιγραφή (στο προτελευταίο Σχεδιάγραμμα) για την κατάληψη του 1799 από την Ιη και ΙΙα Μεραρχίες.
Συνδυασμένη κριτική ανάλυση αυτής της μάχης που έκρινε τον αγώνα δεν έχει γίνει μέχρι τώρα, η ΔΙΣ στον ειδικό τόμο ΄΄Επιχειρήσεις Ιουνίου – Ιουλίου 1921΄΄ παρουσιάζει απλά την δράση κάθε μεραρχίας χωριστά, χωρίς ιδιαίτερη κριτική επισκόπηση (πλήν του 5/42 της XIII Μερ. που βγάζει μάτια). Σε δεύτερο στάδιο θα παρουσιαζόταν κριτικά όλη η μάχη της Κιουτάχειας, η οποία άλλωστε και θεμελίωσε την στρατηγική ήττα στο Σαγγάριο.
Οι συνεργασίες θέτουν κάποια θέματα, όπως ανταλλαγής υπαρχόντων στοιχείων, κάποιων επιμέρους συμφωνιών σε θέματα δομής και τι γίνεται σε διαφορές στην κριτική που λογικά προκύπτουν. Σε όλα αυτά υπάρχουν απλές λύσεις, προσωπικά είμαι διατεθειμένος ακόμα και για απλή βοήθεια, αν και όταν. Περιμένω απόψεις – προτάσεις επί των ανωτέρω, κατανοώντας φυσικά και σεβόμενος -εκ των προτέρων- τυχόν επιθυμία του αγαπητού φίλου Αρματιστή να δημιουργεί με τις δικές του δυνάμεις.
Αγαπητέ Κλεάνθη,
Σε ό,τι με αφορά, ο βαθμός που μπορώ να βοηθήσω είναι μάλλον περιορισμένος, καθώς δεν είμαι επαγγελματίας στρατιωτικός ούτε ιστορικός. Όμως, επειδή βρίσκω το εγχείρημα εξαιρετικά ενδιαφέρον, θα ήμουν ιδιαίτερα ευτυχής να συνεισφέρω όπως μπορώ.
Προσωπικά, έχω δύο ή τρεις τρόπους κατά νου που θα μπορούσα να βοηθήσω.
Ήδη, πχ, κάνω κάποιες δοκιμές για την όσο το δυνατόν καλύτερη εκμετάλλευση του Googlearth στο σχεδιασμό διαγραμμάτων, που ελπίζω ότι δε θα μου πάρουν περισσότερο από δύο εβδομάδες.
Αν κάποιος ξεκινούσε μια προσπάθεια, νομίζω ότι θα μπορούσα να βοηθήσω με κάποιους τρόπους, και θα ήταν ιδιαίτερη χαρά για μένα.
Αγαπητοί Βελισάριε και Αρματιστή,
Ελπίζω να είναι προφανές ότι τα όσα έγραψα παραπάνω για συνεργασία απευθύνονταν ιδίως στον Αρματιστή και υπενθυμίζω αυτό που έγραψα στο τέλος. Τους όποιους περιορισμούς του Βελισάριου τους γνώριζα (αν και το μη στρατιωτικός με ξάφνιασε). Κατά κάποιον τρόπο, την θετική στάση του Βελισάριου για την όποια συμβολή την θεωρούσα (σχεδόν) σίγουρη!
Αγαπητέ Κλεάνθη καλημέρα
Θα ήμουν ιδιαίτερα ευτυχής για μια τέτοια συνεργασία. Καμιά απολύτως επιθυμία να δημιουργήσω κάτι μόνος. Έχω καταλάβει ότι το ζήτημα της μάχης της Κιουτάχειας σε έχει απασχολήσει και το έχεις μελετήσει σε βάθος. Η δική μου γνώση ήταν μάλλον επιδερμική. Άρχισα να ασχολούμαι όταν στο «εν κρυπτώ» και στο 3ο Μέρος της εργασίας με τίτλο «Γιατί αυτοί νίκησαν και εμείς ηττηθήκαμε», έκανες σχετική μνεία για τη δράση του 5/42 ΣΕ στο Ακτσάλ. Ήταν το πρώτο ερέθισμα για να ασχοληθώ πια με νέο ενδιαφέρον για εκείνη την επιχείρηση. Ως εκ τούτου θα περιμένω προτάσεις και από σένα και από το Βελισάριο, ο οποίος μπορεί να μην είναι επαγγελματίας στρατιωτικός, αλλά οι γνώσεις του και το πάθος του υπερακοντίζουν τους περισσότερους επαγγελματίες στρατιωτικούς.
Δεν έγραψα τίποτε στο σχετικό σχεδιάγραμμα για τη μάχη στο Νασούχ Τσαλ για τρεις λόγους. 1) Η εικόνα που είχα επιλέξει για να σχεδιάσω την ενέργεια του Α’ ΣΣ τελικά και ενώ είχα προχωρήσει πολύ, αποδείκτικε ότι δεν έφθανε. Δεν έφθανε για να απεικονιστεί ο ελιγμός του Α’ ΣΣ από Τουμλού Μπουνάρ μέχρι βόρεια τη γραμμή Ακ Ολούκ – Κιζίλ Σιβρί. 2) Οι κύριες φάσεις της μάχης απεικονίζονταν χρονικά με τη χρήση 2 σχεδιαγραμμάτων. 3) Τα στοιχεία για τη μάχη από την επίτομη είναι πολύ φτωχά.
Θα ήθελα ως εκ τούτου να γράψεις εφόσον έχεις το χρόνο κάποια στοιχεία για τη περιγραφή της μάχης για το ύψωμα 1799.
Φιλικά
Αρματιστής
Και ασφαλώς και η δική μου συμμετοχή σίγουρη
Φίλε Θ.Ν. ,
Αρχικά, τo βιβλίο που ανέφερες ΄΄Το όραμα της Ιωνίας΄΄ έχει όντως ενδιαφέροντα στοιχεία. Είναι από τα καλύτερα γενικά βιβλία για την ελληνοτουρκική σύγκρουση.
Για την βιβλιογραφία που με ρώτησες: Για το θέμα που με ενδιαφέρει και σου έγραψα, την εξέλιξη της ελληνικής στρατιωτικής σκέψης και τέχνης, δεν υπάρχει από όσο ξέρω βιβλίο να το πραγματεύεται, έστω κάποιο σχετικό κεφάλαιο σε βιβλίο. Υπάρχουν μόνο σκόρπια τμήματα από εδώ και εκεί, συχνά σε σπάνια σχετικά βιβλία. Για παράδειγμα, την πεσσοειδή διάταξη που σου έγραψα, την βρήκα στο βιβλίο του Στρατηγού Μπουλαλά ΄΄Η Μικρασιατική Εκστρατεία΄΄ σαν παρατήρηση για τα τουρκικά χαρακώματα που είδε ο ίδιος την 16 Αυγούστου 1921, ώς δίδαγμα του Α΄ ΠΠ και χωρίς ιδιαίτερη εξήγηση. Για να καταλάβω τον όρο χρειάστηκε να ψάξω στην Μ. Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια του 1927. Η τελευταία πάντως έχει αρκετά πράγματα, λόγω όγκου (6 τόμοι), και περιέχει στοιχεία για τον κατά ξηρά και θάλασσα πόλεμο όπως τον έβλεπαν –από την γαλλική σκοπιά- στα τέλη της δεκαετίας του ΄20. Αν και μάλλον δυσεύρετη και δύσχρηστη, όπου την πετύχεις ΄΄σκάλισε΄΄ την.
Κάποια στοιχεία υπάρχουν επίσης σε βιβλία στρατιωτικών όπως των Μαζαράκη, Γονατά κλπ.
Είναι πάντως πολύ εντυπωσιακό πόσο λίγο έχει αναλυθεί ως πολεμικό όργανο ο ελληνικός στρατός. Αν και με τους πολέμους του (συν)διαμόρφωσε το έθνος και το κράτος τον 20 αιώνα και η ζωή σημαντικού μέρους της κοινωνίας σημαδεύτηκε από τη πολεμική δράση του, οι λίγοι ιστορικοί που ασχολούνται με αυτόν τον εξετάζουν βασικά ως πολιτικό όργανο! Τα πραξικοπήματα δεν αρκούν φυσικά να εξηγήσουν αυτήν την μονομέρεια καθώς οι πολεμικές συγκρούσεις είχαν συντριπτικές συνέπειες στην ελληνική κοινωνία.
Αγαπητέ Κλεάνθη,
Για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας, αν θέλεις, φτιάξε έναν λογαριασμό ηλ. ταχυδρομείου και στείλε μου μήνυμα στο velisarios21atgmaildotcom
Αγαπητέ Κλεάνθη
Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου. Είναι φανερό ότι η Στρατιά απέτυχε να προσδιορίσει επακριβώς το άκρο αριστερό της οχυρωμένης Τουρκικής τοποθεσίας και οπωσδήποτε να προσδώσει στο ύψωμα 1799 την αξία που διέθετε. Ενώ ήταν ένα ύψωμα που διέθετε πολύ μεγάλη φυσική αμυντική ισχύ που είχε επαυξηθεί με σοβαρά έργα οργάνωσης εδάφους (των οποίων τα ίχνη ακόμη αναγνωρίζονται στις θέσεις που προσδιορίζονται στο σχεδιάγραμμα που έχει αναρτηθεί) και το οποίο (το 1799) κυριαρχούσε απόλυτα στη περιοχή του, η Στρατιά το αντιμετωπίζει στα αποσπάσματα των διαταγών που παραθέτεις, σαν ένα συνηθισμένο «ΝΤΑΓ» στη πορεία της Ι Μεραρχίας από το Καραμπουγιού προς βορρά – βορειοδυτικά. Η Στρατιά δεν δίνει καμιά απολύτως ιδιαίτερη σημασία στο ύψωμα 1799.
Αυτό όμως που μου κάνει εντύπωση και μου δημιουργεί απορίες και δεν διαθέτω το σχετικό τόμο της ΔΙΣ για να βρω απαντήσεις, είναι οι λόγοι για τους οποίου η Στρατιά, μετά τη μάχη στο Καραμπουγιού, στρέφει το Α’ ΣΣ προς τα ΒΔ, επιζητώντας πλέον εγγύς υπερκέραση των εχθρικών δυνάμεων από την ευρεία υπερκέραση που έδειχνε η αρχική προς τα βορειοανατολικά κίνηση του Α’ ΣΣ. Δεν γνωρίζω με ποιο ακριβώς τρόπο διατυπωνόταν η αποστολή του Α’ ΣΣ στο σχέδιο επιχειρήσεων της Στρατιάς, αυτό που κοινοποιήθηκε στις 4 Ιουνίου 1921. Και ασφαλώς τα λάθη της στρατιάς συνεχίζονται, όταν μετά τη πτώση του υψώματος 1799 αντί να ωθήσει το Α’ ΣΣ προς Σεϊντί Γαζή για καταδίωξη των σε υποχώρηση Τουρκικών δυνάμεων, το στρέφει προς βορειοδυτικά, προς Καρά Τεπέ.
Όπως ανέφερα όμως και στο προηγούμενο σχόλιο μου, η Στρατιά απέτυχε εξ ίσου και σε τέσσερις ακόμη τομείς. Σε αυτούς: 1) Της καθήλωσης της κύριας μάζας των εχθρικών δυνάμεων στις οχυρωμένες τοποθεσίες βορειοδυτικά δυτικά και νοτιοδυτικά της Κιουτάχειας. 2) Της εξαπάτησης του εχθρού όσο αφορά τη κατεύθυνση της Κύριας Προσπάθειας, δηλαδή τη κατεύθυνση στην οποία θα ενεργούσε η δύναμη υπερκέρασης. 2) Στο χρονικό συντονισμό των ενεργειών εναντίον των εχθρικών δυνάμεων που αμύνονταν στον οχυρωμένο θύλακα της Κιουτάχειας και 4) Στη διεύθυνση των επιχειρήσεων.
Η καθήλωση των κύριων εχθρικών δυνάμεων από τις δευτερεύουσες επιθέσεις
Θα ήθελα αρχικά να αναφερθώ στο ζήτημα της καθήλωσης και να το εξετάσουμε, εν τάχει βεβαίως, κατά τους τομείς ενέργειας της Στρατιάς και σε συνάρτηση πάντοτε με τις κύριες επιχειρήσεις που διεξάγονται από το Ακτσάλ Νταγ και ανατολικότερα, όπου στο κρίσιμο διάστημα 1-3 Ιουλίου 1921, συμβαίνουν τα εξής:
• Την 1η Ιουλίου οι Μεραρχίες του Β’ ΣΣ λαμβάνουν την επαφή με τη τοποθεσία Ακτσάλ Νταγ – Τσαούς Τσιφλίκ, (η ΧΙΙΙ το μεσημέρι και η V τις νυκτερινές ώρες), ενώ οι Μεραρχίες του Α’ ΣΣ έχουν εμπλακεί στην ολοήμερη και πολυαίμακτη μάχη των Καραμπουγιού και Ρουκλού Νταγ.
• Την 2α Ιουλίου το Β’ ΣΣ λαμβάνει επαφή με την κύρια εχθρική αμυντική τοποθεσία, Ακτσάλ Νταγ – Τσαούς Τσιφλίκ, με την μεν V Μεραρχία να εμπλέκεται από την 0815 ώρα μέχρι και τις νυκτερινές ώρες της 3ης Ιουλίου σε ένα άνισο και πολύνεκρο αγώνα με τριπλάσιες σε μέγεθος εχθρικές δυνάμεις, επιτιθέμενη, διαρρηγνύοντας την εχθρική τοποθεσία, συμπτυσσόμενη αντεπιτιθέμενη και παραμένοντας στο τέλος και με τη συνδρομή της Ι Μεραρχίας, κύρια του πεδίου της μάχης και με τη δε ΧΙΙΙ Μεραρχία αριστερά, αδρανή θεατή της αιματηρής μάχης που συμβαίνει μερικά χλμ δεξιά της και η οποία σε περίπτωση που καταλήξει δυσμενώς για τα Ελληνικά όπλα, θα μπορούσε να είχε οδυνηρές και απρόβλεπτες συνέπειες για ολόκληρο το Νότιο Τμήμα της Στρατιάς.
• Επίσης την 2α Ιουλίου και από τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες, η Ι Μεραρχία του Α’ ΣΣ επεμβαίνει με πρωτοβουλίας του διοικητή της στη μάχη που διεξάγεται στα υψώματα του Τσαούς Τσιφλίκ προκειμένου να συνδράμει τον αγώνα της V Μεραρχίας και εμπλέκεται σε μια σκληρή και ανελέητη μάχη για τη κατάληψη του υψώματος 1799, που αποτελεί τη «κλείδα» της οχυρωμένης τοποθεσίας νότια της Κιουτάχειας, ή το άκρο αριστερό στήριγμα της υπόψη αμυντικής τοποθεσίας (και οι ισχυρά οχυρωμένες θέσεις νοτιοανατολικά του 1799, στο Μπεήκιοϊ, στο Καραμπουγιού Νταγ κ’ στο Αϊραντζίκ Γεντίκ, τι ήταν;).
• Επίσης την 3η Ιουλίου, καταλαμβάνεται το ύψωμα 1799 από τη Ι Μεραρχία, αποκρούονται οι εχθρικές επιθέσεις στο Τσαούς Τσιφλίκ και ο εχθρός από τη 1000 ώρα εγκαταλείπει τη τοποθεσία συμπτυσσόμενος προς τα βορειοανατολικά.
Σε παράλληλο χρόνο διεξάγονται οι ακόλουθες επιχειρήσεις καθήλωσης ή υπερφαλάγγισης από τις επιμέρους υφιστάμενες διοικήσεις της Στρατιάς:
Βόρειο Συγκρότημα Μεραρχιών (ΒΣΜ) (ΙΙΙ κ’ ΧΙ Μεραρχίες)
• Εξορμά από τη περιοχή της Προύσας την 27/6.
• Την 28/6 η μεν ΙΙΙ φθάνει στο Νασίφ Πασά (35 χλμ σε ευθεία γραμμή από τη τοποθεσία Αβγκίν – Κοβαλίτσα) όπου και παραμένει την 29/6 για ανάπαυση. Την 30/6 προωθείται στο Παζαρτζίκ (25 χλμ μακριά από τον εχθρό) όπου και παραμένει ακίνητη την 1/7.
• Η ΧΙ φθάνει μέχρι τη 1/7 στη στενωπό Κιοπλού και αδυνατεί να εξέλθει από αυτή επειδή δέχεται πυρά από τα παρακείμενα υψώματα.
• Τη 2/7 η μεν ΙΙΙ διατάσσεται να παραμείνει στις θέσεις της στο Παζαρτζίκ, η δε ΧΙ να κινηθεί νότια στο αριστερό της ΙΙΙ προκειμένου την επομένη να ενεργήσει από κοινού με την ΙΙΙ για την εκβίαση της στενωπού του Καράκιοϊ.
• Επειδή όμως την 1/7 το Τουρκικό Σώμα Στρατού Συγκρότημα (ΣΣΣ) με τη Ταξιαρχία Ιππικού της Ι Ομάδας Μεραρχιών επιτίθεται στο Κιοπρού Χισάρ, στα νώτα της ΧΙ, απειλώντας τις συγκοινωνίες της με τη Προύσα, η ΧΙ διατάσσεται να παραμείνει στις θέσεις της για την 2/7 και να λάβει μέτρα για και να εκκαθαρίσει τη κατάσταση στη γραμμή συγκοινωνιών της.
• Το βράδυ της 3ης Ιουλίου και ενώ ο εχθρός αποχωρεί «εν σπουδή» από την οχυρωμένη τοποθεσία της Κιουτάχειας, η μεν ΙΙΙ συνεχίζει να παραμένει στο Καράκιοϊ η δε ΧΙ διατάσσεται να αναστραφεί και να εκκαθαρίσει τη κατάσταση στη γραμμή συγκοινωνιών της.
• Η ΧΙ επιστρέφει στο Μπιλετζίκ εκκαθαρίζει την εκεί κατάσταση και τις επόμενες μέρες κινείται δια Κιοπλού – Καράκιοϊ στο Παζαρτζίκ, όπου φθάνει στις 7/7.
• Στις 7/7 η ΙΙΙ μετασταθμεύει (!) από το Παζαρτζίκ στο Μπόζ Εγιούκ (όταν πλέον ο εχθρός βρίσκεται ανατολικά του Εσκή Σεχήρ), όπου και παραμένει μέχρι και τις 8/7 το απόγευμα. Στη συνέχεια με νέα διαταγή σταθμεύει στο Ιν Εϋνού μέχρι και την 11/7.
• Η ΧΙ την 8/7 στράφηκε για μια ακόμη φορά προς τα πίσω, προκειμένου να εκκαθαρίσει τη περιοχή του Μπιλετζίκ από τις εχθρικές δυνάμεις που απειλούν τις συγκοινωνίες της με τη Προύσα.
Είναι λοιπόν περισσότερο από φανερό, ότι το ΒΣΜ (ΙΙΙ, ΧΙ Μεραρχίες) δεν μπόρεσε να λάβει μέρος έστω και έμμεσα στους αγώνες της Στρατιάς και να απειλήσει τις συγκοινωνίες του εχθρού μεταξύ Κιουτάχειας και Εσκή Σεχήρ. Όπως βεβαίως δεν έλαβε μέρος και στη μεγάλη μάχη της 8ης Ιουλίου στο Εσκή Σεχήρ.
Επομένως η ενέργεια της Στρατιάς από τη Προύσα προς Εσκή Σεχήρ δια του ΒΣΜ απέτυχε πλήρως, αφού το ΒΣΜ δεν ενέπλεξε κύριες εχθρικές δυνάμεις σε μάχη και με κανένα τρόπο δεν συνέβαλε στη καθήλωση των δυνάμεων της Ι Ομάδας Μεραρχιών που αμύνονταν στη τοποθεσία Αβγκίν – Κοβαλίτσα. Τούτο κατά τη γνώμη μου, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ανεπάρκεια των δυνάμεων του ΒΣΜ που αδυνατούσε να ενεργήσει ταυτόχρονα και για την υπερφαλάγγιση των κύριων εχθρικών δυνάμεων που αμύνονταν στη Κιουτάχεια και για την εξασφάλιση της γραμμής συγκοινωνιών του με τη βάση της Προύσας από τις ενέργειες των εχθρικών δυνάμεων που ενεργούσαν στα νώτα του.
Γ’ ΣΣ αποτελούμενο από τις VII κ’ Χ Μεραρχίες
• Εξορμά από τη περιοχή της Προύσας την 25 Ιουνίου. Μέχρι να λάβει την επαφή με τη Τουρκική αμυντική τοποθεσία ανατολικά του Ταουσανλή, πρέπει να διανύσει μια απόσταση 200 περίπου χλμ.
• Την 26 Ιουνίου, Τουρκικά τμήματα που βρίσκονται νοτιοανατολικά της γέφυρας του Αδρανού συμπτύσσονται ύστερα από πυρά του ΠΒ του Σώματος και τη κίνηση ενός αποσπάσματος, αλλά είναι βέβαιο ότι η πληροφορία, ότι από τη κοιλάδα του Αδρανού κινείται προς τη Κιουτάχεια ένα ολόκληρο Ελληνικό ΣΣ, φθάνει στη Τουρκική διοίκηση και έτσι το βράδυ της 29ης Ιουνίου συγκροτείται η V Ομάδα Μεραρχιών από τη 14η Μ.Ι., τη 15η ΜΠ, 2 Συντάγματα ΠΖ και 1 Σύνταγμα Ιππικού, που τάσσονται στην αμυντική τοποθεσία αμέσως βορειοδυτικά της Κιουτάχειας.
• Από τη γέφυρα επί του Αδρανού μέχρι και τη Κιουτάχεια, το έδαφος είναι ορεινό, απροσπέλαστο και στερείται δρομολογίων εκτός από κάποια ελάχιστα ημιονικά, με αποτέλεσμα οι φάλαγγες των μεραρχιών να κινούνται με μεγάλη δυσχέρεια, το μήκος των φαλάγγων να φθάνει και τα 30 χλμ. και η αντοχή των ανδρών να δοκιμάζεται.
• Την 30η Ιουνίου το Γ’ ΣΣ βρίσκεται 20 χλμ δυτικά του Ταουσανλή και ανασυντάσσεται ύστερα από τη κοπιώδη πορεία των 6 ημερών.
• Την 2α Ιουλίου και ενώ στο Τσαούς Τσιφλίκ και στο 1799 διεξάγεται ένας αγώνας ζωής και θανάτου, η μεν VII Μεραρχία λαμβάνει με το τελευταίο φως την επαφή με τη Τουρκική τοποθεσία, η δε Χ τις απογευματινές ώρες δέχεται πυρά πεζικού και καθηλώνεται.
• Το Γ’ ΣΣ λαμβάνει πληροφορίες ότι οι Τούρκοι έχουν αρχίσει να αποσύρονται από τη Κιουτάχεια και διατάσσει τις Μεραρχίες του να επισπεύσουν την επιθετική τους ενέργεια.
• Τη 1000 ώρα της 3ης Ιουλίου και ενώ ο εχθρός αποσύρει τις δυνάμεις του από το ύψωμα 1799 και τη Κιουτάχεια, οι Μεραρχίες του Γ’ ΣΣ λαμβάνουν πλέον πλήρη επαφή με την εχθρική αμυντική τοποθεσία και εμπλέκονται σε σφοδρή μάχη με τις εχθρικές δυνάμεις, οι οποίες είναι μάλλον αυτές που παρέμειναν προσωρινά επί της τοποθεσίας, για να δοθεί χρόνος στο κύριο όγκο της V Ομάδας να αποσυρθεί με ασφάλεια. Οι Τουρκικές δυνάμεις εγκατέλειψαν τη τοποθεσία τη νύχτα της ¾ Ιουλίου διακόπτοντας την επαφή με τις δυνάμεις του Γ’ ΣΣ.
• Παρ’ όλο που ο αγώνας που διεξήχθη στη τοποθεσία βορειοδυτικά της Κιουτάχειας είχε διάρκεια λίγων ωρών και ουσιαστικά ήταν αγώνας οπισθοφυλακών του κυρίου σώματος της V Ομάδας, οι απώλειες των Μεραρχιών του Γ’ ΣΣ ανήλθαν σε 159 νεκρούς και 532 τραυματίες.
• Τη νύχτα της ¾ Ιουλίου, η μεν Χ Μεραρχία απείχε από τη Κιουτάχεια 15 χλμ, η δε VII 25 χλμ.
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στη σελίδα 212 της «Επίτομης Ιστορίας» της ΔΙΣ/ΓΕΣ, «ο ελιγμός του Γ’ ΣΣ που αποσκοπούσε στην υπερφαλάγγιση του άκρου δεξιού της Τουρκικής διάταξης στη Κιουτάχεια, προσέκρουσε στις δυνάμεις της V Ομάδας Μεραρχιών και ΑΠΕΤΥΧΕ».
Βεβαίως στη σελίδα 206 της «Επίτομης» αναφέρεται ότι «η αποστολή του Γ’ ΣΣ ήταν η προσβολή των οχυρωμένων Τουρκικών δυνάμεων στη Κιουτάχεια». Δεν έχω το τόμο της ΔΙΣ για τις «Επιχειρήσεις του Ιουνίου – Ιουλίου 1921», αλλά πιστεύω ότι η καθαρή αποστολή του Γ’ ΣΣ ήταν η καθήλωση των εχθρικών δυνάμεων που αμύνονταν δυτικά και βορειοδυτικά της Κιουτάχειας. Και βεβαίως η υπόψη αποστολή δεν επετεύχθη, αφού το Γ’ ΣΣ ενεπλάκη σε αγώνα μόνο με τις οπισθοφυλακές της V Τουρκικής Ομάδας Μεραρχιών, όταν ήδη αυτή αποχωρούσε προς ανατολάς.
Θυμίζω ότι σύμφωνα με το σχέδιο της Ελληνικής Στρατιάς (μνημονεύω πάντοτε την «Επίτομη», σελίδα 182), «θα επιδιωκόταν η κύκλωση του αντιπάλου με ευρείες ενέργειες εναντίον των πλευρών του, ενώ παράλληλα θα προσβαλλόταν κατά μέτωπο από το Β’ ΣΣ και ένα μικτό απόσπασμα της ΙΧ, με σκοπό τη καθήλωση του».
Επομένως, είτε το Γ’ ΣΣ αποτελούσε μέρος της αριστερής υπερκερωτικής λαβίδας της Ελληνικής Στρατιάς μαζί με το ΒΣΜ, είτε δύναμη καθήλωσης των εχθρικών δυνάμεων που αμύνονταν στη Κιουτάχεια, απέτυχε στην αποστολή του. Και το μεν ΒΣΜ δεν ενεπλάκη καθόλου στη μάχη, το δε Γ’ ΣΣ ενεπλάκη πολύ αργά. Νομίζω ότι το Γ’ ΣΣ θα έπρεπε να είχε λάβει στενή επαφή με την εχθρική αμυντική τοποθεσία το αργότερο τις μεσημβρινές ώρες της 1ης Ιουλίου 1921, ή και ενωρίτερα.
Κατά τη γνώμη μου η αποτυχία του Βόρειου Τμήματος της Ελληνικής Στρατιάς, οφείλεται στο ότι αυτό διασπάστηκε σε δύο επιμέρους ισοδύναμες διοικήσεις που ενήργησαν σε απόσταση εκτός αμοιβαίας υποστήριξης και ειδικότερα:
• Το μεν ΒΣΜ ενήργησε σε μια κατεύθυνση όπου πριν τρεισήμισι μήνες κατά τις επιχειρήσεις του Μαρτίου, το Γ’ ΣΣ με 3 Μεραρχίες απέτυχε. Και τώρα το ΒΣΜ ενεργούσε με μια δύναμη 2 Μεραρχιών, η οποία στη πορεία της προέλασής αποδείκτικε ανεπαρκής για να διανοίξει τη στενωπό του Καράκιοϊ προκειμένου να ληφθεί η επαφή με τον εχθρό και ταυτόχρονα να εξασφαλίσει τις γραμμές συγκοινωνιών του. Η υπόψη ανεπάρκεια είχε σαν αποτέλεσμα η μεν ΙΙΙ Μεραρχία να καθηλωθεί στο Παζαρτζίκ επειδή ήταν επικίνδυνο να ενεργήσει μόνη, η δε ΧΙ να αναστραφεί για να εκκαθαρίσει τη κατάσταση στα νώτα της.
• Το δε Γ’ ΣΣ προήλασε επί πολλές ημέρες σε έδαφος παντελώς άγνωστο, δύσκολο, στερούμενο δρομολογίων, που καταπόνησε υπέρμετρα τις μονάδες, με αποτέλεσμα αυτές να λάβουν την επαφή με την εχθρική αμυντική τοποθεσία όταν πλέον ήταν πολύ αργά.
Πιστεύω (κρίση με βάση τη μεταγενέστερη γνώση) ότι αν όλες οι Μεραρχίες του Βόρειου Τμήματος της Στρατιάς ενεργούσαν συγκεντρωμένες στον άξονα Προύσα – Εσκή Σεχήρ και κάτω από τη διοίκηση του Γ’ ΣΣ (αποφεύγοντας έτσι τα περιττά διοικητικά σχήματα,) τα αποτελέσματα θα είχαν σημαντικότερη επιρροή στην εξέλιξη των επιχειρήσεων και μάλιστα ευνοϊκότερη ως προς το στόχο της υπερκέρασης των δυνάμεων που αμύνονταν στο μέτωπο της Κιουτάχειας. Αν όχι υπερκέρασης, τουλάχιστο καθήλωσης. Θα πρέπει να θυμηθούμε ότι η ανεπαρκής δύναμη του ΒΣΜ και η μη εμπλοκή του στον αγώνα, επέτρεψαν στη Τουρκική ηγεσία να αφαιρέσει Μεραρχίες από τη Ι Ομάδα Μεραρχιών, τις οποίες και χρησιμοποίησε στη περιοχή του Τσαούς Τσιφλίκ.
Μικτό Απόσπασμα της ΙΧ Μεραρχίας εξ 7 Ταγμάτων
• Εκκίνησε την 27η Ιουνίου από τη περιοχή βόρεια του Ουσάκ, ανέτρεψε μικρές εχθρικές αντιστάσεις της 1ης Τουρκικής Μ.Ι. βόρεια της Τζεντίζ και την 1η Ιουλίου έφθασε στο Σουσού Καγιά, όπου και συνδέθηκε βόρεια με το Γ΄ΣΣ. Εδώ η «Επίτομη» αναφέρει ότι το Μ.Α. της ΙΧ, έλαβε στενή επαφή με τις εχθρικές δυνάμεις, αλλά κατά τη γνώμη μου μάλλον έλαβε επαφή με τις προφυλακές των εχθρικών δυνάμεων, αφού η κύρια αμυντική τοποθεσία του εχθρού (σχεδιάγραμμα 27 της «Επίτομης») βρισκόταν κάποιες δεκάδες χλμ βορειοανατολικά του Σουσού Καγιά. Το Μ.Α. παρέμεινε στην αναφερθείσα περιοχή σε αδράνεια μέχρι και την 2/7.
• Το Μ.Α. της ΙΧ Μεραρχίας επιτέθηκε την 0500 ώρα της 3ης Ιουλίου εναντίον της εχθρικής τοποθεσίας δια δύο φαλάγγων εκ των οποίων η μεν αριστερά ενήργησε προς τον αυχένα Πουλάρ, η δε δεξιά προς τη κορυφογραμμή του Κιρές Νταγ.
• Η αριστερή φάλαγγα την 1130 ώρα δέχθηκε πυρά στο ύψος του χωριού Πουλάρ και ύστερα από προέλαση 5 ωρών έλαβε στενή επαφή με τα Τουρκικά τμήματα που αμύνονταν στον αυχένα Πουλάρ τα οποία και εξέβαλε με τη λόγχη από τα χαρακώματά τους την 2100 ώρα.
• Το Μ.Α. της ΙΧ εισήλθε στη Κιουτάχεια την 1430 ώρα της 4ης Ιουλίου.
Από τα ανωτέρω εκτεθέντα είναι σαφές ότι και το Μ.Α. της ΙΧ Μεραρχίας δεν μπόρεσε να καθηλώσει σημαντικές εχθρικές δυνάμεις στο μέτωπο δυτικά και νοτιοδυτικά της Κιουτάχειας. Τούτο οφείλεται αφ’ ενός στην ανεπάρκη ισχύ του Μ.Α. και αφ’ ετέρου στο ότι αυτό ενεπλάκη πολύ καθυστερημένα στη μάχη, όταν ήδη οι Τουρκικές δυνάμεις είχαν αποχωρήσει από τη «κλείδα» της όλης αμυντικής τους διάταξης, το ύψωμα 1799.
Είναι και εδώ φανερό, ότι το Απόσπασμα της ΙΧ Μεραρχίας ενεπλάκη περί την 1700 ώρα της 3ης Ιουλίου σε ολιγόωρη μάχη με τις οπισθοφυλακές της ΙΙΙ Ομάδας Μεραρχιών που εγκατέλειπε τη Κιουτάχεια.
Η Τουρκική ηγεσία λόγω της υποβαθμισμένης απειλής που αντιμετώπισε από τη κατεύθυνση του Ουσάκ, απέσυρε από τη ΙΙΙ Ομάδα Μεραρχιών την 4η Μεραρχία (την οποία μετέφερε στο Τσαούς Τσιφλίκ) και 2 ακόμη συντάγματα (+2 τάγματα) από τις 41 και 24 Μεραρχίες.
Κρίσιμοι παράγοντες για την επιτυχία της υπερκέρασης
«Η επιτυχία μιας υπερκέρασης στηρίζεται κυρίως στον επιτυγχανόμενο βαθμό αιφνιδιασμού, στην ικανότητα των δευτερευουσών προσπαθειών να καθηλώσουν τον όγκο των εχθρικών δυνάμεων που βρίσκονται προ του μετώπου τους και στον απόλυτο συντονισμό της κύριας επιθέσεως με τις δευτερεύουσες που κατευθύνονται εναντίον του μετώπου».
Ο Αιφνιδιασμός
Δεν μπόρεσε να επιτευχθεί, ούτε σε στρατηγικό επίπεδο, αλλά ούτε και σε τακτικό. Οι προετοιμασίες της Μικρασιατικής Στρατιάς για τη μεγάλη επιχείρηση ήσαν ευρέως γνωστές, διεξάγονταν εν πολλοίς σε εχθρικό έδαφος κατοικούμενο κατά πλειοψηφία από εχθρικούς πληθυσμούς οι οποίοι ενεργούσαν με ποικίλους τρόπους υπέρ των Κεμαλικών δυνάμεων και η Ελληνική κυβέρνηση εμμέσως πλην σαφώς γνώρισε στους συμμάχους της ότι επίκειται η έναρξη της επιχείρησης όταν αρνήθηκε τη διαμεσολάβηση τους της 8ης Ιουνίου 1921, επειδή οι προετοιμασίες για την έναρξη της επίθεσης βρίσκονταν πλέον σε πολύ προχωρημένο στάδιο.
Αλλά και ο τακτικός αιφνιδιασμός δεν μπόρεσε να επιτευχθεί. Ούτε καν στο επίπεδο της εφαρμογής της κύριας προσπάθειας. Η Τουρκική ηγεσία με τα Τμήματα Ασφαλείας που είχε αναπτύξει ευρέως προ του μετώπου της, κυρίως δια των Μεραρχιών Ιππικού, μπόρεσε να διαγνώσει έγκαιρα τις προθέσεις (αδόκιμος όρος σήμερα) της Ελληνικής Στρατιάς όσο αφορά τις κατευθύνσεις επιθέσεως και τη δύναμη επί κάθε κατεύθυνσης.
Άλλωστε η πρόθεση για ευρεία υπερκέραση του αριστερού της Τουρκικής αμυντικής διάταξης, έγινε πολύ πρόωρα αντιληπτή, όταν το Α’ ΣΣ και ειδικά η Ι Μεραρχία, ενεργώντας με σαφή κατεύθυνση προς τα βορειοανατολικά, δηλαδή στη κατεύθυνση προς Σεϊντί Γαζή, ενεπλάκη από το απόγευμα της 30ης Ιουνίου στη μεγάλη μάχη του Καραμπουγιού Νταγ.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ
Ομοίως είναι απόλυτα σαφές, ότι η Ελληνική Στρατιά απέτυχε απόλυτα στο χρονικό συντονισμό της εκτόξευσης της επίθεσης στη κατεύθυνση της Κύριας Προσπάθειας με αυτές των δευτερευουσών. Ανακεφαλαιώνοντας τα μέχρι τώρα εκτεθέντα, παραθέτω τους χρόνους επίθεσης των επί μέρους Διοικήσεων:
Α’ ΣΣ:
• Ι Μεραρχία: Την 1815 Ω της 30ης Ιουνίου επιτίθεται στο Καραμπουγιού Νταγ, συνεχίζοντας την επίθεση και την επομένη 1η Ιουλίου, από την 0700 Ω. Από την 1700 Ω της 2 Ιουλίου, η Μεραρχία επιτίθεται εναντίον του Νασούχ Τσαλ.
• ΙΙ Μεραρχία: Την 0430 Ω της 1ης Ιουλίου επιτίθεται προς στο Ρουκλού Νταγ. Την επομένη συνεχίζει προς το Ερικλή κινούμενη δεξιά της Ι χωρίς να συμμετέχει στη μάχη.
• ΧΙΙ Μεραρχία Κινείται μέχρι και την 2 Ιουλίου πίσω από τη ΙΙ Μεραρχία και δεν συμμετέχει σε καμιά απολύτως μάχη.
Β’ ΣΣ:
• V Μεραρχία: Την 0815 Ω της 2ης Ιουλίου επιτίθεται δια του 33ου Συντάγματος εναντίον της οχυρωμένης τοποθεσία τους Τσαούς Τσιφλίκ, καταλαμβάνει τα εκατέρωθεν αυτού υψώματα, διαρρηγνύει της εχθρική τοποθεσία και συνεχίζει προς βορρά με ακάλυπτα τα πλευρά. Χωρίς στήριγμα και απομονωμένο ανάμεσα σε εχθρικές δυνάμεις που σπεύδουν προς το Τσαούς Τσιφλίκ, το 33 συμπτύσσεται αργά το βράδυ στη κορυφογραμμή βόρεια του Τσαούς Τσιφλίκ και αποδύεται μαζί με τα άλλα Συντάγματα της Μεραρχίας σε ένα θανάσιμο αγώνα εναντίον υπέρτερων εχθρικών δυνάμεων.
• ΧΙΙΙ Μεραρχία: Αρνείται να επιτεθεί και παραμένει αδρανής στις θέσεις της, χωρίς να επεμβαίνουν οι ανώτερες διοικήσεις Σώματος και Στρατιάς για να αφαιρέσουν διοικήσεις και να επιβάλουν τη συμμετοχή στη μάχη.
Μικτό Απόσπασμα ΙΧ Μεραρχίας
Επιτίθεται την 1630 Ω της 3ης Ιουλίου 1921 στις οπισθοφυλακές της ΙΙΙ Ομάδας Μεραρχιών
Γ’ ΣΣ
Επιτίθεται την 1000 Ω της 3ης Ιουλίου 1921 στις οπισθοφυλακές της V Ομάδας Μεραρχιών.
Βόρειο Συγκρότημα Μεραρχιών
Όχι μόνο δεν είχε συμμετοχή στον αγώνα, αλλά δεν μπόρεσε να λάβει επαφή και με τη κύρια εχθρική τοποθεσία.
Ασθενή σημεία του σχεδίου επιχειρήσεων της Στρατιάς:
• Στηρίχθηκε σε εσφαλμένες πληροφορίες όσο αφορά την οχύρωση της εχθρικής τοποθεσίας στο χώρο που επιζητούσε την υπερκέραση και δεν είχε σαφή άποψη για την αξία του υψώματος 1799 και της επιρροής που ασκούσε στη γύρω περιοχή του.
• Δεν είχε καθαρή άποψη για το ποιο ήταν το αριστερό της Τουρκικής αμυντικής διάταξης.
• Δεν είχε προσδιορισμένο με σαφήνεια, το έργο που αφορούσε τη καθήλωση των εχθρικών δυνάμεων στο χώρο και το χρόνο.
• Διέσπασε την ισχύ του βόρειου τμήματος Στρατιάς σε δύο κατευθύνσεις που δεν συνεργάζονταν μεταξύ τους.
• Η καθήλωση του εχθρού στο κύριο μέτωπο της Κιουτάχειας είχε ανατεθεί σε ένα ασθενές Απόσπασμα Μεραρχίας.
• Δεν προέβλεπε την ύπαρξη της αναγκαίας στρατηγικής εφεδρείας, την οποία θα μπορούσε να τη χρησιμοποιήσει είτε για την εκμετάλλευση των ευκαιριών που παρουσιάστηκαν, είτε για τη καταδίωξη του υποχωρούντος εχθρού.
Διεύθυνση των επιχειρήσεων
Πάνω απ’ όλα όμως, το πλέον αδύνατο σημείο της επιχείρησης που αναλήφθηκε, ήταν το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο διεύθυνσης του αγώνα και σε επίπεδο Στρατιάς και σε αυτό των ΣΣ.
Επίλογος
Οι Τουρκικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την οχυρωμένη τοποθεσία της Κιουτάχειας, χάρις στον ηρωισμό των Συνταγμάτων των I και V Μεραρχιών, που αν και ανήκαν σε διαφορετικά ΣΣ μπόρεσαν και συντονίστηκαν μεταξύ τους, όταν οι διοικήσεις των Α’ και Β’ ΣΣ δεν κατόρθωσαν να συντονίσουν τις ενέργειες των Μεραρχιών τους, όπως τόνισες με εξαιρετικά ιδιαίτερο τρόπο.
Από τις 11 Μεραρχίες που διέθετε η Στρατιά:
• 2 Μεραρχίες, οι Ι και V, συμμετείχαν σε μια αιματηρή και ανελέητη τριήμερη μάχη.
• 1 Μεραρχία, η ΙΙ, συμμετείχε στη μάχη του Ρουκλού Νταγ και στη τελική μάχη το πρωί της 3ης Ιουλίου για τη κατάληψη του υψώματος 1799.
• 3 Μεραρχίες, οι VII, IX κ’ Χ, συμμετείχαν σε μάχες λίγων ωρών με τις οπισθοφυλακές των συμπτυσσόμενων Τουρκικών δυνάμεων.
• 4 μεραρχίες, οι ΙΙΙ, ΧΙ, ΧΙΙ και ΧΙΙΙ, δεν είχαν καμιά απολύτως συμμετοχή στη κύρια μάχη.
• 1 Μεραρχία, η IV, χρησιμοποιήθηκε προς το Αφιόν, όπου και παρέμεινε.
Σε σχέση με την αποτυχία προσδιορισμού του άκρου αριστερού της τουρκικής οργανωμένης τοποθεσίας εκ μέρους της ελληνικής πλευράς, θέμα το οποίο επανέρχεται τόσο στην κριτική του Κλεάνθη όσο και του Αρματιστή, παραθέτω το εξής απόσπασμα:
«Για την περίοδο Ιουνίου-Ιουλίου 1921 οι Έλληνες επιτελείς έμειναν ικανοποιημένοι από τις αεροπορικές φωτογραφίες των τουρκικών θέσεων: «οι φωτογραφίαι ήσαν λίαν σαφείς διότι ουδεμία προσπάθεια παραλλαγής είχε καταβληθεί παρά των Τούρκων. Αι προσπάθειαι των Ελλήνων αεροπόρων και τα επιτευχθέντα αποτελέσματα ήσαν τόσο επιτυχή, ώστε το Επιτελείον της Στρατιάς και τα Επιτελεία των Σωμάτων Στρατού είχον σαφή και πλήρη εικόνα της εκτάσεως των (σσ:οχυρωματικών) έργων και της ισχύος αυτών».
Το συνολικό απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο του Παναγιώτη Δημητράκη «Μυστικές Επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία», ενώ το αναφερόμενο εσωτερικά απόσπασμα προέρχεται από την Ιστορία της Πολεμικής Αεροπορίας, σελ. 103.
Με αυτό το απόσπασμα ως δεδομένο, νομίζω ότι τρεις είναι οι δυνατές εκδοχές:
i. Τα επιτελεία Στρατιάς και ΣΣ δε ζήτησαν από τα αεροπορικά τους μέσα την αναγνώριση εκείνων των περιοχών (δηλ του 1799 και γύρω από αυτό), θεωρώντας δεδομένο ότι οργανωμένη τοποθεσία έχει τερματιστεί δυτικότερα.
Αυτή θα ήταν τόσο ανόητη ενέργεια που μου φαίνεται πρακτικά απίθανη.
ii. To 1799 αναγνωρίστηκε επαρκώς, και η Στρατιά δεν εκτίμησε ορθά τη σημασία του.
Αυτό θα συμφωνούσε με τη γενική αντίληψη περί λάθους και επιτελικής ανεπάρκειας.
iii. H Ιστορία της Πολεμικής Αεροπορίας δεν είναι και τόσο ακριβής στο σημείο αυτό, υπερτιμώντας τη δυνατότητα αεροφωτογράφισης και φωτοερμηνείας της ΣΜΑ.
Η εκδοχή αυτή θα έθετε θέμα εγκυρότητας της Ιστορίας, και όχι θέμα για την Μικρασιατική Εκστρατεία, αλλά και αυτό μου φαίνεται περισσότερο πιθανό από την εκδοχή i (και λιγότερο πιθανό από την εκδοχή ii)
Αγαπητέ Βελισάριε,
Eίναι δύσκολο με τα υπάρχοντα στοιχεία να βρούμε τις πραγματικές αιτίες της κακής όπως φαίνεται κατανόησης από τακτικής πλευράς του άκρου αριστερού της τουρκικής οργανωμένης τοποθεσίας, και από το οποίο ΄΄πέρασε΄΄ η κυρία προσπάθεια της Στρατιάς. Άλλωστε, από ότι ξέρω, για πρώτη φορά θίγεται και διερευνάται αυτό το ΄΄κρυμένο΄΄ στα σχέδια της Στρατιάς λάθος και γι΄αυτό συνήθως το αναφέρω με προσεκτικές εκφράσεις τύπου, ΄΄όπως φαίνεται΄΄ κλπ.
Όμως ένα ενδιαφέρον στοιχείο της αναφοράς του Δούσμανη της 3 Μαΐου 1921 που ανάρτησες, ίσως δίνει μια πρώτη προσέγγιση: στις πρώτες γραμμές της αναφοράς του φαίνεται ότι όχι αργότερα του Απριλίου 1921, η Στρατιά είχε υποβάλει αναφορές με την οχύρωση -λεπτομερή μάλιστα- που ο εχθρός είχε κατασκευάσει ή προτίθετο να κατασκευάσει (εννοεί προφανώς εκτίμηση για νέες οχυρώσεις).
Το γιατί έσταλησαν στην Κυβέρνηση τόσο νωρίς λεπτομερή στοιχεία οχύρωσης (τα οποία πρέπει λογικά να επεξεργάστηκαν το 1ο 15ήμερο Απριλίου) , το λέει ο Αρχιστράτηγος Παπούλας (από ΔΙΣ). Στις 15 Απριλίου 1921 αναφέρει στην Κυβέρνηση τις προθέσεις της Στρατιάς Μ. Ασίας:
΄΄ Να επιτεθώμεν το βραδύτερον μέχρι της 10 ή 15ης Μαΐου δι΄ όσων οίον τε μεγαλυτέρων δυνάμεων κατά των έναντι του μετώπου ημών εχθρικών δυνάμεων, επί τώ σκοπώ συντριβής τούτων. ΄΄ Και συνεχίζει στην ίδια αναφορά:
΄΄Το σχέδιο των επιχειρήσεων, καίτοι έχει μελετηθεί και προπαρασκευάζεται συντόνως, δεν δύναται να υποβληθεί ειμή μόνον κατά τις παραμονάς της επιθέσεως , τούτο διότι, αναλόγως του χρόνου της τελείας προπαρασκευής της επιθέσεως, όστις εξαρτάται εκ της ταχύτητος αποστολής ημίν των αιτηθεισών ενισχύσεων και το εν λόγω σχέδιον δύναται να υποστεί μεταβολάς εκτελέσεως αναλόγως των τροποποιήσεων των διατάξεων του εχθρού. ΄΄
Η πρόθεση λοιπόν της Στρατιάς ήταν να επιτεθεί την 10 -15 Μαΐου 1921, πολύ νωρίτερα από ότι τελικά επετέθη. Την 15 Απριλίου τα Σχέδια επίθεσης προπαρασκευάζονταν ΄΄συντόνως΄΄ (Παπούλας), με βάση προφανώς και τα μέχρι τότε στοιχεία οχύρωσης, τα οποία ΄΄λεπτομερώς΄΄ εστάλησαν στον Δούσμανη τον ίδιο μήνα. Οι δε αρμόδιοι επιτελείς θα ήταν ΄΄ικανοποιημένοι΄΄, όπως γράφτηκε, από τις αεροπορικές αναγνωρίσεις που θα έλαβαν χώρα λογικά πέριξ του 1ου 15μέρου του Απριλίου.
Όμως, ο αξιωματικός επιχειρήσεων της Ιης Μεραρχίας που εκπόρθησε το 1799, Λοχαγός τότε Μπουλαλάς, λέει στο βιβλίο του ότι, σύμφωνα με τις καταθέσεις των τούρκων αιχμαλώτων, οι εργασίες οχύρωσης στο 1799 άρχισαν μόλις τον Μάρτιο. Πράγματι, μόνο μετά την κατάληψη από τους Έλληνες της εξαιρετικής σημασίας διάβασης Τομπλού Μπουνάρ την 13 Μαρτίου 1921 (επιχειρήσεις Μαρτίου 1921) το Ύψωμα 1799 απέκτησε την σημασία – κλειδί πού αναφέρει και ο Σπυρίδωνος, καθώς με την απώλειά του Τομπλού Μπουνάρ, όλη η αριστερή τουρκική αμυντική διάταξη μετακινήθηκε ΒΑ . (Η τελική ελληνική κατοχή μάλιστα του Τομπλού Μπουνάρ οριστικοποιήθηκε μετά από μάχες μόλις την 29 Μαρτίου 1921). Έτσι είναι λογικό οι ΄΄λεπτομερείς οχυρώσεις΄΄ ( Δούσμανης) που θα εξήχθησαν από τις πληροφορίες του 1ου 15μερου Απριλίου και οι οποίες αναφέραμε ότι συνέβαλαν στην σύνταξη των σχεδίων, δεν αναφέρονταν στο 1799 γιατί η οχύρωσή του θα είχε αρχίσει πολύ πρόσφατα (προηγείται και η σχεδίασή τους)
Σε αυτά τα κάπως πρώιμα στοιχεία οχύρωσης θα βασίστηκε πιθανότατα η σχεδίαση της Στρατιάς, καθώς στις τελικές ΄΄Γενικές Οδηγίες΄΄ της 4 Ιουνίου 1921 που αναθέτουν αποστολές στα Σώματα Στρατού, η Στρατιά αναφέρει τον ΄΄αμυντικόν καταρτισμόν΄΄ των τοποθεσιών, τερματίζοντας προς ανατολάς την αμυντική τοποθεσία Κιουτάχειας, στο τοπονύμιο ΄΄νοτίως Εβλάκ΄΄.Δηλαδή, σύμφωνα με χάρτες της εποχής, δυτικότερα του Τσαούς Τσιφλίκ και πιο πολύ του 1799 (στους χάρτες 27 της επίτομης και στον λεπτομερέστερο 33 του ειδικού τόμου).
Έτσι το πρόβλημα πιθανότατα αφορά περισσότερο, όχι στο γιατί τα βασικά σχέδια δεν αποτύπωναν σωστά την τελική τουρκική αμυντική διάταξη του αριστερού, αλλά γιατί αυτά δεν αναπροσαρμόστηκαν με βάση νεώτερες πληροφορίες, όπως είδαμε πιο πριν ότι ανέφερε ο Παπούλας (στο τέλος του κειμένου του) στην Κυβέρνηση. Θεωρώ εδώ μάλλον υπεύθυνη την Στρατιά αντί των αεροπόρων, αν και δεν έχω όλα τα στοιχεία που θα ήθελα. Δεν ξέρω αν εστάλησαν αεροπλάνα εκεί πχ τον Ιούνιο και αν ναι, τι είδαν. Από την ανάγνωση όμως των διαταγών της Στρατιάς που έχει ο τόμος της ΔΙΣ, δεν αποτυπώνεται ιδιαίτερη φροντίδα να αναγνωριστεί ο χώρος στην περιοχή 1799 αλλά και γενικότερα. Η Ταξιαρχία Ιππικού για παράδειγμα, ακόμα και κοντά στην αμυντική τοποθεσία έχει μόνο αποστολές καλύψεως πλευρών και υπερκεράσεων και όχι αναγνωρίσεων, για τις οποίες θα μπορούσε να διατεθεί έστω μια επιλαρχία ενισχυμένη από το Α΄ ΣΣ. Η Στρατιά αν και οι διαταγές της είναι συχνά συγκεντρωτικές, δεν τονίζουν κάτι για αναγνώριση των τοποθεσιών με τα μέσα έστω των Σωμάτων Στρατού. Ο Σωματάρχης του Α΄ ΣΣ δεν κάνει π.χ. τον κόπο να μεταβεί την 2 Ιουνίου να δει τι υπάρχει εμπροσθεν της Ιης (που εκδίδει διαταγή επιθέσεως εναντίον του 1799 το μεσημέρι), ενώ η μάχη που θα ακολουθήσει θα είναι προφανώς αποφασιστική.
Σε μια γενικότερη κρίση για ολόκληρο τον Μικρασιατικό πόλεμο, ο ελληνικός στρατός σε όλα τα επίπεδα δεν έδειξε να έχει αντιληφθεί πλήρως το δόγμα ότι ΄΄ το έδαφος επιδρά βασανιστικά επί των επιχειρήσεων΄΄. Από όλα τα μαθήματα, διαλέξαμε (όχι τυχαία) να αγνοήσουμε τα πιο δυσάρεστα. Η ΄΄ελληνική λόγχη΄΄ μας υπνώτισε…
Αγαπητέ Κλεάνθη
Όπως είχα αναφέρει και σε άλλο σχόλιο μου, ελάχιστα είχα ασχοληθεί με τη μάχη της Κιουτάχειας. Αφορμή αποτέλεσε δικό σου σχόλιο σε άλλα περίπτωση. Παρ’ όλα ταύτα, το τελευταίο μήνα και με αφορμή τη παρούσα ανάρτηση διέθεσα αρκετό χρόνο για τη μελέτη της υπόψη μάχης. Έχω ακόμη αναφέρει ότι δεν έχω το βασικό τόμο της ΔΙΣ για τις επιχειρήσεις του Ιουν-Ιουλ 1921 και ως εκ τούτου δεν έχω στη διάθεση μου τις Γενικές οδηγίες και αποστολές της Στρατιάς προς τις υφιστάμενες διοικήσεις. Ως εκ τούτου δεν μπορούσα να κατανοήσω τους λόγους για τους οποίους η στρατιά κατά τη διάρκεια της μάχης του Καραμπουγιού Νταγ (και όχι «μετά τη μάχη» όπως είχα γράψει αλλού) έστρεψε το Α’ ΣΣ προς τα ΒΔ και ειδικά τη Ι Μεραρχία προς το Νασούχ Τσαλ, ενώ η αρχική πορεία του Α’ ΣΣ στη γενική κατεύθυνση Τουμλού Μπουνάρ – Σεϊντί Γαζή, το οδηγούσε σε ευρεία υπερκέραση του αριστερού της Τουρκικής αμυντικής διάταξης. Για την ακρίβεια τη 30 Ιουνίου 1921 η Στρατιά διέταξε το Α’ ΣΣ όπως τη 1η Ιουλίου 1921 «να συνεχίσει την επίθεσή του ανατολικά του Β’ ΣΣ, επιδιώκοντας την κατάληψη διαδοχικά των Εβιόκ Τεπέ, Αϊραντζίκ Γκεντίκ και του υψώματος 1799». Το είχες αναφέρει και εσύ σε σχόλιό σου. Δεν θυμόμουν όμως ότι η διαταγή είχε εκδοθεί τη 30 Ιουνίου. Νόμιζα ότι είχε εκδοθεί το βράδυ της 1ης Ιουλίου. Σημείωση: Το Καραμπουγιού Νταγ καταλήφθηκε το απόγευμα της 1ης Ιουλίου και την επομένη η Ι Μεραρχία στράφηκε προς το Νασούχ Τσαλ.
Διάβασα λοιπόν με ιδιαίτερη προσοχή τις παραπάνω επισημάνσεις και διαπιστώσεις σου και σε συνάρτηση με ένα απόσπασμα από τις «Γενικές Εντολές» που είχες παραθέσει σε σχόλιο σου στις 8/1, κατέληξα σε κάποια συμπεράσματα αναφορικά με τις απορίες που είχα για τους λόγους που η Στρατιά έστρεψε το Α’ ΣΣ προς τα βορειοδυτικά. Νομίζω ότι το συμπέρασμά μου, εξηγεί και τους λόγους για τους οποίους αμέσως μετά τη κατάληψη του Υψώματος 1799, η Στρατιά συνεχίζει να κινεί τις Ι κ’ ΙΙ Μεραρχίες του Α’ ΣΣ προς τα βορειοδυτικά, προς το Καρά Τεπέ και τη ΧΙΙ Μεραρχία προς βορρά προς Καργκίν. Το σχετικό απόσπασμα των «Γενικών Εντολών» που δίνει ικανοποιητικές εξηγήσεις, είναι το ακόλουθο:
«…Αι προθέσεις μου είναι να αποφύγω να προσβάλω την αμυντικήν τοποθεσίαν Κιουταχείας κατά μέτωπον. Προς τούτο, Δια του Νοτίου Τμήματος Στρατιάς προτίθεμαι να παρακάμψω την αμυντικήν τοποθεσίαν αμέσως ανατολικώς του Ακτσάλ Νταγ (άκρον αριστερόν περίπου επιθέσεως), με γενικήν κατεύθυνσιν προς Καρά Τεπέ, αναγκάζων ούτω τον εχθρόν να υποστεί την επίθεσιν εν ανοικτώ πεδίω».
Με άλλα λόγια ή βασική ιδέα του ελιγμού της Στρατιάς, ήταν η εγγύς υπερκέραση της Τουρκικής αμυντικής διάταξης αμέσως ανατολικά του Ακτσάλ. Μπορεί η ΔΙΣ στη σελίδα 182 της «Επίτομης» να αναφέρεται σε κύκλωση του εχθρού με ευρείες ενέργειες εναντίον των πλευρών του, παραπέμποντας «νοερά» σε σύγκλιση δύο λαβίδων υπερκέρασης κάπου νοτιοανατολικά του Εσκή Σεχήρ, στη πραγματικότητα όμως ο ελιγμός της Στρατιάς απέβλεπε να κυκλώσει ότι δυνάμεις θα αμύνονταν αμέσως δυτικά και νοτιοδυτικά της Κιουτάχειας. Και όπως έδειξε η εξέλιξη, η Τουρκική ηγεσία δεν ενεργούσε σύμφωνα με τις προθέσεις της Στρατιάς. Αυτό που τελικά θα μπορούσε να κυκλωθεί, αν οι Τούρκοι δεν διέφευγαν από το θύλακα, ήταν η 24η Μεραρχία πλην (1 Σύνταγμα και 2 Τάγματα), η 41 Μεραρχία πλην 1 Σύνταγμα και η 5η Καυκάσου πλην 5 Τάγματα.
Με βάση λοιπόν την αρχική πρόθεση της Στρατιάς για υπερκέραση του εχθρού «ανατολικά του Ακτσάλ Νταγ στη γενική κατεύθυνση προς Καρά Τεπέ» (δηλαδή 15-20 χλμ ανατολικά της Κιουτάχειας), η Στρατιά, από το Καραμπουγιού Νταγ, στρέφει το Α’ ΣΣ προς τα ΒΔ, προς Καρά Τεπέ, υλοποιώντας έτσι τις προθέσεις της. Και το ύψωμα 1799 δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένας ενδιάμεσος ΑΝΣΚ μέχρι το τελικό, που είναι το Καρά Τεπέ. Και έτσι, μετά τη κατάληψη του υψώματος 1799, η Στρατιά συνεχίζει να παραμένει σταθερή στις αρχικές προθέσεις της και συνεχίζει να κινεί το Α΄ ΣΣ προς το Καρά Τεπέ. Ελπίζοντας ότι κάπου ανάμεσα στο Τσαλ Νταγ (λίγα χλμ βορειοανατολικά της Κιουτάχειας) και του Καρά Τεπέ να κλείσει τη λαβίδα και να εγκλωβίσει τις εχθρικές δυνάμεις (περίπου 17 Τάγματα από τα 130 που διέθετε ο αντίπαλος). Και όχι μόνο κινεί τις Ι κ’ ΙΙ Μεραρχίες προς Καρά Τεπέ και ανατολικότερα, αλλά ανακαλεί και τη ΧΙΙ από την Ακ Ιν (το μεσημέρι της 3ης Ιουλίου βρισκόταν μαζί με τη Ταξιαρχία Ιππικού προ της Ακ Ιν) και τη ρίχνει προς βορρά μέσω του Τουρκμέν Νταγ προκειμένου να φθάσει (πότε;) στη Καργκίν (μήπως και κλείσει εκεί το κλοιό)… Και αφήνει από το μεσημέρι της 3ης Ιουλίου στην Ακ Ιν τη Ταξιαρχία Ιππικού και το 14ο Σύνταγμα της ΧΙΙ. Με τι αποστολή; «Να προελάσουν προς Εσκή Σεχήρ και να αποκόψουν τη σιδηροδρομική γραμμή ανατολικά του Εσκή Σεχήρ». Να εκτελέσει δηλαδή αυτή η τόσο μικρή δύναμη, την ευρεία υπερκέραση. Μάλιστα! Τόσο απλά! Μια Ταξιαρχία Ιππικού και ένα Σύνταγμα πεζικού να εκτελέσουν μια αποστολή που δύσκολα θα την έφερε σε πέρας το Α’ ΣΣ με τις 3 Μεραρχίες του. Επομένως η Στρατιά ενεργούσε με τη σκέψη ότι στη μεν ευρύτερη περιοχή της Κιουτάχειας ο εχθρός θα παρέμενε στις θέσεις του αναμένοντας μοιρολατρικά τη κύκλωση και την αιχμαλωσία, στη δε περιοχή του Σεϊντί Γαζή θα έφευγε τρέχοντας με τα πόδια στη πλάτη, προς το Σαγγάριο. Με άλλα λόγια η Στρατιά αντιμετώπιζε τον εχθρό όπως αυτή θα επιθυμούσε να ενεργεί και όχι όπως αυτός (ο εχθρός) μπορούσε.
Και στην μεν περιοχή της Κιουτάχειας ο εχθρός κινούμενος σε δικό του έδαφος έσπευσε να βγει γρήγορα τη νύκτα της ¾ Ιουλίου από το κλοιό, στη δε περιοχή του Σεϊντί Γαζή και απέναντι από τη Ταξιαρχία Ιππικού και το 14ο Σύνταγμα εγκαθιστούσε αμυντικά τη ΧΙΙ Ομάδα Μεραρχιών με τις 8η και 57η Μεραρχίες ΠΖ, τη 2η Μ.Ι. και τη 4η Τ.Ι. Προς ενίσχυση της δε, έσπευδε από τις 3/7, από το Εσκή Σεχήρ, η 11η Μεραρχία της Ι Ομάδας. Αυτής που εγκατεστημένη στη τοποθεσία Αβγκίν-Κοβαλίτσα, δεν δέχθηκε καμιά απολύτως πίεση από το ΒΣΜ και διέθετε τις Μεραρχίες της όπου υπήρχε ανάγκη. Και ασφαλώς το συγκρότημα της Ταξιαρχίας Ιππικού και του 14ου Συντάγματος, δεν μπορούσε παρά να ηττηθεί και να υποχωρήσει άτακτα, αφού προήλαυνε παράλληλα προς την αμυντική γραμμή των Τούρκων.
Το γενικό συμπέρασμα είναι, ότι η Ελληνική Στρατιά δεν αγνοούσε μόνο το έδαφος, αλλά και τον εχθρό. Σκεφτόταν και ενεργούσε σαν να μην υπήρχε εχθρός.
Σχετικά με το χωριό Εβλάκ. Σε όλα τα σχεδιαγράμματα της επίτομης (πλην του 17 που νομίζω ότι είναι μεταγενέστερο), η θέση του παρουσιάζεται δυτικά του Τσαούς Τσιφλίκ και της σιδηροδρομικής γραμμής, ενώ είναι ανατολικά αυτής και βόρεια του Τσαούς Τσιφλίκ.
Η Τουρκική ηγεσία πίστευε και πιθανό φοβόταν ευρεία υπερκέραση του αριστερού της προς Σεϊντί Γαζή. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι πέρα από τον αυχένα του Τσαούς Τσιφλίκ που είχε οχυρωθεί επιμελώς, μεγαλύτερο βάθος η οχύρωση παρουσιάζει στη γενική κατεύθυνση προς Σεϊντί Γαζή. Από τα υπολείμματα που φαίνονται σήμερα στο Ge, φαίνεται ότι είχαν οχυρωθεί τα διάφορα Νταγ που έφρασσαν τη κατεύθυνση από Τουμλού Μπουνάρ προς Σεϊντί Γαζή. Φαίνονται τα ίχνη στο Μπεήκιοϊ, στο Καραμπουγιού, στο Εβιόκ Τεπέ, στο ύψωμα 1799. Ακόμη τα υψώματα πίσω από την Ακ Ιν έχουν οχυρωθεί με πολύ προσοχή και το ίχνος της οχύρωσης διακρίνεται παντού. Τέλος είχε οχυρωθεί η τοποθεσία του Τσαμ Τεπέ μπροστά από το Σεϊντί Γαζή, εκατέρωθεν του ποταμού Σεγιντί Σου.
Δεν ξέρουμε την ακριβή γνώση της Στρατιάς για το εύρος των Τουρκικών οργανώσεων. Είναι σίγουρό όμως ότι η Στρατιά, αφ’ ενός ουδέποτε απομακρύνθηκε από την αρχική της πρόθεση και αφ’ ετέρου οι στόχοι της ήταν πολύ περιορισμένοι.
Αγαπητέ Αρματιστή.
Για αυτά που έγραψες για τον ελιγμό της Στρατιάς: Ακριβώς αυτό συνέβη, η κύρια προσπάθεια της Στρατιάς σχεδιάστηκε από την αρχή και εκτελέστηκε, σε (λανθασμένη) κατεύθυνση προς ΒΔ-Β αντί ΒΑ.
Η Στρατιά λοιπόν δεν σχεδίασε ένα ευρύ υπερκερωτικό ελιγμό για να αποκόψει την υποχώρηση των Τούρκων από το Εσκή Σεχίρ προς τα ανατολικά. Επίσης η Στρατιά δεν σχεδίασε μια διπλή υπερκεραση από τον βορρά και το νότο για να πετύχει ομοίως μια τουρκική περικύκλωση.
Αυτό που σχεδίασε και υλοποίησε η Στρατιά, είναι μια απλή υπερκέραση του τουρκικού αριστερού προκειμένου αρχικά να ανατραπεί η τουρκική παράταξη και μετά να αποκοπούν κατά το δυνατόν κάποιες εχθρικές δυνάμεις, των οποίων ο όγκος εκτιμάτο ότι θα υποχωρούσε κυρίως Β προς την κατεύθυνση Εσκή Σεχίρ για να αμυνθεί σε άλλη τοποθεσία. Αυτή η τελευταία εκτίμηση για τον εχθρό ήταν από τα σοβαρότερα λάθη. Άν θυμάσαι ήταν το δεύτερο ΄΄κρυμμένο΄΄ στα σχέδια της Στρατιάς λάθος (μετά από αυτό για την αγνόηση του 1799) που είχα γράψει στο αρχικό για την μάχη Κιουταχείας σχόλιο. Και τα δύο λάθη σχετίζονται με το τι θα κάνει ο εχθρός. Επιλέγεται η βολική λύση ότι ο εχθρός δεν θα κάνει το καλύτερο για αυτόν για να ξεφύγει από την υπερκέραση, αλλά θα ΄΄διευκολύνει΄΄ την αιχμαλωσία του, υποχωρώντας προς Εσκή Σεχήρ και πιθανώς υπερασπιζόντάς το.
Αναφέρω σχετική παράγραφο από διαταγή της Στρατιάς. Στην Διαταγή της 4 Ιουνίου 1921 ΄΄ Γενικαί Εντολαί ….΄΄, αφού πρώτα περιγράψει τις αμυντικές τοποθεσίες, κλείνοντας την Κιουταχείας ΄΄νοτίως Εβλάκ΄΄, αναφέρει και άλλη ΄΄πιθανώς περί το Εσκή Σεχήρ΄΄ και λέει σχετικά:
΄΄…Εκ της οργανώσεως των αμυντικών τούτων τοποθεσιών, συνάγεται ότι ούτος σκοπεί να αντιτάξει κυρίαν άμυναν επί των τοποθεσιών Αβγκίν Κοβαλίτσας ή Κιουταχείας, αναλόγως της διευθύνσεως ημετέρας ή ημετέρων επιθέσεων εκ Προύσης ή Ουσάκ και ΕΤΕΡΑΝ ΤΟΙΑΥΤΗΝ (κεφαλαία δικά μου) , εν περιπτώσει υποχωρήσεως εκ των άνω τοποθεσιών, επί της περί το Εσκή Σεχήρ τοιάυτης…΄΄
Δηλαδή ΄΄συνάγεται΄΄ ότι μετά την υποχώρηση από την ωργανωμένη τοποθεσία του ο εχθρός θα υποχωρούσε για να ΄΄αντιτάξει κυρίαν άμυναν΄΄ (κυρίως) προς Εσκή Σεχήρ. Πόσο βολικό ήταν και πόσο ανόητο, να εκθέσει έτσι ο εχθρός στο προελαύνον ελληνικό δεξιό τις συγκοινωνίες του προς ανατολάς. (διακρίνονται ήδη εδώ ίχνη από τις ανοησίες του Αυγ. 1922).
Αυτή η συνεχιζόμενη λανθασμένη εκτίμηση για τις εχθρικές προθέσεις, αποτυπώνεται και στις Διαταγές Στρατιάς της 3 Ιουλίου βράδυ στα Α΄ – Β΄ ΣΣ ΄΄…εχθρός υπερκεραστείς περί Καντάκ Νταγ, ήρχισε σήμερον εσπέρας υποχωρών προς Κιουτάχειαν….΄΄ Ακόμα και το πρωί της 5 Ιουλίου η Στρατιά ενημερώνει το Νότιο Τμήμα ότι ΄΄…ο εχθρός συνεχίζει την υποχώρησιν του προς Εσκή Σεχήρ, πλήν της 57ης Μερ. του υποχωρησάσης προς Σειντή Γαζή..΄΄ . ,(αναφέρει μάλιστα τις 7η, 4η, 23η, 3η και 5η Καυκάσου ότι υποχωρούν κατά πληροφορίες προς Εσκή Σεχήρ!!)
Έτσι λοιπόν στη Στρατιά, μια απλή υπερκέραση (Α΄ΣΣ) και μάλιστα προς Β-ΒΔ φαινόταν και επαρκής και κατάλληλη για να αποκόψει σημαντικά τουρκικά τμήματα που θα υποχωρούσαν προς την κατεύθυνση Εσκή Σεχήρ και να εμποδίσει τυχόν διαρροή κάποιων προς Σειντί Γαζή.
Την εκτέλεσε άσχημα το Α΄ ΣΣ,.το πιο ισχυρό και προωθημένο Σώμα, που τελικά ΄΄χτύπησε στο κενό΄΄. ΄΄Άσχημη΄΄ εκτέλεση γιατί το Α΄ ΣΣ αναλώθηκε και καθυστέρησε πολύ σε μετωπικές επιθέσεις κατά του 1799. Και ΄΄χτύπησε στο κενό΄΄ γιατί η πρόθεση του εχθρού δεν ήταν η υποχώρηση προς Εσκή Σεχήρ και πιθανή άμυνα του, όπως νόμιζαν αλλά να σώσει το στρατό του εγκαταλείποντας άμεσα όλη την τοποθεσία προς ανατολάς.
Όσες δε τουρκικές δυνάμεις θα υποχωρούσαν (από άλλη παρ. της Διαταγής) προς το Σειντί Γαζή, θα καταδίωκε προφανώς άλλη δύναμη. Είναι αυτό που προσπάθησε να κάνει πολύ καθυστερημένα το Β΄ ΣΣ μετά την 3 Ιουλιου 1921. Μόνο το βράδυ της 3ης Ιουλίου λοιπόν η Στρατιά εκδίδει διαταγή (για την άλλη μέρα) το Σώμα αυτό μέσω Σειντί Γαζή να αποκόψει υποχώρηση του εχθρού από Εσκή Σεχήρ προς Άγκυρα. Όμως το ότι το (σημειωτέον μικρότερο) Β΄ ΣΣ ήταν δυτικά και πιο πίσω του Ά΄ ΣΣ δείχνει την προτεραιότητα της ελληνικής ιδέας υπερκέρασης σε αυτή τη φάση: όχι ανατολικά αλλά βόρεια.
Οι τούρκοι πρόλαβαν στο μεταξύ να επιφέρουν ΄΄ατύχημα΄΄ (τι βολική λέξη) στο Μικτό Απόσπασμα Τ.Ι., που είχε -για το μέγεθος του- μια πολύ φιλόδοξη αποστολή προς τα τουρκικά μετόπισθεν, πιθανότατα γιατί -όπως είδαμε- η πλήρης υποχώρηση των τούρκων προς ανατολάς δεν προβλεπόταν άμεσα.
Συμφωνώ λοιπόν μαζί σου ότι θέλαμε να κάνει ο εχθρός αυτό που συνέφερε εμάς, αγνοώντας τις δυνατότητές του. Φτιάξαμε (επιτελικά) μια βολική λύση και αναμέναμε από το πρόβλημα (τον εχθρό) να… συμμορφωθεί με αυτή.
Μήπως όμως κάνουμε το ίδιο και σήμερα;;
Δεν έχει κανείς παρά να παρακολουθήσει τα σενάρια των ΤΑΜΣ «Πυρπολητής» για να λάβει την απάντηση στο ερώτημα που θέτεις.
Σχεδόν σα να το διάβασε κάποιος στο ΓΕΕΘΑ, ήρθε η ΤΑΜΣ Πυρπολητής 1/13.
Σενάριο: «η ανακατάληψη του αεροδρομίου της Σάμου και η αερομεταφορά δυνάμεων για την ενίσχυση της άμυνας του νησιού».
Δηλαδή: ένα σενάριο ενεργείας των τούρκων ακριβώς με τον τρόπο, την ένταση και την έκταση που μας βολεύει να αντιμετωπίσουμε. Ειλικρινά, ειλικρινέστατα, θα ήθελα να γνωρίσω τον σχεδιαστή του σεναρίου. Έτσι, για να τον ρωτήσω αν έβαλε ποτέ το googlearth να κοιτάζει από τα ανατολικά προς τα δυτικά, έριξε μια ματιά στη δομή δυνάμεων της τουρκικής αεροπορίας, του τουρκικού ναυτικού, της 4ης Στρατιάς, της τουρκικής ΑΣ και των τουρκικών ειδικών δυνάμεων… και του προέκυψε αυτό το σενάριο. Κι αν το αεροδρόμιο που είναι πάνω στη βασική ακτή αποβάσεως του νησιού θα περιμένει ανακατάληψη από τους αλεξιπτωτιστές της ηπειρωτικής Ελλάδος.
Θα ήθελα επίσης να γνωρίσω τον επιτελή που σχεδίασε την αποστολή C-130 στο αεροδρόμιο (το Ποτοκάκι είναι 8 χιλιόμετρα από τη μικρασιατική ακτή) γεμάτα με τμήματα, μέσα σε 8 ώρες από την έναρξη επιχειρήσεων. Απλώς για να τον ρωτήσω αν θα έμπαινε αυτός μέσα σε τέτοιο C για να διασχίσει το Αιγαίο και να προσγειωθεί στο αεροδρόμιο με 500 περίπου μαχητικά να συγκρούονται για την αεροπορική υπεροχή σε εκείνο ακριβώς το σημείο. Θα πρέπει να είναι ένας πολύ αισιόδοξος και πολύ γενναίος άντρας.
Αλλά, ρίξε μια ματιά και στα σενάρια των άλλων «Πυρπολητών». Σενάρια ασκήσεων που είναι αντιμετώπιση «περιστατικών», λες κι οι Τούρκοι θα μας δώσουν ξεκομμένο το περιστατικό που μας βολεύει να αντιμετωπίσουμε. Και μετά θα κάθονται σα χαζοί.
«Όλα τριγύρω αλλάζουνε//κι όλα τα ίδια μένουν», όπως λέει ένα τραγούδι.
Εγώ θα ήθελα να σας ρωτήσω και τους τρείς -και συγνώμη αν σας πρήζω κιόλας- αν θεωρείτε οτι μπορούσε να αποσυρθεί ο Ε.Σ. σε κάποια γραμμή δυτικότερα, να οχυρωθεί δηλαδή στην αρχική περιοχή που μας είχαν αναθέσει π.χ. Το λέω αυτό γιατί ίσως, να αποφάσισαν να παραμείνουν στο εκεί τα ελληνικά στρατεύματα διατί δεν υπήρχε κάπου αλλού πιο πρόσφορο έδαφος για άμυνα. Νομίζω οτι το έχω διαβάσει-ακούσει κι αυτό, δεν είμαι σίγουρος. Θεωρείτε δηλαδή οτι υπήρχε κάποια άλλη γραμμή που θα μπορούσε να οχυρωθεί ο ελληνικός στρατός;
Κατ΄αρχάς, προφανώς και δεν τίθεται θέμα πρηξίματος. Για να είμαστε εδώ, προφανώς έχουμε κοινά ενδιαφέροντα.
Ίσως πρέπει να διευκρινίσεις αν αναφέρεσαι στη δυνατότητα συμπτύξεως πριν ή μετά τη μάχη της Κιουτάχειας – γιατί αυτά είναι δύο πολύ διαφορετικά θέματα. Το ένα αφορά την αρχική απόφαση για την πορεία προς τα ανατολικά, το δεύτερο αφορά την αποτίμηση της κατάστασης μετά τη μάχη, που είναι άλλο πράγμα.
Στο συγκεκριμένο ερώτημα θα προτιμούσα να διαβάσω κι εγώ τη γνώμη των Αρματιστή και Κλεάνθη.
Προκαταβολικά, όμως, μπορώ να κάνω μια παρατήρηση σχετικά με το ίδιο το ερώτημα. Θέτεις ένα ερώτημα (κεντρικό στη Μικρασιατική Εκστρατεία, σε διάφορες φάσεις της), αλλά φαίνεται να υπονοείς και να αναμένεις μια απάντηση με αμιγώς στρατιωτικά κριτήρια, πχ: καταλληλότητα του εδάφους. Όμως το ερώτημα της προέλασης ή της σύμπτυξης είναι στρατηγικής τάξεως, έχει να κάνει με τους σκοπούς του πολέμου (που είναι πολιτική πράξη), και ως εκ τούτου δεν αποφασίζεται ποτέ με αμιγώς στρατιωτικά κριτήρια αλλά και με πολιτικά, οικονομικά, διπλωματικά κλπ. Αυτό δεν είναι «κακή» πρακτική. Είναι στη φύση του πολέμου.
Έτσι, το ερώτημα για το αν ο ΕΣ θα μπορούσε να αποσυρθεί σε κάποια γραμμή δυτικότερα (είτε πριν, είτε μετά τη μάχη) δε σχετίζεται μόνον με τον αν υπήρχε ευνοϊκότερη τοποθεσία αλλά και με το ποια ήταν η κατάσταση και οι επιδιώξεις των αντιπάλων στο πολιτικό, διπλωματικό, οικονομικό, εσωτερικό κλπ πεδίο.
Παρεμπιπτόντως, Θεού θέλοντος, προσεχώς θα υπάρξουν ενδιαφέρουσες αναρτήσεις σχετικά με την ελληνική στρατιωτική ιστορία, ξεκινώντας με την Μάχη της Κιουτάχειας. Το θέμα ετέθη μάλλον παρεμπιπτόντως, αναπτύχθηκε κάπως άναρχα στο πλαίσιο σχολίων και τελικά αδικήθηκε η γνώση και η κριτική ικανότητα του Αρματιστή και του Κλεάνθη. Υπάρχουν στα σκαριά πολύ καλύτερα – ελπίζω – πράγματα.
Το ερωτημα τι επρεπε να κανει ο Ελληνικος Στρατος πριν το καλοκαιρι του 1921 είναι πραγματι αρκετα συνθετο.
Μετα το καλοκαιρι του 1921 η ελληνικη πολιτικοστρατιωτικη ηγεσια ελαβε την αποφαση να αμυνθει στη γραμμη Εσκι Σεχιρ –Αφιον Καραχιασαρ, και είναι προφανες ότι αυτό ηταν ένα ολεθριο σφαλμα. Υπηρχαν διαφοροι λογοι που οδηγησαν στην επιλογη της γραμμης αυτης, οπως η επιθυμια να κρατησουν τους δυο στρατηγικους σιδηροδρομικους κομβους.
Ηδη από το Σεπτεμβριο του 1921, πολλες συνετες φωνες στην ελληνικη πλευρα φωναζαν ότι απαιτειτο δραστικοτατη συμπτυξη, σε ένα μετωπο οσο στενοτερο γινοταν, που θα περιεκλειε οσο περισσοτερους ελληνικους πληθυσμους ηταν δυνατο. Πού θα ηταν όμως το μετωπο αυτό; Η προφανης λυση ηταν τα ορια της περιοχης της Σμυρνης, ή και ακομα πιο πισω, σε μια στενη περιοχη γυρω από τη Σμυρνη και τη χερσονησο της Ερυθραιας. Όμως:
1) Υπηρχαν μεγαλοι ελληνικοι πληθυσμοι και εξω από το βιλαετι της Σμυρνης, ιδιως στην Προποντιδα.
2) Όπως προκυπτει από ορισμενες πηγες, φαινεται ότι οι Βρεττανοι απαιτουσαν να προστατευσει ο Ελληνικος Στρατος τις Βρεττανικες θεσεις στα Στενα. Αν ο Ελληνικος Στρατος δεν το εκανε, οι Βρεττανοι απειλουσαν να μας παρουν πισω όχι μονο τη Σμυρνη, αλλα και την Ανατολικη Θρακη. Και αυτό ακριβως εκαναν όταν ο Ελληνικος Στρατος ηττηθηκε το Σεπτεμβριο του 1922. Συνεπως ο Ελληνικος Στρατος ήθελε δεν ηθελε, επρεπε να κρατηθει και στην Προποντίδα, και αντιμετωπιζε δυσεπιλυτο στρατηγικο προβλημα.
Ο Αντιστρατηγος Χατζηανέστης ανελαβε στις 23-5-1922. Ηταν συνετός στρατιωτικος. Αντεληφθη το ολεθριο λαθος. Συνελλαβε νεα στρατηγικη. Το σχεδιο του:
Ο Ελληνικος Στρατος θα συμπτυσσοταν δραστικα και θα κρατουσε πολύ λιγα από τα εδαφη που κατειχε στη Μικρα Ασια.
Κατά την υποχωρηση του θα κατεστρεφε πληρως και ριζικως το σιδηροδρομο, και κάθε άλλη υποδομη που θα μπορουσε να φανει χρησιμη στον Τουρκικο Στρατο. Αυτό θα μειωνε πολύ την κινητικοτητα του Τουρκικου Στρατου και θα κερδιζε αρκετο χρονο για την Ελλαδα.
Θα κρατουσε μονο μια περιοχη γυρω από τη Σμυρνη, και θα οχυρωνοταν στις ακτες της Προποντιδας ( μαλλον στη γραμμη Κίος-Αδραμυττιο) . Το κεντρο της Ελληνικης στρατηγικης θα μετατοπιζοταν από τη Σμυρνη στην Προποντιδα. Στρατηγικος Αντικειμενικος Σκοπος: Να κρατηθει η Ανατολικη Θρακη!
Αν και οι πιθανοτητες θα ηταν και παλι εναντιον μας, ηταν ένα σχεδιο που ειχε καποιες ελπιδες επιτυχιας. Βασιζοταν σε ρεαλιστικες πολιτικοστρατιωτικες παραδοχες. Ενδεχομενως να μην απετρεπε την τελικη ηττα, αλλα μαλλον θα απετρεπε την ολοκληρωτικη καταστροφη του 1922. Ο Χατζηανεστης δεν προλαβε να το εφαρμοσει. Το γιατι δεν προλαβε είναι μια ενδιαφερουσα ιστορια. Αν ειχε αναλαβει το φθινοπωρο του 1921 όλα θα ηταν διαφορετικα. Ο Αντιστράτηγος Γ. Χατζηανεστης εισηγηθηκε τα ορθα, πληρωσε τις αμαρτιες αλλων και αξιζε καλυτερη τυχη.
Ναι ξέχασα να πω οτι αναφέρομαι μετά την επίθεση στην Κιουτάχεια και ναι ρωτάω για την καταλληλότητα του εδάφους. Αλλά επειδή η απάντηση που έδωσες είναι αρκετά ενδιαφέρουσα θα ήθελα τη γνώμη σου -όπως και των υπολοίπων- και για την προέλαση στα Ανατολικά. Και για την Κιουτάχεια αλλά και για την Άγκυρα.
NF μπορείς να μου δώσεις κάποια πηγή γι’ αυτά τα πολύ ενδιαφέροντα που λες; Δεν τα αμφισβητώ, απλά ρωτάω.
@ Θ.Ν.
Απο το ημερολογιο του Ιωαννη Μεταξα παρακατω. Συναντηση του Μεταξα με την ηγεσια της αντιβενιζελικης Κυβερνησης. Σελιδα 86-87
Click to access Synomilia%20Gounari%20Protopapadaki.pdf
Ο Μεταξας τους πασροτρυνει να φυγουν απο τη Μικρα Ασια και οι Υπουργοι λενε στον Μεταξα οτι αν η Ελλαδα δεν επιβαλλει τη Συνθηκη των Σεβρων, οι Βρεττανοι θα παρουν πισω και τη Θρακη.
Απο την απολογια του Αντιστρατηγου Χατζηανεστη ενωπιον του Στρατοδικειου. Εξηγει το σχεδιο του για συμπτυξη του μετωπου:
http://storiacontroversa.blogspot.gr/2012/06/blog-post_05.html
Αναφερει μεταξυ αλλων :
«Εις την σκέψιν αυτήν συνέβαλλε και εν άλλο σπουδαίον επιχείρημα, ότι η επιθυμία της κυριότητος των στενών ήτο η επιθυμία της Αγγλίας, η οποίοι ως γνωστόν κατείχε την Ασιατικήν ζώνην περί τον Ελλήσποντον» .
Αλλα πανω απο ολα την ανωτερω υποθεση επιβεβαιωνει η πραγματικοτητα. Μολις εκδιωχθηκαμε απο τη Μικρα Ασια οι Βρεττανοι και οι υπολοιποι μας πεταξαν με τις κλωτσιες και απο την Ανατολικη Θρακη.
Αγαπητέ ΘΝ
Ούτε πριν από τις επιχειρήσεις του Ιουνίου-Ιουλίου 1921, αλλά και ούτε στη συνέχεια, ακόμη και ύστερα από την αποτυχία της εκστρατείας προς την Άγκυρα, τέθηκε ποτέ προς σκέψη ή προς συζήτηση, σε επίπεδο Στρατιάς ή κυβέρνησης, το ζήτημα της σύμπτυξης της Στρατιάς Μ.Α. σε άλλη οικονομικότερη τοποθεσία. Τα μάτια όλων ήταν στραμμένα στην ανατολή και στη κατάκτηση εδαφών. Όχι στη καταστροφή του εχθρού. Συζητήσεις ακαδημαϊκές περί συμπτύξεως, ασφαλώς και εγένοντο. Αλλά ακόμη και όταν ανέλαβε ο Χατζανέστης, το μέτωπο Εσκή Σεχήρ-Αφιόν, θεωρούνταν από τις διοικήσεις των Σωμάτων και των Μεραρχιών, ΑΡΡΑΓΕΣ. Έτσι τουλάχιστο δήλωσαν οι σωματάρχες και οι μέραρχοι στον Χατζανέστη! (Πάντα έτσι δηλώνουν οι Σωματάρχες και οι Μέραρχοι…). Και αυτή την εντύπωση είχε βεβαίως και η κυβέρνηση.
Για πρώτη φορά το ζήτημα σύμπτυξης του μετώπου τέθηκε στη κυβέρνηση από το διοικητή της στρατιάς στρατηγό Παπούλα περί τα τέλη Μαρτίου του 1922 και στη συνέχεια από τον Χατζανέστη, όταν του προτάθηκε η αρχιστρατηγία. Την οποία (σύμπτυξη) όμως, η κυβέρνηση τη θεωρούσε ασύμφορη, εφόσον εκ των πραγμάτων δεν αποδεικνυόταν απαραίτητη και επιτακτική. Ο Χατζανέστης προέκρινε τη σύμπτυξη στη γραμμή που ανέφερε ο NF και σε μια πολύ στενή τοποθεσία που να προστατεύει μόνο τη πόλη της Σμύρνης, η οποία θα κρατιόταν μέχρι να δοθεί πολιτική λύση στο πρόβλημα. Η κυβέρνηση όμως επιθυμούσε η σύμπτυξη να γινόταν σε μια γραμμή που να περιλαμβάνει τα όρια της συνθήκης των Σεβρών. Και έχω την άποψη ότι η θέση της κυβέρνησης ήταν πολιτικά η ορθή, επειδή στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης και της ενδοχώρας της, διαβιούσαν συμπαγείς Ελληνικοί πληθυσμοί, για τη προστασία των οποίων αποβιβάστηκε ο Στρατός στη Μ. Ασία. Υπήρχε βεβαίως και η περιοχή της Προύσας και της Νικομήδειας, που ενδιέφερε τους Άγγλους. Θα έπρεπε όμως να αποφασιστεί ποιο ήταν το εθνικό συμφέρον. Η Σμύρνη, ή η Προποντίδα. Με κανένα τρόπο όμως η Ελλάδα δεν μπορούσε να διατηρεί δυνάμεις και στη Σμύρνη και στη Προύσα. Δυνάμεις που βρίσκονταν εκτός αμοιβαίας υποστήριξης.
Κατόπιν των ανωτέρω, η οποιαδήποτε απάντηση στο ερώτημα που θέτεις θα είναι θεωρητική και τίποτε περισσότερο. Ούτε η τοποθεσία είχε προσδιοριστεί, ούτε οι δυνάμεις που θα την κάλυπταν. Προσεγγίζοντας θεωρητικά και μόνο το ζήτημα, θα πρέπει να αναφέρουμε κάποιους παράγοντες που θα επιδρούσαν καταλυτικά στις δυνατότητες διατήρησης μιας οικονομικότερης αμυντικής τοποθεσίας, που θα βρισκόταν εγγύτερα προς τη Σμύρνη και στην οποία θα μπορούσε να συμπτυχθεί η Στρατιά. Οι υπόψη παράγοντες ήταν οι ακόλουθοι:
1) Οι «σύμμαχοι» της Ελλάδας, αυτοί που την έστειλαν στη Μ.Α., είχαν αποφασίσει ότι (η Ελλάδα) θα έπρεπε να αποσύρει το στρατό της από τη Μ.Α. (σελίδα 188 της «Επίτομης»).
2) Ο Κεμάλ είχε διακηρύξει ότι η μόνη αποδεκτή λύση στο πρόβλημα ήταν η αποχώρηση του ΕΣ από τη Μ.Α. και ότι ο πόλεμος θα συνεχιζόταν μέχρι την επίτευξη του υπόψη στόχου.
3) Η Ελληνική κυβέρνηση ήταν αδύνατο να διατηρήσει για πολύ ακόμη χρόνο, 300.000 στρατού υπό τα όπλα, επειδή εξ αιτίας των συνεχών πολέμων και των μακροχρόνιων επιστρατεύσεων είχαν καταρρεύσει και το κρατικό ταμείο και το ηθικό του στρατού και οι αντοχές του λαού. Ως εκ τούτου μετά τη σύμπτυξη του μετώπου επιβαλλόταν και η αποστράτευση ενός σημαντικού αριθμού ανδρών που υπηρετούσαν επί μακρό. Επομένως θα συμπτυσσόταν μεν το μέτωπο, αλλά παράλληλα και σε σύντομο χρόνο, θα μειωνόταν και η δύναμη της στρατιάς, ενώ αντιθέτως η δύναμη των Τούρκων καθημερινά θα αυξανόταν. Ως εκ τούτου τα όποια οφέλη από τη σύμπτυξη του μετώπου, σε κάποια κλίμακα θα εξανεμίζονταν.
Παρ’ όλα τα παραπάνω, αμέσως μετά την αποτυχία των επιχειρήσεων προς Άγκυρα, η σύμπτυξη του μετώπου εξεταζόμενη καθαρά από στρατιωτική άποψη, ήταν επιβεβλημένη. Άμεσα επιβεβλημένη. Οι δυνάμεις της Στρατιάς ήταν ανεπαρκείς για τη τήρηση του εκτεταμένου μετώπου και ειδικά της προεξέχουσας του Αφιόν, που κατά το στρατηγό Κανελλόπουλο «είχε το θάνατο μέσα της». Η σύμπτυξη του μετώπου σε μια άλλη ισχυρή και οικονομική τοποθεσία που θα κάλυπτε την ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης και στην οποία κατοικούσαν συμπαγείς Ελληνικοί πληθυσμοί, θα προσέδιδε απείρως σημαντικότερες δυνατότητες στη Στρατιά για τη διεξαγωγή αξιόπιστης άμυνας.
Αλλά η σύμπτυξη από μόνη της, δεν θα οδηγούσε και στο τερματισμό των επιχειρήσεων, αφού υπήρχε η δεδομένη τη θέληση του Κεμάλ για τη συνέχιση του πολέμου μέχρι την απόρριψη του ΕΣ από τη Μ.Α.. Και για πόσο καιρό ακόμη η Ελλάδα θα μπορούσε να χρηματοδοτεί ένα πόλεμο που συνεχιζόταν αδιάλειπτα από το 1917; Ή για πόσο καιρό ακόμη η Ελληνική οικογένεια θα μπορούσε να προσφέρει το αίμα των παιδιών της σε ένα πόλεμο που δεν φαινόταν να έχει τέλος; Υπάρχει πάντοτε ένα όριο, που από εκεί και ύστερα τα πάντα καταρρέουν. Και νομίζω ότι το όριο αυτό, ο Έλληνας μαχητής της Μικρασιατικής Στρατιάς, το είχε υπερβεί προ πολλού. Και βεβαίως κανένας στρατός δεν μπορεί να συνεχίζει να πολεμάει μόνο αμυνόμενος και μάλιστα απέναντι σε ένα αντίπαλο που έχει διακηρυγμένους στόχους, που είναι αποφασισμένος να επιτύχει τους στόχους του, που αγωνίζεται για να απελευθερώσει τη χώρα του, που επανειλημμένα αποδείχτηκε ικανότερος στο πεδίο της μάχης και που με τη πάροδο του χρόνου ισχυροποιούταν στρατιωτικά ακόμη περισσότερο.
Οι ελπίδες για καλύτερη διευθέτηση του Μικρασιατικού ζητήματος που θα μπορούσαν να προκύψουν από μια σύμπτυξη του μετώπου, ήσαν κατά τη γνώμη μου οι εξής:
1) Η Στρατιά οχυρωμένη σε μια ισχυρότερη και οικονομικότερη αμυντική τοποθεσία που θα βρισκόταν εγγύτερα προς τη βάση της Σμύρνης και διαθέτοντας ικανές στρατηγικές εφεδρείες, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει νικηφόρα μια μεγάλη Τουρκική επίθεση, με σοβαρές συνέπειες για τη συνοχή του Κεμαλικού στρατού και καθεστώτος.
2) Μετά από μια αμυντική Ελληνική νίκη, ίσως να μεταβάλλονταν οι θέσεις των «συμμάχων» επί το ευνοϊκότερο για τα Ελληνικά συμφέροντα.
Το μόνο (θεωρητικό και πάλι) ερώτημα που μπορεί να τεθεί, είναι οι λόγοι που ο Χατζανέστης προέκρινε ως σημαντικότερη την επιχείρηση για τη «κατάληψη» της Κωνσταντινούπολης και αναλώθηκε στην προετοιμασία της και δεν προέκρινε ως κρισιμότερη τη σύμπτυξη του μετώπου. Αν ξεχνούσε τη Κωνσταντινούπολη και δινόταν «ψυχή τε και σώματι» αμέσως με την ανάληψη της αρχιστρατηγίας στη σύμπτυξη του μετώπου, ίσως (;) τα πράγματα να ήταν διαφορετικά. Ενδεχομένως:
1) Μια μεγάλη επίθεση των Τούρκων σε μια οικονομικότερη και ισχυρότερη αμυντική τοποθεσία να αποτύγχανε.
2) Να επενέβαιναν οι σύμμαχοι για να δοθεί πολιτική λύση.
3) Να μη καταστρεφόταν ο στρατός.
4) Να μη ξεριζωνόταν ο Μικρασιατικός Ελληνισμός. Να μη χανόταν η Ανατολική Θράκη.
Η ιστορία όμως, δεν γράφεται με «αν».
Επαναδιατυπώνω επί το ορθότερο την ακόλουθη πρόταση για την αποφυγή παρανοήσεων:
1) Η Στρατιά οχυρωμένη σε μια ισχυρότερη και πολύ οικονομικότερη αμυντική τοποθεσία, που θα βρισκόταν εγγύτερα προς τη βάση της Σμύρνης και διαθέτοντας έτσι ικανές στρατηγικές εφεδρείες, θα μπορούσε να αντιμετωπίσει (πιθανόν-ίσως) νικηφόρα μια μεγάλη Τουρκική επίθεση, με σοβαρές συνέπειες για τη συνοχή του Κεμαλικού στρατού και καθεστώτος.
Αρματιστή ευχαριστώ για την απάντηση. Μια απορία και μια παρατήρηση. Καταρχάς υπήρχε κατάλληλο έδαφος στα όρια της συνθήκης των Σεβρών για άμυνα; Γιατί νομίζω οτι κάπου διάβασα οτι το έδαφος -στη ζώνη που μας είχαν επιδικάσει το 1919- δεν προσφερόταν για άμυνα.
Και μια παρατήρηση όσον αφορά τους συμμάχους. Η στάση τους δεν ήταν ενιαία. Άλλη η στάση της Αγγλίας που ήθελε να παραμείνουμε εκείκ και άλλη η στ΄ση της Γαλλίας και της Ιταλίας. Εκ διαμετρου αντίθετες.
NF
Βασικά οι απορίες μου ήταν σε δύο σημεία και όχι στην στάση της Αγγλίας την οποία τη γνωρίζω και εχει μελετηθεί αναλυτικά στο Όραμα της Ιωνίας:
«Ηδη από το Σεπτεμβριο του 1921, πολλες συνετες φωνες στην ελληνικη πλευρα φωναζαν ότι απαιτειτο δραστικοτατη συμπτυξη»
Ο Μεταξάς ήταν υπέρ της πλήρους αποχώρησης -και όχι της σύμπτηξης- από τη Μικρά Ασία και δεν γνωρίζω την απάντηση του στο ερώτημα τι θα γινόταν με τους Έλληνες της περιοχής. Η απορία μου ήταν δηλαδή ποιοι ήταν αυτοί που φώναζαν για δραστικότατη σύμπτηξη; Και πάλι δεν σε αμφισβητώ, απλά ρωτάω.
Η άλλη απορία μου ήταν για τον Χατζηανέστη:
«Ο Αντιστρατηγος Χατζηανέστης ανελαβε στις 23-5-1922. Ηταν συνετός στρατιωτικος. Αντεληφθη το ολεθριο λαθος. Συνελλαβε νεα στρατηγικη. Το σχεδιο του:
Ο Ελληνικος Στρατος θα συμπτυσσοταν δραστικα και θα κρατουσε πολύ λιγα από τα εδαφη που κατειχε στη Μικρα Ασια.»
Δεν έχω διαβάσει την πηγή που δίνεις αλλά σ’ ευχαριστώ, μόλις βρω χρόνο θα την κοιτάξω. Ομολογώ βέβαια οτι το λάθος ήταν δικό μου γιατί δεν διευκρίνισα σε τι ακριβώς αναφερόμουν.
Τέλος επειδή αναφέρθηκε και ο Αρματιστής στα οικονομικά του κράτους, δράττομαι της ευκαιρίας για μια παρατήρηση και σ’ ένα παλιότερο σου σχόλιο σχετικά με το ότι «δεν είχαμε λεφτά να φέρουμε εις πέρας τη συγκεκριμένη αποστολή».
Δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι από το Δεκέμβριο του 1920 πάγωσαν οι πιστώσεις των Συμμάχων, ύψους 12 εκ. λιρών, εξαιτίας της επιστροφής του Κωνσταντίνου. Μέχρι τότε απο τα 12 εκ. πιστώσεις είχαμε αξιοποιήσει ή τα 5,5 ή τα 6,5 -δεν θυμαμαι ακριβώς- δηλαδή τις μισές. Δεν θυμάμαι τα νούμερα ακριβώς αλλά τα ποσά των δάνειων που εναγωνίως προσπαθούσε να εξασφαλίσει η κυβέρνηση Γούναρη ήταν μικρότερα από τα εναπομείνασες πιστώσεις!! Με τα αν δεν γράφεται ιστορία όπως λέει και ο Αρματιστής, αλλά η κατάσταση ίσως να είχε εξελιχθεί πολύ διαφορετικά αν δεν είχε σταματήσει η οικονομική βοήθεια προς την Ελλάδα.
@ ΘΝ
ΠΕΡΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ:
Η αποψη οτι «δεν μας εδιναν λεφτα επειδη γυρισε ο Κωνσταντινος» δεν ειναι και τοσο πειστικη. Συμβουλευω να διαβασεις την απολογια του Υπουργου των Οικονομικων Πετρου Πρωτοπαπαδακη. Ο Ελευθεριος Βενιζελος ειχεπετυχει στις αρχες του 1918 να εγκριθουν καποια πολεμικα δανεια στην Ελλαδα απο Βρεττανια, Γαλλια, ΗΠΑ.
Μεχρι το Νοεμβριο του 1920 ειχαν δοθει τα παρακατω χρηματα:
οι Γαλλοι δεν εδωσαν ποτε απολυτως τιποτα
Οι Αγγλοι εδωσαν τα 6,5 απο τα 12 εκατομμυρια λιρες που τους αναλογουσαν.
Οι Αμερικανοι εδωσαν τα 15 απο τα 48 εκατομμυρια δολλαρια που τους αναλογουσαν
Τα περισσοτερα δοθηκαν πριν τη ληξη του του Α Παγκοσμιου Πολεμου. Μετα Νοεμβριο του 1918 πιστωσεις μειωθηκαν κατα πολυ. Εδω δεν υπηρχε «συνωμοσια των Συμμαχων». Βρεττανια και Γαλλια βγηκαν καταχρεωμενες απο τον πολεμο. Οι Συμμαχικες χωρες θεωρησαν οτι θα ηταν καλυτερο να δαπανησουν τα χρηματα τους για τους αμετρητους αναπηρους βετερανους τους, η για τις χηρες και τα ορφανα του πολεμου, παρα να χρηματοδοτουν τις υπερποντιες εκστρατειες των Ελληνων .
Η εστω και ανεπαρκης χρηματοδοτηση του πολεμου οφειλεται στις τεραστιες προσπαθειες του εξαιρετικα ικανου Υπουργου Οικονομικων Πετρου Πρωτοπαπαδακη, για τον οποιο εκφραστηκε με μεγαλο σεβασμο ο ιδιος ο Ελευθεριος Βενιζελος.
Να σου πω ομως κατι ΘΝ; Δεν χρειαζομασταν τα λεφτα των καλων μας Συμμαχων . Αυτο που χρειαζομασταν ηταν μια τιμια ουδετεροτητα εκ μερους τους. Απαγορευσαν στο Ελληνικο Ναυτικο να προχωρησει σε αποκλεισμο των τουρκικων λιμενων και να εμποδισει τον απο θαλασσης ανεφοδιασμο των Κεμαλικων. Αυτο και μονο θα μπορουσε να γειρει την πλαστιγγα υπερ μας. Δεν μας αναγνωριζαν δηλαδη τα στοιχειωδη δικαιωματα ενος εμπολεμου.Διναμε αγωνα πυγμαχιας με το ενα χερι δεμενο πισω απο την πλατη .
ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΟΠΑΔΩΝ ΤΗΣ ΣΥΜΠΤΥΞΕΩΣ:
Επικριτες του εκτεταμενου μετωπου ηταν ανθρωποι οπως ο Διοικητης της Στρατιας της Θρακης Αντιστρατηγος Χατζηανεστης και ο αποστρατος Υποστρατηγος (τοτε) Αλ. Μαζαρακης-Αινιαν, ενας εξαιρετικα μετριοπαθης βενιζελικος που εχαιρε γενικης εκτιμησης και εγινε αργοτερα Α/ΓΕΣ.
Μαρτυρια Στρατηγου Μαζαρακη:
«Έξ ισου βαρυ σφάλμα προς την έκστρατείαν του Σαγγαρίοu άποτελεί κατ’ εμε το ύπερβολικα έκτέταμένον μέτωπον είς το όποίον έγκατεστάθη ο στρατος μετα τήν έκ Σαγγαρίοu ύποχώρησιν. Και το σφάλμα αύτο βαρύνει κατα το πλείστον τον άρχιστράτηγον Παπούλαν και το επιτελείον του το όποίον δεν φαίνεται κάν να αντελήφθη τον κίνδυνον της άποσυνθέσεως είς τήν πρώτην έχθρικην κρουσιν την όποίαν ένείχεν ή άραιοτάτη κατοχη υπο μικρου στρατού, 70 – 80 χιλ. μαχητων, εκτάσεως πλέον τών 600 χιλιομετρων.[….]
‘Ήτο τόσον προφανές τουτο δι’ εμέ ωστε και οταν συνήντησα εις οικίαν συναδέλφου τον τότε διευθυντην τού 4ου γραφείου της στρατιάς συνταγματάρχην Σπυρίδωνος του επέστησα την προσοχην επι τών κινδύνων της παντου ασθενους αύτης παρατάξεως. Έκ τών λόγων του έφάνη οτι το επιτελείον της στρατιάς δέν είχε συναίσθησιν του κινδύνου τούτου και οτι εθεώρει αναγκαίαν την κατοχην του εκτεταμένου τούτου μετώπου δια να εξασφαλισθη ή κατοχη τών σιδηροδρομικών γραμμών.»
Συνεπως Κυβερνηση και Στρατια ειχαν προειδοποιηθεί απο λογικους ανθρωπους.
ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΤΕΡΗΣ ΓΡΑΜΜΗΣ
Ο Στρατηγος Μαζαρακης στα απομνημονευματα του επισημαινει οτι στην Προποντιδα το Ορος Ολυμπος και η Λιμνη της Νικαιας προσεφεραν πολυ καλο εδαφος για αμυνα. Στην επαρχια της Σμυρνης προτεινε αμυνα προ της Φιλαδελφειας. Αυτα βεβαια αφου ειχε καταστραφει ριζικως η σιδηροδρομικη γραμμη. Ο Χατζηανεστης σκεπτοταν ακομα οικονομικοτερη γραμμη ειδικα στην περιοχη της Σμυρνης.
Θα κρατουσαμε αυτες τις γραμμες επι μακρον; Πιθανοτατα οχι. Αλλα θα αποφευγαμε την καταστροφη.
Και η Κυβερνηση; Αυτη μαλλον «μαδουσε τη μαργαρίτα»
Ελεγε ο Δ. Γουναρης: «Πρέπει νά φύγωμεν από τήν Μικρά Ασία. Ο χειμών προχωρεί δριμύς, οι στρατιώτες μας καταπονούνται καί πάσχουν, μετ’ ολίγον δέν θά έχωμεν τά μέσα νά τούς θρέψωμεν![…] Αλλά τί θ’ απογίνουν οι δυστυχείς πληθυσμοί; Πρέπει να προσπαθήσωμεν νά τούς σώσωμεν!»
Ε, λοπον οι «δυστυχεις πληθυσμοι» επρεπε να ακουσουν την αληθεια. Δεν μπορουσε η Ελλαδα να υπερασπισει τις εστιες τους, και η μονη λυση ηταν να τις εγκαταλειψουν και να φυγουν προσφυγες μαζι με τον Στρατο που θα υποχωρουσε.
Αγαπητέ ΘΝ
Βεβαίως και υπήρχαν αμυντικές τοποθεσίες στις οποίες θα μπορούσε να συμπτυχθεί ο στρατός για να μαζέψει το μέτωπο. Υπήρχε η τοποθεσία του Τουμλού Μπουνάρ (αρκετά προωθημένη), που εξάλειφε τα μειονεκτήματα της εξέχουσας του Αφιόν. Και βεβαίως υπήρχε και η τοποθεσία των Σάρδεων που θα μπορούσε να στοιχηθεί στο Μαίανδρο και την βορείως αυτού οροσειρά μέχρι το Μπουλαντάν και στη συνέχεια προς βορρά στη Φιλαδέλφεια μέχρι Μπαλικεσίρ – Αδραμύτιο, ή ακόμη και μέχρι τη Πάνορμο. Ελπίζω να είναι αντιληπτό ότι δεν μπορώ να στοιχίσω μια τέτοια τοποθεσία χωρίς χάρτη, όταν μάλιστα δεν στοιχίστηκε όταν έπρεπε. Εκείνο που έχει όμως σημασία, είναι ότι η υπόψη τοποθεσία θα παρείχε πολύ σημαντικά πλεονεκτήματα στον Ελληνικό Στρατό για τη διεξαγωγή αποτελεσματικής άμυνας, αφού θα μείωνε το μήκος του μετώπου τουλάχιστο στο μισό και επομένως η εξοικονόμηση δυνάμεων για τη συγκρότηση στρατηγικών εφεδρειών θα ήταν πάρα πολύ σημαντική. Αν παράλληλα αναλαμβανόταν μια προσπάθεια για την αναδιοργάνωση της Στρατιάς και των Μεραρχιών στη βάση της μείωσης των μονάδων και υπηρεσιών της Ζώνης Εσωτερικού και της Περιοχής Μετόπισθεν, καθώς και των πολλών υπηρεσιών ΔΜ των Μεραρχιών, αφού θα εξέλειπαν οι ανάγκες που επέβαλε το εκτεταμένο μέτωπο και οι μακρές εκστρατείες, θα ήταν δυνατή η σημαντική ενίσχυση των μάχιμων δυνάμεων επ’ ωφελεία της άμυνας. Αυτά όμως δεν έγιναν, επειδή κυβέρνηση και στρατιωτική ηγεσία είχαν καβαλήσει τον άνεμο (ανεμοκαβαλάρηδες) και πίστευαν ότι το μέτωπο ήταν αρραγές. Ακόμη και ο Χατζανέστης που είπε το «πως κοιμάστε ήσυχοι με τέτοιο ανάπτυγμα μετώπου», πίστεψε στις διαβεβαιώσεις των Σωματαρχών και Μεράρχων για το αρραγές. Η ανοησία αποτελεί, όπως νομίζω ότι γνωρίζεις, διαχρονικό γνώρισμα των Ελληνικών ηγεσιών. Πολιτικών και στρατιωτικών. Ανοίγει παρένθεση: Τότε ο Τρικούπης έλεγε «ο κυκλών κυκλούται» και σήμερα οι «ηγέτες» πιστεύουν ότι αν οι Τούρκοι καταλάβουν αιφνιδιαστικά ένα αεροδρόμιο κάποιου νησιού του Αιγαίου, εμείς θα το ανακαταλάβουμε με ένα λόχο αλεξιπτωτιστών και αυτό βεβαίως θα είναι ένα θερμό επεισόδιο και όχι πόλεμος. Δυστυχώς είμαστε διαρκώς πτωχευμένοι. Όχι οικονομικά, αλλά πνευματικά. Και ως εκ τούτου πολιτικά και στρατιωτικά.] Κλείνει η παρένθεση.
Αλλά όπως είχα γράψει και παραπάνω, τα αποτελέσματα μιας σύμπτυξης του μετώπου θα ήταν υπό αίρεση. Διότι ενώ ο ΕΣ συνεχώς αποδυναμωνόταν ηθικά, φυλλορροούσε αριθμητικά και δεν ενισχυόταν υλικά, ο Τουρκικός στρατός από τον Νοέμβριο του 1920 και μετά συνεχώς αυξανόταν αριθμητικά και ενισχυόταν υλικά. Στη σελίδα 609 της «Επίτομης» αναφέρεται η δύναμη του Τουρκικού στρατού αμέσως μετά την απόρριψη του ΕΣ από τη Μ.Α.. Οι 1η και 2η Στρατιές που αποτελούσαν το Δυτικό Μέτωπο, διέθεταν 22 Μεραρχίες κατανεμημένες σε 4 Σ.Σ. και μία Ομάδα Μεραρχιών. Ακόμη υπήρχε και το V Σώμα Ιππικού με 4 Μ.Ι. Είχαν μεταφέρει ακόμη 5 Μεραρχίες στην Ανατολική Θράκη. Η δύναμη και των 2 Στρατιών ανέρχονταν σε 100.000 άνδρες τουλάχιστο. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι οι Τουρκικές Μεραρχίες ήταν μικρότερης δύναμης από τις αντίστοιχες Ελληνικές, αλλά συνολικά διέθεταν περισσότερους μάχιμους από τις Ελληνικές. Επίσης είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι υπερείχαν στο πυροβολικό (και βεβαίως στο Ιππικό) όσο αφορά τη ποιότητα των μέσων. Τα αναφέρω αυτά για να θέσω και πάλι το ερώτημα: «Για πόσο καιρό θα μπορούσαμε να αμυνόμαστε απέναντι σε ένα αντίπαλο που καθημερινά ισχυροποιούνταν και που η διακηρυγμένη απόφασή του ήταν να μας διώξει από τη πατρίδα του και να μας ρίξει στη θάλασσα;». Κάποιοι θέλουν να ξεχνούν ότι η Μ.Α. ήταν για τους Τούρκους η πατρίδα τους. Από το Μαντζικέρτ είχαν περάσει 850 χρόνια και οι χριστιανοί κάτοικοι της Μ.Α. είχαν προτιμήσει να ασπαστούν το Ισλάμ για να αποφύγουν το «χαράτσι». Και τα δικά μας ιστορικά «δικαιώματα» στην Μ.Α., μόνο με τη δύναμη των όπλων θα μπορούσαν κατακυρωθούν. Και οι πόλεμοι κερδίζονται μόνο με επιθετικές επιχειρήσεις και με τη κατίσχυση επί του εχθρού.
NF
Παρόλο αυτά και διόρθωσε με αν κάνω λάθος, τα δάνεια που ζητούσε η κυβέρνηση Γούναρη ήταν μικρότερα απο τις εναπομείνασες πιστώσεις, πράγμα που δείχνει και πόσο σημαντικές ήταν. Και οι οποίες μπορεί να μειώθηκαν κατά πολύ όπως λες μετά το 1918, όμως δεν πάγωσαν πράγμα που έγινε το Δεκέμβρη του 1920.
Το ότι πάγωσαν τότε -και μετά ο Γούναρης εκλιπαρούσε να αρθεί το πάγωμα- δείχνουν οτι όντως η επιστροφή Κωνσταντίνου αποτέλεσε η αφορμή αν θες που έψαχναν οι Σύμμαχοι. Και φυσικά εννοείται οτι το καναν λόγω των τεραστίων προβληματων που είχαν να αντιμετωπίσουν στις χώρες τους.
@ΘΝ:
Ο Γουναρης διαπραγματευτηκε δανειο 15 εκατομμυριων λιρων την Ανοιξη του 1922 στην ιδιωτικη κεφαλαιαγορα του Λονδίνου, με την υποστηριξη της Βρεττανικης Κυβερνησης.Οι προσπαθειες απετυχαν. Τελικα ο ικανοτατος Πρωτοπαπαδακης καταφερε να χρηματοδοτησει προσωρινα τον Στρατό με το ιδιοφυες μετρο της διχοτομησης του χαρτονομισματος.
Απο τη στιγμη που ο Κωνσταντινος εφερε το στιγμα του γερμανοφιλου, οφειλε να θυσιασει εαυτον υπερ της χωρας, και να παραιτηθει υπερ των γιων του το 1920. Δεν το εκανε, φερθηκε εγωιστικα, και θεωρω αρνητικη τη συνολικη συμβολη του στην Ελληνικη Ιστορια.
Οποιος θελει τα πολλα χανει και τα λιγα ,οι βασιλικοι ηθελαν εφοσον ο βενιζελος πραγματοποιησε τη μεγαλη ιδεα να παραδωσουν μια μεγαλυτερη ελλαδα.Το οικονομικο θα μπορουσε να λυθει εαν οι ιδιοι μικρασιατες χρηματοδοτουσαν το στρατο αλλα και επιστρατευοταν για να ξεκουρασουν τους ελλαδιτες .Μη μου πειτε οτι στο 1,5 προσφυγες δε θα μπορουσε να στρατευθουν 200.000 μαχητες
Ο Συνταγματαρχης Στυλιανος Γονατας, Διοικητης της ΙΙ Μεραρχιας, περιγραφει την υποχωρηση προς την Ερυθραια τον Αυγουστο του 1922.
«28 Αυγουστου: Καθ’ ολην την παρελθουσαν νυχτα επορευομεθα την παραλιακη οδον προς Βούρλα. Ο πληθυσμος της Ερυθραιας είναι αποκλειστικως ελληνικος, και τα παιδια των υπηρετουν εις τον Στρατον μας,όπως και υπηρετουν περι τας 35.000 Ελληνες Μικρασιαται. Τι επρεπε να ζητησωμεν από αυτους;»
Στις ελεγχομενες από τον Ελληνικο Στρατο περιοχες της Μικρας Ασιας ζουσαν 1 εκατομμυριο Μικρασιατες, οι οποιοι απεδωσαν 35.000 στρατιωτες. Οι υπολοιποι ζουσαν σε μερη όπως ο Ποντος ή το Ικονιο, αρα δεν γινοταν να στρατευθουν.
Αν οι αριθμοι του Γονατα είναι ορθοι, τοτε η Στρατια ηειχε 215.000 στρατωτες, εκτ ων οποιων 35000 Μικρασιατες και 180.000 Παλαιοελλαδιτες. Οι Παλαιοελλαδιτες ηταν 5 εκατομμυρια, οι Μικρασιατες στις ελεγχομενες από εμας περιοχες ηταν 1 εκατομμυριο. Παρατηρουμε δηλαδη ότι στη Στρατια υπηρετησε το 3,5 % των διαθεσιμων προς στρατευση Μικρασιατων και το 3,6 % των Παλαιοελλαδιτων.
Και στη Μικρα Ασια και στην Παλαια Ελλαδα σημειωθηκαν φοβερα κρουσματα φυγοστρατιας. Δε ειμαι βεβαιος ότι αλλαξαν το αποτελεσμα, διοτι είναι αμφιβολο αν η Ελλαδα μπορουσε να εξοπλισει και να εφοδιασει μια Στρατια πανω από 220.000 ανδρες.
Και αυτό μας παει στο δευτερο σημειο, την ελλειψη χρηματων: Η Στρατια χρειαζοταν το λιγοτερο 60 εκατομμυρια δραχμες το μηνα, και τα ετησια φορολογικα εσοδα του κρατους δεν ξεπερνουσαν τα 650 εκατομμυρια. Δεν νομιζω ότι θα εσωζαν την οικονομικη κατασταση οι Μικρασιατες, Ολοι ηταν μεν «νοικοκυραιοι» αλλα θα πρεπει να ξεφυγουμε από την πλανη ότι ολοι ηταν ζαπλουτοι εμποροι και βιοτεχνες. Σχεδον οι μισοι ηταν γεωργοί, ενώ πολλοι αλλοι ηταν μικροαστοι υπαλληλοι και εργατες.
Σε σχολιο της 2.1.2013 ο συγγαφεας το αρθρου περιλαμβανει το Παλη στους Βενιζελικους αξιωματικους « τρεις αξιωματικοί-κλειδιά για τις σημαντικότερες αποτυχίες της εκστρατείας είναι «εμπειροπόλεμοι» βενιζελικοί: Τρικούπης, Πάλλης, Σαρηγιάννης». Αυτο υπονοειται επισης στο σχολιο του της <a href="https://belisarius21.wordpress.com/2012/12/23/%ce%bc%ce%b9%ce%ba%cf%81%ce%b1%cf%83%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b5%ce%ba%cf%83%cf%84%cf%81%ce%b1%cf%84%ce%b5%ce%af%ce%b1-%ce%b2%ce%b1%ce%b8%cf%8d%cf%84%ce%b5%cf%81%ce%b1-%ce%b1%ce%af-6/#comment-257" 10.1.2013 «…η υπηρεσιακή(!) αλληλογραφία που ανταλλάσεται μεταξύ Δούσμανη και Πάλη…Η αντιπάθεια (για την ακρίβεια: το μίσος) που υπάρχει ανάμεσα στους δύο, και που προφανώς υπάρχει ανάμεσα στη μία και στην άλλη μερίδα των αξιωματικών»
Οπως φαινεται στο αρθρο Πάλλης Κωνσταντίνος «Το 1917 απομακρύνθηκε από το στράτευμα ως βασιλόφρων και στη συνέχεια εξορίστηκε σε διάφορα νησιά λόγω του Διχασμού. Επανήλθε με τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ως Επιτελάρχης της Στρατιάς»
Σε σχολιο της 2.1.2013 ο συγγαφεας το αρθρου περιλαμβανει το Παλη στους Βενιζελικους αξιωματικους « τρεις αξιωματικοί-κλειδιά για τις σημαντικότερες αποτυχίες της εκστρατείας είναι «εμπειροπόλεμοι» βενιζελικοί: Τρικούπης, Πάλλης, Σαρηγιάννης». Αυτο υπονοειται επισης στο σχολιο του της <a href="https://belisarius21.wordpress.com/2012/12/23/%ce%bc%ce%b9%ce%ba%cf%81%ce%b1%cf%83%ce%b9%ce%b1%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%ae-%ce%b5%ce%ba%cf%83%cf%84%cf%81%ce%b1%cf%84%ce%b5%ce%af%ce%b1-%ce%b2%ce%b1%ce%b8%cf%8d%cf%84%ce%b5%cf%81%ce%b1-%ce%b1%ce%af-6/#comment-257" 10.1.2013 «…η υπηρεσιακή(!) αλληλογραφία που ανταλλάσεται μεταξύ Δούσμανη και Πάλη…Η αντιπάθεια (για την ακρίβεια: το μίσος) που υπάρχει ανάμεσα στους δύο, και που προφανώς υπάρχει ανάμεσα στη μία και στην άλλη μερίδα των αξιωματικών»
Οπως φαινεται στο αρθρο Πάλλης Κωνσταντίνος «Το 1917 απομακρύνθηκε από το στράτευμα ως βασιλόφρων και στη συνέχεια εξορίστηκε σε διάφορα νησιά λόγω του Διχασμού. Επανήλθε με τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 ως Επιτελάρχης της Στρατιάς»
Υπηρξε εμφυλιος μεταξυ των στρατιωτικων βενιζελικων καιβασιλικων κατα την διαρκεια των επιχειρησεων για την αγκυρα. Απο τους μικροτερους ως τους μεγαλυτερους αξιωματικους. Στα απομνυμονευματα στρατιωτων που πολεμησαν στη μικρα ασια αναφερονται οι διχονιες στον επιχειρισιακο κλαδο. Στελνανε λοχους και ταγματα σε σφαγη και αποτις δυο πλευρες! Εμφυλιος πολεμος! Ετσι χαθηκε η μικρα ασια! Μονοι μας βγαλαμε τα ματια μας!
@ Θα ήταν ενδιαφέρον να μας ανέφερες κάτι σχετικό από τα απομνημονεύματα που αναφέρεις που να τεκμηριώνουν την αναφορά σου.